Стандарттау

· Ішкі жә не сыртқ ы саудағ а отандық ө ндірушілердің бә секеге қ абілеттілігін қ амтамасыз ету ү шін заң намалық актілер мен нормативті қ ұ жаттарды, халық аралық нормалармен жә не талаплармен ү йлестіру жә не жасап шығ ару;

· Стандарттау саласында ортақ ғ ылыми техникалық саясат жү ргізу;

· Стандарттау бойынша мемлекеттік саясатты жобалау мен жү зеге асыру;

· Мемлекеттік стандарттау жү йесіне дайындық тың негізгі бағ ыттарын анық тау;

· Халық аралық талаптарғ а сә йкес етіп ү йлестіріп Қ Р нормативті қ орын қ ұ ру.

57. ИСО 9000 стандарттардың негізгі мазмұ ны

Қ азіргі Халық аралық стандарттау жө ніндегі ұ йым ИСО 1946 жылы 25 мемлекеттің қ атысуымен қ ұ рылғ ан. Ә лемдік сапаны басқ ару тә жірбиесі халық аралық ИСО 9000 стандартына жинақ талғ ан, ол Халық аралық стандарттау жө ніндегі ұ йымымен (ИСО) 1987ж. наурызда қ абылданғ ан.

Осығ ан байланысты халық аралық сапа менеджменті жү йе ИСО стандартының 9000 сериялы стандартының «жанұ ясы» деп атайды.

1987 жылы Халық аралық стандарттау ұ жымының 176 техникалық комитетінің оң халық аралық практикасын есепке алумен зерттелініп дайындалғ ан ИСО 9000 сериясы стандарттары халық аралық дең гейде сапа менеджменті жү йесінің негізін жасады.ИСО 9000 сериялы халық аралық стандарттарды АҚ Ш, Канада жә не ГФР ө нім сапасын қ амтамасыз ету жү йесіне қ ойылатын талаптары бекітілді. ИСО 9000 сериялы халық аралық стандарттары ә мбебапты болып келеді.Ө йткені, олар іс жү зінде кез келген салада қ олданыла алады, ИСО 9000 ресми тү рде шық қ аннан кейін кең тү рде алынып, барлық салада қ олдана басталды.Халық аралық стандартта сапа менеджменті жү йесі жауап беруі керек жә не онымен қ атар оларда қ олданылатын терминдер мен анық тамалар туралы негізгі жағ дайлар мен принциптері бекітілген.Қ азақ станда халық аралық стандарт ИСО 9000 мемлекеттік ә діс ретінде қ абылданғ ан жә не оны былайша белгілейді: Қ Р СТ ИСО 9000.

МC ИСО 9000: 2000 сә йкес сапа менеджменті – ол сапағ а қ олданылмалы басқ аруды ұ йымдастыру мен басшылық қ а ү йлестірілген іс-ә рекеттер.

9000 сериялы ИСО стандарттары ұ йымдарғ а сапа менеджменті жү йесін енгізуге жә не ұ тымды қ олдануғ а кө мек ретінде (олардың тү рлеріне жә не ө лшемдеріне тә уелсіз) қ ұ растырылғ ан. Бұ л стандарттар негізінде процесс моделі жатыр, ол қ олданылатын ә дістердің ең жақ сысын айқ ындайтын жә не бизнесті жоғ арлатуғ а ә келетін сапа менеджментінің сегіз принципінде қ ұ растырылғ ан.

ИСО 9001 стандартының ә дістемелік бө лігі нормативті стандарттар талабын толық тырады, сапа тө рт аспекті талаптарын орындауғ а бағ ытталғ ан, жә не негізгі екпін дайын бұ йым сапасына емес сә йкестікке сай келмеуді болдыртпауғ а жасалғ ан.

59. Стандарттаудың ә дістері

Стандарттау ә дістері, ол стандарттаудың кө мегімен ө з мақ сатына жетуге арналғ ан амал немесе амалдар жиынтығ ы. Стандарттау бойынша жұ мыстардың кө бірек қ олданылатын ә дістеріне келесілер жатады:

1. стандарт объектілерін ретке келтіру – ә р тү рлі ә дістерді қ олданып, осы ә р алуан жұ мыстарды мү мкіндігінше қ ысқ арту. Бұ л ә дістер: жү йелеу, тү рлендіру, оң тайлау, т.б.

Стандарттау объектілерін жү йелеу – стандарттау объектілерінің жиынтығ ын ғ ылыми тұ рғ ыдан негіздеп сыныптау жә не ретке келтіру. Мысалы, тамақ ө німдеріне қ атысты нормативтік қ ұ жаттарда жә не сертификаттауда мынандай кодтар қ олданылады:

911304…911358 – ә р тү рлі қ ара бидай ұ нынан жасалатын нан,

914000…914972 – ө сімдік майлары, ә р тү рлі макарон бұ йымдары.

Стандарттау объектілерін тү рлендіру – ү лгі болып саналатын объектілерді, конструкцияларды, қ ұ рылымдарды, технологиялық ережелерді, қ ұ жатды жасауғ а бағ ытталғ ан жұ мыс. Мысалы, 60-шы жылдары телевизорлардың 100-ге тарта конструкциялық шешімдері пайдаланылғ ан. Кейіннен осындай алуан шешімдерді қ ысқ арту мә селесі туындағ ан. Жү йелеу жұ мысының негізінде экран диагоналіне байланысты олардың ү ш нұ сқ асы іріктеп алынғ ан – 35, 47 жә не 59 см.

