Тауар және оның қасиеттері

Тауар ө ндірісінің ө зекті категориясы - тауар болып табылады. Оның мә нін ә ртү рлі тү сіндіреді. Солардың ішіндегі басты екеуіне тоқ тайық.

I. Маркстік теорияда, тауар - сатуғ а арналғ ан, адамғ а пайдалы ең бек ө німі ретінде қ арастырылады. Бұ л анық тамадан туындайтын салдарлар:

а)тауар деп адамның белгілі бір қ ажеттіктерін қ анағ аттандыратын заттарды айтады;

б) тауар деп ең бек жұ мсалғ ан заттарды айтады. Мысалы, ормандағ ы жидектер оларды жинаушылар ү шін тауар болмайды, бірақ оларды жинауғ а ең бек жұ мсалғ ан соң, олар тауарғ а айналады.

в) тауар деп сатуғ а арналғ ан заттарды айтады.

II. Австрияның экономикалық мектебі (оның кө рнекті ө кілі К.Менгер) тауар айырбасқ а арналғ ан игіліктердің ерекше тү рі деп анық тама береді.

Экономикалық игіліктерге, К.Менгер, шектеулі мө лшерде кездесетін - экономикалық қ ызметтің объектілері мен нә тижелерін де жатқ ызды.

Бұ л анық таманың екеуіне де ортақ тұ жырым бар, олар тауарды ең бек ө німі ретінде қ арастырады. Ерекшелігі, екінші анық тамада шектеулі игіліктер мен шексіз қ ажеттіктердің арақ атынасы ескеріледі, ал бірінші анық тамада бұ л мә селе қ арастырылмайды. Бұ л концепцияларда ә ртү рлі кө зқ арастардың болуына қ арамастан, олар тауар - ең бек арқ ылы жасалғ ан ө німдер жә не адамның нысаналы мақ сатты ең бегі жұ мсалғ ан дайын табиғ и заттар, сонымен бірге тү рлі қ ызмет кө рсетулер де тауарғ а айналатынын дә лелдейді. Ә рбір тауардың тұ тыну қ ұ ны болады. Ол ө ндірушінің емес, басқ а адамдардың қ ажеттіктерін ө тейді, яғ ни оның қ оғ амдық тұ тыну қ ұ ны бар. Тауар ө ндірушіге ең қ ажетті нә рсе ө з тауарының басқ а тауарларғ а айырбасталу қ абілетінің болуы.

Тауардың ө зінен басқ а тауарларғ а белгілі пропорциялық мө лшермен айырбасталу қ абілетін оның айырбас қ ұ ны деп атайды..

Қ ызмет кө рсетулердің ерекшелігі, олардың ө здеріне тә н натуралды-заттай формасы болмайды, бірақ пайдалы ә серлері бар жә не адам қ ызметінің нә тижесі болып табылады.

Тауарлардың материалдық жә не материалдық емес сипаттары болады. Тауардың екі қ асиеті бар:

а) адамның белгілі бір қ ажеттіктерін қ анағ аттандыру қ абілетін оның тұ тыну кұ ны деп атайды.

б) ә рбір тауардың жалпылай айырбастау қ ұ ны

Бір тауар ө зінен басқ а тауарларғ а айырбасталу кезінде, олардың ө зара пропорциялық мө лшерде алмасуына себепші болатын мә селенің шешімін табуды алғ ашқ ы рет Аристотель ұ сынды. Бұ дан кейінгі кезендерде тү рлі экономистер бұ л мә селеге ө здерінше жауап іздеді.

Қ ұ нның ең бек теориясын жақ таушылар, тауарлардың қ ұ нын жасауғ а жұ мсалғ ан ең бек шығ ындары, олардың ө зара айырбасталуына ортақ, жалпылама негіз болады деген пікірді айтады.

Шектеулі пайдалылық теориясын жақ таушылар - айырбастың негізін пайдалылық қ ұ райды деген пікірді ұ сынады. Шығ ындар тұ жырымдамасының ө кілдері тек шығ ындар арқ ылы ғ ана қ ұ нды анық тауды қ олдайды.

