Мәліметтер қорының құрылымы

Кө птеген мә ліметтер қ оры кестелер тү рінде беріледі. Біздің білетініміздей, кестелік қ ұ рылымда мә ліметтердің мекен жайы бағ андар мен жолдардың қ иылысуы арқ ылы анық талады. Мә ліметтер қ орында бағ андар ө рістер деп, ал жолдар жазбалар деп аталады. Ө ріс мә ліметтер қ орының қ ұ рылымын жасаса, ал жазбалар ондағ ы бар ақ параттарды қ ұ райды. Мә ліметтер қ орының қ ұ рылымы тү сінігін жең іл мең геру ү шін, ең алдымен ешқ андай мә ліметтері жоқ бос қ орды қ арастырамыз. Бұ л жерде ешқ андай қ ордың болмауына қ арамастан, бә рібір онда ақ парат болады. Бұ л қ ордың қ ұ рылымы, яғ ни ө рістер жиынтығ ы. Олар бұ л қ орғ а нелердің, жә не қ андай тү рде жазылатындығ ын анық тайды. еректер қ орының элементтері. Негізгі тү сініктер.

Кестелер – деректер қ орының негізгі объектілері. Онда деректер сақ талады.

Сұ раныстар – бұ л деректерді ө ң деу ү шін арналғ ан арнайы қ ұ рылымдар. Олардың кө мегімен деректерді сұ рыптауғ а, сү хгілеуге, ө згертуге, біріктіруге, яғ ни ө ң деуге болады.

Формалар (Қ алыптар) – объектісінің кө мегімен қ орғ а жаң адан деректерді қ осуғ а немесе бар деректерді кө руге болады.

Есеп берулер – бұ л формалардың (қ алыптардың) керісіншесі. Олардың кө мегімен деректер тұ тынушы ү шін қ олайлы тү рде беріледі.

Макростар – бұ л қ айталанатын операцияларды орындайтын ең қ арапайым автоматтандыру қ ұ ралдары.

Модульдер – Visual Basic for Application тілінде сипатталғ ан программалық процедурлар.

Ассеss 2007 деректер қ оры басқ а да деректер қ оры сияқ ты кестелік қ ұ рылымғ а ие болады. Бұ л ә р жазбағ а ө зінікін меншіктегу мү мкіндік беретін бейнелі адрес, яғ ни жолдар мен бағ андардың қ иылысымен анық талады. Деректер қ орында бағ андар – ө рістер, ал жолдар – жазбалар деп аталады. Ө рістер деректер қ орының қ ұ рылымын қ ұ райды, ал жзбалар онда орналасқ ан ақ паратты қ ұ райды.

Ө рістер – бұ л деректер қ орының қ ұ рылымының негізгі элементі. Олар қ асиеттерге ие болады. Ө рістің қ асиеттеріне байланысты оғ ан енгізуге болатын жә не болмайтын деректердің тү рлері анық талады, сонымен қ атар ө рістегі жазбаларғ а математикалық амалдар қ олднуғ а болады. Ө рістердің ә р тү рлі қ асиеттері болады жә не олар ә р тү рлі тү рлерге жатады.

Кез келген ө рістің негізгі қ асиеті оның ұ зындығ ы болып табылады. Ө рістің ұ зындығ ы символдарменө рнектеледі. Ө рістің ұ зындығ ынан оғ ан қ аншалық ты ақ параттың сиятындығ ына тә уелді болады. Жазылғ ан сө з – бұ л бағ анның тақ ырыбында бейнеленген ақ парат. Оны ө рістің атымен шатастыруғ а болмайды, дегенмен егер жазылғ ан сө з болмаса, онда тақ ырыбында ө рістің аты бейнеленеді. Мысалы, ә ртү рлі ө рістерге жазылғ ан сө здер бірдей бола алады. Ө рістердің ә р қ илы тү рлері ә р тү рлі қ асиеттер мен міндеттерге ие болады.

Мә ліметтер моделінің тү рлері.

