Халықаралық валюта – несие қатынастары

Халық аралық валюта несие қ атынастары бө лу, айырбастау, тұ тыну салаларына жатады. Ө ндіріс салаларынан еркін жә не тө лем балансында кө рініс тапқ ан, халық аралық экономикалық қ атынастардың барлық формаларының аяқ талғ андығ ын білдіреді. Сонымен бір мезгілде олар салыстырмалы тү рде дербес болып саналады, ұ лттық экономика мен халық аралық экономикалық қ атынастардың бү кіл жү йесіне кері ә серін тигізеді.

Ә лемдік валюта жү йесі, ұ лттық экономиканың ө зара тә уелділігінің кү шеюімен ә лемдік шаруашылық байланыстарымен келісілген, ақ ша- экономикалық қ атынастарының жиынтығ ын білдіреді. Халық аралық ең бек бө лінісі, тауарлы ө ндіріс пен ә ртү рлі елдер арасындағ ы сыртқ а сауда оның базасы болып саналады.

Ә лемдік валюта жү йесінің қ ұ рамды элементтері:

· Халық аралық тө лем қ ұ ралдарының белгілі бір жиыны (ұ лттық, шетелдік жә не ұ жымдық халық аралық валюта);

· Валюта бағ амы жә не валюта ө лшемі (паритеті) мен еркін айналым жасаушылығ ын қ оса алғ андағ ы, валюта айырбастау тә ртібі;

· Халық аралық айналымды валюта-тө лем қ ұ ралдарымен қ амтамасыз етудің тетігі (механизмі);

· Халық аралық есеп айырысу формалары мен валюта жә не алтынның халық аралық нарығ ының тә ртібін ретке жә не жү йеге келтіру;

· Валюта қ атынастарының тә ртібін реттеуші, мемлекетаралық институттардың мә ртебесі;

· Ә лем шаруашылығ ының сыртқ ы экономикалық қ ызметімен байланысты халық аралық есеп айырысу мен несие операцияларын жү зеге асырушы халық аралық жә не ұ лттық банк мекемелерінің жү йесі.

Ә лемдік валюта жү йесіндегі барлық тө лем мен есеп айырысу операциялары, аталмыш ұ лттық валюта ақ ша бірлігінің бағ асы басқ а ел валюталарының ақ ша бірлігінде кө рінетін валюта бағ амдарының негізінде жасалады.

Алғ ашқ ы беттегі валюта бағ амы (курсы) алтын мен жә не оның қ ұ нымен, ұ лттық валютаның алтын қ ұ рамымен, валюталарды пайдалану арасындағ ы қ арама-қ айшылық терең дей тү седі. 60-шы жылдардың ортасында доллар стандарты, капиталистік ә лемдегі Батыс Еуропа мен Жапонияның пайдасына ө згеруші кү штер арақ атынасының сә йкес келушілігін доғ арды, ә лем экономикасындағ ы тұ рақ сыздық империалистік шилініс факторына айналды.

Бреттон-Вуд жү йесіндегі қ ұ рылымдық дағ дарыс 1971-1973 жылдары оның барлық қ ағ идаларының ү зілуіне алып келді: доллардың алтынғ а бө лшектенуі тоқ татылды, алтынның ресми бағ асы алынып тасталды, белгіленген бағ амдар тә ртібі еркін айналыстағ ы бағ амдармен ауыстырылды.

Жаң а ә лемдік валюта жү йесі, алтынның демонитизациялануына белгілеген жә не валюталардың алтын ө лшемдерін жойғ ан, алтындоллар стандартының кү йреуі 1976 жылғ ы Ямай келісімімен заң дастырылды. “Қ арыз алудың арнайы қ ұ қ ығ ы” валюта жү йесі негізінде жарияланды. Ә рбір ел, валюта бағ амының тә ртібін ө здерінің қ араулары бойынша таң дау қ ұ қ ығ ын алды. Валюта бағ амдарының ә ртү рлі тә ртіптеріндегі валюталар жү йесі қ алыптасты. 1979 жылдан бастап ә лемдік валюта жү йесі шең беріндегі аймақ тық дең гейде, ө зінің есеп айырысу бірлігі – ЕВРО енгізілді. Толық қ анды ұ жымдық халық аралық валюта болып саналатын ЕВРО Еуропалық валюта жү йесі (ЕВЖ) қ ызметін жү ргізеді. Доллардың ө ктемдігінен “Ортақ нарық ты” қ орғ ау, Еуропалық валюта жү йесінің (ЕВЖ) негізгі мақ саты болып саналады.

Қ азіргі кезең дегі ә лем шаруашылығ ы байланыстарының қ алыптасуы мен ә лемдік валюта жү йесінің қ ұ рылуы аяқ талып біткен жоқ жә не тұ рақ ты жетілдірілу ү стінде.