Макроэкономикалық тепе-теңдік және оның орындалуы

Екіншіден, барлық қ ұ рал жабдық тар жиынтығ ы жә не ө ндірістік қ ызмет ғ ылыми технологияны зерттейді жә не оны жетілдіреді, ө ндірістік ақ паратпен қ амтамасыз етеді.

Қ оғ амдық сұ ранысты қ ұ ндық жағ дайда кө рсету тауар мен қ ызметтің соң ғ ы шығ ыны экономикада жасалынғ анын ол қ амтып кө рсетеді. Жиынтық ө німді ө ндірілген жә не экономикалық агенттердің ұ сынуы: халық тың, кә сіпорынның, мемлекеттің жә не экономикадағ ы бағ а дең гейі жиынтық сұ раныстарының қ ұ рылымын бө луге болады:

- тұ тыну С – тұ тыну тааурлары мен қ ызметке ұ сыну

- инвестиция 1 – инвестициялық тауарларғ а ұ сыныс

- мемлекеттік сатып алу С – мемлекет тарапынан тауар мен қ ызметке ұ сыныс.

Қ азақ стан ү шін ә лемдік экономикағ а ық палдасу – ең бір ө зекті мә селелердің бірі. Оны мына екі фактімен дә лелдеуге болады. Мысалы, еліміздегі экспорт кө лемі жылдық жалпы ішкі ө німнің мө лшерінен 40 пайызғ а артық. Яғ ни, біз жылына 25 млрд.доллар кө лемінде ө нім ө ндіретін болсақ, оның 11-12 млрд. долларын сыртқ а шығ арамыз. Сондық тан да бұ дан былай осы ө німдерімізді дү ние жү зілік нарық та лайық ты қ орғ ай білуіміз керек.

Біз кө мірсутегі шикізаты мен қ ара жә не тү сті металдар нарығ ында берік орнық тық, – деді Елбасы ө з Жолдауында. Сонымен бірге біз република экономикасының жоғ арғ ы қ осымша қ ұ нды ө німдерімен халық аралық ең бек бө лінісінде де лайық ты орын алуы ү шін ұ мтылатын боламыз. Елімізде индустриялық -инновациялық даму стратегиясы жасалып, бекітілді жә не іске қ осылды. Оның басты мақ саты экономиканың салаларын дифференциялау, оны неғ ұ рлым жоғ ары ө німділік пен жаң а технологияларды қ олдануғ а бағ дарлау арқ ылы тұ рақ ты экономикалық ө сімге қ ол жеткізу болып табылады. Осы орайда, индустриялық -инновациялық саясатты жү зеге асыруда қ ол жеткізген алғ ашқ ы бес даму институттары қ ұ рылды. Аталмыш институттар болашақ та игерілетін барлық инновациялық жобалардың қ аржыландырушысы болып, ал мемлекет ө з тарапынан тек қ олдау кө рсетеді.

Қ азақ станда инновациялық дамудың ұ лттық жү йесі біртіндеп қ алыптасып келеді, сондық тан осы жолдан ө тіп, бү гінде айтарлық тай экономикалық, ғ ылыми-техникалық жә не ә леуметтік тиімділіктерге қ ол жеткізіп отырғ ан елдердің тә жірибесі ө те қ ызғ ылық ты. Осығ ан орай, ө неркә сіп саласын дамыту барысында кластерлер желілерінің қ ұ рылуына кө п қ олдау кө рсетілмек. Кластерлер таяу орналасқ ан кә сіпорындарды бір орталық қ а шоғ ырландыра отырып, тізбектелген технология бойынша тү пкі ө нім шығ аруғ а қ ол жеткізуің бірегей тә жірибесі мен инженерлік, технологиялық трансфертті ғ ылыми қ ор қ ұ ру жайында шешім қ абылданды.

