Солтүстік және Шығыс Қазақстан.

Жетісу жеріндегі ежелге ү йсіндердің мү сіндік бейнесін жасағ ан Герасимов.

Ұ лы жібек жолының қ ызмет ете бастағ ан уақ ыты б.з.д. ІІ ғ асыр.

Біздің жерімізде ерте орта ғ асырларда ірге тіккен алғ ашқ ы феодалдық мемлекеттердің бірі – Тү рік қ ағ анаты.

Тү рік қ ағ анатының алғ ашқ ы қ ағ аны – Бумын.

Қ андай оқ иғ адан кейін Бумын Тү рік қ ағ анатының билеушісі болды – Жү жонды жең ген соң.

«Теле» сө зінің мағ ынасы – Тү рік.

Тү ріктердің шаруашылығ ы – кө шпелі жә не жертө лелі кө шпелі мал шаруашылығ ы.

«Тү рік» этнонимі бірінші рет деректерде қ ашан кездесті – 542ж.

Бумын елді қ ай кезең де басқ арды – Тү рік кезең інде.

Тү рік қ ағ анатының екіге бө лінген уақ ыты – 603ж.

Батыс Тү рік қ ағ анатының астанасы – Суяб.

«Он-оқ бұ дын» деп аталғ ан мемлекет – Батыс Тү рік қ ағ анаты.

Батыс Тү рік қ ағ анатына енген – нушибилер мен дулулар.

Батыстағ ы елдерді жаулап алуды ойлағ ан Батыс тү рік қ ағ аны – Тон.

Батыс Тү рік қ ағ анатының билеушісі Тон қ ағ ан – Орта Азиядағ ы басқ ару жү йесін қ айта қ ұ рды.

Батыс Тү рік қ ағ анатының жазғ ы ордасы – Мың бұ лақ.

Салық жинауғ а жергілікті адамдарды бекітіп, оларғ а «селиф» деген атақ берген қ ағ ан – Тон.

Батыс Тү рік қ ағ анатында ябғ у, шад, елтебер атағ ы кімдерге берілген – Қ ағ ан руынан шық қ андарғ а.

Батыс Тү рік қ ағ анатында «қ ара бұ дындар» деп кімдерді атағ ан – қ арапайым халық ты.

Батыс Тү рік қ ағ анатында сот істерін атқ арушылар – бұ йрық тар мен тархандар.

«Тат» сө зінің мағ ынасы – Қ ұ л.

Тү ркеш қ ағ анатының мерзімі – 704-756жж.

Тү ркеш қ ағ анатының алғ ашқ ы қ ағ аны – Ү шлік.

Тү ркеш қ ағ анаты бө лінген аймақ саны – 20.

Арабтар «сү зеген» деп атағ ан қ ағ ан – Сұ лу.

Тү ркештердің кү шейген кезі – Сұ лу кезінде.

751ж. Қ ытайлар мен арабтар арасында шайқ ас ө ткен жер – Атлах.

Атлах шайқ асынан кейін – Қ ытайлар Жетісудан біржолата кетті.

Тү ркештердің Кү нгет қ аласы қ ай жерде орналасқ ан – Іле.

Қ арлұ қ қ ағ анаты: 756-940

VIIғ. басындағ ы Қ ытайдың «Танышу» хроникасында кө рсетілген қ арлұ қ тардың қ ұ рамындағ ы тайпалар – Бұ лақ, Жікіл, Ташлық.

Араб тарихшысы ә л-Марвазидің айтуынша, қ арлұ қ тар қ ұ рамында – тоғ ыз тайпа болғ ан.

Алтай тауынан Балқ аш кө ліне дейінгі аралық ты мекендеген – қ арлұ қ тар.

IX ғ асырдың басында қ арлұ қ тар жең ілген ел – Ұ йғ ыр қ ағ анатынан.

Ұ йғ ыр қ ағ антын жең ген – қ ырғ ыздар.

Қ арлұ қ жерінде 25 қ аланың болғ андығ ын жазғ ан ғ ұ лама – «Худуд ә л-алам» Жү сіп Баласағ ұ ни.

Оғ ыз мемлекетінің ө мір сү рген уақ ыты – IХғ. аяғ ы - XIғ. басы.

Оғ ыз мемлекетінің астанасы - Янгикент.

Оғ ыздар қ ұ рамындағ ы тайпа саны – 24.

