Билікті бөлу қағидасы және қазіргі кездегі қазақстандық мемлекет.

65. Қ ұ қ ық нысандары мен қ айнар кө здері.

Мемлекет билік жү ргізу барысында қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық тық нормаларды қ абылдайды. Қ ұ қ ық тың қ айнар кө здеріне қ ұ қ ық шығ армашылық барысында қ абылданғ ан, бекітілген нормативтік қ ұ қ ық тық келісімдер кіреді.

Қ ұ қ ық тың қ айнар кө здері – бұ л қ ұ қ ық нормаларының бекітілуі жә не кө рініс табуының мемлекет шығ арғ ан немесе ол танығ ан ресми-қ ұ жаттық нысандары, оларғ а заң ды жә не жалпығ а міндетті сипат беру болып табылады.

Қ ұ қ ық тың қ айнар кө здеріне тек қ ана мемлекеттік органдардың жоқ қ а шығ арылғ анғ а дейін қ олданылатын, қ ұ қ ық нормасы бар, бә ріне бірдей мінез- қ ұ лық ережелері, бекітілген нормативтік қ ұ қ ық тық келісімдер жатады.

Қ Р-ның 24.03.1998 қ абылданғ ан «Нормативтік қ ұ қ ық тық актілері» туралы Заң ы мемлекетте қ абылданғ ан нормативтік актілерді 2 тү рге бө ліп қ арайды: негізгі жә не туынды.

Негізгі нормативтік актілер:

1.Конституция, Конституциялық заң дар, кодекстер, заң дар.

2.Қ Р Президентінің конституциялық кү ші бар, заң кү ші бар жә не ө зге де нормативтік қ ұ қ ық Жарлық тары.

3.Қ Р Парламент палаталарының нормативтік қ аулылары.

4. Қ Р Ү кіметінің нормативтік қ аулылары.

5. Қ Р Конституциялық Кең есінің, Жоғ арғ ы Сотының жә не Орталық Сайлау Комиссиясының нормативтік қ аулылары.

6. Қ Р министрліктері мен ө зге де орталық мемлекеттік органдар басшыларының нормативтік бұ йрық тары.

7. Мемлекеттік комитеттердің нормативтік қ аулылары

8. Мә слихаттар мен ә кімдердің нормативтік қ ұ қ ық тық шешімдері.

Туынды нормативтік актілер:

1. Регламент – қ андай да бір мемлекеттік орган мен оның қ ұ рылымдық бө лімшелері қ ызметінің тә ртібін реттейтін нормативтік қ ұ қ ық тық келісім.

2. Ереже – қ андай да бір мемлекеттік органның немесе оның қ ұ рылымдық бө лімшесінің мә ртебесі мен ө кілеттігін белгілейтін нормативтік қ ұ қ ық тық келісім.

3. Қ ағ ида – қ андай да бір қ ызмет тү рін ұ йымдастыру жә не жү зеге асыру тә ртібін белгілейтін нормативтік қ ұ қ ық тық келісім.

4. Нұ сқ аулық – заң дардың қ оғ амдық қ атынастардың қ андай да бір саласында қ олданылуын егжей-тегжейлі кө рсететін нормативтік акт.

Қ ұ қ ық нысаны – мемлекеттік биліктің заң ғ а, нормаларғ а айналу тү рлері. Бұ л пікірді дү ниежү зіндегі елдердің басым кө пшілігі мойындағ ан. Қ ұ қ ық нысаны туралы бұ дан басқ а тағ ы бірнеше пікірлер бар: бірінші – қ ұ қ ық тың ө мірге келу жолдарын нысан дейді, екінші – мемлекеттік органдардың қ абылдағ ан актілерін нысан дейді.

Қ ұ қ ық нысандардың негізгі тү рлері:

Қ ұ қ ық тық ә дет-ғ ұ рып. Бұ л қ ұ қ ық тың негізгі қ оғ ам тарихында мемлекеттің қ алыптасу кезең інде ө мірге келген қ ұ қ ық нысаны. Ә дет-ғ ұ рып нормалары адамдардың қ арым-қ атынасында кө п жылдар пайдаланып, ө мірде жан-жақ ты тексеру, тә жірибе арқ ылы қ алыптасты.

