Еуропалық Одақ: пайда болу себептері және дамуның негiзгi кезеңдерi

Еуропалық одақ (Еуроодақ, ЕО) - Еуропаның Еуропалық Одақ туралы келiсiм шартына қ ол қ ойғ ан 28 мемлекетің экономикалық жә не саяси бірлестігі. Еуропалық одақ (ЕО) – халық аралық саяси жә не экономикалық бірлестік. Еуропатерриториясындаорналасқ ан Германия, Франция, Италия, Бельгия, Нидерланд, Люксембург, Ұ лыбритания, Дания, Ирландия, Грекия, Испания, Португалия, Австрия, Финляндия, Швеция сияқ ты елдердің, 1993 ж. қ атысуымен қ ұ рылғ ан. Еуропалық одақ еуропалық қ ауымдастық тың, атап айтқ анда, Еуропалық кө мір мен болат қ орыту бірлестігінің 1951ж. осы ұ йым Еуропалық одақ тың қ ұ рылуына негіз қ алады, Еуропалық экономикалық қ ауымдастық тың, 1957 ж. Рим келісімшарты бойынша қ ұ рылғ ан бұ л ұ йым “Ортақ рынок” деп те аталады, сондай-ақ, 1957 жылы қ ұ рылғ ан Атом энергиясы жө ніндегі еуропалық қ ауымдастық тың қ арым-қ атынастары негізінде жұ мыс істейді. Кейіннен бұ л Одақ қ а – Польша, Венгрия, Чехия, Словакия, Словения, Хорватия, Эстония, Латвия, Литва елдері мү ше болды. Еуропалық одақ аясындағ ы интеграциялық ынтымақ тастық тың басты мақ саттары Бірегей еуропалық актіде (1987), Маастрихт келісімшартында (1992) жә не Амстердам келісімінде (1997) кө рсетіліп айқ ындалғ ан. Соң ғ ы жылдары Еуропалық одақ мынадай бағ ыттарда: ортақ рыноктан экономикалық жә не валюталық одақ қ а ө ту; кең ө рістілік стратегиясын жү зеге асыру; бірегей сыртқ ы саясат пен қ ауіпсіздік саласында тұ тастық ахуалын қ алыптастыру; Жерорта тең ізі жағ алауындағ ы, Азия, Латын Америкасы, Африка қ ұ рлығ ындағ ы аймақ тық саясатты жандандыру; ә леуметтік саладағ ы ү йлесімділікті одан ә рі арттырып, қ ұ қ ық қ орғ ау жә не ішкі тә ртіпті сақ тау ісіне ә ріптестік байланыстарды ө рістету мұ ратына қ ызмет етіп келеді. 1999 жылдың бірінші қ аң тарынан бастап, алғ ашқ ы кезекте он бір мемлекет: Австрия, Бельгия, Германия, Ирландия, Испания, Италия, Люксембург, Нидерланд, Португалия, Финляндия, Франция - есеп айырысу операциялары ү шін тепе-тең дік қ асиеті бекіндірілген бірегей еуро (1996 жылғ а дейін ЭКЮ) валютасын енгізді. Еуропалық одақ тың жалпы органдары қ атарына Еуропалық комиссия, Еуропалық парламент, Еуропалық Одақ тың Кең есі, Еуропалық сот, Аудиторлар палатасы, т.б. жатады. Еуропалық Одақ ә лемдегі ең ірі сауда қ ауымдастығ ы болып табылады. XXI ғ асырдын басында Еуропалық одақ қ айта қ ү рулардың жаң а кезең іне ө тті, оның мақ саты - ү йымды тиімді қ ызмет ету жолын қ алыптастыру жә не демократияландыра тү су. 2002 жылы " Одақ тың болашағ ы жө нінде Конвент" шақ ырылды. 2004 жылы Конвент Еуропа Одағ ының Конституциясын жасады.

NAFTA жә не MERCOSUR-дің қ ұ рылу мақ саттары мен кезең ді атаң ыз, елдер қ ұ рамын атаң ыз жә не даму болашығ ын сипаттаң ыз

