Гүл-табиғат байлығы.

Гү л-сабақ не жанама бұ тақ ұ шында ө седі. Ол бірнеше бө лімнен тұ рады. Гү л жапырақ шалары гү л шығ атын буыннан ө сіп, гү лге қ орғ аныш болып тұ -рады. Гү л орналасатын сағ ақ тың ұ шы-гү л табаны, сабақ тың гү л орналасқ ан бө лігі-гү л сағ ағ ы деп аталады. Гү лге тү с беретін кү лте жапырақ шалар. Оның тү сі ә р тү рлі болады. Ө сімдіктің гү лдеу мерзімі жарық қ а, температурағ а, ауа-ғ а, топырақ ылғ алдығ ына байланысты. Сондық тан да табиғ аттың бө лінбес бө лшегінің бірі-ө сімдіктер.

Кө птеген ө сімдіктердің гү лі кү ндіз ашылады. Дә рілік ө сімдіктерді жинау кезінде, олардың гү лдеу мерзімін білудің маң ызы зор. Адам баласы ә демілік пен сұ лулық атаулыны ә сем жаратылғ ан ө сімдікпен ө лшейді. «Ө мірдің гү лі», «Гү лдей жайна», «Гү лдей бер» сияқ ты сө з тіркестері де соның дә лелі. Яғ ни гү л-ә демілік ө лшемінің шың ы. Мейірімділік, махаббат, қ уаныш, ілтипат се-кілді сезімдерді жеткізуде гү лдің алар орны ерекше. Гү л-жақ сылық тың, ба-қ ыттың нышаны. Біреуге гү л сыйлау арқ ылы біз ыстық ық ыласымызды, ілти-патымызды білдіреміз. Осы ретте Гомер: «Гү л берудің артында ешқ андай жа-ман ой тұ рмайды. Оның ө зі бар нә рседен хабар беріп тұ рады»-дейді.

Демек гү л-ниет, пейіл, жан жылуының белгісі. Тіпті тілімізде қ олданыста жү рген «гү л-ғ ұ мыр» деген тіркестің ө зінде терең мағ ына бар. Гү лдің адам ба-ласына тигізер ә сері зор. Егер гү лдердің қ асында аз уақ ыт отырсаң ыз, кө ң іл-кү йің із кө теріліп, барлық жаман ойдан арылады екенсіз. Гү лдер де адам сияқ -ты, жақ сы кө ргенді сезеді.

Ғ алымдар гү лдердің классикалық баяу ә ндерді «тың даса» жақ сы ө сетінін, ал рок, поп секілді ә уендерді қ осып қ айса, бірте-бірте солып қ алатынын ә лде-қ ашан дә лелдеген. Зерттеушілердің пікірінше, ең жағ ымды гү лдердің бірі-қ азтамақ (герань). Егер ұ рыс-керіс болса, адамның жү йкесін тыныштандыра-тын зат бө ліп шығ арады екен. Ұ сақ жапырақ ты бұ рыштар мен хризантемалар отбасындағ ы, жұ мыс орнындағ ы адамдардың бір-біріне деген қ арым-қ атына-сының қ алыптасуына ә сер етеді екен. Ал лала (лилия), қ азтабан гү лі (гусиные лапки) ауаны формальдегидтен тазартады.

Қ ызғ алдақ -лалагү лділер тұ қ ымдасына жататын кө п жылдық ө сімдік. Осы уа-қ ытқ а дейін, оның отаны Голландия болып саналатын. 2001 жылы Алматыда «Қ ызғ алдақ жә не адам» атты халық аралық фестиваль ө тті. Содан бері қ ыз-ғ алдақ тың бірінші отаны-Қ азақ стан, екінші отаны-Голландия болып санала-ды. Гү лдер-бізді ә семдікке, ізгілікке тә рбиелейтін сезімтал ө сімдіктер.

Қ алампыр гү лі Еуропа елінен тарағ ан. Ол-ерлік пен ө рлікті білдіретін гү л.

Сондық тан кө біне ер-азаматтарғ а сыйлап жатады.

Бақ ытгү л гү лі Қ ытай, Жапон елдерінен тарағ ан. Бұ л гү лді қ алың дық қ а неме-се ең жақ ын адамғ а сыйлайды.

Раушан гү лі хош иісті. Ол-гү лдердің патшасы саналады. Ол-нә зіктіктің сим-волы, рухани кү ш беретін шабыт кө зі. Сондық тан ақ раушан гү лі қ алың дық -қ а, алқ ызыл, қ ызыл раушан-аруларғ а, аналарғ а сыйлайтын болғ ан.

Нарқ ыз гү лінің отаны-Мексика. Ыстық қ а, салқ ынғ а тө зімді болып келеді.

Гү лдердің тілі.

Қ ызыл раушан-махаббат белгісі.

Ақ раушан-қ ұ пиялық белгісі.

