ТӘМУГ ЧӘЧӘГЕ

(фантастик хикә я)

Тө н уртасы иде. Кемнең дер ү җ ә т кү з карашын тоеп, куркып уянып киттем. Ни кү зем белә н кү рим, аяк очымда тә линкә кадә р кү злә рен елтыратып, йонлач бер җ ан иясе утыра. Тә рә зә дә н тө шкә н зә ң гә рсу ай яктысында аның шадра бите аеруча шыксыз булып кү ренә иде.

— Таныдың мы, Хикмә т? — диде ул, кылыч тешлә рен ыржайтып.— Иблис булам мин.

Тамагыма тө ер килеп тыгылды. Гаип кунакның юньлелек белә н йө рмә гә не кө н кебек ачык. Кара тө ндә кеше ө енә йә таларга, йә ү терергә генә керә лә р. Җ ебеп тө шмә дем, аның беренче ә тә ч кычкыруга ук юкка чыгачагына ө мет итеп, хә йлә гә керештем.

— Алай икә н... Юлда бик йончыгансың дыр, чә й куеп алыйм булмаса.

Иблис, хә йлә мне сизгә ндә й, стена сә гатенә кү з салды да коры гына ә йтеп куйды:

— Таң атарга кү п калмаган инде. Чә йне Ходай бакчасында эчә рбез, энекә ш. Тә һ арә тең не ал да...

«Ү терергә килгә н, лә гыйнь», — дип уйладым мин, кө л тө сенә кереп. Аннары, аның йонлач кулларын ү бә -ү бә ялвара башладым:

— Мә рхә мә тле бул, харап итмә, алтынга кү мә рмен ү зең не, и кодрә тле вә гыйззә тле Иблис ә фә нде!

— Алтын минем ү земдә дә җ итә рлек, — диде Иблис, вә карь белә н.— Нигә шулай бик курыктың? Синең ишелә ргә хә зер барыбер якты кө н кү рсә тмилә р бу вафасыз дө ньяда. Кө н дә тикшерү, кө н дә ревизия, ачуым килмә гә е. Кайчан койрыкка китереп басарлар икә н дип, тө ннә р буе юрган астында калтырап ятканчы, Ходай бакчасында типтереп яшә ү гә ни җ итә? Ә безгә синең ише тө зү че-инженерлар муеннан кирә к.

Озак котыртты Иблис. Башта аяк терә п каршы торсам' да, хур кызлары, затлы исерткеч эчемлеклә р белә н вә свә сә ли башлагач, ү зем дә сизмә стә н, муенына менеп атландым. Җ ир хатыннары белә н җ итә рлек типтердем индеянә се, оҗ мах кызларын да татып карарга кирә к, аларга, синең белә н урманга барып кайткан ө чен, затлы алка-муенсалар, балдаклар, чү прә к-чапраклар да аласы юк. Җ аның телә гә нне сайла — барысы да бушка! Кемгә тигә н мондый бә хет?

— Ә йдә, очтык алайса! —дим.— Лә ү хелмә хфузың а шулай дип язылган булгач, каршы килү дә н ни файда?

Вә свә сә че очарга ашыкмады.

— Миң а синең җ аның гына кирә к, Хикмә т, — диде ул.— Агуың бармы?

— Юк.

— Ярый, мин сине кисмә ктә дә тончыктыра алам. Ә йдә, аракы эчик тә тизрә к эшкә керешик!

Маң гаема салкын тир бә реп чыкты. Кемнең кисмә ктә ' тончыгып ү лә се килсен ди?! Ә мма, нишлә мә к кирә к, ризалык инде бирелгә н.

— Аракысыз гына булмыймыни? — дим, кү ң елем сыкрап.

— Аек башлай кеше ү тереп булмый бит, туган.— Иблис уйчан кыяфә ттә йонлач колак артын кашып куйды.— Ә йдә, чыгар аракың ны!

Суыткычтан бер шешә урыс ә чесен чыгарып, ө стә лгә -куйдым. Мә ң гелек рә хә т тормыш вә гъдә иткә ч, анысы гына жә л тү гел, янә се.

Иблиснең йө зенә нур керде. Ул ә йтте:

— Ашыгыйк. Ике сә гатьтә н ә тә члә р кычкыра башлаячак.

Эчә торгач, Иблис гармун сузып җ ибә рде. Иллә дә моң лы уйный икә н, чукынчык. Кү ң елем тулып, кү з яшьлә ремне сыга-сыга җ ырлый башладым:

Безнең ындырның артында Кыр казлары тезелгә н. Без еламый кем еласын. Безнең ө мет ө зелгә н.

— Их, тончыктырасы да килми башлады ү зең не, — диде Иблис.— Син бит бө тен ягың белә н дә миң а охшагансың. Ходай ә мере булмаса...

Мин, хислә неп китеп, аның йонлач битен ү птем.

— И Иблис, синең ө чен башны кисмә ккә генә тү гел„ тә муг миченә дә тыгарга риза мин.

— Рә хмә т, бик рә хмә т, сине гарешкә ашырганда куллар калтырамас инде болай булгач, — диде җ ә һ ә ннә м сарыгы, кү зеннә н сарымсак суы сыгып. Аннары, гармунын читкә куел, ө стә лдә яткан пычакны сузды.— Ә ллә суеласың гынамы? Кул бармый, валлаһ и, кул бармый менә!

Ачуым чыгып, шартлатып ә йтеп салдым:

— Син мине тавык дип белдең мә ллә? Кә җ ә тоягы кү рсә тсә м, ни диярсең, ә?!

Ү терү че бер мә лгә югалып калды һ ә м, йон уң аена сыпырып, астан ут йө ртә башлады:

— Ишегалдына чыгып кө йрә тик тә хушлашыйк булмаса. Чорт с ним, яшә, Хикмә т туган!

— Тамбов бү ресе туган сиң а, вә т! — дип ысылдадым мин, һ аман кыза барып.— Кунак булсаң, тыйнак булырга кирә к, лышпырдык борын!

Бу сү зне мин телгә башка тө рле мыскыллау сү зе килмә гә нгә ә йтмә дем. Аның борыны, чыннан да, бозау борыныдай, юпь-юеш иде. Кү ң елендә гарасат купса да, Иблис ү зен гаҗ ә еп тыныч тотты — Гали кылычыдай ү ткен тешлә ре генә чак кына ишетелерлек итеп шакырдап куйды.

Ава-тү нә ишегалдына чыктык. Кү к йө зе шактый яктырган. Кү пмедер вакыт бер кә лимә сү з дә сө йлә шмичә тә мә ке кө йрә ттек. Ниһ аять, Иблис тө пчеген җ иргә салып таптады да башын сулы кисмә ккә тыгып алды.

— У-ух, шә п булды бу! — диде ул судан чыккан эт кебек кагынып һ ә м миң а эндә ште.— Нә рсә моң аеп утырасың, сиң а да башың ны юешлә п алудан зыян итмә с!

Мин чирканып кына макмырдан чатнаган башымны кисмә ккә тыктым. Шуны гына кө ткә н тә муг мә чесе, келә шчә кебек куллары белә н ике аягымнан элә ктереп, мине кисмә ккә томырды. «Алдады йон тубалы! — мә йтә м, тыпырчынып.— Инде хә зер «вә илә йһ и торҗ агун» дисә ң дә була.

Рухым гә ү дә мнә н аерылгач, Иблис мине муенына атландырып кү ккә ашты. Изге китапта асман җ иде катлы итеп сурә тлә нсә дә, мө гаен бик кызу очкангадыр, мин һ ичбер нә рсә кү рә алмадым.

