Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Кіріспе. Авторлар ұжымының негізгі мақсаты – Қарағанды экономикалық университетіндегі экономикалық теория негіздерінің






Авторлар ұ жымының негізгі мақ саты – Қ арағ анды экономикалық университетіндегі экономикалық теория негіздерінің оқ ыту тә жірибесін ескере отырып, сонымен бірге ғ ылыми – зерттеу институтарының материалдарын жә не отандық ғ алым-экономистердің ең бектерін пайдалану арқ ылы, Қ азақ стандағ ы экономикалық реформаның даму процессі мен ондағ ы оң ө згерістерге талдау жасау негізінде, жоғ ары оқ у орындарындағ ы студенттерге арналғ ан мемлекеттік тілде оқ улық шығ аруғ а ү лес қ осу.

Оқ улық қ а отандық материалды молырақ кірістіруге тырыстық, мұ ндағ ы мақ сатымыз – тө л материалдар арқ ылы студенттерге туғ ан республикамыз туралы, оның экономикасы мен ө ркендеуі жайлы терең ірек білім беру. Болашақ жоғ ары білімді мамандарды ұ лтжандылық қ а, Отан сү йгіштікке тә рбиелеу.

Авторлар ұ жымы оқ улық шығ аруда мынадай негізгі бағ ыттарын ұ станады:

Біріншіден, соң ғ ы кезде экономикалық теория негіздерінен мемлекеттік тілде оқ улық тар жарық кө ргені белгілі, сонда кейбір қ амтылмағ ан немесе назар аударылмағ ан проблемаларғ а студенттердің назарын аударып, олқ ылық тардың орнын толтыру.

Екіншіден, жоғ ары оқ у орындарына арнап жасалғ ан бағ дарламаны орындау ә рбір дә ріс берушінің негізгі міндеті. Сонымен бірге жоғ ары оқ у орнында алғ ан білімді ғ ылыми жұ мыста қ олдана білу келешек маман кадрлар ү шін басты мақ сат екенін болашақ мамандардың осы бастан тү сінуіне кө мектесу.

2004 жылдың қ азан айында Астанада ө ткен білім жә не ғ ылым қ ызметкерлерінің III съезінде сө йлеген сө зінде Ел басы Н.Ә.Назарбаев айтқ андай «Қ азақ стан ө зінің ғ ылыми ә леуетін ұ лттық экономикамен байланыссыз сақ тай алмайды, ал экономика ғ ылымғ а арқ а сү йемейінше бә секеге қ абілетті емес». Сондық тан да қ азіргі ә лемдегі мемлекеттердің экономикалық табыстары олардың білім беру жү йелері мен азаматтарының білімділігімен айқ ындалатынын тү сінушілікті орнық тыру.

Ү шіншіден, оқ улық ты жазу кезінде дү ниежү зілік экономика ғ ылымының ең бектері пайдаланылды, осымен байланысты студенттердің ә рбір экономикалық мектептер мен бағ ыттар қ ө зқ арастарын салыстыра қ арастыру мү мкіндігі ескерілді.

Тө ртіншіден, методологиялық талдау кезінде ө ндіріске негіздеген ә дістемені қ олдандық.. Қ орыта келе айтатынымыз, оқ улық келешек маман кадрлар ү шін қ ызмет етсе, біздер ү шін ү лкен жетістік болар деген тілектеміз.1. «Егемен Қ азақ стан» (№ 255 (23890)), 13.10.04ж.

 

 

1 Тақ ырып.

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯ,

САЯСИ ЭКОНОМИЯ ЖӘ НЕ ЭКОНОМИКСТІҢ

Ө ЗАРА БАЙЛАНЫСТАРЫ

1.1. Экономиканың негізгі элементтері жә не тү сініктері, шығ ындар, ө ндірістік мү мкіншіліктер

1.2. Экономикалық заң дардың объективтік сипаты

1.3. Экономикалық теорияның функциясы

Тү йін

Қ айталауғ а арналғ ан сұ рақ тар

Тестілер

1.1. Экономика. Экономиканың негізгі элементтері

Экономика ғ ылымының негізгі зерттеу аясы экономика, адамдардың ерекше ө мір сү ретін орыны. Бұ л саланың ерекшелігін, оның мазмұ нын, элементін экономикалық ғ ылым анық тайды, зерттейді. Экономика-лық теория – оның негізгі бө лігі. Экономика жө ніндегі алғ ашқ ы ғ ылыми мә ліметтер ерте дә уірдегі Вавилон, Египет, Индия, Қ ытай, Грек ойшылдарының ең бектерінде кездеседі.