Жабғ удың «инал» атты мұ рагерін тә рбиелеуші – Атабектер.

Оғ ыздардағ ы ә скербасы – сюбашы.

965ж. оғ ыздар хазарларғ а қ арсы ә скери одақ қ ұ рды – Русьпен.

Оғ ыз мемлекетінің кү шеюіне ү лес қ осқ ан – Шахмә лік.

Шахмә ліктің Хорезмді жаулап алғ ан жылы – 1041ж.

Жабғ удың кең есшілерін қ алай атағ ан – Кү л-еркіндер.

Оғ ыздарды ә лсіреткен - қ ыпшақ тар.

Оғ ыздардың кү з айларында Ұ лытау баурайында кө шіп жү ргенін айтқ ан ғ ұ лама – ә л-Бируни.

Тү ркістан аймағ ындағ ы оғ ыздардың елтірі беретін қ ойларды ө сіретнінін жазғ ан – ибн-Хаукә л.

Қ имақ тар қ ұ рамында болғ ан ең ірі жә не кү шті тайпа – Қ ыпшақ тар.

Х ғ асырда Қ имақ тарда тарағ ан дін – Ислам.

VII ғ асырлардың басында Қ имақ тар мекендеген аймақ – Монғ олияның солтү стік-батысы.

Қ имақ тардың орталығ ы – Имақ ия.

Қ имақ тардың екінші астанасы орналасқ ан кө л – Алакө л.

Х ғ асырдың 2-ші жартысында қ имақ тардың жеріне шабуыл жасағ ан мемлекет – Қ арахан.

Сайрам қ аласының қ ытай жылнамаларындағ ы атауы – Испиджаб.

VI-IX ғ асырларда Қ азақ станда қ алалық мә дениет дамығ ан ө ң ір – Оң тү стік Қ азақ стан.

Киіз ү й туралы деректер кездесетін елдер – Араб, Қ ытай.

«Соғ дылардың Тү ркістан мен Жетісуғ а қ оныс аударуы саудағ а байланысты» деп айтқ ан зерттеуші – Бартольд.

Тү ркештер қ ажетті киімдердің барлығ ын – ө здері тікті.

Қ ала тұ рғ ындарының арасында қ ыш қ ұ мыра жасау ө нерінің жақ сы даму себебі – Қ ала тұ рғ ындары бір жерде тұ рақ ты ө мір сү рді.

Ұ лы Жібек жолының маң ызы – халық аралық саудағ а ә сер етті.

VII-VIII ғ асырларда басталып бітпей қ алғ ан ғ имарат – Ақ ыртас.

Қ азақ стан мен Қ арақ алпақ стан шекарасы арасында орналасқ ан ғ имарат – Білеулі ғ имараты.

VI-IX ғ асырларда салынғ ан Мырзашө л сардобосының жобасы – Киіз ү йге ұ қ сас.

VII ғ асырдың аяғ ы - VIII ғ асырдың басында салынғ ан Будда дінінің ғ ибадатханасы табылғ ан орта ғ асырлық қ ала – Ақ бешім(Оң тү стік Қ азақ стан).

Баба-Ата қ аласының орнынан табылғ ан қ олданғ ан ғ ибадатхана осы діннің архитектуралық қ ұ рылысы – Ислам.

Қ ағ аз, қ аламды қ олданғ ан орта ғ асырлық тайпа – Қ имақ тар.

Кө не тү рік тіліндегі жә дігерлердің саны – 200.

Тү рік жазба ә деби ескерткіштерінің ішіндегі ең кө рнектісі – «Кү лтегін», «Тоныкө к».

VII-IX ғ асырларғ а жататын ә деби шығ армалар – «Қ орқ ыт ата», «Оғ ызнама».

«Қ орқ ыт ата», «Оғ ызнама» шығ армалары қ ағ азғ а тү се бастады – IX ғ асырдан бастап.

Қ орқ ыт атаның туғ ан жері – Қ азақ стан(Қ ызылорда).

Қ орқ ыт ата кітабы – 12жырдан тұ рады.

«Оғ ызнаманы» XVII ғ асырда толық жазып қ алдырғ ан – Ә білғ азы хан.

Қ арахан мемлекеті ө мір сү рді – 942-1212жж.

Қ арахан мемлекетінің негізін салушы – Сатұ қ Боғ ра хан.

Қ арахан мемлекетін қ ұ руда басты рө л атқ арғ ан тайпа – қ арлұ қ.