II

Шул ук кө нне мин Тә ң ре хозурына килеп бастым. Укучым мине гафу итә р, аның илаһ и матурлыгын һ ә м бө еклеген калә м белә н генә сурә тлә п булмаганлыктан, мин безнең арада булган сө йлә шү не бә ян итү белә н чиклә нә м.

— Исә нме, минем юлдан язган бичара колым! —диде ул, моң су тавыш белә н.— Гамә л дә фтә рең не вә землә п карап чыктым. Якты дө ньяда баш киткеч гө наһ лы эшлә р кылгансың икә н. Хө кем карарын тормышка ашыруны мин бераз кичектерергә булдым. Чө нки бу гө наһ ларда син яшә гә н җ ә мгыятьнең дә гаебе зур. Шуны исә пкә алып, язмышың ны бераз җ иң елә йтер ө чен, сиң а ү зең нең нинди дә булса эшкә яраклы булуың ны кү рсә тергә бер мө мкинлек бирә м. Ә йтик, син элекке тө зелеш тресты директоры буларак, җ ә ннә тне яң арту эшлә рен җ итә кли алыр идең. Ә леге эшне башкарып чыга алсаң, хә лең не бераз җ иң елә йтергә тырышырмын.

«Бер шешә урыс ә чесе бә реп кенә оҗ махка элә геп булмый икә н шул, — дип уйладым мин, кө рсенеп.— Иблис сү зенә ышанып йө ргә ч шулай була инде ул. Чеби абзары гына тө зергә кушмый лабаса. Алынуын алынырсың да, барып чыкмаса ни эшлә рсең? Аннан-моннан гына ө еп куйган биналарны монда якты дө ньядагы кебек банкетлар оештырып кына файдалануга тапшырып булмас. Беткә н баш беткә н, мә йтә м, тотарга да дө ресен ә йтергә кирә к».

Икелә нә торгач, гамь чигеп, тотлыгып кына җ авап бирдем:

— И Раббем, мин бит институтка танышлык белә н генә кердем. Дипломны да танышлык белә н генә алдым. Булдыра алмам мин бу эшне.

Җ иһ ан хуҗ асының нурлы чырае кара кө йде.

— Вә т тибә раз, Ибрай таз! — диде ул.— Шундый аң гыра булгач, тө зелеш трестын ничек җ итә клә дең соң син, вә кыф козгыны?!

И хурландым инде шушы сү злә рдә н. Начар эшлә гә не ө чен гомере буе партия һ ә м хө кү мә т тарафыннан иркә лә неп, орден-медальлә р белә н бү лә клә неп яшә гә н минем кебек адә м заты ө чен бу Хиросимада шартлаган атом бомбасыннан да болайрак иде.

— Минем ө чен урынбасарларым эшлә де, Ходаем, — дидем, кү злә ремнә н яшь чыгарып.

Ходай исе китеп сорау алуын дә вам итте:

— Хет нә рсә дә булса эшлә гә нсең дер ич инде, солсыз сорнай?! Егерме ел тик утырып булмый лә баса!

— Ә лбә ттә, эшлә дем. Ә йтик, кө ннә р буе озын-озын нотыклар тотарга, тантаналы утырышлар, банкетлар ү ткә рергә бик һ ә вә с идем.

Тә ң ре башын чайкый-чайкый селектор тө ймә сенә басты һ ә м шундук минем язмышымны да хә л итеп куйды:

— Иблис, минем янга ике гыйфритне җ ибә р!

«Их!» дигә нче, бү лмә дә яң а гына мө гезлә ре тө ртеп чыккан ике гыйфрит баласы пә йда булды. Тышкы кыяфә тлә ре белә н алар кә җ ә бә тилә рен хә терлә тә лә р иде.

— Кем җ ибә рде сезне монда? — диде җ иһ ан хуҗ асы, гаҗ ә плә неп.— Миң а бишектә н генә тө шкә н мә ми авызлар кирә к тү гел.

Гыйфритлә р мө җ ем затлар булып чыкмадылар. Алар икесе дә мө талә гасе чыккан сә лә тле шә кертлә р иде. Мө киббә н китеп тә ң ренең аякларын ү пкә ч, гыйфритлә р чалт итеп җ авап бирделә р:

— И кодрә тле вә гыйззә тле Тә ң ребез, олы гыйфритлә р мә рхү мнә р белә н кети-кети уйнап калдылар. Шунлыктан Иблис ә фә нде безне укудан аерып, сезнең карамакка тапшыруны мә гъкуль кү рде.

Алла ә йтте:

— Тә мугка кире кайтып җ итә алырсызмы соң?

— Хафаланмагыз, без тә муграфия гыйлемен бишле билгесенә ү злә штердек, — дип җ авап бирделә р гыйфритлә р бертавыштан.

Ходай, канә гать калып, бармагы белә н миң а тө ртеп кү рсә тте:

— Алайса хә зер ү к менә бу бозык бә ндә не алып китегез!

Гыйфритлә р чытырдатып ике колагымнан элә ктерделә р дә, мине җ ан-фә рманга очыртып алып киттелә р. Колакларда җ ил генә сызгырып тора. Алар шундый зур тизлек белә н очтылар ки, хә тта мин кү кнең җ иденче катыннан җ иде кат җ ир астына ничек тө шеп китү ебезне дә абайламыйча калдым.

Тә мугта пә йда булгач, каршымдагы коточкыч тамашаны кү реп, кү злә рем шакмакланды. Тә муг дигә ннә ре тач шә һ ә р мунчасы инде менә! Ут булып янган кып-кызыл кү зле гыйфритлә р барысы да миң а текә лделә р. Ул да булмады, арадан бер алпамша кадә рлесе мине мө гезе белә н сө зеп лә ү кә гә чө еп ыргытты. Кечкенә вакытта ү гез сө згә ннә н бирле мондый авыртуны тойганым юк иде ә ле минем.

Чыелдап акырып җ ибә рдем:

— Корсакны ярасың ич, мур кыргыры нә рсә! Бу бит издевательство, панимаешь, бу бит... Мин ООНга хә тле барып җ итә чә кмен, мин...

Гыйфрит минем лаф оруыма игътибар итмичә лә ү кә гә менеп утырды, аннары, ә ллә нинди кыргый авазлар чыгарып, табан астымны кытыклый башлады. Башта бик ачуым килсә дә, соң ыннан кытыгым килә башлагач, тә гә ри-тә гә ри кө лергә тотындым. Шундый рә хә т, гомерем буе куркып яшә лгә н, кө лү нең нә рсә икә нен дә онытканмын лә баса.

Кү пме вакыт узгандыр, хә терлә мим, лә кин гыйфрит тә мам хә лсезлә неп лә ү кә гә сузылып яткач, ризасызлык белдереп чыелдап җ ибә рдем.

— Нигә туктадың? Кытыкла, юкса Ходайга шикаять язачакмын!

— Бераз хә л алыйм инде, — диде йонлач гә ү дә сеннә н ә че тир исе аң кып торган гыйфрит, еш-еш сулап.— Ә син фани дө нья турында сө йли тор. Рә хә ттер инде анда, ә?

— Элек эшлә мичә дә тамак туйдырырга була иде, ә хә зер эшлә п тә тамак туйдырып булмый.

Ул хә л җ ыеп яткан арада репродуктордан карт гыйфрит тавышы яң гырады.

— Хикмә тне Иблис бү лмә сенә китерегез!