Байлық қ а ие болу жә не тұ тынымды қ анағ аттандыру жайлы ойлануды Аристотель (384-322) экономика жә не хрематисс­ти­кағ а бө лді. Экономиканың біздің ғ.д. негізгі мақ саты – тұ тыну қ ұ нын алу, ө мір сү руге керекті ү й шаруашылығ ы, ө нер, сауда арқ ы­лы баю болды. Байлық жә не ақ шаны иемденуде алғ а қ ойғ ан мақ сатқ а жетудің шегі жоқ. Егер экономика табиғ и себептер­мен қ ам­тамасыз етілсе, хремасстика табиғ ат заң дарымен ү йлеспей тұ рғ андайә сер қ алдырды.

«Хремасстика» термині – сауда капитализмімен ұ қ сас тү сінік. Экономика терминін экономикалық ғ ылымғ а ең алғ аш ә келген Ксенофонт ө зінің кітабын «Экономия» деп атады. Бұ л ең бегінде сол заманғ ы қ ұ л иеленушінің ү й шаруашылығ ын басқ ару жө ніндегі нұ сқ аулары жазылғ ан. Ерте дә уірде кө пшілік елдерде кең тарағ ан ғ ылымның аты, грек тіліндегі шаруашылық жә не басқ ару сө зінен алынып, француз экономисі Антуан Маккретьен оны (1575-1622жж) «Саяси экономия» деген ең бегі арқ ылы бекітті. Сонымен, XVII ғ асырдан қ азіргі кезге дейін «саяси экономия» деген ғ ылым қ алыптасты.

А. Макретьен хандар мен жеке билеушілерге мемлекеттік мү лікті қ алай басқ ару керектігі туралы кең ес берді. «Саяси экономия» трактатының аты соғ ан байланысты болуы мү мкін. Осы кезден бастап экономика ғ ылымының пә ні туралы ә р тү рлі ойлар мен анық тамалар айтыла бастады.

Экономикалық ғ ылым басқ а қ оғ амдық ғ ылым сияқ ты ә р тү рлі жә не кү рделі қ оғ амдық шындық тың бір қ ырын қ амтып зерттейді. Осы негізде, белгілі кө зқ арас арқ ылы адамдар жә не индивидиум арасындағ ы кө зқ арасты қ арастырады. Альфред Маршаллдың басты негізгі тү сіндіруі молшылық тың материалдық жағ дайын жасау мен пайдалануғ а негізделген.

Қ азіргі жағ дайда экономикалық ғ ылым заң дар, заң дылық тар негізінде экономикалық процестерді тү сіндіретін жә не айқ ындайтын материалдық игілік жасау жә не пайдалану ү рдісін анық тайтын маң ызды ә леуметтік институт.

Экономикалық ғ ылым - білім жиыны, қ оғ амда ү стемдік ететін шаруашылық идеологиясының негізгі қ ұ рамы жә не экономикалық ойлауды қ алыптастырушы. Экономикалық ғ ылымның негізгі бө лігіне мыналар кіреді: экономикалық теория, шаруашылық логикасының тә жірибесі ретінде экономикадағ ы табиғ и процестерді реттеу, шаруашылық қ ызметіндегі тә жірибені реттеу, қ оғ ам мен индивидумның қ ажетін қ анағ аттандыру.

Экономикалық ғ ылым пә нін жә не ә дісін зерттеу экономикалық теориямен ұ қ сас.