Жер иеленушілер аталды – ихтадар.

960 жылы ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялағ ан – Қ арахан мемлекеті.

Батыс хандық тың орталығ ы – Самарқ ан.

Қ арахан мемлектетін Хорезм шахы Мұ хамед қ ұ латқ ан жыл – 1212ж.

Қ арахандардың жылқ ы малына ерекше кө ң іл бө лгендігін айтқ ан – Ж. Баласағ ұ н.

Қ арахан дә уірінің ескерткіштері – Айша бибі, Бабаджа -қ атын кесенелері.

Наймандардың негізгі мекендеген жерлері – Монғ олияның орта жә не батыс аудандары.

VIIғ. Орхон ө зені мен Алтай тауының аралығ ында ө мір сү рген – найман.

Найман монғ олша – сегіз.

Найман мемлекетінің астанасы Балық ты қ ай ө зеннің бойында орналасқ ан – Орхон.

Керейіт мемлекетінің орталығ ы – Битө бе.

Керей мемлекетінің шарық тау кезең і – Маркус Қ ұ ршақ сыз ханның кезі.

«Монғ ол жеріндегі IX-XIIIғ. ө мір сү рген керейлер кү шті дамығ ан ел» деп айтқ ан тарихшы – Рашид ад-Дни.

Найман мен Керейлердің мемлекеттік билік жү йесінде жақ сы дамығ ан – Іс-қ ағ аздарын жү ргізу.

Керейлердің батыс жағ ындағ ы кө ршісі – наймандар.

Керейлерде малдың басты тү рі – Жылқ ы мен қ ой.

Қ арақ ытай мемлекетін қ ұ рғ ан орталық -азиялық тайпа – Қ идандар.

1125-1212жж. Жетісуда ө мір сү рген тайпа – Қ арақ ытайлар.

Қ арақ ытайлар мекендеген жер – Солтү стік Қ ытай.

Хғ. қ идандар бө лінген мемлекет – Ляо мемлекеті.

Қ арақ ытайлардың мемлекет басшысы – гурхан.

Ялюй Дашы 1143 жылы қ аза болғ ан соң билікті қ олына алғ ан – Ә йелі.

Ходжент жанында Қ арахан ә скеріне соқ қ ы берген жылы – 1137ж.

1208 жылы Қ арақ ытайларды Шығ ыста жең ген – Наймандар.

Б. з IV ғ асырдың жазба деректеріндегі қ идан тілі – Монғ ол.

Қ арақ ытай мемлекетінде билікке келген ә йел адамғ а қ ойылатын талап – Хан тұ қ ымы болу.

«Қ ыпшақ тар даласы» атанғ ан аймақ – Алтайдан Еділге дейін.

Қ ыпшақ тайпаларының ішіндегі ең беделдісі – бө рілер.

XIIғ. бастап қ ыпшақ тар Арал маң ына билік жү ргізгенде олардың қ ұ рамында юолғ андар – қ аң лылар, қ арлұ қ тар.

Қ ыпшақ тар орыс деретерінде – «половшылар».

«Қ аң лылар қ ыпшақ ша сө йлейді екен» дегенді айтқ ан саяхатшы – Плано Карпини.

Қ ыпшақ хандығ ының сол қ анатының орталығ ы – Сығ анақ.

Қ ыпшақ тіліндегі «яланкуг» – қ ұ л.

Жібек жолына «Ұ лы» сө зінің қ осылуы – Шығ ыс пен Батысты байланыстырды.

Қ ытай жазба деректеріндегі б.з.б. II-Iғ -да Қ ытай ө кіметімен қ арым-қ атынаста болғ ан ел – Ү йсін мемлекеті.

Жібек жолының басы басталғ ан жер – Хуанхэ ө зенінің аң ғ ары.

Қ ытай елінен батыс елдеріне жібек таси бастағ ан уақ ыт – б.з.б. Iғ. ортасы.

Жібек сатуда Қ ытай мемлекетімен бә секеге тү скен ел – Соғ ды.

Жібек жолының Жапонияда жібек сататын орындар болуының дә лелі – ғ ибадатханада соғ ды тіліндегі қ олжазбаның сақ талуы.

Византия шеберлерінің қ олынан шық қ ан кү міс қ ұ мыралар табылғ ан қ ала – Талғ ар.

Жібек жолында валюта ретінде - Жібек жү рді.