Стандарттау объектілерін оң тайландыру кезінде оң тайлы басты параметр жә не басқ а да сапа мен экономикалық тиімділік кө рсеткіштері анық талады. Оң тайландыру арнайы экономикалық -математикалық ә дістерді жә не оң тайландыру модельдерін қ олдану арқ ылы жү ргізіледі. Оң тайландырудың мақ саты оң тайлы дең гейдегі реттеуге жә не мү мкіндігінше ең жоғ ары мө лшердегі экономикалық тиімділікке қ ол жеткізу;

2. параметрлік стандарттау – параметрлік қ атарларды анық тау процесі. Параметрлер басты жә не кө мекші болып бө лінеді. Басты параметр деп негізгілер ішінен іріктеліп алынғ ан, бұ йымды жан-жақ ты толық сипаттайтын, ұ зақ уақ ыт ө згермейтін, ал ө згерсе тек қ ана ө те қ ұ нды бұ йымдар пайда болғ анда ғ ана ө згеретін параметрді айтады. Стандартталатын параметрлер саны мү мкіндігінше аз, бірақ та бұ йымды толық сипаттайтын болуы керек. Кө мекші кө рсеткіштер ә р тү рлі жиі болып тұ ратын ө згерістерге байланысты болғ андық тан олар да жиі ө згеріп тұ рады. Осы себепті олар стандарттарда келтірілмейді;

3. унификатталғ ан (ө німді сә йкестендіру) – функционалды қ олдану жағ дайлары бірдей бө лшектер мен агрегаттар тү рлерін ұ тымды қ ысқ арту;

4. агрегатирлеу – машиналарды, приборларды, қ ұ рал-жабдық тарды, ә р тү рлі бұ йымдарды геометриялық жә не функционалдық ө зара алмастыру ү шін қ олданылатын жекелеген стандартталғ ан жә не сә йкестендірілген тү зілімдерден қ ұ растыру ә дісі;

5. алдын ала стандарттау;

6. қ ұ растырма стандарттау. Белгіленген мә селені оң тайлы шешу ү шін кешенді стандарттауда ө зара ү йлестірілген талаптар тек қ ана оның объектісіне ғ ана емес, сондай-ақ осы объектінің ә рбір элементтеріне мақ сатты жә не жоспарлы тү рде тағ айындалады жә не қ олданылады.

60.ТМД елдеріндегі мемлекетаралық стандарттау

Мемлекетаралық стандарттар объектілеріне келесілер жатады:

· Жалпы техникалық нормалары мен талаптары;

· Типті мө лшерлер, типті мө лшерлер қ атары жә не типті конструкциялар;

· Ірі ө ндірістік жә не қ ожалық комплекстер объектілері;

· Бірқ атар мемлекеттіктер шығ аратын ө зара жеткізілетін ө німдер;

Мемлекетаралық стандарттарды ТМД стандарттау бойынша мемлекетаралық техникалық комитеттері изерттеп дайындайды.

Мемлекетаралық стандарттарды Мемлекетаралық стандарттау, метрология жә не сертификаттау бойынша комитеті қ абылдайды.

Мемлекетаралық стандарттар қ абылдағ аннан кейін, Минск қ аласындағ ы Стандарттау жө ніндегі бюрода тізімге алынады.

Қ Р аумағ ында Мемлекетаралық стандарттау, метрология, сертификаттау комитетінің бұ йрығ ымен енгізіледі.

58. ИСО ұ йымдық қ ұ рылымы

Қ азіргі Халық аралық стандарттау жө ніндегі ұ йым ИСО 1946 жылы 25 мемлекеттің қ атысуымен қ ұ рылғ ан. ИСО қ ызметі: сауда айналымын қ амтамасыздандыру ү шін стандарттың дамуына ү лес қ осу жә не ғ ылыми техникалық, экономикалық, интеграциялық салаларда ә ріптестік қ атынастарды дамыту. Қ азіргі уақ ытта ИСО қ ұ рамында 146 ел бар, ол ұ йымғ а Қ Р да кіреді. Ұ йым қ ұ рамында 200-ден аса комитет бар. Штаб пә тері Женевада орналасқ ан. ИСО жоғ арғ ы басшылық органы Бас ассамблея 3 жылда бір ө теді. Тікелей басшылық ты ИСО кең есі жү ргізеді. Негізгі координациялық жұ мысты жеті комитет атқ арады. СТАКО: стандарттаудың ғ ылыми қ ағ идаларын зерттеуші комитет; ПЛАКО: техникалық бюро; КАСКО: сә йкестікті бақ ылау комитеті; ИНФКО: ғ ылыми техникалық ақ параттар туралы комитеті; ДЕВКО: дамушы елдерге кө мек кө рсету жө ніндегі комитет; КОПОЛКО: тұ тынушының қ ұ қ ығ ын қ орғ ау туралы комитет; РЕМКО: стандартты ү лгілер туралы комитет.ИСО шең бердегі стандарттарды 2832 жұ мысшы тобы жасайды. ИСО ның негізгі тілдері: ағ ылшын, француз, орыс тілі. ИСО 12000-ден астам стандарт шығ арғ ан. ИСО 500-ден астам халық аралық ұ йымдармен іскерлікті қ атар жү ргізеді, оның ішінде БҰ Ұ ның стандарттары бар. Жалпы алғ анда бұ л 3 ұ йым халық аралық дең гейдегі стандарттардың барлық салаларын қ амтиды. Соң ғ ы кездері ИСО ның қ ызмет аясы кең еюде.