Мә ліметтер қ орын басқ арып, ұ йымдастырудың 3 класы (моделі) ажыратылады: иерархиялық, желілік жә не реляциялық. Иерархиялық модель, атауына сә йкес, иерархиялық қ ұ рылымы бар, яғ ни ә рбір элементтер жоғ арыда тұ рғ ан бір ғ ана элементпен байланысты, бірақ сол мезетте оғ ан бір немесе бірнеше тө менгі элементтер сілтеме жасайды. Иерархиялық модель терминологиясында тү сінікті, нақ ты терминдер қ олданылады: “элемент”(тү йін); “дең гей” жә не “байланыс”. Ол сұ лбалық тү рде граф ретінде, яғ ни ә рбір тү йін ө з алдына белес (шың) болатындай бейнеленеді. Иерархиялық модель модель тү рлерінің ішіндегі ең қ арапайымы болып саналады. Иерархиялық модельде негізгі ақ параттық бірліктер ретінде мә ліметтер қ оры, сегмент жә не мә ліметтер жолы алынады. Желілік модель стандартын ең алғ аш 1975 жылы CODASYL (Conference Of Data System Languages) ассоциациасы анық тады. Бұ л ұ йым осы модельді базалық ұ ғ ымдарын жә не сипаттауды формальды тілін анық тағ ан.

Модельді базалық терминологиясына келесі ұ ғ ымдар жатады:

· мә ліметтер элементі;

· жазу (запись);

· мә ліметтер жиынтығ ы.

Аталғ ан модельді қ олданып мә ліметтер қ орын графикалық тү рде кө рсеткенде ² желі² тү ріндегі граф қ ұ рылады. Граф тө белеріне ақ паратты жазу деп аталғ ан қ ұ рамдық бірліктері сә йкес келеді. Жазу экземплярлары файл деп аталады. Ә р МҚ БЖ-де жазу қ ұ рылымдары ә р тү рлі болып келеді.

Мә ліметтер қ орлары жү йелеріндегі теориялық -кө птік модельдерді пайда болуы графтық модельдердегі мә ліметтер элементерімен жұ мыс жасаудан макронысандарды қ олдануғ а кө шуге байланысты. Бұ л мә ліметтер модельдерінің сыныптамасында негізгі болып реляциялық модель саналады. Аталғ ан модель ерекшелігі - қ арапайым пайдаланушылар ү шін тү сініктілігі жә не екінші жағ ынан – толығ ымен теориялық негізделуі, сонымен қ атар мә ліметтерді осындай тү рде орналастыру бұ ндай аппаратты білім базаларында қ олдану мү мкіндігін береді, осы жай кү рделі ақ парат жү йелерінде ақ паратты ө деуді жаа сапалы кө зқ арастарын ұ сынады.

Инфологиялық модель қ ұ рудың реляциялық тә сілдеме.

Инфологиялық модельді қ ұ ру ү шін мынадай қ арастыру қ олданылады:

графтық модель, семантикалық желі, «мә н-байланыс» моделі жә не тағ ы басқ алар осылардың ішінде ең белгілісі «мә н-байланыс» моделі болып табылады, оны тө менгі бө лімдерде қ арастырамыз.

Инфологиялық модельдеудің мақ саты – адам ү шін жасалынып жатқ ан мә ліметтер қ орында сақ тауғ а болжалғ ан мә ліметтерді табиғ и жинау жә не кө рсету. Сондық тан мә ліметтердің инфологиялық моделін аналогия бойынша табиғ и тілмен қ ұ руғ а тырысады. Мә ндер, олардың арасындағ ы байланыстар жә не олардың қ асиеттері (атрибуттар) инфологиялық модельдің негізгі қ ұ раушы элементтері болып табылады.

Инфологиялық модельді қ ұ ру кезінде ER-диаграммасы (ағ ылшынша Entity-Relationship, яғ ни мә н-байланыс) тілін қ олдануғ а болады. Мұ нда мә н тіктө ртбұ рышпен, ассоциация ромб немесе алтыбұ рышпен, атрибуттар овалмен, ал олардың арасындағ ы байланыс ү стіне байланыс дә режесі қ ойылғ ан бағ ыты жоқ сызық тармен берілген.