— Нишлә тмә кче булалар инде тагын, — мә йтә м, хафага тө шеп.

— Сине повышениегә бара дип сө йлилә р, — дип җ авап бирде гыйфрит ярым пышылдап.— Якты дө ньяда кылган бө тен этлеклә рең не дә белгә ч, Иблис, кө нлә шеп, ике атна урын ө стендә авырып ятты.

«Миндә шундый кө ндә ш кү ргә ч, хә ллә р алай ук мө шкел тү гел икә н ә ле», — дип уйладым куанып. Кү брә к сү з тартып чыгару ө чен, ышанмаган кыяфә т ясап, гыйфриттә н •янә сорап куйдым:

— Каян белдең?

— Гыйфритлә р шулай дип гайбә т тегермә не тарттылар.

— Яхшы сү зең ө чен рә хмә т, — дидем, мә мнү н калып, һ ә м каршымда пә йда булган таныш гыйфрит балалары белә н тә мугның беренче катына аштым. Бу юлы алар мине никтер затлы ефә к тукыма белә н тышланган йомшак мендә ргә утыртып алып киттелә р. Хө рмә т итә башлаганнар, димә к!

III

Иблиснең кә ефе яхшы иде. Текемлә п мине бер кат кү здә н кичергә ч, ул йомшак кына тавыш белә н болай диде:

— Тә мугта ягулык бетү сә бә пле, гө наһ лы бә ндә лә рне кытыклап җ ә заларга мә җ бү рбез. Мин ягулык эзлә п сә фә ргә чыгып китә м. Бераз гына адә м затларын юлдан яздыру белә н дә шө гыльлә неп алырга исә п. Якты дө ньяда сине Иблис дип йө рткә ннә р. Шуң а кү рә тә муг директоры вазифаларын вакытлыча сиң а йө клим, Хикмә т. з

Монда да ү сеп була икә н, дип башым кү ккә тиде. — Ышанычыгызны акларга тырышырмын, Иблис ә фә нде! — дидем мин, аның аякларын ү беп.

Шуннан соң минем ө чен рә хә т вакытлар башланды, ө ннә р буе Иблис бү лмә сендә нечкә билле хур кызлары елә н типтереп ятам. Ә лә ббә йкә гыйфритлә рем оҗ махтан мыштым гына ә лү ә н нигъмә тлә р, исертә торган затлы, чемлеклә р ташып торалар.

«Тә муг чә чә ге» дигә н сә рхушлә р җ ә мгыятен оештырач, тә мугыбыз фитрә т елларындагы җ ә ннә ткә охшап калды. Гыйфритлә р белә н тө ннә р буе акчага ә хтә ри ярабыз, мичкә се белә н хә мер чө мерә без, тә муг диварлары ишелерлек итеп, ә че тавышлар чыгара-чыгара кыргый биюлә р оештырабыз. Металлистларың, брейкерларың, чортларың бер якта торсын. Бу ө лкә дә гыйфритлә р безнең яшьлә рне инде кү птә н уздырганнар.

Ике атна чамасы вакыт узгач маң гаема ике мө гез ү сеп чыкты, тә нне илә мсез йон басты, шә п кенә койрык та бар. Урта Азиядә таҗ иклар белә н ү збә клә р арасында суеш оештырып яткан Иблис телефоннан шалтыратып тә мугтагы хә ллә р белә н кызыксынган вакытта, гыйфриткә охшап калганлыгыма зарланган идем, син инде кеше тү гел,, син — Иблис урынбасары, дип сү геп ыргытты.

Сират кичеп Фирдә вестә утыргандай кә еф-сафа корып яткан бер мә лдә, һ ич кө тмә гә ндә -уйламаганда, Иблис кайтып керде. Шухырда торган гыйфритлә рне ә йтер идем, биш йолдызлы коньяк эчеп исерешеп егылганнар. И котырды инде тә муг сарыгы! Гыйфритлә рне ботларыннан тү шә мгә асып куйгач, ул мине йон урынына очырып йө ртте дә, койрыгымнан урап алып, маң гаем белә н таш диварга сылады. Ник ү лгә немә ү кенеп куйдым хә тта. Аннары мө гезлә ремне суырып алды, койрыгымны чабып ө зде, чә чтараш гыйфритлә рне чакыртып, ү тми торган совит лезвиясе белә н акырта-бакырта гә ү дә мдә ге йонны кыркытты. Гыйфритлә рем оҗ махтагы затлы җ илә к-җ имеш агачларын гариплә гә ннә р, кө меш сулы кү ллә рдә йө згә н алтыв кошларны, ү рдә клә рне ботарлаганнар. Ә йтә м аны макмырдан тилмергә н вакытЛарында алтын косып йө рделә р!

Җ ә ннә ткә ә верелгә н тә муг яң адан элекке хә ленә кайтты. Тик бу юлы инде мә рхү мнә р белә н бергә гыйфритлә рнең диварларны тетрә теп ың гырашулары аң а тагын да гү зә лрә к тө с бирә иде.

IV

...Иртә гесен тә муг сакчылары, муеныма лә гънә т камытын киертеп, мине Иблис бү лмә сенә китерделә р. Аның макмырдан шешенгә н йө зендә тә муг очкыннары чә чрә п тора иде. Кү злә рендә моң барлыгы сизелә, мө гез тө бе дә бераз йомшара башлаган кебек.

— Җ ә ннә ттә н урланган ун яшник аракыны кая яшердең? — ди бу, авызыннан аккан селә гә йне белә ге белә н сыпырып.— Бер генә шешә сен булса да бир ә ле. Якты дө ньяда эчә клә рем кибеп бетә язды. Анда, малай, квас белә н лимонадтан башка берни дә юк.

Авызымны турсайтып ачу белә н аның мыжысын куыра башладым:

— Акылың котмы? Син миң а этлек эшлә, ә мин сиң а яхшылык кылыйммы?! Якты дө ньядан алдап алып китү ең дә җ итеп торыр.

Нә фес колының чырае караң гыланды. Аны намус борчый иде.

— Миң а нө ктә саклама, туган. Кө нлә шү галә мә те инде бу. Мин сине хә йран уважайть итә м. Тә мугта да кә кре кулларың тураймагач, син безнең бә ндә инде. Ничә еллар тә мугта эшлә п, минем оҗ махны талый алганым юк ә ле. Синең кебек дан казанган бозыклар миң а бугаздан кирә к. Бү геннә н'башлап минем урынбасарым булырсың.

— Менә бусы ө чен рә хмә т, —мә йтә м.— Болай булгач, мин сиң а ун яшник тә куярга риза.

Оҗ мах җ имешлә ре белә н авыз итеп бер шешә не тә хиллә п куйдык. Нечкә кү ң елле Иблис, ә ллә хә мер тә эсиреннә н, ә ллә инде чынлап, елый ук башлады.

— И ахири, рә хә т булды дисең мә ллә миң а сине теге вакытта тончыктыруы? Бертуган энемне ү тергә ндә й ике ай буе хә срә ттә н кара кө еп йө рдем. Бә хетле кеше син! Гарешкә ашуың булды, артың нан милиция дә килеп җ итте. Намусы борчыгандыр, шуң а дө меккә н ахры, дип сө йлә нделә р.

Иблис белә н тә мам туганлашып беттек. Ө ченче шешә нең тө бенә тө шеп барганда, йонлач туганым ө стә лгә йө зе белә н капланып нә вам базарына китеп барды. Айныгач сү зең дә торырсың микә н, ә? Хә ер, башың авыртмый калмас ә ле. Мине казанга салсалар, кем белә н баш тө зә терсең соң син?