Дү ниежү зіндегі экономистердің кө бі экономикалық теорияны жан-жақ ты ғ ылым дейді. Ресурстарды талдау проблемасы мен экономикалық теорияның оқ у пә ні ретіндегі (экономика жә не саяси экономика) экономика ғ ылымынан айырмашылығ ы: шаруашылық жә не адамдар тә ртібін, ә рекеттерді нақ ты, тұ рақ ты дә лелдермен анық тайды, қ ашаннан белгілі тү сініктер мен категорияларды бастапқ ы білім негізінде тү сіндіреді.

Экономикалық ғ ылым ә р уақ ытта нақ ты шындық ты зерттеумен байланысты заң дар мен заң дылық тарды ашу, даму ү рдісін ұ зарту, қ оғ амның мақ сатына жету тә сілдері мен ә дістеріне болжам жасайды. Басқ алай айтқ анда, экономикалық ғ ылым ә р уақ ытта динамикалы.

Экономикалық теория, саяси экономия, экономика пә ндеріне нақ тылы анық тама берсек, мынадай жағ дайды анық тауғ а болады:

Біріншіден – экономикалық теория адамдар арасындағ ы байланысты жә не олардың ө ндірістегі тә ртібін, тауар айырбастау жә не қ ызмет жағ дайында шектелген ресурстарды пайдалану тә сілін, материалдық жә не материалдық емес игілікті ө ндіру оларды бө лу жә не тұ тынуды реттейді.

Экономикалық теория оқ у пә ні ретінде негізгі тө рт бө лімді біріктіреді.

Экономикалық теория пә нінің анық тамасынан шығ атын ә р тү рлі шаруашылық дең гейлеріндегі экономикалық категориялар мен заң дарды зерттейді.

Микроэкономикада талдаудың негізі ретінде ең кіші шаруашылық бірлігі – ү й шаруашылығ ы, жекелеген фирма, бірлестік т.б. қ арастырылады.

1.1 кесте

 

Макроэкономикада елдің экономикасы біртұ тас зерттеледі. Макроэкономиканың нысандары болып қ оғ амның табысы мен байлығ ы, экономикалық ө судің қ арқ ыны мен факторлары т.б. категориялар қ аралады. Макроталдау инфляция мен жұ мыссыздық ты реттеу, іскерлік белсенділікті ынталандыру, халық шаруашылық проблемаларын шешуге бағ ытталғ ан.

Мезоэкономика – ұ лттық экономиканың белгілі бір ішкі жү йелерінің немесе халық шаруашылығ ы салаларының Ә Ө К, аймақ тық экономика т.б. жұ мыстары мен заң дарын зерттейді.

Біріншіден, экономикалық теория адамдар арасындағ ы байланысты жә не ө ндірістегі тә ртіпті, тауар мен қ ызметті айырбастау кезіндегі, шектеулі ресурстарды пайдалану тә сілін, материалдық жә не материалдық емес ө німдерді қ оғ ам мү шелерінің пайдалануын зерттейді.

Екінші: саяси экономияның зерттейтін объектісі - шектеулі ресурстар жағ дайында материалдық игілікті ө ндіру, айырбастау, бө лу жә не тұ тыну кезіндегі адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынасты қ арастырады.

Саяси экономия ө зінің пә ні ретінде экономикалық заң дарды зерттеуге байланысты экономикалық процестің объективтік негізін жә не қ ұ былысын, экономикалық процесс пен қ ұ былыстың негізін қ арастырады (1.2кесте).

 

1.2 кесте

 

 
 

 


 

 

 
 


 

Экономикалық теория пә ні мен саясиэкономия пә ні ұ қ сас. Дегенмен, экономикалық теория адамдар арасындағ ы субъективтік жағ ын қ арастырады. Яғ ни адамдар­дың мінез-қ ұ лқ ын, таптар мен таптардың материалдық, материал­дық емес игіліктермен байланысты қ атынастарын қ арастырса, ал саяси экономия материалдық игілікті талдаумен шектеледі.

Ү шінші: шаруашылық ты басқ ару, жү ргізу ережесін сақ тауды, сонымен қ атар саяси проблемаларды да қ арастырады. Мысалы, мемлекет жұ мыс­сыздарғ а тө лемақ ы тө лей ме, жұ мыс істемейтін аналарғ а кө мектесе ме, конверсиялауғ а дауыс бере ме жә не басқ алар.