Лала гү л-тазалық белгісі.

Нә ркез-шығ ыс елдерінде жаң а жыл.

Сү мбілшаш-кездесу белгісі.

Інжугү л-шабыт беруші гү л.

Қ алампыр-ерлік пен ө рлік белгісі.

1-тапсырма. Мә тінді мазмұ ндаң ыздар.

2-тапсырма. Тө мендегі берілген жоспар бойынша сұ хбаттасың ыздар.

1. Гү л-табиғ аттың бө лінбес бө лшегі.

2. Гү л-сыйластық белгісі.

3. Гү лдердің адамзатқ а тигізер ә сері.

4. Гү лдердің тү рлері.

3-тапсырма. Сө йлем қ ұ рылымын ө згертің іздер.

Гү лдің жақ сы ө суі, оны дұ рыс отырғ ызудан басталады. Оның ө скінін ешкімге кө рсетпей, немесе сатып алады. Отырғ ызар алдында ө скіннің тү бін сә л қ ұ рғ а-тады. Ө сімдік биіктеу болып ө су ү шін, кө ктем басталғ ан кезде қ ырқ ады. Ө те қ араң ғ ы бө лмеде ұ стауғ а болмайды. Ө сімдік жаздың ыстығ ына тө зімді бол-ғ анмен, қ ыста бө лмесі 15 градустан аспау керек.

4-тапсырма. Берілген сө йлемдерден сын есімдерді теріп жазып, шырай фор-масына қ ойың ыздар.

Ү лгі: қ ызыл-қ ызғ ылт-қ ызылдау-қ ызғ ылтым.

Қ ызыл гү л-белсендік пен ө мірлік кү ш-қ уаттың белгісі. Бұ л тү сті батыл, та-банды, жігерлі адамдар ұ натады. Қ ызғ ылт-жалынның тү сі, негізінен ол адам-дар ыстық қ анды келеді. Сары-жылу мен жарық тың тү сі. Бұ л адамдарғ а се-зімталдық, сенімділік қ асиеттер тә н. Ө те ә сершіл, қ ызба, еліктегіш адамдар ақ тү сті ұ натады. Кө к тү с-биіктік пен терең дікті бейнелейді. Тұ рақ тылық, ә ділдік, ерлікті білдіреді. Жасыл тү с-табиғ аттың жаң аруын білдіреді. ХХ ғ а-сырда бұ л тү с-экологиялық қ озғ алыс символы.

5-тапсырма. Берілген мақ ал-мә телдерді жаттап алың ыздар.

Ә р атаның ө з ұ лы бар.

Ә р бұ таның ө з гү лі бар.

Гү л ө ссе жердің кө ркі,

Қ ыз ө ссе елдің кө ркі.

Гү лсіз болса жер мұ ң ды,

Кү лкісіз болса ел мұ ң ды.

Гү л сабағ ымен қ адірлі,

Ас табағ ымен қ адірлі.

Гү лсіз жапырақ тұ л,

Кө ксіз топырақ тұ л.

Ү кісіз қ ыз болмас,

Тікенсіз гү л болмас.

6-тапсырма. Берілген сө йлемдерден сын есімдердің мағ ыналық тү рлерін анық таң ыздар.

Қ оң ыр гү л гү лінің аты оның сыртқ ы тұ рпатына байланысты қ ойылғ ан. Ол қ ышқ ыл топырақ ты жерлерде ө седі. Нарғ ыз гү лі-гү лдері қ атпарланғ ан, шең -берленген ә демі, кө рікті гү л. Тү ймедақ -романтика, жастық шақ, азалия-уай-ым, қ айғ ы мағ ынасын береді.

7-тапсырма. Тө мендегі сө здердің қ арама-қ арсы мағ ынасын анық таң ыздар.

Қ айғ ы-

Кө рікті-

Қ ышқ ыл

Жастық шақ

Сыртқ ы

Тұ рпат

8-тапсырма. Кө п нү ктенің орнына есімдіктерді қ ойың ыздар.

... гү лді анама сыйлаймын.... елде гү лдің кездеспейтін жері жоқ.... гү лдер қ оршағ ан ортағ а жағ ымды энергия бө леді.... адамның ө зінің сү йікті гү лі бар.

... бір-бірімізге гү лді талғ аммен сыйлай білуді ү йрену керек. Даналық сө здер-дің кө бі... ө сімдікті қ астерлеп, қ адірлеуден туғ ан.

9-тапсырма. Тө мендегі сұ рақ тө ң ірегінде пікірлесің іздер.

Елбасының халық қ а жолдағ ан «Жасыл ел» бағ дарламасының орындалуына қ андай ү лес қ осып жатырсыз?.

БӨ Ж тапсырмасы.

10-тапсырма. «Гү л-ғ ажайып дү ние» тақ ырыбында эссе жазың ыздар.