V

...Иблис сү зендә торды: икенче кө нне ү к тә мугта җ ыештыручы булып эшлә ү че гыйфритне тунап, аның тиресен миң а кидерде. Бү лмә сен минем карамакка тапшырды. Хә зер инде аң а охшар ө чен бер генә форсатны да ычкындырырга ярамый иде. Йонлач туганыма ярарга тырышып, аның диварларын якты дө ньядагы иң танылган җ инаятьчелә рнең, наркоманнарның, кү тлә клә рнең һ ә м фә хишә -лә рнең фоторә семнә ре белә н бизә п чыктым. Ә лбә ттә, Иблиснең иң сә лә тле шә кертлә ре Сталин һ ә м Берия кебек залимнә рнең фоторә семнә рен дә ябыштырырга онытмадым.

Беркө нне шулай тә муг идә нен себереп йө рим. Ишектә * Иблис кү ренде. Чырае кояш кебек балкый ү зенең.

— Ә зер бул, Хикмә т, иртә гә адә м затларын юлдан яздыру максаты белә н якты дө ньяга сә фә ргә чыгабыз, — диде ул, аркамнан сө еп.

— Сездә шундый сә фә рлә р дә буламыни? — дим, кү злә ремне тү гә рә клә ндереп.

Иблис шунда ук авызымны каплады. Кычкырып сө йлә шкә нне ул һ ич тә яратмый.

— Тс-с! Кычкырма, дивана! Моны бер без генә белергә тиешбез.

Тә вә ккә л эшкә алынуыбызны аң лап, елак тавыш белә н мыгырдап куйдым:

— Ә Ходай белсә ни дип ә йтер?

— Белмә с, анысы ө чен борчылма.

Мин, буйсынып, җ илкә лә ремне сикерттем. Нишлисең бит, нә чә лниккә каршы килеп булмый. Юкса, катырак ачуын китерсә ң, казанга салып куюы да бар.

VI

...Иртә гесен без япь-яшь егетлә р кыяфә тендә Казан каласының Бауман урамында пә йда булдык. Икебез дә кө дрә Карачә чле, чем-кара кү зле, тө з гә ү дә ле, ө стебездә ыспай гына костюм-чалбар, кү лмә к-галстук, аягыбызда зур тү рә лә р кия торган импортный ботинка.

Бетмә с-тө кә нмә с кибетлә р һ ә м киосклар тезелеп киткә н таныш урамны, тыз-быз килеп чапкан машиналарны, тротуарлар буйлап арлы-бирле агылган бә хетле адә м затларын кү рү минем башымны ә йлә ндереп җ ибә рде, «йа раббем, нинди матур бу якты дө нья, — мә йтә м, еларга җ итешеп.— Ә гә р яң адан туарга мө мкин булса, мин гомерем-

1f нең соң гы кө ненә кадә р менә шушындый шау-шулы урамнарда йө рер идем. йө рер идем дә йө рер идем рә хә тлә неп. Сокланып яшә р идем шушы матурлыкка».

Иблис ү ткә н-сү ткә н хатын-кызларның кояшта кызынган сыгылмалы матур аякларына карап кө рсенеп куйды:

— Ай-яй, нур ө стенә нур, малай. Хур кызларың бер якта торсын. Бигрә к сө йкемле бу тере кызлар!

Тү землегемне җ уеп, җ иң нә ремне сызгана башладым. Нә фес уразасыннан соң тере кызларга бик каты дә рт кузгалган иде.

— Кайсысын бозабыз? — дим, ниһ аять, лә ззә тле кү заллаулардан шаша башлаганымны тоеп.

Иблис кулын җ илкә мә куйды.

— Ашыкма, бө тен бозыклык та аракыдан башлана. Иң башта безгә аракы табарга кирә к.

Шә раб кибете янында бер-берсен таптап-изеп ишеккә ыргылган гавамны кү ргә ч, без шаккаттык. Ахирием мә з бетеп тел шартлата-шартлата ә йтте:

— Ү леп яратам шундый мә хшә рне. Парижда булдым, Истамбулда булдым, лә кин мондый да сө йкемле тә ртип-сезлекне кү ргә нем юк иде.

Миндә якташларым ө чен чиксез горурлык хисе уянды.

— Ү згә ртеп кору башланганнан бирле шундый хә л, Иблис ә фә нде, — дигә н булам.

Тә муг мә чесе аракы сатып алу турында уйламый иде, ахрысы. Ул мут елмаеп чираттан кысырыклап чыгарылган сакал-мыеклы сә рхушкә бармак изә де. Сә рхү ш масаеп кына каршыбызга килеп басты да авызындагы чә йнә леп беткә н «Беломор» тө пчеген Иблиснең аяк астына тө керде.

— Нә рсә кирә к, кеша? — диде ул «лышт» итеп борынын тартып.

Мондый мыскыллаудан соң аның ипи шү рлегенә менеп тө шә ргә кирә к булса да, вә свә сә че ачуын йө зенә чыгармыйча тыныч кына сү з башлады:

— Атың ничек, энекә ш?

— Паспорт буенча Мирвә ли, ә дуслар Вася дип йө ртә лә р, — дип җ авап бирде теге дә рә җ ә ле кыланып.— Ә син кем?

— Минме? — Иблис башын кашыды.— Мин... мин Иннокентий булам.

Моның яшерен эш йө ртү йө зеннә н эшлә нгә нен мин бик яхшы аң ладым. Чө нки инде болай да оча торган тә линкә лә р, фатирлар талау белә н шө гыльлә нү че, кү ренми торган кешелә р, бораулау скважинасы тарафыннан табылган серле җ ә һ ә ннә м кебек искитмә ле хорафатлар белә н чуар яанып беткә н газета-журнал битлә рендә безгә дә урын табылуы ихтимал. Ә адә м затлары безнең Казанда кылган этлеклә ребез турында белә калсалар, бу иртә ме-соң мы Ходай тарафларына да барып ирешергә мө мкин.

Сә рхү ш саргайган тешлә рен ыржайтып бө еренә таянды:

— Керә шен мә ллә?

— Нигә шулай дип уйлыйсың?

— Соң, Иннокентий исемле булгач, керә шен булып чыгасың бит инде.

— Ә -ә, син аны ә йтә сең мени? — Иннокентий елмаеп куйды.— Йе, чыкырдап торган керә шен егете булам мин, парин.

— Сез, керә шеннә р, аерым бер җ ө мһ ү рият тө зергә җ ыенасыз дип ишеткә н идем. Дө ресме ул, юкмы?

Иннокентий сү зне икенчегә борырга ашыкты:

— Кем белгә н инде аны, апаем. Син менә минем сорауга җ авап бир. Нигә син ү з-ү зең не мә схә рә иттерә сең!

— Бу дө ньяда мине мә схә рә итә алырлык кеше юк, кеша, — диде Вася, теш арасыннан гына җ иргә черт итеп тө кереп.

— Алайса нигә ә нә теге бә ндә сине чираттан кысырыклап чыгарды? — дип котыртты аны Иблис.— Бар, иманын укыт шуның!

Иблис ә мере ү зенекен итте. Вася, сү генә -сү генә, гө жлә п торган гавам ө стенә ташланды. Бу минутта ул кайсы ягы белә ндер Иблиснең ү зен хә терлә тә иде.