Экономика кә сіпкерлікке қ атысты сұ рақ тарғ а да жауап береді, неге биржалар кө п, ақ шаны банкіге салу тиімді ме т.с.с.

Ресурстардың шектеулі болуымен байланысты оларды пайдалану баламалы жағ дайда іске асады. Осы жағ дайды Самуэльсон 2 тауарды мысалғ а ала отырып, қ арастырғ ан зең біректер мен май ө ндірістерін қ арастырайық.

Бірінші вариант: қ оғ амның барлық ресурсы май ө ндірісін ө ндіруге бағ ытталғ ан, бұ л 5 млн. кг майды максимум ө ндірістің ресурстық -технологиялық жағ дайына байланысты ө ндіруге болады.

Екінші вариант: 15 мың зең бірек шығ аруғ а бағ ыт-талғ ан. Бірінші, екінші варианттарды қ олдануғ а болмайды.

Ү шінші вариант: қ оғ ам зең бірек шығ ару ү шін май ө ндіру кө лемін азайтады.

Балама мү мкіндік мағ ынасы тө менде кө рсетілген.

 

1.3 кесте

 

Мү мкіндік Зең бірек, мың тг. Май, млн. тн
А    
В    
С    
Д    
Е    
F    

Ө ндірістік мү мкіншіліктің кө лбеуі (нү ктелер А, В, С, Д, Е, F) ә лде трансформация, бұ л экономика толық жұ мыс істеген кезде баламалы болады.

Ө ндірістің техникалық -экономикалық жағ дайына қ арай ресурстарды бө лу арқ ылы ө ндіруге мү мкіндік бар. Ресурстар толық жұ мыс істеген кезінде байланыс болады, барлық нү ктелер мү мкіндік комбинациясына байланысты, кө лбеу трансформацияланады. Кез келген нү кте кө лбеуге парето тиімділік жағ дайын анық тайды.

Ө ндірістік мү мкіншілік толық қ амтамасыз етілмесе, не ө ндірістік комбинациясында жұ мыссыздық болса, оны 4 нү ктесінде деп болжасақ, май мен зең бірек кө лбеуде жатпайды. Бұ л жағ дай мынаны ескертеді: егер қ олда бар қ осымша ресурстарды пайдалансақ, онда қ ару-жарақ жә не май ө німдерін шығ аруды молайтамыз. Ө ндірістік мү мкіншілік кө лбеуі 5 нү кте маң ында болса, онда қ оғ ам бір мезгілде зең бірек жә не май ө ндірісін ұ лғ айта алмайды.

Трансформация кө лбеуінің ө ндірістік айырмашылы-ғ ын білу, артық экономикадағ ы трансформациялық кө лбеудің жоғ арғ ы дең гейге кө терілуі техникалық жаң алық тар ашуғ а, қ азба байлық тарының жаң а қ орын табуғ а жә не т.б. мү мкіндік береді. Қ оғ ам ә р кезең де қ орлануды таң дайды (қ аржылық жә не нақ ты секторларды инвестициялау мен тұ тыну) (жеке). Қ орлануды кө бейту (жаң а зауыттар мен фабрикалар ү шін кү рделі қ аржыны кө бейту) қ оғ амның бірнеше жылдан кейін кө лбеу трансформация сатысына кө терілуіне мү мкіндік береді.

 

Экономикалық заң ды қ алай тү сіндіруге болады?

Бұ л – экономикалық ұ ғ ым ретінде қ алыптасқ ан қ ұ былыстардың себеп-салдарлы байланыстары. Экономика­лық зерттеулер кезінде ғ алымдарғ а жекелеген, оқ шауланғ ан фактілермен жұ мыс істеуге тура келеді. Сол себепті фактілер­ді топтастырып, жинақ тап қ орыту қ ажет. Бұ л индуктивті ә діс, яғ ни жеке қ орытындыларды логикалық пайымдау ә дісімен жү ргізіледі.

