Оғамның саяси жүйесіндегі мемлекеттің орны мен ролі.

Ық бұ зушылық: тү сінігі, белгілері, тү рлері.

Азіргі кезең дегі қ ұ қ ық тү сінушіліктің тұ жырымдамасы.

Ық мә ні туралы айтпастан бұ рын заң дық мағ ынада оның тү сінігін анық тау қ ажет.

Ық – мемлекетпен бекітілген, санкцияланғ ан жә не қ орғ алатын жә не қ оғ амдық қ атынастарды реттеуге бағ ытталғ ан жалпығ а міндетті, формалді анық талғ ан заң дық нормалар жү йесі.

Қ ұ қ ық анық тамасынан шығ ып оның келесі белгілерін бө ліп кө рсетуге болады:

1) мемлекетпен байланысы – қ ұ қ ық қ оғ амнан емес мемлекеттен туындайды, қ оғ ам еркінің емес мемлекет еркінің жү зеге асырылуы ретінде, яғ ни билік басында тұ рғ ан саяси кү штердің мемлекеттік еркі; тек мемлекет арнайы қ ұ зырлы орган атынан қ ұ қ ық нормаларын қ абылдай алады;

2) жалпығ а міндеттілік – қ ұ қ ық жалпы сипатқ а ие, қ ұ қ ық нормалары олардың алдын ала кө рсеткен жағ дайына тап болғ андардың барлығ ына жә не ә р қ айсысына бағ ыталғ ан; қ ұ қ ық тық норма кімге бағ ытталса соларғ а орындау ү шін міндетті, қ ұ қ ық тық норма талаптарын орындамағ ан жағ дайда заң дық жауапкершілік тү рінде мемлекеттік мә жбү рлеу шарасы қ олданылуы мү мкін;

Формальды анық талғ андық – қ ұ қ ық нормалары нақ ты қ ұ растырылғ ан жә не жазбаша нысанда бекітілген, жү йеленген тү рде заң дарда, жинақ тарда, прецеденттерде берілген, осы арқ ылы қ ұ қ ық тағ дырлық ө згертулерден қ орғ алып, оның белгілі бір тұ рақ тылығ ы қ амтамасыз етіледі.

Қ ұ қ ық тың мә ні дегеніміз қ оғ амдағ ы тағ айындалуын жә не шынайы табиғ атын ө рнектейтін негізгі ішкі, қ атысты тұ рақ ты сапалық тұ ғ ыры. (Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясы. ред. жетек. Лазарев В.В. Оқ улық. – М., 1994, 119 бет)

Қ ұ қ ық тың мә нін қ арастырғ анда келесі екі аспектіні ескеру қ ажет:

1) қ андай да қ ұ қ ық бә рінен бұ рын қ оғ амдық қ атынастардың реттеушісі болып табылатындығ ы;

Кімнің мү ддесін білдіретіні жә не қ орғ айтыны.

Қ ұ қ ық тың мә ніне деген таптық жә не жалпы ә леуметтік кө зқ арастар бар:

Таптыќ ќµзќарас, онда ќ±ќыќ экономикалыќ ‰стем таптыњ зањдастырылѓан еркін білдіретін, мемлекетпен кепілдендірілген нормалар ж‰йесі ролін атќарады.

Жалпы єлеуметтік кµзќарас бойынша ќ±ќыќ ќоѓамныњ єр т‰рлі топтарыныњ, таптардыњ арасындаѓы келістіруші ролін атќарады.

Осы т±рѓыдан ќ±ќыќтыњ діни, ±лттыќ, нєсілдік жєне таѓы да басќа мєні болатындыѓын атап µту ќажет. Ќ±ќыќ мєнін аныќтайтын нормативистік, табиѓи-ќ±ќыќтыќ, тарихи-материалистік, социологиялыќ теориялар бар.

Дегенмен де, ќ±ќыќ т‰сінігі тєріздес, оныњ мєнініњ де жан-жаќты кµп ќырлы екендігін естен шыѓармауымыз ќажет. Ол тек таптық жә не жалпы ә леуметтік бастаумен ғ ана сабақ таспайды.

Қ оғ ам жә не мемлекет ө міріндегі қ ұ қ ық тың рө лі, оның тағ айындалуы реттеушілік жә не қ орғ ашы функциялар арқ ылы кө рініс табады. (Қ ұ қ ық функциясы дегеніміз қ оғ амдық қ атынастарды реттке келтірудегі қ ұ қ ық тың рө лін ө рнектейтін, қ ұ қ ық тың ық пал етуінің негізгі бағ ыттары.)

Ық қ оғ амдық қ атынасты реттеуші ретінде, бірінші кезекте қ оғ ам мен мемлекет ү шін ә лдеқ айда қ ұ нды ә леуметтік байланыстарды дамытуғ а ық пал етуді кө здейді. Реттеуші функциясын, ережеге сай кө термелеу, шегерімдер, рұ қ сат беру, ұ сыныс білдіру сияқ ты қ ұ қ ық тық стимулдар қ амтамасыз етеді. Олардың белсенділігі, бастамалығ ы, ыждағ аттылығ ы ү шін кең ө ріс аша отырып, тұ лғ а мү дделерін қ анағ аттандыруғ а ә сер етеді.

Егер қ оғ амдық қ атынастардың дамуына белгілі бір кедергілер кауіпі тө нсе, онда міндеттер, тыйымдар, жазалар сияқ ты қ ұ қ ық тық шектеулер арқ ылы жү зеге асатын қ орғ аушы функция іске қ осылады. Қ орғ аушы функция реттеуші функциядан туындайды жә не оны қ амтамасыз етуге арналғ ан немесе қ андай да ә леуметтік байланыстардың дамуының қ алыпты ү рдісі бұ зылғ ан жағ дайда қ орғ ау жә не сақ тау ә рекет етеді.