NAFTA, North American Free Trade Agreement - Солтү стік Американдық Еркін Сауда жө ніндегі Келісім − Канада, АҚ Ш жә не Мексика арасындағ ы Еуропалық Одақ модельдеріне негізделген еркін сауда жө ніндегі келісім. НАФТА келісімі 1994 жылдың 1 қ аң тарында кү шіне енеді. Алғ ашқ ы қ адамы болып, 1947 жылғ ы АҚ Ш инвестициясын алдың ғ ы қ атарлы канадалық экономика салаларына бағ ыттау мақ сатында қ ұ рылғ ан «Эббот Жоспары» есептеледі. 1959 жылы АҚ Ш жә не Канада арасында канадалық ә скери техника ө неркә сібіне американдық стандарттарды енгізу мақ сатындағ ы біріккен ө неркә сіп жө ніндегі келісім жасалады. Келесі қ адам болып, 1965 жылғ ы басқ а да салалардың интеграциясын қ амтығ ан автомобиль жасау ө німдерін сатудағ ы либерализация жө ніндегі келісім есептеледі. АҚ Ш, Канада жә не Мексика арасындағ ы сауда-саяси бірігу идеясы 1990 жж. іске асырыла бастайды. Алғ ашқ ы кезең де мә селе энергетикалық одақ ты ресімдеуге байланысты болады. Осындай идея 1980 жж. Р. Рейган мен Дж. Буш тарапынан қ олдау табады. 1988 жылдың қ ыркү йегінде қ иындық туғ ызғ ан ү шжылдық келіссө здерден кейін американдық -канадалық еркін сауда жө ніндегі келісімге (CUSFTA) қ ол қ ойылып, бұ л бойынша АҚ Ш пен Канада 10 жыл мерзімінде еркін сауда аумағ ын қ алыптастыруы шарт еді. 1980 жж-ғ ы Еуропа жә не Азиядағ ы етек алғ ан интеграциялық ү дерістерге байланысты, НАФТА-ның қ ұ рылуы жө ніндегі мә селе ө зектілікке ие болады. Себебі, Еуропаның бірігуіне жауап ретінде Американың, ә сіресе, Солтү стік Америкалық бө лігінің бірігуі қ ажеттілігі айқ ындалады. Алайда бастапқ ы кезең дерден-ақ Мексика, Канада жә не АҚ Ш НАФТА-ның рө лі мен ық палын ә ржақ ты позициялардан қ арастырады. 1988 жылғ ы АҚ Ш пен Канада арасындағ ы еркін сауда жө ніндегі келісімді (CUSFTA) сақ тай жә не сә йкестіре отырып, Солтү стік Американдық Еркін Сауда Ассоциациясын (NAFTA) қ ұ ру туралы келісім 1994 жылдың 1 қ аң тарында кү шіне енеді. Бұ л келісімді Латын Америкасы нарығ ына одан ә рі қ арай ену мақ сатында қ олданып келе жатқ ан АҚ Ш, ұ йымда жетекші орынды иеленеді.

НАФТА-ның негізгі мақ саты − келісімге қ атысушы мемлекеттер арас-ғ ы тауар саудасы тосқ ауылын алып тастау болды. НАФТА-ның мақ саттары:

1) Келісімге қ атысушы мемлекеттер арасындағ ы кедендік жә не тө лқ ұ жаттық тосқ ауылдарды алып тастау жә не тауар мен қ ызметтер қ озғ алысын реттеу; 2) Еркін сауда аумағ ында ә діл бә секелестікті қ ұ ру мен ержелерін демеу; 3) Келісімге мү ше мемлекеттерге инвестицияларды тарту;

4) Интеллектуалдық меншіктің қ ұ қ ығ ын қ орғ ау мен ә серлі қ орғ анысын қ амтамасыз ету; 5) Жү зеге асыру мақ сатындағ ы келісімді қ олдану мен билік жә не белестерді бірігіп шешу мә селелерінде енгізу механизмдерін жасау; 6) Келісімнің ұ лғ аюы жә не жетілуі мақ сатындағ ы болашақ ү шжақ ты, аймақ тық ә рі халық аралық кооперация негіздерін қ алау; 7) Бірегей континенталдық нарық ты қ алыптастыру.
МЕРКОСУР (Mercado Comu'n del Cono Sur – MERCOSUR) – қ ұ рамына Аргентина, Бразилия, Парагвай жә не Уругвай кіретін субаймақ тық сауда-экономикалық одақ. Қ ауымдастырылғ ан мү шелері – Боливия, Чили, Колумбия, Эквадор мен Перу, сонымен қ атар Кубамен ынтымақ тастық ты кең ейтуге байланысты консультациялар жү руде. МЕРКОСУР Оң тү стік Америка елдерінің ортақ нарығ ы жә не ол 250 млн адамды біріктіріп, континенттің ЖІӨ -нің 75 %-ын қ ұ райды. Одақ тың аты испан тілінен аударғ анда «Оң тү стік конустың нарығ ы» ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­- Оң тү стік Американың территориясының бір бө лігі болып табылатын «Оң тү стік конус» жерінің атына сә йкес келеді. Ұ йымның эмблемасында Оң тү стік крестің жұ лдыздар тобы бейнеленген.

МЕРКОСУР-дың стратегиялық мақ саты –оның мү шелеріне интенсивті ө зара сауда мен инвестицияларды эффективті қ олдану негізінде экономикалық ө суге кепілдік беретін сонымен қ атар субаймақ тың экономикасының халық аралық бә секелестікке қ абілетін арттыратын ұ йым қ ұ ру болып табылады. Біріктірілген нарық қ ұ руғ а алғ ышарттар Аргентина мен Бразили арасында 1986 жылы қ ұ рылғ ан еркін сауда туралы келісімдер болып табылады. 1990 жылы бұ л келісімге Парагвай мен Уругвай қ осылды. Бү гінгі блок 1991жылы 26 наурызда Аргентина, Бразилия, Парагвай жә не Уругвай елдерінің президенттерінің Асунсьондағ ы бірінші кездесуі нә тижесінде қ ұ рылды. Кездесудің соң ында Асунсьон келісімшартына қ ол қ ойылды — кедендік одақ пен тө рт мемлекеттің ортақ нарығ ының қ ұ рылымы мен механизмдерін белгілеген негізгі қ ұ жат болып табылады.