 

 

1.2. Экономикалық заң дардың объективтік сипаты

Экономикалық заң дарды объективтік тү рде ә сер етуі адамдардың сана-сезіміне байланысты емес. Экономикалық процестердің ішкі мазмұ нын, мә нін анық тау ү шін обьективтік заң дарды ашу керек. Олар экономикалық қ ұ былыстар мен процестердің қ асиеттері (мә н жә не форма) арасындағ ы қ ажетті, тұ рақ ты, ұ дайы тә уелділіктерді кө рсетуі тиіс жә не обьективтілігімен байланысты себеп-салдарлы байланыстарды айқ ындайды.

Экономикалық заң дар адамдардың экономикалық іс- ә рекеттері мен қ атынастарын білдіреді.

Сонымен, экономикалық заң дар бұ л адамдар арасындағ ы экономикалық қ атынастарды бейнелеу формасы. Олар адамдардың қ оғ амдық іс-ә рекеттерінің тә уелді байланыстарын, жү йелі ұ ғ ым-атау формасындағ ы заң дарды қ арастырады.

Экономикалық заң дарғ а ә леуметтік, қ оғ амдық қ атынастар заң дары жатады. Осылайша, олар табиғ ат заң дарынан ажыратылады. Оның екінші бір айырмашылығ ы -тарихи шектеулі сипатта болуы, ал табиғ и заң дар мә ң гілік қ атынас ретінде зерттеу ә дісіне ғ ана тә уелді. Ө здерінің ә рекет ету сипатына қ арай экономикалық заң дар ерекше жә не жанама болып екіге бө лінеді.

Ерекше экономикалық заң дар жеке дә уірлерге, формацияларғ а тә н. Мысалы, қ ұ лдық жә не феодализм дә уіріндегі материалдық игіліктерді бө лу заң ы.

Жалпы экономикалық заң дар барлық экономикалық формацияларда ә рекет етеді, мысалы, ең бек ө німділігін арттыру заң ы, уақ ытты ү немдеу заң ы жә не басқ а да тарихи-ә леуметтік қ ажеттіліктер.

Абстрактылы ойлау кезінде мә н сыртқ ы қ абық тан босайды. Абстрактылы ойлау кезінде логикалық тү сінік қ алыптасады, аз не кө п зерттелген нақ ты шындық талданып, қ орытындыланады. Ө мірдің бұ л фактісінде таусылмайтын ғ ылыми зерттеулер жатыр.

Логикалық тү сінік қ оғ амның экономикалық ө мір жағ дайын талдап бейнелейтін экономикалық категория болып саналады. К. Маркс: «... Категория ө мір сү ру жағ дайының кү н-кө ріс формаларының қ оғ амда белгілі кейбір жақ тарын ғ ана білдіреді деп жазды».1

Қ оғ амның экономикалық даму заң ын анық тау – экономикалық ғ ылымның негізгі міндеті. Ф. Энгельстің «Заң дар туралы ғ ылым, ө ндірісті басқ ару жә не адам қ оғ амындағ ы материалдық ө мір игілігін айырбастау»2 экономикалық теориясы бұ ғ ан тура бағ ынады.

 


1.4 кесте

 

Экономикалық теория

 

 

 

Тү йіндес экономикалық ғ ылымдар.
Функционалдық экономика-лық ғ ылым.
Салалық экономикалық ғ ылым.

 

           
     

 


Суретте экономикалық теорияның басқ а экономикалық ғ ылыммен байланысы, ә рқ айсысының ө зіне тә н пә ні, қ ойғ ан мақ саты кө рсетілген. Қ ұ рылыс экономика курсын алсақ, осы ө ндіріс саласына байланысты заң дылық тар мен негізгі ерекше заң дарды зерделейді, не оның ө зіндік сипатын, қ ұ рылыс саласындағ ы экономикалық категориялар қ ызметінің ерекшелігін анық тайды. Негізгі кө ң іл қ оятын жағ дай - қ ұ рылыстың тиімділігін арттыру экономикалық тұ тқ алар мен категорияларды, оның кейбір бө ліктерін: қ ұ рылыс, жоспарлау мен смета жасау, қ ұ рылыс ө ндірісіндегі несие-қ аржы тетігі, материалдық -техникалық маркетинг, менеджмент – бір сө збен айтқ анда қ ұ рылыстағ ы кү рделі қ аржыны жұ мсаудың тиімділігін арттыру, ерте жасалғ ан негізгі ө ндірістік қ орларды қ айта қ ұ ру жә не жаң ғ ыртуды қ арастырады.