Индустриялық -инновациялық даму бағ дарламасына сә йкес біз экономиканың шикізаттық бағ ытынан арылып, Қ азақ станның индустрияландырылуын терең детуге, машина жасау мен ө неркә сіп жабдық тарын шығ аруды жолғ а қ оюғ а тиіспіз. Яғ ни, инновация – негізгі қ озғ аушы кү ш болмақ.

Индустриялық -иновациялық саясатты жү зеге асыру жө ніндегі атқ арылуғ а тиісті міндеттер:

- елдегі индустриялық -инновацилық кү штерді қ алыптастыру жә не нығ айту. Бұ л саладағ ы іс-шаралар Қ азақ станның даму банкі мен Қ азақ стандық инвестициялық жә не инновациялық қ ор мемлекет тарапынан жоспарланғ ан жұ мыстарды қ аржыландыратын болады;

- мемлекеттік мекемелердің қ ызметін индустриялық -инновациялық дамудың мақ саттарына сә йкес қ айта қ ұ ру. Бұ л білім, ғ ылым, қ аржы, фискальдық жә не тарифтік саясатты жетілдіруді қ ажет етеді. Мұ ндағ ы кө зге кө рініп тұ рғ ан жаң а бағ ыт – экономиканың индустриясы мен инновациясын дамытуғ а жағ дай жасау саясаты.

Жиынтық сұ раныс тең ө німнің сұ раныс сомасына C+I+G+Х

Жиынтық сұ раныстың бар элементі тұ рақ ты, кейбіреуі ақ ырын ө згереді, мысалы тұ тыну шығ ыны.

Басқ асы тым динамикалық жағ дайда, мысалы инвестиция туғ ызатын шығ ындар, оның ө згеруі экономикалық ынталық туғ ызуғ а ә сер етеді.

Жиынтық сұ раныстың кө лбеуі АД кө рсетеді. Тұ тынушы тауарлар мен қ ызметтің мө лшерін бағ а дең гейіне байланысты сатып алады. Бұ л жақ сы комбинация жасайды, экономикадағ ы жалпы ө нім ө ндіру мен жалпы тауар ө ндіру кө лемі жә не экономиканың жалпы дең гейі, бұ л жағ дайда тауар жә не ақ ша нарығ ы тепе-тең болады.

АД кө лбеуі бойында қ озғ алу, жиынтық сұ раныс ө згеруі жалпы бағ а динамикасының ө згеруіне байланысты. Осындай байланысты, ақ ша операциясының сандық тең деуінен алуғ а болады.

МХV = РХQ

одан Р = МV; Q = МV; АD = МV

Q Р Р

Бұ нда: Р – экономикадағ ы бағ а дең гейі, бұ л жағ дайда бағ а индексі;

Q - ө німнің нақ ты кө лемі, сұ ранысқ а талап етілген;

V – ақ ша айналысының жылдамдығ ы;

АD – жағ ымсыз кө лбеу қ исығ ы кейбір жағ даймен тү сіндіріледі, егер Б бағ а дең гейі Р жоғ ары болса, ақ ша қ аржының нақ ты мө лшері аздау, М/Р ( АD кө лбеуі жасалынады, ақ ша ұ сынымының М жә не айналыс жылдамдығ ына қ арап V) сондық тан тауар мен қ ызметтің кө лемінен кем жасалынғ ан сұ ранысқ а V. Кері тә уелділікті жиынтық сұ раныс дең гейімен жә не бағ а дең гейімен тү сіндіруге болады. Пайыздық мө лшер тиімділігі, байлық тиімділігі, импорттық сатып алу тиімділігі т.с.с.

Тауар нарығ ы кезінде тепе-тең дік жағ дайда болады, егер кү нделікті қ олданатын бағ а дең гейінің мө лшеріне байланысты шығ арылатын тауардың кө лемі жиынтық ө німге тең болса, не жоспарланғ ан шығ ынғ а тең болса, осы жағ дайларғ а талдау жасау макроэкономиканың басты міндеті болып саналады.