Компьютерлік желі дегеніміз – ресуростарды (дискі, файл, принтер, коммуникациялық қ ұ рылғ ылар) тиімді пайдалану мақ сатында бір – бірімен байланыстырылғ ан компьютерлер тізбегі. Компьютерлік желілер масштабы мен мү мкіндігі бойынша ерекшеленеді. Ең шағ ын желілер жергілікті деп аталады да, компьютерді біріктіру ү шін қ олданылады. Жергілікті желіден кейінгі орынды масштабы бойынша корпоративті есептеуіш желілер алады. Бұ л желілерді ірі мекемелерді, банктер мен олардың филиалдары, сақ тандыру компаниялары, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары қ ұ рады.
Егер желі елдегі аймақ тық масштабтағ ы компьютерлерді біріктіретін болса, аймақ тық есептеуіш желісі деп атайды. Мұ ндай желіде байланыс желісі ретінде телефон байланысы, телефон тораптары немесе сымсыз байланыс серігі қ олданылады.
Егер қ ашық тағ ы компьютерлерді байланыстыру ү шін телефон желісі қ олданылса, модем қ ажет болады.
Модем (МОдулятор/ДЕМодулятор сө здерінің қ ысқ артылуы) – таратушы жағ ында компьютердегі сандық сигналдарды ү здіктелген аналогтық сигналдарғ а айналдруды қ амтамасыз ететін қ абылдаушы жағ ында сигналдарды осығ ан кері тү рлендіретін қ ұ рылғ ы. Ә р тү рлі желілерді тү йістіру шлюз деп аталатын арнайы компьютерлер немесе программалар арқ ылы қ амтамасыз етіледі. Шлюздер бір желіден қ абылданғ андеректер форматын басқ а желідегі деректер форматына тү рлендіреді. Ә р тү рлі масштабтағ ы желілерді біріктіру нә тижесінде қ алалар, елдер жә не континенттер арасында ө зара ақ парат алмасу мү мкіндігі беріледі. Қ орғ ану қ ызметін атқ аратын шлюздік компьютерлер бранмауэрлер деп аталады. Ауқ ымды желі немесе Интернет – адамзаттың ақ параттық технология саласындағ ы жеткен жетістіктерінің бірі.

Ғ аламдық желі GAN — global area network немесе WAN — wide area network) — жү здеген жә не мындағ ан километрлік аумақ ты қ амтитын халық аралық, мемлекетаралық, республикалық немесе салалық компьютер желілері. Кез келген компьютерді, олардың орналасқ ан географиялық мекен-жайына қ арамастан, бір-бірімен байланыстыруғ а мү мкіндік береді. Ауқ ымды желі кө бінесе жергілікті жә не аймақ тық есептеу желілерін біріктіру нә тижесінде қ ұ рылады.

Ауқ ымды есептеу желісі (Глобальная вычислительная сеть) — бір- бірінен алыс орналасқ ан жергілікті желілер мен жеке компьютерлерді байланыстыратын есептеу желісі.
Ауқ ымды есептеу желілері негізгі ү ш қ ұ рауыштан тү рады:

· а) желінің тү йіні ретінде қ арастырылатын жергілікті есептеу желілері;

· ә) жергілікті есептеу желілерін байланыстыратын арналар;

· б) байланыс арналарына қ атынас қ ұ руғ а мү мкіндік беретін жабдық тар мен программалар.

Мысалы, Internet торабы — тү рлі-тү рлі хаттамалармен жұ мыс істейтін, ә р тү рлі есептеу машиналарын байланыстыратын, мә ліметтерді тасығ ыштардың (телефонсымдары, оптикалық талшық, жер серігінің арналары жә не радио-модемдер сияқ ты) барлық тү рлерімен тасымалдайтын компьютерлік желілердің бірлестігі. Ең кө п тарағ ан қ ызмет кө рсету тү рлері: электрондық пошта (E-mail), желілік жаң алық тар немесе телемә слихат (Usenet), тарату тізімдері (Maillists), бү кіл ә лемдік ө рмек (WWW— World Wide Web), файлдар жеткізу (FTP — File Transfer Protocol), қ ашық тан қ атынас қ ұ ру (Telnet) жө не т.б.^[1]

Жергілікті желілердің негізгі технологиялары, протоколдары жә не стандарттары.

Жергілікті компьютерлік желі – ортаќ міндеттерді атќаруғ а арналғ ан, белгілі ережелер бойынша байланысќан ө зара жаќын орналасќан компьютерлер жиыны.