— Ах ты, чмо! —дип акырды ул, кө телмә гә н һ ө җ ү мнә н тыҗ ыраеп калган корбанының ике колагына ябышып, һ ә м бар кө ченә аның борынын чә йни башлады. Вася аны шундый тә мле итеп чә йни иде ки, хә тта тамагы ача башлаган Иблис моң су гына тө кереген йотып куйды.

Борынсыз калган ә змә вер, ике кулы белә н йө зен каплап ың гыраша-ың гыраша, асфальтка тезлә нде, ярдә м сорап бө тен урамга сө рә н салды:

— Карау-ул! Убиваю-ут!

Аның акыруы һ ичкемгә тә эсир итмә де. Мондый хулиганлык кү ренешлә ренә казанлылар инде кү птә н кү нектелә р. Борынсыз калу зур фаҗ ига тү гел янә се, монда башсыз калучылар да булгалый ә ле. Ө ч-дү рт ел элек ниндидер җ анкисә рлә р Америкадан килгә н бер миллионерның алтын тешлә рен суырырга иренеп, башын гына алып киткә ннә р, ди. Шушы хә лдә н соң бө тендө нья кү лә мендә Казан каласы җ инаятьчелек буенча Лос-Анджелес шә һ ә реннә н соң икенче урында булып санала.

Аскы иреннә ремне тешлә п, бу эшнең нә рсә белә н тө гә ллә нә чә ген кө тә башладым.

Борынны лач итеп җ иргә тө кергә ч, кан исеннә н башы ә йлә неп киткә н Вася, кырмыска оясыдай гө жлә гә н чиратка йодырыкларын болгап гайрә т чә чә башлады:

— Кто следующий? Подходи по одному! Ул да булмады, халык арасыннан берә ү нең:

— Чаво орешь, дур-рак! Счас как дам по башке! — дип янаганы ишетелде.

Мә гълү м ки, дошманны җ иң ү ө чен ә ллә ни зур кө ч кирә к тү гел. Моның ө чен нибары марксизм кануннарына буйсынып, беренче булып һ ө җ ү м — иң яхшы оборона, димә к. Вася да шулай итте: тирә н итеп сулыш алды да, сө зә ргә җ ыенган ү гез кебек, кү злә рен акайтып, зур-зур адымнар белә н бурзай бә ндә каршысына килеп басты.

— Ах ты, гад! — дип акырды ул, тешлә рен ыржайтып, һ ә м эт кебек ырылдый-ырылдый, тегенең борынын чә йни башлады.

Йодрык сугышы кызып киткә н бер мә лдә, һ ич кө тмә -гә ндә -уйламаганда, чаттан выжылдап милиция машинасы килеп чыкты. Машинадан сикереп тө шү гә, милиционерлар борын чә йнә ү белә н кирә геннә н артык мавыгып киткә н Васяны гө рзилә р белә н тө я-тө я дуң гыз баласыдай чыелдаган бичара бә ндә дә н араларга керештелә р.

Иблис сокланып ә йтте:

— Нинди гү зә л хулиган безнең Васябыз! Прә ме талант!

— Ие, — дидем мин, килешеп. Аның батырлыгы чыннан да сокланырлык иде.

Ниһ аять, курку белмә с хулиганыбызны асфальтка сузып салдылар. Лә кин Вася кү ң елен тө шермә де, һ ә м тә ртип сакчыларын җ ыр белә н җ иң ә ргә булды:

Сижу я за решеткой И думаю о том, Как рыжему мильтону Заехать кирпичей.

Теленә Хә зер тө кергә н танышыбызны кулларына тимер белә зеклә р кидереп алып киткә ч, Иблис, ү з эшеннә н тирә н канә гатьлә неп, минем колагыма пышылдады:

— Эш эшлә нде, Хикмә т, бер кешене тө рмә гә тыктык, ике кешене борынсыз калдырдык. Шә п эшлибез бит, ә?

Нә рсә генә димә, Васяның батырлыгында Иблиснең һ ич кенә дә катнашы юк иде. Тук торгынлык елларында ү зенең кеше ашаучылары булган калада бер килограмм итнең бә һ асе йө з унбиш сумга хә тле кү тә релгә н чакта мондый каннибаллык кү ренешенә тап булу мине һ ич тә гаҗ ә плә ндермә де.

Канатланып киткә н Иблис борын астыннан гына ә фсен ә йтте. Без, кү з ачып йомганчы, кибет эчендә пә йда булдык. Монда аяк тыгарлык та урын юк иде: гавам шаулый, сү генә, ың гыраша, борынга кү ң ел болгаткыч тир һ ә м макмыр исе килеп тыгыла. Суларлык һ ава булмаганлыктан, мин, чыраемны сытып, укшый башладым. Ә мма бер-нишлә р хә л юк: аракы кирә к! Ансыз Казан тарихында эз калырлык бозык эшлә р майтару турындагы хыял тол ә мә л генә булып калачак.

Этешә -тө ртешә кибетче турысына килеп җ иттек дигә ндә, муенына тә ре аскан бер гренадер, Иблиснең бугазына ябышып, акырып җ ибә рде:

— Нигә чиратсыз керә сең, морда?! Ү терә м! Гыж-гыж килгә н Иннокентий югалып калмады. Ут уйнап торган кү злә рен акайтты да, тегенең башын икенче якка борып, шаркылдап кө лә башлады. Ул һ ә рвакытта-гыча ү з-ү зеннә н канә гать иде. Лә кин тантана итә ргә иртә рә к булып чыкты: янда гына басып торган чалыш авызлы бер яшү смер кастет белә н аның ике кү з арасына кундырды. Ул шуның кадә р каты сукты ки, хә тта йонлач туганым, кү злә рен кылыйландырып, тавыш-тынсыз гына идә нгә тә гә рә де. Мине дә нә ү миз калдырмадылар: Иннокентийны кү тә реп алам дигә ндә генә, кемдер, «киа-а!» — дип акырып, касыгыма китереп типте. Белә лә р шул, каһ ә ре, кайсы җ иргә тибә ргә икә нен. Ике тө ймә бер җ ептә, ике тирә к бер тө птә дигә ндә й, ухылдап начальнигым ө стенә аудым.

— Китик, — дип ың гырашты кү злә ре пә рә везлә нгә н Иблис, — бозыклар болай да җ итә рлек монда...

(фантастик хикә я)

VII

Кибеттә н кө ч-хә л белә н ү рмә лә п чыккач, китап нә шрияты каршындагы эскә миягә килеп утырдык. Иблис, кан саркып торган ярасына кулъяулыгын куеп, зарлана башлады:

— Минем никадә рле азаулы һ ө нә р иясе булып та халыкны шундый дә рә җ ә гә җ иткереп аздыра алганым юк. Нинди гү зә л кансызлык кү рсә тә лә р бит монда яшү смерлә р, кө нлә шеп ү лә рсең! Артта калганмын инде мин, бу калага безгә алдынгы тә җ рибә белә н танышыр ө чен генә килергә кирә к. Ходай боерса, тә муг филиалы да ачыд җ ибә рербез ә ле Казанда.

— Тә ң ренең «Амин» дигә н сә гатенә туры килсен инде, — дим, авырткан муенымны уып. Ә кү ң елдә: «Бә лки, эш кү рсә тә алсам, Иблис мине шул филиалның мө дире итеп тә билгелә р ә ле», — дигә н якты хыял уянды. Ө метсез шайтан гына дилә р ич.

Зарланып туйгач, Иблис яныбыздан узып баручы сә н-җ ереп беткә н бер абзыйдан тә мә ке сорады. Ул, иелгә н башын кү тә реп, телә р-телә мә с кенә пиджак кесә сеннә н тә мә ке чыгарды.