Прецеденттік қ ұ қ ық нысаны- белгілі бір іске байланысты қ абылданғ ан шешім жә не бұ л шешім кейін соғ ан ұ қ сас істерді қ арағ анда басшылық қ а алынып отырады.

Заң ғ ылымы- (қ ұ қ ық тық доктрина) – қ ұ қ ық тың жақ сы қ алыптасуына, дамуына, орындалуына кө п ү лесін қ осады. Қ ұ қ ық тық сананың дең гейін кө теруге зор ә сер етеді.

Нормативтік шарттар- қ оғ амдағ ы қ атынастардың негізі болады. Мысалы, ГФР-ГДР бірігу шарты, халық аралық қ атынастардың шарт негізінде жү ргізілуі.

Референдумда қ абылданғ ан нормативтік актілер- заң ның бір тү рі болып табылады. Сондық тан бұ л актілер қ ұ қ ық тың ең кү рделі тү рі, басым негізі.

66. Қ ұ қ ық ты реттеу механизмі.

Қ ұ қ ық тық реттеу механизмі – бұ л қ ұ қ ық субьектілерінің мү дделерін қ анағ аттандыру жолындағ ы кедергілерді жою мақ саттарында кезекті тү рде ұ йымдастырылғ ан заң ды қ ұ ралдың жү йесі.

Қ ұ қ ық тық реттеу механизмінің мақ саты – субьектінің мү дделерінің қ ұ ндылық тарғ а кедергісіз бағ ыт алуын қ амтамасыз ету (мазмұ нды белгісі). Қ ұ қ ық тық реттеу механизмі – бұ л табиғ аты жә не функциялары бойынша ә ртү рлі заң ды қ ұ ралдардың жү йесі (формальді белгісі). Қ ұ қ ық тық реттеу механизімінің келесі элементтерін бө ліп қ арастыруғ а болады:

1. қ ұ қ ық нормасы – мұ нда мү дделерді қ анағ аттандыру ү лгісі қ алыптасады.

2. ұ йымдастырушылық – атқ арушы акт сияқ ты шешуші фактімен бірлескен заң ды факт немесе фактілік қ ұ рам.

3. қ ұ қ ық тық қ атынас – бұ л жердегі нормативтік талаптар сә йкес субьектілерге қ атысты нақ тылынады.

4. қ ұ қ ық тар мен міндеттерді жү зеге асыру актілері – субьектінің сақ тау, атқ ару жә не пайдалану нысанындағ ы актілері.

1. қ орғ аушы, қ ұ қ ық қ олданушы акт – қ ұ қ ық бұ зушылық жағ дайында қ олданылады.

Қ ұ қ ық тық реттеудің тиімділігі – бұ л қ ұ қ ық тық ретеудің нә тижесі мен оның алдында тұ рғ ан мақ саттың арасындағ ы арақ атынас. Жолдары:

3. қ ұ қ ық шығ армашылық ты жетілдіру; мұ ның нә тижесінде заң шығ армашық техниканың жоғ ары дең гейіне сә йкес қ ұ қ ық нормаларында қ оғ амдық мү дделер мен заң дылық тар мейлінше анық кө рініс табады. Бұ л кезде заң ды жә не ақ параттық қ ұ ралдардың кө мегімен заң ды сақ тау оны бұ зудан пайдалы болатындай жағ дай жасау керек.

4. қ ұ қ ық ты қ олдануды жетілдіру нормативтік реттеудің нә тижелерін толық тырады. Қ ұ қ ық ты қ олдану ә р бір заң ды жағ дайдың нақ ты жағ дайларын, ө зіндік ерекшеліктерін ескереді.

Мақ саттары:

a. ө ркениетті қ оғ амның қ алыпты ө мірінің негізгі жә не сө зсіз талабы ретіндегі заң дылық пен қ ұ қ ық тық тә ртіпті қ олдау.

b. Мемлекеттік қ ұ рылымдарды оң тайлы қ ұ ру, олардың нә тижелі қ ызмет етуі.

c. Адамның қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын жү зеге асыру, адамның ө з міндеттерін орындауы, азаматтар мен ұ йымдардың заң ды мү дделері мен қ ұ қ ық тарын тиімді қ орғ ау.

d. Қ оғ ам мү шелерінде прогрессивтік қ ұ қ ық тық сана мен қ ұ қ ық тық мә дениетті қ алыптастыру.