Ұ йымның негізгі ә кімшілік органдары: Ортақ нарық Кең есі, Ортақ нарық Тобы, Сауда жө ніндегі Комиссия, Бірлескен парламенттік комиссия, Ә леуметтік-экономикалық консультациялық форум жә не Ә кімшілік хатшылық. Алғ ашқ ы тө рт органдағ ы жұ мыстар ү кіметаралық дә режеде ө тіледі.

Қ азіргі таң да МЕРКОСУР – бұ л Латын Американың интеграцияланғ ан ірі нарығ ы.

МЕРКОСУРдың қ ұ рылуы оның мү ше-ң ө зара саудасының дамуына ә келді: 1991–1997 жылдар ішінде ол 6 есеге ө сті. Тө рт елдің еркін сауда зонасында кедендік салық тар жойылды, 90% тауарғ а басқ а да шектеулер енгізілді, ү шінші елдермен сауда ү шін ортақ сыртқ ы тарифтер жасалынды.

ASEAN (АСЕАН) жә не АPEC (АТЭС)-тің елдер қ ұ рамын, пайда болу кезең ін атаң ыз, қ ұ рылудың негізгі мақ саттарын тү сіндірің із

АСЕАН, ASEAN, Association of Southeast Asian Nations (ағ ылш.), Оң тү стік-Шығ ыс Азия елдерінің Ассоциациясы – аймақ елдерінің экономикалық, ә леуметтік жә не мә дени ынтымақ тастығ ын арттыруғ а бағ ытталғ ан ү кіметаралық халық аралық ұ йым болып табылады. Белсенді ә ріптесі болып табылатын БҰ Ұ хартияларының шең берінде ә рекет етеді. АСЕАН 1967 жылы 8 тамызда Бангкоктегі конференцияда қ ұ рылды. Бастапқ ыда ассоциация қ ұ рамына 5 мемлекет кірді: Индонезия, Малайзия, Сингапур, Филиппины жә не Таиланд.

Басқ а мү ше елдердің ассоциацияғ а кіру уақ ыты:

Бруней 8 қ аң тар 1984;

Вьетнам 28 шілде 1995;

Лаос пен Мьянма 23 шілде 1997;

Камбоджа 30 сә уір 1999.

АСЕАНнің 10 елінің халқ ы 500 млн. адамды қ ұ райды, жалпы кө лемі 4.5 млн. км ², жалпы ЖІӨ 700 млрд. доллар. АСЕАНнің жоғ арғ ы органы мү ше елдердің лидерлер саммиті (мемлекет пен ү кімет басшылары) болып табылады, ол 2001жылдан бастап жыл сайын ө ткізіліп отырады. Саммит ә детте 3 кү нге созылып, аймақ бойынша ұ йым серіктестерінің кездесуімен болып отырады. Басқ арушы орган ретінде жыл сайынғ ы сыртқ ы істер министрлерлерінің мә жілістері кө рініс табады. Сонымен қ атар жыл сайын қ аржы министрлері мен экономика жә не ауыл шаруашылығ ы министрлерінің кең есі болып тұ рады, дегенмен олардың маң ызды шешімдері сыртқ ы істер министрімен мақ ұ лдануы тиіс. Кү нделікті басшылық қ ұ рамында тө рағ алық етуші елдің сыртқ ы істер министрі жә не басқ а мү ше елдердің елшілері бар тұ рақ ты комитет арқ ылы жү зеге асырылып отырады. Тұ рақ ты Хатшылық Джакартада орналасқ ан жә не ол Бас хатшы арқ ылы басқ арылады. Сонымен қ атар жұ мыс 29 комитеттерде, 122 жұ мыс топтарында жү ргізіледі.

Ұ йым тө рағ асы белгіленген тә ртіп кезегі бойынша бір жыл мерзімінде елдердің ағ ылшын тілінің ә ліпбиі бойынша орналасуымен белгіленеді. Сә йкесінше, 2007 жылы Сингапур, 2008 жылы Таиланд тө рағ алық етті, дегенмен бұ л да мақ ұ лдауды қ ажет етеді.