Компьютерді жергілікті желіге ќосу ү шін онда ә ртү рлі ө ндіріс орындарының компьютерлерінің бір-бірімен аќпарат алмасу талабын ќамтамасыз ететін арнайы бағ дарламалар мен ќұ ралдар болуы ќажет.

Компьютердің желілік аппараттыќ жә не бағ дарламалыќ ќұ ралдарын ќамтамасыз ететін ережелер мен талаптар жиынтығ ы хаттама деп аталады.

Негізгі желілік хаттамалар — ISO (International Standard Organization) Халыќаралыќ стандарттар ұ йымымен стандартталғ ан жә не барлыќ желілік ќұ ралдар ө ндірушілерімен ќамтамасыз етіледі.

Хаттамалар:

· желінің физикалыќ жә не электрлік параметрлерін;

· орнату кезінде, байланыстың ү зілуі кезінде, аќпарат алмасу кезінде сигналдардың берілу ретін;

· аќпаратты беру кезіндегі ќателікті табу жә не тү зету реті жә не т.б. ќызметтерді орындайды.

Желіні басқ арудың бағ дарламалық компоненттері.

Басқ арылу тә сіліне қ арай желілер былай жіктеледі: бір орталық тан басқ арылатын желі, мұ нда бір компьютер – сервер желі жұ мысын басқ арады. Сервер – арнайы программалық жабдық тама орналасқ ан дискілерінің кө лемі ү лкен, ә рі қ уатты компьютер. Желідегі басқ а қ арапайым компьютерлер жұ мыс станциялары деп аталады. Жергілікті желілер кө бінесе бір сервер арқ ылы басқ арылады.
Бір дең гейлі компьютерлер желісі – мұ нда желіні басқ аруда барлық компьютерлер тең қ ұ қ ық ты болып саналады. Басқ аша айтсақ, кез келген машина мә лімет алмасу ү шін бір-бірімен сә йкес келетін программалармен жабдық талғ ан. Олардың барлығ ы да желіні кезектесіп басқ ару ісіне араласа алады. Бір орталық тан басқ арылатын желіні «Клиент - сервер» желісі деп те айтады:
Клиент – ө зіне қ ызмет кө рсетуді сұ райтын объект (компьютер немесе программа).
Сервер – басқ ағ а қ ызмет кө рсететін объект.

Желінің негізгі программалық жә не аппараттық компоненттері
Желі қ ұ рамындағ ы негізгі элементтер:
n Компьютерлер: (ПК; ноутбуктер; мэйнфреймдер).
n Коммуникациялық жабдық тар: (коммутаторлар; маршрутизаторлар; байланыс арналары).
n Операциялық жү йелер: (Windows; Novell NetWare; Unix).
n Желі қ осымшалары: (желілік принтер; желілік диск; мә ліметтер базасы

Интернет

Интернет - кез келген компьютерлермен бү кіл ә лем бойынша ақ парат алмасу мен беру мү мкіндігі, желілер жү йесі. Интернет - байланыс араларын ө зара біріктіретін, тораптардың жиынтығ ы. Интернет ә р тү рлі ережемен жұ мыс істейтін желілерді біріктіреді. Бұ л ережелерді ү йлестіру ү шін шлюз қ ұ рылғ ысы қ ызмет етеді. Шлюз - басқ аша тә сілмен ү йлеспейтін желілерді қ осатын қ ұ рылғ ы. Шлюз ә р тү рлі желілердің бірлескен жұ мысын қ амтамасыз етуге арналғ ан мә ліметтерді ө згертпейді.

Интернет желісіне ә р тү рлі операциялық жү йелерді басқ ару арқ ылы жұ мыс істейтін компьютерлер кіреді. Алайда, ақ парат алмасу кезінде барлық ЭЕМ хабар беру тә сілдері туралы бірың ғ ай келісімдер қ олданылуы тиіс. Сонда ЭЕМ-ның қ ай-қ айсысыда басқ а кез келген ЭЕМ-нан алынғ ан ақ парат тү сінуге қ абілетті болады. Қ азіргі кезде Интернетпен тек қ ана компьютерлік желілер арқ ылы емес, сонымен қ атар, байланыс спутниктері, радиосигналдар, кабельдік теледидар, телефон, ұ ялы байланыс, арнайы оптикалық -талшық тық желілер жә не электр желілері арқ ыы да байланысуғ а болады.