 

 

1.3. Экономикалық теорияның функциясы

Экономикалық теория басқ а экономикалық ғ ылымдармен ө зара байланысы арқ ылы шектелмейді, қ оғ амның табиғ и кешеніне, сонымен бірге техникалық ғ ылымдарғ а да ә сер етеді, адамдардың шаруашылық қ ызметінде оларды пайдаланудың тиімді нә тижесін анық тайды. Бұ л экономикалық социологияғ а қ атысты, мә дени экономия, химия ғ ылымының экономикасы, металлургия салаларының экономикасы т.с.с. экономикалық ғ ылымның ішкі саласы қ олданбалы ғ ылымдардың барлық салаларымен байланысты. Бұ л ғ ылымдардың техника мен технологиясының интегралдық байланысының дамуына ә сер етеді, бұ л жағ дай келешек инженер кадрларды дайындауғ а, техникалық шешімді тиімді пайдалануғ а ө те қ ажетті.

Келесі функциясы прагматикалық жә не практикалық -болжамалы. Экономикалық ә дебиеттерде бұ л екі тү сінікке бір жағ дайда талдау жасау керек. Практиканы алдын-ала жасалғ ан болжамнан бө ліп қ арастыру қ оғ ам ө лшемін жағ ымсыз жағ дайғ а ә келу мү мкін.

Толық жағ дайда негізделмеген жә не ғ ылыми бағ дарлама жасалмағ ан оның кө п варианттылығ ын шешуді экономикалық практикада валюнтаризм деп атайды. Бұ л вариант қ оғ ам шығ ынына ә келеді.

Экономикалық теория басқ а ғ ылымдар сияқ ты танымның ә р тү рлі формаларын қ олданады. Олардың барлығ ы шаруашылық ө мірді зерттеу ә дістерінен тұ ратын ғ ылыми методологияны қ ұ райды. Ол ә дістер жалпы ғ ылыми жә не жеке болып бө лінеді.

Жалпы ғ ылыми ә дістер – бұ л кө не грек философтары негізін салғ ан жә не кейінгі буын ғ алымдары дамытқ ан диалектикалық материалистік қ ағ идалар. Олар бір-біріне тә уелді, қ айшылық ты тү рде дамытып, ұ дайы қ озғ алыста болады.

Бұ л процестерді зерттеу барысында тарихи жә не логикалық тә сілдер қ олданылады.

Тарихи ә діс қ ұ былыстардың пайда болып, дамып жә не бірінің орнын бірі басқ анын тізбекті талдауғ а жағ дай жасайды.

Логикалық (теориялық) тә сіл тарихи қ ұ былыстардың тарихи дә лме-дә л даму жолы емес. Ол зерттеліп отырғ ан қ ұ былыстың мә нін ұ ғ ыну мен асбтракциялауды, яғ ни олардың болмысы мен қ асиеттерін жорамал тү рде таза зерттеуді кө здейді. Осының негізінде бұ л қ ұ былыс жайында ғ ылыми тү сінік пайда болады, яғ ни логикалық тү сінік немесе тауар, бағ а, ақ ша, акция, бә секе т.б.сияқ ты экономикалық категориялар қ алыптасады. Зерттеудің осындай ә дісін ғ ылыми абстракция деп атайды.

Ғ ылыми-техникалық жекелеген ә дістерге: байқ ау, синтездеу мен анализдің кө мегімен алынғ ан материалды ө ң деу, индукция мен дедукция, заң дар мен категориялар жү йесін қ ұ ру, оларды тексеру, тә жірибе-сынақ тар жү ргізу, модельдер қ ұ растыру, олардың математикалық формализациясы жә не т.б. жатады.