— Бик кайгылы кү ренә сең, апаем. Кем син? Бер-бер-хә срә тең юктыр ич? — диде Иблис, утлы сулышы белә н тә мә ке кабызып. Тө тен никтер аның авызыннан тү гел, ә колак тишеклә реннә н чыга иде.

Абзый кеше, авызын бә лешлә ндереп, моң -зарын чә чә башлады:

— Яшь язучы булам мин, энем. Китап нә шриятына кергә н идем, кулъязмамны тагын бордылар. Инде кырык ел китап чыгара алмыйча интегә м.

Иблиснең авызы ерылды.

— Пү чтә к бит бу! Бир ә ле монда кулъязмаң ны! Язучы шиклә неп сорап куйды:

— Ә аны сезгә бирү дә ни файда?

— Файдасы зур булачак, абзый, ү кенмә ссең.— Тә муг мә чесе, печә н ашаган бозау кебек, «һ ә фтияк» калынлыгындагы кулъязманы шундук чә йнә п йотты.

Аның кыланышын кү реп исе-акылы киткә н язучының кү злә ре тү п-тү гә рә к булды.

— Сез кү з буучы мә ллә? — дип сорады ул, гаҗ ә плә неп.

Иблис тамагы туйган кешедә й кикереп соры бинага кү рсә тте:

— Кү з буучылар кайда утырадыр, ә мин эшне җ иренә җ иткереп эшлә ргә яратам. Ә йт, тиражын кү пме итә без?

— Нә рсә дидегез?

— Ярар, бер мең җ итеп торыр, — дигә н була Иблис.— Кирә к булса яң адан сорарсың.

— Нә рсә не?

— Кә бестә белә н кә лшә не, — Иблис чә рт итеп асфальтка тө керде.— Кә ли мә ли лә ли...

Менә берзаманны каршыбызда бер ө ем китап пә йда булды. Кеше ышанмаслык хә л иде бу! Кү злә ремне уып, аларның берсен кулыма алдым. Иманым кафир китсен, ул Казан китап нә шриятында чыккан басмага һ ич тә охшамаган иде. Ү зе ап-ак затлы кә газьдә н эшлә нгә н, бизә леше дә телә сә кемне таң калдырырлык. «Тукта, нигә дип яхшылык эшлә ргә булды ә ле ул аң а? Бозык эшлә р майтарырга килдек бит якты дө ньяга. Ярар, нә тиҗ ә чыгарырга ашыкмыйк. Монда нинди дә булса бер хә йлә булырга тиеш».

— Ә стә гъфирулла! — дим.— Мондый сә лә тең барлыгын белмә гә н идем, Иблис... э-э-э... Иннокентий.

Начальнигым авызын чалшайтып кә ттә генә җ авап бирде:

— Без дә юкә дә н тегелмә гә н, Хикмә т туган. Язучының хә ле исә мө шкел иде.

— Минем китапларым! — дип пышылдады да, мич кебек агарынып, мунча ташыдай кызган асфальтка сузылып ятты.

Кабалана-кабалана аның изү ен чиштем, һ ә м, кү крә генә колагымны куеп, игътибар белә н тың лый башладым... йө рә к тибеше ишетелми иде.

— Җ ан тә слим кылды, — дим. кайгырган кыяфә т ясап.— Ү з китабының рә хә тен дә кү рмичә китеп барды, бичара.

Ә ү зем шатланып уйлап куйдым: «Ну башлы да соң бу Иблис! Шатландырып та ү терә белә кешене!»

Иблис бер сү з дә дә шмичә утлы тә мә кене кабып йотты да, кулына бер кап тә мә ке тө кереп, болай диде:

— Инна лиллаһ и вә инна илайһ и раҗ игун. Бу абзый бә хетле ә ле, кайбер язучылар ү злә ренең китапларын кү рмичә дә ү леп китә лә р. Китик, юкса безгә милициядә шаһ ит буларак аң латма язып утырырга туры килә чә к.

Яныбызга халык җ ыелганын кү реп, без тиз генә ү кчә лә рне ялтыраттык. Юкса, Иблис ә йтмешли, бө тен сә фә ребез хө кем юлын таптап узачак.

Шактый кү п этлеклә р эшлә дек без ул кө нне. Ленин бакчасы янындагы сыраханә дә н чыгып килү че бер сә р-хү шне трамвай астына салдык, урамда кая барып бә релергә белмичә дырадакланып йө ргә н унө ч-ундү рт яшьлек ө ч кызны ун долларга СПИД белә н авыручы Африка студентына сатып җ ибә рдек, алты яшү смерне анаша белә н сыйлап, шартлап баеган бер кооператорның квартирасын талап чыгарга котырттык.

Ниһ аять, кө н кисә ү лә п калды. «Чулпан» рестораны яныннан узып барганда, без ишек янында таптанып басып торучы Гуля һ ә м Фая исемле иллә дә матур, Гө лә ндә м кызлар белә н таныштык. Алар ү злә ренең университетта укулары турында ә йттелә р. Бә хетеннә н оҗ мах кошыдай сайрый башлаган чә чертә н Иблис исә мине дә, узен дә чә чә клә р белә н сә ү дә итү че ә рмә ннә р дип таныштырды. Моны ишеткә ч, кытыклары качкан сары билетлар безнең белә н җ ә һ ә ннә мгә китә ргә дә ә зер икә нлеклә рен белдерделә р. Хилаф эшне ресторанда утырудан башларга булдык.

Ө стә л бик мул иде. Кү злә р майлангач, чә чбилә ребезне тезлә ребезгә утыртып, колакларына назлы сү злә р пышылдарга, ялкынлы вә гъдә лә р ә йтергә тотындык. Матди булмаган хур кызлары, ирдә ү кә гыйфрит хатыннарыннан соң тере кызлар белә н кочаклашып утыру иллә дә рә хә т иде.

Лә х булып исергә ч, хә зинә дар Иблис ү зенең муенына асылынган Фаяның кү лмә к итә генә алтын акчалар тө керә башлады. Ә тегесе аны һ аман саен котыртып, бертуктаусыз башыннан сыйпый, суырып-суырып чупылдап ү пкә н була.

Юк-бар кешелә р тү гел икә нлегебезне аң лауга, барлык официантлар да, ү злә ренең клиентларын онытып, бә релә -сугыла безнең ө стә лгә хезмә т кү рсә тә башладылар. Ресторанда утыручылар исә уклау йоткандай кү злә рен шак-макландырып безне кү зә тә лә р.

Гө наһ шомлыгына каршы, кө нчелеге кузгалган минем Гулям да аяк терә п алтын тө керү емне талә п итте. Бер тө кердем, ике тө кердем, лә кин тө керегем алтынга ә верелмә де. Ахыр чиктә, ул да начальнигымның муенына сарылды.

Беркавым вакыттан соң Иблис масаеп китеп музыкантларга учлап алтын акча ыргыта башлады. Ә алар, ярарга тырышып, дә ртлә нә -дә ртлә нә ә рмә н кө йлә рен сыздыралар. Эчә без дә биибез, эчә без дә биибез, агайне. Ә рмә ннә рдә н һ ич тә ким биемибез икә н. Ә менә татар бию кө е яң гырагач, барыбыз да аптырап туктап калдык. Биеп кенә булмый бит, каһ ә ре. Ресторанда утыручы башка кешелә р дә, татарча бии алмасларын аң лап, ү з ө стә ллә ренә юнә лделә р. Ә без, барысына да кул селтә п, татар кө енә грузинча биергә тотындык.