Бангкок декларациясына сә йкес ұ йымның мақ саттары:

БҰ Ұ Жарғ ысы негізінде аймақ та бейбітшілік пен тұ рақ тылық ты орнату;

Ынтымақ тастық пен ө зара жә рдемдестік негізінде мү ше елдер арасындағ ы экономикалық, ә леуметтік жә не мідени байланысты дамыту;

Ұ қ сас мақ саттары бар ортақ жә не аймақ тық халық аралық ұ йымдармен ө зара тиімді ынтымақ тастық ты орнату.
АPEC (АТЭС) Азия-Тынық мұ хиты экономикалық бірлестігі — аймақ тық сауда аясындағ ы ынтымақ тастық пен капитал қ ұ юдың еркіндігін жең ілдетуге бағ ытталғ ан Азия-Тынық мұ хиты аймағ ының экономикалық форумы. АТЭС мақ саты экономикалық ө суді жоғ арылату мен аймақ та азия-тынық мұ хиты қ ауымдастығ ын гү лдендіру мен нығ айту. Мү ше мемлекеттердің қ ұ рамында ә лем халқ ының 40 %ы ө мір сү реді, оларғ а шамамен ЖІӨ нің 54 %ы мен ә лемдік сауданың 44 %ы тиесілі. Қ азіргі таң да АТЭСқ а 21 ел мү ше, олардың ішінде кө п мемлекеттердің Тынық мұ хитымен жағ алау сызығ ы бар. Бұ л - қ ұ рамына Тайвань Қ ытай қ олдауымен кірген халық аралық ұ йым болып табылады. Сол себептен АТЭСта мү ше мемлекеттер терминінің орнына қ атысушы экономикалар деген термин енгізілді.

Қ атысушы экономикалар: Австралия, Бруней, Канада, Индонезия, Япония, Корея Республикасы, Малайзия, Жаң а Зеландия, Филиппины, Сингапур, Тайланд, США(1989 жылы), Қ ытай Тайбэйі, Қ ытай Халық Республикасы, Гонконг, Китай (1991жылы), Мексика, Папуа — Жаң а Гвинея (1993 жылы), Чили (1994жылы), Перу, Ресей, Вьетнам (1998 жылы).

Ұ йым 1989 жылы Канберрада Австралия мен Жаң а Зеландия премьер-министрлерінің бастамасымен қ ұ рылды. АТЭС қ андай да бір қ атаң ұ йымдық қ ұ рылымы немесе ірі бюрократтық аппараты жоқ еркін консультативтік форум ретінде қ ұ рылды. Сингапурда орналасқ ан АТЭС Хатшылығ ы қ ұ рамына қ атысушы мемлекеттерді кө рсететін тек 23 дипломатты, сонымен қ атар 20 жергілікті жалдамалы қ ызметкерлерді кіргізеді. Бастапқ ыда АТЭСтің жоғ арғ ы органы министрлер шең беріндегі жыл сайынғ ы мә жілістер болды. 1993 жылдан бастап АТЭСтің ұ йымдық қ ызметінің басты формасы қ атысушы мемлекеттер лидерлерінің жыл сайынғ ы саммиттері (бейресми кездесулер) болып табылады. Бұ л саммитттер негізінде бір жыл бойындағ ы Форум қ ызметінің жалпы нә тижесін кө рсететін жә не кейінгі қ ызмет перспиктивасын айқ ындайтын декларациялар қ абылданады.

АТЭСтің басты жұ мысшы органдары: Консультациялық Іскер кең есі, мамандардың ү ш кабинеті (инвестиция мен сауда жө ніндегі комитет, экономикалық комитет, ә кімшілік-бюджеттік комитет) жә не экономиканың ә р тү рлі салалары бойынша 11 жұ мысшы тобы.

1998 жылы АТЭСке жаң а ү ш мү ше — Ресей, Вьетнам жә не Перу —кіруімен бастап Форум мү шелерін кең ейтуге арналғ ан 10 жылдық мораторий енгізілді. АТЭСке кіру ұ сынысын Ү ндістан мен Монғ олия беріп отыр.

1994 жылы стратегиялық мақ сат ретінде 2020 жылғ а АТАда еркін жә не ашық сауда мен либералдық инветициялық режим жү йесін енгізуді қ ойғ ан болатын. Барынша дамығ ан мемлекеттер либерализацияны 2010 жылғ а қ арай жү зеге асыруы керек. Ә рбір ел ө здігінше ө з дә режесін жә не қ имылдардың индивидуалдық жоспар негізіндегі жаң а режимдер енгізу уақ ытын белгеілейді.

ТМД жә не ЕврАзЭҚ -тің елдер қ ұ рамы мен қ ұ рылудың кезең ін атаң ыз, негізгі мақ саттары мен даму мә селелерін тү сіндірің із