Математикалық модельдер индивидиумды кө рсетеді. Альферд Маршаллдың кө рсетуінше «Экономикалық ғ ылым жеке жә не қ оғ амдық қ ызметтің сол бө лігін, негізінен, материалдық игіліктің жасалуын жә не пайдалануын зерттейді».

Рейман Барр «Экономикалық ғ ылым – бұ л сирек ресурстарды басқ аруды, адамдардың тә ртіптік формаларын жә не оны пайдалануды сансыз кө п шектелмеген тұ тыну қ амтамасыз ететіндігін зерделейтін ғ ылым» деп жазды.

Экономикалық ғ ылым – бұ л білімнің жиыны, қ оғ амда ү стемдік қ ұ ратын шаруашылық идеологиясының қ ұ рамдас базасы жә не экономикалық ойларды қ алыптастырушы.

Қ азіргі кезде экономикалық ғ ылым экономикалық қ ұ былыстар мен процестерді тү сіндіріп болжаушы, экономикалық игілікті пайдалану жә не жасау тенденциясының ү рдісінің заң дылығ ын қ арастырушы маң ызды ә леуметтік институт.

Эконо­ми­калық теория экономикалық ғ ылымның қ ұ рамдас бө лігі болып саналады. Шаруашылық практикасының тә жірибесін талдайды жә не экономикадағ ы табиғ и процесті реттеу шаруашылық қ ызметінің аясы ретінде қ оғ ам мен индивидиумның тұ тынуын қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру жағ дайын зерттейді.

Экономикалық ғ ылымның жә не экономикалық пә нінің зерттеу ә дістемесіндегі тү сінік ұ қ сас.

Дү ниежү зіндегі экономистердің кө бі экономикалық теорияны ә мбебап теория деп атайды. Оқ у пә ні ретінде экономикалық теория, (экономика жә не саясиэкономия) қ осалқ ы қ орды қ айта тапсыруғ а байланысты, ө ндірілетін жә не ө ндірілмейтін болып бө лінеді. Сонымен қ осалқ ы қ орды толтырудың кө лемі мен дең гейінің шектеуі олардың ө зара қ арым-қ атынасымен сипатталады, игілік сирек категория ретінде қ арастырылады.

Қ олда бар игілік сол кездегі тұ тынуды қ анағ аттандыруғ а толық кө лемде жетпеуі мү мкін, ол ә р кезде орын алады. Егер, аз ғ ана игілікпен тұ тынуды толық қ амтамасыз етеміз деп елестетсек, онда нақ ты анық болады, экономикалық субъектілердің бір мезгілде болатын тұ тынуы сол қ аржымен толық қ анағ аттандырылса да, молық тырылғ ан тұ тыну, негізінен, жетіспеушілік болып қ алатыны анық болды. Мынадай салыстырмалы тұ тынудың шектеулі игілігі жетіспеушілік игілік категориясын қ ұ райды.

Кө п жақ ты тұ тынуды шектеулі қ аржыда қ анағ ат ету мү мкін, шындығ ында барлығ ын толық қ анағ аттандыру мү мкін болмайды. Демек, ә рбір экономикалық қ имыл нақ ты жағ дайды анық тайды. Қ анағ аттандыру ү шін:

- мү мкіншіліктің бір, не бірнеше болу жағ дайына байланысты одан шығ атын қ орытынды: экономикалық проблеманы шешу кезінде, экономикалық тұ рғ ыдан тиімді баламалы вариантты таң дау керек. Мұ ндай жағ дай, егер нақ ты экономикалық субъектілер бар болса, сол уақ ытта мү мкін болады, баламалы варианттардың арасындағ ы мү мкіншілікті таң дау ү шін тұ тыну тоқ талмайды, сондық тан ө ндірістік айырбас, бө лу, тұ тыну ә р уақ ытта қ айталанып, олардың бірлігі мен ө зара байланысы ұ дайы ө ндірісті қ ұ райды. Осымен байланысты экономика іргелі даму жағ дайында экономиканың айналыс сипатын алады. Ә рбір экономикалық ә рекет тұ тынуды тануы тиіс;

- тұ тынуды салыстырмалы жә не уақ ытша қ анағ аттандыру шең берінде болмай қ алмайтын қ айта бастау, ұ лғ аю, кү рделену, терең деу жағ дайлары ә р уақ ытта тұ рақ ты жағ дайғ а айналады. Басқ а жағ ынан, біздің қ аржы тұ тынуымызды толық қ амтамасыз етуге (ресурстар мен технология) практикалық тұ рғ ыдан шектелген. Шектеу ә р тү рлі жағ дайда болуы мү мкін.