Жібек жолының халық аралық қ арым-қ атынас жағ ынан жандана бастағ ан кезі- б.з.д II ғ -ң ортасы.

Сауда жолына байланысты 568 ж дипломатиялық келісімжасасқ ан елдер - Тү рік Византия.

Ұ лы Жібек жолының Шығ ысқ а шығ атын басты қ ақ пасы Жетісу.

Буддизм дінінің тарағ ан аймағ ы Оң тү стік Қ азақ стан.

Жібек жолының солтү стік шығ ыс бағ ытымен моң ғ олияғ а, Мө ң ке ханғ а барып қ айтқ ан Рубрук.

X-XII ғ -да 37 қ ала орналасты Оң тү стікҚ азақ стан.

Орта ғ асырда қ алалардың топтаса орналасқ ан жері Оң тү стік Қ азақ стан.

Қ алалық отырық шылық мә д-тің тағ ы бір қ анат жайғ ан жері Оң тү стік Батыс жетісу.

Қ алалық мә д-тің дамығ ан уақ ыты X-XII ғ асыр.

Орта ғ асырдағ ы кө пестер қ аласы Тараз.

X-XII ғ -да қ алалардағ ы қ ұ рылыс салудағ ы жаң алық мешіттердің пайда болуы.

Тараз қ аласының маң ындағ ы Айша бибі кесенесісалынғ ан уақ ыт X-XII ғ асыр.

Орта ғ асырлардағ ы ірі діни қ ұ рылыстар Мешіт.

Қ ала тұ рғ ындарының арасында ә р тү рлі діни наным-сенімдердің болғ андығ ы анық байқ алады- Жетісуда.

Ислам діні Орта Азия мен Қ азақ станғ а ене бастады Арабтардың жаулап алуынан.

Арабтардың «дін ү шін соғ ыс» ұ ранымен кө рші елдердіжаулап ала бастауы 633ж.

Кутейба ибн муслимнің Шашты басып алғ ан жылы 714ж.

Арабтардың Орта Азияның бірқ атар аймақ тары мен Қ азақ станның оң тү стігіне басып кірген уақ ыты 737-748ж.

Қ арахан мемлекетінің билеушісі Мұ са Боғ ра Исламды мем-к дін етіп жариялады - 960ж.

X ғ асырда ислам дінін мем-к дін етіп жариялады - Қ арахан мем-ті.

Қ азақ жеріндеғ ылым мен білім салаларың дамуына ық пал етті - Ислам діні.

Оң тү стік Қ азақ стан ислам діні кең тү рде дами бастады - X ғ асырда.

X ғ асырдан бастап ә деби-ғ ылыми шығ армалар жазғ ан тіл - араб тілі.

Махмұ т Қ ашғ аридің ү ш кітаптан тұ ратын белгілі ең бегі - «Тү рік тілдерінің сө здігі».(«Диуани лұ ғ мат ат-тү рік»).

Тү рік тайпалары сө здерінің жиынтығ ы болып табылатын ең бек -

«Тү рік тілдерінің сө здігі».(«Диуани лұ ғ мат ат-тү рік»).

Махмұ т Қ ашғ ари«Тү рік тілдерінің сө здігі».(«Диуани лұ ғ мат ат-тү рік») ең бегін жазудан бұ рын тү гелге жуық аралап шық ты - тү ріктердің елі мен жерін.

Н.А.Басқ ақ овтың айтуынша Махмұ т Қ ашғ ари«Тү рік тілдерінің сө здігі»ең бегін жазуда аталғ ан саладағ ы зерттеушілердің кө шбасшысы болғ ан - тү рік тілдерінсалыстыра зерттеу.

«Араша, тә жікше кітаптар кө п, ал бұ л біздің еліміздегітұ ң ғ ыш даналық жинақ» деп айтылғ ан- Жү сіп Баласағ ұ нның ең бегі-Қ ұ тадығ у білік.

Жү сіп Баласғ ұ ни дү ниеге келді - Шу бойы(Баласғ ұ н қ аласы).

Терракато ол - о юланғ ан кірпіш.

Ірі жә не кіші қ алалардың кө п шоғ ырланғ ан жері - Сырдария, Шу, Талас бойы.

Ежелгі тү рік Ә ліпбиінің ә ріп саны - 25.

«Жастығ ыма бейнет бер, Қ артайғ анда дә улет бер» деп айтқ ан - Жү сіп Баласағ ұ нның «Қ ұ тадығ у білікте».