Тә уелсіз мемлекеттер достастығ ы (ТМД) ұ йымы – бұ рынғ ы КСРО қ ұ рамында мемлекеттердің халық аралық аймақ тық ұ йымы. ТМД ұ йымы халық аралық келісім негізінде қ ұ рылғ ан. ТМДны ешқ андай ел басымдылық пен ө з қ алауынша басқ ара алмайды. Себебі ол мемлекеттік қ ұ рылым болып табылмайды, мемлекет ү стілік кү шке ие емес. Ұ йымғ а мү шелікке ө ті ерікті тү рде іске асады. ТМД ұ йымының атқ арушы комитеті Минс қ аласында (Белоруссия) орналасқ ан. 1991 жылы 8 желтоқ санда Ресей Кең естік Федеративті Социалистік Республикасы, Беларусь Социалистік Республикасы мен украина Социалистік Респбуликасы мемлекет басшыларының Брест қ аласы маң ында Беловеж пущасындағ ы (ескі орман) Вискули саятшылық орнында Тә уелсіз Мемлекеттер Достастығ ын қ ұ ру туралы келісімге қ ол қ ойды. 1991жылы 13 желтоқ санда Тү ркіменстан астанасында Ашхабадта КСРО қ ұ рамындағ ы ортаазиялық бес мемлекеттің (Қ азақ стан, Қ ырғ ызстан, Тү ркіменстан, Тә жікстан, Ө збекстан) басшылары кездесу ө ткізді. Кездесу нә тижесінде бес мемлекеттің басшылары да ТМДны қ ұ ру туралы келісімді қ олдайтындығ ын жә не белгілі шарттармен оағ н мү ше болатынын мә лімдеді. Ортаазяиылқ мемлекеттердің қ ойғ ан шарты – ТМДғ а мү ше барлық мемлекеттердің қ ұ қ ық тары мен дә режелері тең болуы жә не барлық мемлекеттерді ұ йымның негізін қ алаушылары ретінде тану. 1993 жылы 22 қ аң тарда Минс қ аласында ТМДны қ ұ ру процесі аяқ талды. Сонда ТМДның Жарғ ысы қ аланды. Қ азақ стан Республикасы ТМД Жарғ ысын 1994 жылы 20 сә уірде қ олдады.

ТМДның мақ саттары:

ТМД ұ йымы мү ше мемлекеттердің егемендіктері мен халық аралық қ ұ қ ық тарын тең дә режеде сақ тай отырып қ ұ рылды. Осындай негізде қ ұ рылғ ан халық аралық ұ йымның мақ саттарына мыналар кірді:

экономикалық, экологиялық, мә дени, саяси, гуманитарлық ж.е т.б ә рекеттерде ә ріптестік орнату;

ұ йымғ а мү ше мемлекеттердің біртұ тас экономикалық кең істік шең берінде жан-жақ ты дамуы жә не мемлекетаралық дең гейде бірлесе бірлесе жұ мыс жасау мен ық палдастық;

адам қ ұ қ ық тарын сақ тау мен бостандық тарын қ орғ ау;

халық аралық бейбітшілік пен қ ауіпсіздік жолында ә ріпсетік орнату, жаппай жә не толық қ арусыздануғ а қ ол жеткізу;

ө зара қ ұ қ ық тық кө мек;

мемлекетаралық кикілжің дер мен келең сіз жағ дайларды бейбіт жолмен шешу. Еуразиялық экон-қ қ ауымдастығ ы (ЕурАзЭҚ) – ө зіне кіретін елд-ң (Белоруссия, Қ аз., Қ ырғ ызстан, Ресей, Тә жікстан жә не Ө збекстан) сыртқ ы ортақ кеден шекарасын қ ұ руғ а, бірың ғ ай сыртқ ы экон-қ саясатты, тарифтерді, бағ аны ж/е жалпы нарық -ң жұ мыс істеуін қ ұ раушыларды жасап шығ аруғ а байл. функциялар берілген халық аралық экон-қ ұ йым.

Кеден одағ ының қ ұ қ ық иеленушісі болып ұ йым БҰ Ұ принциптері мен хал/қ қ ұ қ ық нормаларына толық сә йкес қ ұ рылды. Бұ л шешім қ абылдау мен іске асырудың қ атаң механизмі бар айқ ын қ ұ рылымдалғ ан жү йе. Ол хал/қ қ ұ қ ық тық субъектілікке ие. Қ ауымдастық пен оның лауазымды адамдары ЕурАзЭҚ қ ұ ру тур. шартта жә не Қ ауымдастық шең берінде қ олданыстағ ы шарттарда кө зделген функцияларды орындау жә не мақ саттарғ а қ ол жеткізу ү шін қ ажетті артық шылық тар мен иммунитеттерді пайдаланады. 2003 жылы Еуразиялық экономикалық қ ауымдастық БҰ Ұ Бас ассамблеясында бақ ылаушы мә ртебесін алды.

2007 ж. 6 желтоқ санда Нью-Йоркте БҰ Ұ Бас ассамблеясының 62-сессиясында «ББҰ жә не Еуразиялық Экон-қ Қ ауымдастық арас-ғ ы ынтымақ тастық» резолюциясы бір ауыздан қ абылданды. Қ ауымдастық тың мақ саты

ЕурАзЭҚ Бірың ғ ай экон-қ кең істіктің Кеден одағ ына қ атысушы-елдерді қ ұ ру процесін тиімді алғ а жылжыту, ә лемдік экономика мен халық аралық сауда жү йесіне интеграциялау кезінде олардың тә сілін ү йлестіру ү шін қ ұ рылды.

Ұ йым қ ызметінің басты векторл-ң бірі – халық тың ө мір сү ру дең гейін арттыруда ол-ң экономикалық ә леуетін тиімді пайдалану кезінде ә леуметтік-экономикалық тү рлендіруді келісу жолымен Қ ауымдастық елдерін динамикалық дамытуды қ амтамасыз ету.