Шулай кә еф-сафа кора торгач, хә лдә н таеп, икебез дә йокыга киткә нбез. Менә кемдер мине уятырга кереште:

— Егет, уян, ресторан ябылды!

Чатнаган башымны кө ч-хә л белә н кү тә реп, уятучы кешегә кү з салдым. Официант кыз икә н. Елмайган була тагын. Кү рә м, ресторан буп-буш, ө стә ллә рне дә җ ыештырып бетерә язганнар. Ә кызлардан җ иллә р искә н. Алданган лыгыбызны аң лап, бү рә нә тарттырып яткан начальнигымны җ илтерә тә башладым:

— Тор, Иннокентий, безгә китә ргә вакыт! Иннокентий чытырдатып ботымнан элә ктереп алды.

— Мин сине алтынга кү мә м, оҗ мах җ имешем! — ди бу, винегрет тә линкә сеннә н башын кү тә рә алмыйча.— Аякларың иллә дә шә п синең!

— Ач кү зең не, чучка! — дип кычкырам, аны тагын да катырак җ илтерә теп.— Мин Фая тү гел. Алар безне талаганнар!

— Нә рсә дидең? — Иннокентий сикереп торып йодрыгы белә н ө стә лгә сукты һ ә м чә члә рен йолкый-йолкый акыра башлады: — Каравыл, талаганнар!

«Җ имерә хә зер бу ресторанны, — дип уйлыйм, эчем пошып.— Тизрә к эзне суытырга кирә к».

— Тынычлан, Иннокентий! — мә йтә м.— Еракка китә алмаслар, барыбер эзлә п табарбыз. Син бит чемпион этлә рдә н дә болайрак исне сизә сең!

Кү злә рен кан баскан Иннокентий мине ишетерлек хә лдә тү гел иде. Ул тә мам акылын җ уеп, акыра-бакыра ө стә лдә ге тә линкә лә рне кыра башлады. Идә ннә р генә селкенеп тора. Куркынган офиицанткалар, ыгы-зыгы килеп, колак пә рдә лә рен ертырлык итеп, ачы тавыш белә Н: «Ми-лиция-ә!» дип кычкыра башладылар. Тизрә к чыгып таймаган очракта рестораннан тимер белә зеклә р белә н чыгып китү ебез дә ихтимал иде. Шуны уйлап, инде официантлар ө стенә рюмкаларны томыра башлаган Иннокентийны ишеккә таба ө стерә дем.

VIII

Урамда салкынча иде. Караң гы кү ктә кургаш болытлар йө зә. Асфальт юлны юешлә п ө лгергә н энә кү зедә й вак яң гыр биткә килеп сылана.

Арттан милиция килмә гә нгә шатланып, ялт-йолт карана-карана, туры атлый алмаган Иннокентийны җ ир асты юлына алып тө шеп киттем. Баскычтан тө шеп барганда, ахирием, бер кулы белә н муеныма асылынып, тешлә рен шакырдатты.

— Таладылар, — диде ул, елак тавыш чыгарып.— Алла боерса, «инна лиллаһ й»ларын укытам ә ле мин аларга!

Җ ир асты юлыннан чыккач, кая барырга да белмичә туктап калдык. Кайда йокларбыз икә н, дип сорагач, Иннокентий каршыдагы тугыз катлы «Татарстан» кунакханә сенә ымлады.

— Ә фсен ә йтә без дә люкс-номерда пә йда булабыз, — диде ул, ике дә уйламыйча.— Тың ла: микула вә ли мә ли кә ли...

Хә терен кә җ ә ашаган исерек Иннокентийның буталуы аркасында без медицина айныткычында пә йда булдык.

— Хә ллә р кә кә й, Иннокентий, — дим, эскә миялә рдә утырган сә рхушлә рне, аларны берә м-берә м камераларга озатып торучы милиционерларны кү реп.— Ә фсенең не искә тө шерә алмасаң, безгә шушында йоклап чыгарга туры килә чә к.

Кү пме генә тырышса да, Иннокентий кирә кле ә фсенне ә йтә алмады. Ул арада айныткычка китерелгә н бә ндә лә р турындагы мә гълү матларны махсус кенә гә гә теркә п утырган карт сержант аң а сораулар яудыра башлады:

— Документыгыз бармы?

— Юк.

— Исем-фамилиягез?

Иннокентий ә тә ч кебек кү крә ген киерде.

— Иннокентий... э-э-э... Травкин Иннокентий булам.

— Туган елыгыз?

— Хә терлә мим.

— Минем шаяртып утырырлык вакытым юк, гражданин Травкин, — сержантның ачудан борын тишеклә ре киң ә йде.

Иннокентий вә карь белә н башын артка каерып ә йтте:

— Мин туганда Ходай Адә м белә н Хә ваны да ясый башламаган иде ә ле, балакаем.

— Соң гы тапкыр кисә тә м, ә гә р алга таба да сү здә н аркан ишеп утырсагыз...

— Яхшы, сезнең чә булсын. Мин 1631 елда тудым.

— Нә рсә?

— Ой, гафу итегез! — диде Иннокентий башын кашып.— Мин тудым... ым-м-м... мин тудым 1960 елда. Димә к, хә зер миң а утыз яшь була, шулай бит?

— КПСС ә гъзасымы?

— Сездә коммунистлар да булгалыймыни?

— Телегезгә салынмагыз, гражданин Травкин!

— Ә йе, ә йе, мин аң ладым сезне, иптә ш сержант. Кызганычка каршы, коммунист тү гел шул мин. Белә сезме, мин инде кү птә ннә н коммунистлардан кө нлә шә м. Алар һ ә рвакыт алда. Моннан җ итмеш еллар чамасы элек, мин һ ә р эштә беренчелекне саклап килә идем, ә хә зер...

Сержант аны ишетмә мешкә салышты.

— Кайда, кем булып эшлисез? — диде ул дорфа тавыш белә н.

Иннокентий тү шә мгә ымлады. Кыска тә ртә ле сержантның йө зен кызыл тимгеллә р басты.

— Кайда эшлисез, дим мин сезгә, шайтан алгыры?! Иннокентий ихтыярсыздан алга таба да алдашырга мә җ бү р булды:

— Утызынчы заводта. Токарь.

— Кайда яшисез?

— Вахитов районы, Овражная урамы, 40 нчы йорт, беренче квартира.

Сержант каш астыннан гына карап кө лемсерә п куйды.

— Вахит районында андый урам юк. Мин ү зем шул районда яшим.

— Ә -ә, шулаймыни? — диде Иннокентий ү залдына.— Ярар, истә калдырырбыз.

— Нә рсә дидегез?

— Юк, болай гына.

— Димә к, кайда яшисез инде?

— Овражная урамында дидем ич инде.

— Алайса, сезгә бераз тоткарланырга туры килер, гражданин Травкин, — диде сержант, һ ә м кенә гә не шап итеп ябып куйды.

Сү зе җ илгә китү ен аң лаган Иннокентий, ни булса да шул булыр дип, ө стә лгә ө р-яң а акча тө керде. Акча чак кына тә гә рә п барды да сорау алучының кулы турысына килеп туктады. Бу тамашаны кү реп, сержантның исе авып китте. Ул ә ле бер сә рхушнең авызына, ә ле акчага карады. Кү злә рен челт-челт итеп йомып алгач, сабый бала кебек елмаеп сорап куйды:

— Сез кү з буучы мә ллә?