Жү сіп Баласағ ұ ннғ а «Қ ұ тадығ у білік» ең бегі ү шін Арсылан ханның берген лауазымы - Ұ лы хас хаджип.

VIII-XI тү рік жазуын ығ ыстырды - Ислам дінінің Ық палы жә не араб жазуы.

Ахмет Иү гнекидің «Ақ иқ ат сыйы» ең бегі жазылғ ан тіл - тү рік.

Поэзиядағ ы сопылық ілімнің насихатшысы - Қ ожа Ахмет Яссауи.

Қ ожа Ахмет Яссауидің Бұ қ арада білім алғ ан ұ стазы - Юсуф Хамадани.

Яссауидің ұ стазы - Арыстан баб.

XI ғ -да тү ркі тілдес халық тардың алғ ашқ ы ақ сү йектер ә дебиетінің ескерткіші - «Қ ұ тадығ у білік».

X-XI ғ -да Жетісу жерінде салынғ ан мешіт - Боран мұ нарасы.

Бабаджа-қ атын кесенесі салынғ ан уақ ыт - X-XI ғ.

Отқ а табыну қ асиеті байланыстырылды - Ұ май анамен.

Ислам дінін уағ ыздаушы ел ішінде хакім ата атанғ ан - Сү еймен Бақ ырғ ани.

Ә л-Фараби Отырар қ аласында білім алғ ан тіл - қ ыпшақ тілі.

Тү рік қ ағ анаты мен Византия мемлекеті қ ай елге қ арсы одақ қ ұ рғ ан - Иранғ а.

XI-XIIғ жататын «қ оржын ү й» табылғ ан қ ала - Қ ұ йрық тө бе.

1217ж Хорезм шахы Мұ хамед Текеш қ ай қ алада тең ге соқ тырды - Отырар.

Боран мұ нарасы қ ай ғ асырдағ а жатады - X-XI ғ.

Бабаджа-қ атын менАйшй-бибі кесенелері жақ ын орналасқ ан қ ала - Тараз.

XI-XIIғ -ғ а жататын Шығ ыс моншасы табылғ ан қ ала - Отырар.

Қ азір мұ ражайғ а айналдырылғ ан Шығ ыс моншасы - Тү ркістанда.

960ж Ислам дінін мем-тік дін ретінде жариялағ ан қ арахан билеушісі - Стұ қ Боғ ра хан.

Xғ Оң тү стік Қ азақ стан мен Жетісудың қ алаларында мешіттердің кө птеп салына бастағ анын жазғ ан - Ә л-Мокдиси.

Ә л-Фараби шығ армаларын қ ай тілде жазғ ан - Араб.

Ә л-Фараби дү ниеге келген қ ала- Отырар.

«Диуани лұ ғ мат ат-тү рік» кітабының авторы - Махмұ т Қ ашғ ари.

Қ арахан мем-гі даң қ ы шық ан ақ ын - А.Иугнеки Ақ иқ ат сыйы.

Ахмет Яссауидің шә кірті - С.Бақ ырғ ани.

Монғ ол империясы: Керей хандығ ы мен монғ ол тайпаларының арасындағ ы қ арым-қ атынас қ ай ең бекте айтылады - “ Монғ олдың қ ұ пия шежіресі ”.

Монғ ол мемлекеті қ ұ рылды - XIII ғ асырдың басы(1206).

Шың ғ ыс ханның заң дар жинағ ы - “ Жасақ ”.

Монғ ол империясының негізін қ алағ ан Шың ғ ыс. (Астанасы Қ арақ орым).

Шың ғ ыс ә скерінің қ ытайды басып алғ ан уақ ыты- 1211-1215.

Шың ғ ыс ә скерінің Жетісуғ а басып кірген жылы - 1217 жыл.

Жебе Ноян бастағ ан монғ ол ә скері Жетісу халқ ын ө зіне тарту ү шін - діни қ ысым жасамау ұ ранын басшылық қ а алады.

Шың ғ ыс ханның ө зін қ орғ айтын жасауыл қ алай аталғ ан - “ Кешіктен ”.

1207-1207жылы Енисей қ ырғ ыздарын басып алғ ан Шың ғ ысхан баласы Жошы.

Шың ғ ысхан 1217 жылы Кү шіліктің Жетісудағ ы иеліктерін басып алуғ а аттандырды Жебе Ноянды.