Қ ауымдастық тың негізгі міндеттеріне мыналар кіреді: еркін сауда режимін толық кө лемде рә сімдеуді аяқ тау, бірың ғ ай кеден тарифін жә не тарифтік емес реттеу шарал-ң бірың ғ ай жү йесін қ ұ ру; тауралар мен қ ызметт-ң саудасының ортақ тә ртібін жә не ол-ң ішкі нарық қ а қ ол жетімділігін белгілеу; валюталық реттеу жә не валюталық бақ ылаудың бірың ғ айланғ ан тә ртібін енгізу; кедендік реттеудің бірың ғ айланғ ан ортақ жү йесін қ ұ ру; ә леум-к-экон-қ дамудың бірлескен бағ дарламасын ә зірлеу жә не іске асыру; ө ндірістік жә не кә сіпкерлік қ ызмет ү шін тең жағ дай жасау; кө лік қ ызметінің ортақ нарығ ын жә не бірың ғ ай кө лік жү йесін қ ұ ру; ортақ энергетикалық нарық қ ұ ру; шетелдік инвестиция тарапт-ң нарық қ а қ ол жетімділігі ү шін тең жағ дай жасау; Қ ауымдастық елд-ң азаматт-на о-ң барлық аумағ ында білім мен медициналық кө мек алуда тең қ ұ қ ық беру; ұ лттық заң наманы жақ ындату жә не ү йлестіру; Қ ауымдастық шең берінде ортақ қ ұ қ ық тық кең істік қ ұ ру мақ сатында ЕурАзЭҚ мемл-т-ң қ ұ қ ық тық жү йесінің ө зара іс-қ имылын қ амтамасыз ету.

ЕурАзЭҚ қ ызметінде басым бағ ыттардың санына жақ ын келешекте мыналар жатады:

Кө лік – бірегей тарифтер проблемасын шешу, жү к ағ ынын арттыру, кеден процедураларын жең ілдету, қ ол қ ойылғ ан келісімдер бойынша мемлекет ішілік процедураларды аяқ тау, трансұ лттық кө лік-экспедиция корпорацияларын қ ұ ру. Энергетика–Орт. Азияның гидроэнергетикалық кешендерін бірлесіп игеру ж/е электр энергиясымен жә не су пайдаланумен жабдық тар проблемаларын шешу, бірегей энергетикалық балансқ а шығ у. Ең бек кө ші-қ оны – қ оныстанушыларды ә леуметтік қ орғ ау, ең бек ресурстарының кө шуін реттеу мен бақ ылаудың нақ ты жү йесін қ ұ ру, қ оныстанумен ілесе жү ретін қ ылмыспен кү рес, қ оныстанушылар жә не олардың жұ мыс берушілерінің салық тө леуімен байланысты проблемаларды шешу. Аграрлық -ө неркә сіптік кешен – ЕурАЗЭҚ мемлекеттерінің ауылшаруашылық саясатын келісу, Қ оғ амдастық елдерінің бірың ғ ай азық -тү лік нарығ ын қ алыптастыру, ауыл шаруашылығ ы ө німдерін тасымалдауғ а, сатуғ а, сақ тауғ а шығ ындарды азайту, осы салада жаң а нарық институттарын (сақ тандыру, банктік, лизингтік, биржалық жә не т.б.) қ ұ ру.

53. Беларусь, Қ азақ стан жә не Ресейдің Кедендік Одағ ы мен Біртұ тас Экономикалық Кең істігін қ ұ рудың негізгі мақ саттары мен даму болашағ ына сипаттама берің із 2010 жылдың 1 қ аң тарынан бастап ү ш ел - Ресей, Белорусия Қ азақ стан ү шін бірың ғ ай кедендік тариф кү шіне енді. 2011 жылдың 1 шілдесінен бастап бірың ғ ай кедендік кодекс ен­гізілетін болады. 2011 жылдың ортасынан бастап тауарлардың кедендік бақ ылауы Беларусь Республикасының, ал бір жылдан кейін Қ азақ стан Республикасының сыртқ ы шекарасына кө ­шірілетін болады. Ү кіметтегі білікті мамандар: «Толық қ анды жә не толық ауқ ымдағ ы Кедендік 2011 жылдан бастап енгізіледі жә не Ресей мен Қ азақ стан шекарасындағ ы барлық рә сімдеу шаралары шекараның сыртқ ы жиегіне шығ арылады, оның ішінде барлық тарифтік жә не тарифтік емес: санитарлық, ветеринарлық, фитосанитарлық реттеулер бар. Бұ лардың барлығ ы 2011 жылдың 1 шілдесінен бастап ө згертіледі» деп атап кө рсетті.

Одақ қ а бірігудің негізгі мақ саты одақ қ а мү ше мемлекеттер ішіндегі кедендік тосқ ауылдардың болмауында жә не кез келген сыртқ ы тауарғ а, оның қ ай елге тасымалданатынына жә не ортақ шекарадан қ ай жерде ө ткеніне қ арамастан бірың ғ ай кедендік талапты қ алыптастыруда. Келешекте біртұ тас кө ліктік, энергетикалық, ақ параттық кең істік қ ұ рылуы тиіс, интеграциялық процестер жеделдетіледі, толық қ анды жалпы рынок қ алыптасады, ұ лттық экономикалар біртұ тас кешенге бірігеді. Елдер ә леуметтік-экономикалық дамудың ортақ мақ саттарына келіседі, уағ даласқ ан қ ұ рылымдық, инновациялық, сыртқ ы экономикалық жә не ә леуметтік саясатты қ алыптастырады.