Ең алдымен игіліктің сан жағ ынан ара-қ атынасы ә ртү рлі болады, табиғ и жағ дайғ а байланысты, аз не кө п кездеседі. Осыдан кейін адамдар жасайтын материалдық игіліктер шектеулі болады. Ол қ айта ө ң деу мү мкіншілігіне, сол жағ дайдағ ы материалдық игіліктің қ осалқ ы қ ордың шектеулі болуына жә не оны сол кездегі қ айта ө ң деу мү мкіндігіне байланысты болады.

 

 

Тү йін

1. Экономика – материалдық жә не материалдық емес игіліктерді ө ндірумен байланысты ілім.

2. Экономикалық теорияның пә ні – ол адамдар қ ажеттілігін қ анағ аттандыру ү шін материалдық жә не материалдық емес игіліктерді ө ндіру кезінде шектеулі ресурстарды тиімді пайдалану жө ніндегі қ атынастар.

3. Макроэкономика табыстың ө суін, бағ аның ө згермейтіндігін жә не жұ мыссыздық тың дең гейін зерттейді. Макроэкономистер болып жатқ ан оқ иғ аны тү сіндіруге ғ ана тырысып қ оймайды, сонымен бірге экономиканың жұ мыс істеуінің жақ саруына бағ ытталғ ан экономикалық саясатты жасауғ а да кү ш салады.

4. Микроэкономика – ү й шаруашылық тары мен фирмалардың шешімдерді қ алай қ абылдаулары туралы, сондай-ақ осы экономикалық агенттердің ө зара ә рекеттері туралы ғ ылым.

5. Экономикалық теория ғ ылыми категориялар ә дісі – іске қ атысы жоқ экономикалық жә не экономикадан тыс фактілерді экономикалық талдаудан шығ арып тастау.

6. Талдау – біртұ тас бү тіннің бө лшектерін жекелеп қ арау.

7. Синтез – қ аралатын біртұ тас бү тін қ ұ былыстың жеке бө лшектерден қ ұ ралуы.

8. Индукция – фактілерден бастап жинақ тауғ а дейін жеткізетін қ озғ алысты тұ жырымдау.

9. Дедукция – жалпыдан нақ тылы экономикалық фактіге жеткізетін қ озғ алысты тұ жырымдау.

10. Салыстыру – қ аралатын қ ұ былыстардың ұ қ састық тары мен айырмашылық тарын анық тау.

11. Аналогия (ү йлестік) – бір немесе бірнеше қ асиеттерді белгілі қ ұ былыстан белгісіз қ ұ былысқ а ө ткеру.

12. «Ә ртү рлі тең жағ дайдағ ы» долбар дегеніміз – зерттелудегіден ө зге барша факторлар долбармен келісім тауып тұ рса, олар тұ рақ ты деп қ абылданады.

13. Экономикалық -математикалық ү лгілеу - ә ртү рлі экономикалық қ ұ былыстарды математикалық ә дістермен формальды сипаттау болып табылады.

 

Қ айталауғ а арналғ ан сұ рақ тар

1. Экономикалық теория нені зерттейді?

2. Экономикалық зерттеу не ү шін керек?

3. Экономикалық теорияда қ андай зерттеу ә дістері қ олданылады?

4. Микроэкономика мен макроэкономиканың айырмашылығ ын тү сіндірің із. Олар қ алай ө зара байланысқ ан?

4. Экономистер неге ү лгі (модель) қ ұ рады?

5. Соң ғ ы кезде қ андай макроэкономикалық проблема­лар талқ ылануда?






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.