Электронды почта немесе е-mail (electronic mail - электронды почта), адамдар арасындағ ы байланыс тә сілдерінің бірі болып табылады. Электронды почтаның Интернеттегі негізгі функциясы - планетаның қ ай нү ктесінде болса да, Интернеттің кез келген екі пайдаланушысы арасында электронды хаттармен - мә тіндік хабарламамен оперативті жә не ө те тез алмасуды жү зеге асыру. Электронды почтаның қ осымша мү мкіндіктеріне мыналарды жатқ ызуғ а болады: дыбыстық хабар, қ ұ жаттарды, сызуларды, фотосуреттерді, бейнематериалдарды беру; ғ ылыми журналғ а, сирек кітаптарғ а, жарнамағ а жету жә нә ә р тү рлі тауарларды жолдау немесе сату; сонымен қ атар, ұ жымдық іс-ә рекеттерді программалық қ амтамасыз ету; мекемелер мен ұ йымдарда қ ұ жат қ олдану; ұ жымдық жұ мысты жоспарлау. EFT хаттамалары бойынша электронды почтаның жаң аша пакеттері (Electronic Funds Transfer - ақ шалай қ аражатты электронды аудару) жә не EDI (Electonic Funds Data Interchange - мә ліметтермен электронды алмасу) желі бойынша іс жү зінде қ амтамасыз етілетін ақ ша, шоттар жә не басқ а қ аржылық қ ұ жаттарды аудару.

HTML – гипермә тіндік қ ұ жаттарды қ ұ ру тілі. Мә тінді форматтау тегтері. Суреттер қ ірістіру, гиперсілтеме қ ұ ру. Тізімдер. Кестелер.

Гипермә тін- бұ л қ осымша элементереді басқ ару мақ сатында ішінде екпінді элемент орналасқ ан мә тін тү рі. Ол мә тін ішіне сурет, дыбыс енгізуге, мә тінді безендіру жә не форматтау ә рекеттерін орындайтын немесе осы қ ұ жаттың басқ а бө лігіне сілтемесі бар алғ ашқ ы нү кте ретінде қ арастырылатын белгіленген сө з.

Гипермә тінді бейнелеу ү шін браузер деп аталатын арнайы кө рсету программалары қ олданылады. Броузер-бұ л Web-беттерін (гипермә тіндік беттерді) қ арауғ а негізделген программа (Internet Explorer, Netscape Navigator).

Графикалық, бейнелік жә не аудиомә ліметтер жеке файлдарғ а жазылады да, қ ұ жат ішіндегі сілтемелерге сә йкес браузерлер оларды біртіндеп іске қ осу қ ызметін атқ арады. Файлдардағ ы мә ліметтерді қ абылдап, браузер оларды реттеп орналастырады да, HTML тілінің командалары арқ ылы мә тінге қ ажетті тү стер енгізіп, терезе кө лемін, мә тін ә ріпі мен оның мө лшерін жә не т.б. ә рекеттерді анық тап, нә тижесін экранда кө рсетеді.

HTML файлдары *.htm немесе *.html деген кең ейтулер арқ ылы ө рнектеледі. Оны қ ұ растыру ү шін «Қ олданбалы» программасындағ ы Блокнотты пайдаланамыз. Ал оның нә тижесін кө ру ү шін Microsoft Internet Explorer браузері қ олданылады.

HTML тілінің бастапқ ы мә тінді белгілейтін командалары белгі немесе тэг (tag) деп аталады. Тэг символдар тізбегінен тұ рады. Тэгтердің кө бісі ашылатын тэг < > жә не жабылатын тэг < /> арқ ылы жазылады. HTML-қ ұ жаты ә рқ ашан < HTML> тэгімен басталады жә не < /HTML> тэгімен аяқ талады. Ал ары қ арай беттің тақ ырыбы жазылады < HEAD>...< /HEAD>, беттің атын анық тайтын тэгтер < TITLE>...< /TITLE>. Тек енді < BODY>...< /BODY> тэгтерінің ортасына ө з ақ параттарың ызды, суреттерің ізді, видеофайлдарың ызды жә не аудиофайлдарың ызды орнатуғ а болады.