Кедендік одақ комиссиясы кедендік одақ тың реттеуші органы болып табылады. Оның қ ұ рамына: Қ азақ стан Республикасының атынан – Қ Р бірінші вице-премьері Ө. Шө кеев, Ресей Федерациясының атынан – РФ Тө рағ асының бірінші орынбасары И. Шувалов, Беларусь Республикасының атынан – БР Ү кіметі Тө рағ асының орынбасары А.В. Кобяков – ү ш мемлекеттің Ү кімет басшыларының орынбасарлары кіреді.

Кедендік одақ комиссиясының шешімі Қ азақ стан – 21, 5, Беларусь – 21, 5, Ресей – 57 дауысқ а ие кө пшілік дауыспен, яғ ни дауыстың ү штен екісімен қ абылданатын болады. Егер жақ тардың бірі Кедендік одақ комиссиясының қ абылдағ ан шешімімен келіспеген немесе қ ажетті дауыс саны жиналмағ ан жағ дайда, мә селе консенсус шешімін қ абылдайтын мемлекет басшылары дең гейіндегі Кедендік одақ тың жоғ арғ ы органына қ арауғ а беріледі.

Кедендік одақ тың елімізге ә серін қ арастырғ анда БАҚ кө бінесе тек қ ана тұ тынушы жағ ына кө ң іл бө леді. Ә сіресе, кө лік бағ алары шырқ ап кетуіне байланысты кө п айтылып жатыр. Басқ а елдерден ескі кө лік импорттап, бізге сататын адамдардың бизнесі қ ұ лдырайды деген хабар да кө п қ ұ лақ қ а шалынады.

Кеден Одағ ының пайдасымен зияны да анық белгілі. Кө ршілерімізбен арадағ ы 39 кедендік бекет жабылды. Ортадағ ы тү сімдердің 90 пайыздайы Ресей еліне бұ йырып қ алағ ан 10 пайызын қ азақ пен Беларус қ ылдай бө лмек. Бейне кең ес ө кіметі кезіндегі 94 пайызды Мә скеуге беріп отырғ ан кейіпіміз қ айта келгендей. Кә сібінен айырылып, жұ мыссыз қ алғ андардың қ атары артты. Экономистер шағ ын жә не орта бизнестің пайдасы ішкі жалпы ө німнің 4-ақ пайызын қ ұ рап отыр. Елбасы тапсырмасы бойынша 2015 жылғ а шейін 40 пайызғ а жеткізу керек. Біздің экономистер жеткізе аламай қ алармыз ба деп алаң дайды. Келер жылы біртұ тас экономикалық кең естік кү шіне енеді. Кө рші елдің кә сіпкерлерімен жұ мысшылары қ аптайды. Сонда тіл, діл деген мү гедек дү ниелеріміз мү лдем марқ ұ м етіп алмасақ жарар еді.
2003 жылғ ы 19 қ ыркү йекте Беларусь, Қ азақ стан, Ресей жә не Украина президенттері Біртұ тас экономикалық кең істікті қ ұ ру туралы Келісімге келіп, оның Тұ жырымдамасына қ ол қ ойды. Ол Достастық кең істігінде экономикалық интеграцияның жаң а оң тайлы жолдары мен тә сілдерін қ арастырудың нә тижесінде жү зеге асырылды. Осылайша ТМД елдері Жалпы ішкі ө німінің 90% ү лесіне ие экономикалық дамығ ан 4 ТМД мемлекеті интеграцияның жаң а сапалы ә рі жоғ ары дең гейіне кө шу туралы шешім қ абылдады.

Қ ол қ ойылғ ан қ ұ жаттар тек экономикалық сипатқ а ие. Олар инфрақ ұ рылымдық жү ктемені тө мендетуге бағ ытталғ ан. Ал бұ л ө з кезегінде ортақ кең істікте тауар ө ндірушілердің ө зара қ арым-қ атынасын жең ілдетіп, бә секелестік қ абілетін кө тереді. Біртұ тас экономикалық кең істікті қ алыптастыру туралы келісімде жә не Тұ жырымдамасына енген интеграциялық ү лгі ә лемдік экономиканың қ азіргі заманғ ы талабына жауап беріп, ә лемдік шаруашылық тың ғ аламдану ү рдісіне енеді. Қ азіргі уақ ытта БЭК-ке қ атысушы мемлекеттердің шекаралары арқ ылы азаматтардың жә не кө лік қ ұ ралдарының қ озғ алысын бақ ылау рә сімін жең ілдету тә ртібі туралы келісімнің жобасы Қ азақ стан Республикасының министрліктері мен ведомстволарына мемлекетішілік келісуден ө туде. Мемлекетішілік рә сімдер аяқ талғ ан соң Келісім жобасы белгіленген тә ртіппен Қ азақ стан Республикасының Ү кіметіне енгізіледі.