Енді осы аталғ ан тұ жырымдамаларғ а арнайы тоқ талайық. Қ ұ нның ең бек теориясы XVIII жә не XIX ғ ғ. аралығ ында қ алыптасты. Оның іргетасы саяси экономия классиктерінің ең бектерінде қ аланғ ан, олар қ ұ нды тауарды ө ндіруге жұ мсалғ ан ең бек арқ ылы анық тайды. К.Маркс пен Ф.Энгельс қ оғ амдық абстракті ең бек, қ ұ нның негізін қ ұ райды дейді. Маркстің пікір бойынша, тауар ө ндіруші ең бегінің екі сипаты болады. Бір жағ ынан, бұ л ең бектің нақ ты тү рі. Ол жұ мыскердін кә сіпқ ой біліктілігіне, қ ажетті ең бек қ ұ ралдарын пайдалануына байланысты болады жә не нақ ты нә тижеге қ олы жетуімен, яғ ни белгілі бір тұ тыну қ ұ нының жасалуымен сипатталады. Осылайша жұ мсалғ ан ең бекті нақ ты ең бек деп атайды. Екінші жағ ынан, бұ л ең бек ө зінің нақ ты жұ мсалу формасы болмайтын, жиынтық қ оғ амдық ең бектің қ ұ рамдас бір бө лігі, яғ ни ол жалпы жұ мыс кү шінің жалпылама жұ мсалу процесі болып табылады. Мұ ндай ең бекті абстракты ең бек деп атайды. Ол қ ұ нды жасайды, ө йткені ол сан алуан мамандардың ең бектерінен қ ұ ралады жә не ә ртү рлі тұ тыну қ ұ ндарын бір-бірімен, ө зара тең естіруге мү мкіндік беретін жалпылама категория.

Қ ұ н мө лшерін анық тауғ а байланысты ә ртү рлі кө зқ арастар қ алыптасты. А.Смит қ ұ н мө лшерін жұ мыс уақ ытымен анық тады. Ал Д.Рикардо нашар ө ндірістік жағ дайдағ ы тауарды ө ндіруге жұ мсалғ ан жұ мыс уақ ыты арқ ылы қ ұ н мө лшерін іскерлік пен ең бек интенсивтілігінің орташа дең гейіне негізделген, қ оғ амдық ө ндірістің қ алыпты жағ дайында ө німді ө ндіруге жұ мсалғ ан қ оғ амдық қ ажетті жұ мыс уақ ыты арқ ылы анық тады.

Пайдалылық теориясының іргетасын қ алағ ан австрия мектебінің ө кілдері (К.Менгер, Е.Бем-Баверк, Л.Вальрас, У.Джевонс жә не т.б) қ ұ нның мө лшерін сатып алушының субъективті бағ а беруі арқ ылы анық тайды. Тауарғ а субъективті бағ а беру екі факторғ а, яғ ни: қ олдағ ы бар игіліктер қ орының кө леміне жә не оғ ан деген қ ажеттіктердің қ анығ у дә режесіне тә уелді болады.

Мысалы, шө л жерде қ алдың ыз жә не ө те шө лдедің із делік. Бұ л жағ дайда ең қ ымбат, ә рі сирек зат, сіз ү шін ө те пайдалы, ә рі тә тті – су, бірақ суды ішіп, шө лің із басылғ аннан соң, сіз ү шін судың пайдалылығ ы кеми береді. Ең соң ғ ы ішкен бір шыны судың сіз ү шін пайдалылығ ы бірінші шыныдан тө мен.

Сонымен, шектеулі пайдалылық деп - тауарлар мен қ ызмет кө рсетулердің ә рбір келесі кезектегі ү стеме мө лшерінен тұ тынушының алатын қ осымша пайдалылығ ын айтады. Ол - -жалпы пайдалылық тың кө лемін тұ тынудың ө згерген мө лшеріне бө лу арқ ылы анық талады.

Шығ ындар тұ жырымдамасы Джеймс Милльдің, Мак-Кулохтың ең бектерінде орын алғ ан. Олар ө ндіріс шығ ындарын, яғ ни ө ндіріс қ ұ рал-жабдық тары мен ең бекке ақ ы тө леуге жұ мсалғ ан шығ ындар арқ ылы қ ұ н мө лшерін анық тауды ұ сынды. Осы аталғ ан ү ш теорияны біріктіруге А.Маршалл. Дж.Кларк, П.Самуэльсон ұ мтылыстар жасады.

Олардың ішінде А.Маршалдың концепциясы сә тті шық ты, ол қ ұ нды жасаудың тек жалғ ыз ғ ана себебін іздестіруден бас тартты, ол алдымен шектеулі пайдалылық теориясы жә не сұ раныс пен ұ сыныс теориясын ө зара біріктірді жә не оларғ а ө ндірістік шығ ындар теориясын қ осты. Осылайша жасалғ ан оның зерттеу ә дісінде - пайдалылық тың, сұ раныс пен ұ сыныстың, шығ ындар мен бағ алардың ө зара ә рекеттесу нә тижелері арқ ылы – бағ аны анық тау проблемасы ө з шешімдерін тапты.