Осы кездесулердің қ орытындысы бойынша, бірінші кезектегі келісімдердің пакетін қ ол қ оюғ а дайындау бойынша қ ажетті рә сімдердің бә рі аяқ талғ ан жағ дайда Жоғ ары дең гейдегі топ мемлекет басшыларына ЕурАзЕҚ -тың Мемлекетаралық кең есін ө ткізу барысында осы келісімдердің қ ол қ оюғ а дайын екендігін хабарлайды.

54. Тө лем балансының ұ ғ ымына анық тама берің із, экономикалық рө лi мен қ ұ рылымын ашып кө рсетің із Тө лем балансы д-з белгілі бір уақ ыт мерзімінде бір елдің ә лемнің басқ а елдерімен арас. болғ ан сыртқ ы экон-қ операциялар б/ша жү йеленген жалпы мә ліметтері кө рсетілетін статистикалық тізімдемесі. Т.бал-ң қ ұ рылуы мен бағ алануы ХВҚ -ның ә дістемесі (т.б. қ ұ ру б-ша нұ сқ ау, ХВҚ 5-басылымы 1993ж.) нег-де стандартталғ ан есептеу ережелері мен анық тауларына сә йкес жү зеге асырылады. Т.б-н қ ұ ру мен анық тамаларының нег.ережелеріне: *Резидент пен резидент еместер арасындағ ы операцияларды есепке алу; *Операцияларды екі жақ ты жазу жү йесімен есепке алу; *Қ орлар кө лемін емес, ағ ымдарды ғ ана кө рсету; *ә р тү рлі валюта-да кө рсетілген операциялар мен тө лем сомаларының қ ұ ндық кө лемін біркелкі есептік кө рсеткішке келтіру; *операц-ды тү рлері мен экон-лық секторлар б-ша тіркеу; Резидент ж\е рез.еместер.Т.бал-н қ ұ руды сыртқ ы экон-лық операц-ды ішкі шаруашылық операц-дан айыру қ ажеттігінен резидент ұ ғ ымы ү лкен маң ызғ а ие б-ды. Сыртқ ы экон-лық операция-ды нақ ты ұ йымдар, компаниялар н\е жеке тұ лғ алар жасайтындық тан, олар хэқ тұ рғ ысынан қ арағ анда не елдің резиденті, не резиденті емес есебінде саналады. ХВҚ -ың ұ сыныстарында «Мем-тің экон-сы басқ а терр-ғ а қ арағ анда осы тер-мен тығ ыз байланысқ ан шаруашылық -дың жиынтығ ы. Осы елдің тө лем балансы, егер кө рсетілген шаруашылық тар елдің резиденті б-п саналса, олардың басқ а ел-мен операц-н кө рсетеді. Т.б. мынадай қ ұ рамдас бө лік-ден тұ рады: ағ ымдағ ы операциялар есебі; капиталмен жас-н опр-лар есебі, қ аржы операц-ы мен қ осалқ ы активтер. Ағ ымдағ ы операциялар есебі – тауарлар, қ ызмет кө рсетулер, табыстар мен ағ ымдағ ы трансферт-мен жас-н нақ ты операц-ды қ амтиды. Ағ.опер-лар есебінің оң сальдосы тауарлар мен қ ызмет кө рсету-дің экспортын, табыс-дың ж\е трансферт-дің келуін білдіреді. Ал теріс сальдо тауарлар мен қ ызмет кө рсету-дің экспортын, табыс-дың ж\е трансферт-дің келуін білдіреді. Тауарлар. бұ л бап тауарлар саудасын қ амтып, оның ішіне қ айта ө ң делген одан кейінгі қ айта импорт-қ айта экспортқ а арналғ ан тауарлар, кемелер сияқ ты қ озғ алмалы капиталды жө ндеу, порттарда транспорт қ ұ ралдарымен сатып алынғ ан тауарлар, беймонетарлық алтын кіреді. Қ ызмет кө рсетулер, олардың барлық дең гейлерін қ амтып, оғ ан кө бінесе жү к ж\е жолаушылар тасымалдау, туризм, ү кіметтік қ ызметтер, т.б. кіреді.Табыс - ө ндіріс факторлары б-п табылатын ең бек пен капиталды пайдаланудан тү скен табыс қ ызметкерлерге жә рдемақ ы, тікелей ж\е портфельді, басқ адай инвестициядан алынғ ан табыс пен қ ор-дан қ ұ ралады. Капиталдан алынғ ан табыс дивиденд, пайыз н\е басқ адай табыстар тү рінде болуы мү мкін.Ағ ымды трансферттер. Бұ л бапқ а, тех-қ н-е гуманит-қ кө мек сияқ ты экон-қ қ ұ ндылық тары қ айтарылмайтын грант-дың берілуіне н-е алынуына б-ты нақ ты ж-е қ аржы рес-мен жас-н операциялар кіреді.Елдің хал.жағ дайын анық тауда ең алдымен экспорт пен импорт арақ атынасы бағ аланады.