— Юк, Иблис булам мин, энекә ш, — Иннокентий бу сү злә рне тә муг хуҗ асына гына хас вә карь белә н ә йтте.

— Иблис? Нинди Иблис?

— Менә мондый, — Иннокентий ике бармагын маң гаена куйды, — ә йдә акчаны ал да чыгарып җ ибә р инде син мине, апаем. Хә зер бер хезмә т хакына гына яшә п була торган заман тү гел. Тормыш бик кыйбатланды. Кая карама—кооператив ә йберлә р. Базар экономикасы борын тө бендә генә. Ичмаса, хатының а берә р юньлерә к аяк киеме алып бирерсең. Нә рсә шулай карыйсың? Алтын ул, ышан-масаң тешлә п кара! Аз дисә ң, тагын берне бирә алам. Килештекме?

Иннокентийның тел тө бен хә зер генә аң лап алган сержант, һ ава шары кебек кабарынып, ө стә лгә китереп сукты.

— Син нә рсә, сатып алмакчы буласың мы мине?! —дип акырды ул, аның якасына ябышып.

Мө шкел хә лдә калган ахирием, гыж-гыж килеп, киная белә н ә йтте:

— Сине инде кү птә н саттылар, Татарстаның белә н. Ә ү злә ре... ү злә ре дә инде кү птә н Мә скә ү гә китеп бардылар.

— Кайда калган акчаң? — Сержантның кү лмә к тө ймә седә й кечкенә кү злә ре тагын да кечерә еп калдылар.

— Нинди акча? — дип җ авап бирде Иннокентий, берни аң ламагандай кулларын җ ә еп.— Миндә бернинди дә -акча юк.

— Юлә р сатма! — дип ү җ ә тлә нде сержант.— Кайда калган алтының?!

— Гө наһ сызга рә нҗ етмә гез.— Нинди алтын булсын ди миндә?

Сорау алучы ө стә лдә яткан акчаны аның борынына китереп тө ртте.

— Ә менә бу нә рсә?

— Нә рсә булсын, гап-гади тимер акча!

Акчаның алтын тү геллеген кү ргә ч, каушап калган сержант «лап» итеп урындыкка утырды.

— һ ы, чыннан да гап-гади акча, — дип мыгырдады ул, гаҗ ә плә неп.

Йонлач туганымның җ итезлегенә сокланып, җ иң ел генә сулап куйдым. Алтын 'белә н каптырсалар, эшнең зурга китү е дә ихтимал иде. Акчаны зурайта торган пыяла аша текемлә п тикшереп чыккач, сорау алучы, бераз тынычлана тө шеп элекке сө йлә шү гә ә йлә неп кайтты:

— Тә к, кайда яшим дидегез инде?

— Җ анымны саумагыз! — дип җ авап бирде тә мам гаҗ из булган Иннокентий гайрә те чигеп.— Сез миң а бу сорауны инде ө ченче тапкыр бирә сез!

Кү згә кибә к очырып утырган сә рхуштә н сержант инде ү зе дә гарык булган иде. Авторучка башын кимерә -кимерә бераз уйланып утыргач, ул тимер рә шә ткә ле ишек янында басып торган хезмә ттә шенә кычкырды:

— Ә хмә т, алып кит бу кешене! Бү тә н алдашмасын ө чен, муен тамырына биреп алсаң да ярый.

— Ярар, очрашырбыз ә ле, ходай язган булса, — тә муг хуҗ асының кү злә рендә чиксез нә фрә т кү ренде.— Аннан сон инде мә рхә мә т кө тмә, агайне. Мин сине кыямә т кө ненә чаклы казанда кайнатачакмын. Мин сине...

Ул сү зен ә йтеп бетерә алмады, таза гә ү дә ле милиционер, аны, кү тенә тибә -тибә, камерага алып кереп китте.

Нинди илаһ и кө чкә ия булып та шушы тү бә нсетү гә каршы тора алмаган ахириемне мин чын кү ң елдә н кызганып куйдым. Бу минутта ул миң герә ү сарык бә рә ненә охшап калган иде. Ә барысына да урыс ә чесе гаепле.

Ниһ аять, миң а да чират җ итте. Иннокентийны ү тмә с пычак белә н телгә лә гә н текә холыклы сержант инде элеккечә гайрә тле тү гел иде. Кайвакыт бит тә муг дигә ннә ре теге дө нья барлыгына ышанмаган бә ндә лә рне дә куркытып куя. Сержант, кү тә релеп тә карамыйча, арган тавыш -белә н сораулар яудыра башлады:

— Документыгыз бармы?

— Юк.

— Исем-фамилиягез?

— Хә лилов... Хикмә т Хә лилов булам.

— Туган елыгыз?

Ү зем утыз бишенче елгы булсам да, кыяфә тем артык яшь булу сә бә пле, яшемне шактый киметергә туры килде.

— Бер мең тугыз йө з дә алтмышынчы.

— КПСС ә гъзасымы?

— Ие, бер мең тугыз йө з дә илле сигезенче елдан бирле.

— Сез нә рсә, туганчы ук партия сафларына кердегезмени?

— Ие... Тфү! Гафу итегез, чак кына каушап киткә нмен. Бер мең тугыз йө з дә алтмыш бишенче елда димә кче булган идем,

— Биш яшьтә партия сафларына алмыйлар, гражданин Хә лилов.

— Нигә шулай дисез?

— Алтмышынчы елда тугач...

— һ ай ходаем, — дим, — бот чабып, — баш мие тә мам шулпаланып беткә н, каһ ә ре. Аракы галә мә те, иптә ш сержант, аракы галә мә те... Бер мең тугыз йө з дә сиксә н биштә кердем мин партия сафларына, вә т!

— Кайда эшлисез, кем булып?

Тә муг мө дире урынбасары дип ә йтеп булмый ич инде, ык-мык килдем дә, тә вә ккә ллә п, элекке эш урынымны ә йттем.

Сержант башын чайкап куйды.

— Шундый зур эштә эшлисез, ә ү зегез гап-гади саннарда буталасыз. Кайда яшисез?

Исә н вакытта яшә гә н адресымны ә йтү гә, ул, хә зер тотам мин синең ялганың ны, дигә ндә й, кирә кле номерны җ ыеп, карлыккан тавыш белә н трубкага дә ште:

— Алло!

— Тың лыйм сезне! — бу хатын-кыз тавышы иде.

— Фә лә н урамда, фә лә н номерлы йортта шундый-шундый кеше яшиме?

— Бер генә минут.

Сержант, акрын гына сызгыргалап, җ авап кө тә башлады. Ә мин бер-ике минуттан фаш ителә чә гемнә н котым очып, кечкенә еп, бө решеп калдым.

Ниһ аять, телефонда таныш хатын-кыз тавышы яң гырады:

— Ул йортта инде ө ч елдан артык бер кеше дә яшә ми. Сез ә йткә н кеше инде кү птә н вафат булган. Йорты дә ү лә т тарафыннан конфискациялә нгә н.

Телефон трубкасын куйгач сержант:

— Моннан болай алдашма инде син, парин, — дип ике кү з арама кундырды.

Шапылдап идә нгә килеп тө штем. Торып бассам яң адан китереп сугарлар, дип, аң ымны югалткан булып кыланам. Ә монда бик тиз аң га китерә лә р икә н. Арт ягыма шундый итеп китереп типтелә р ки, хә тта: «Ә ни-и!»— дип чыелдап җ ибә ргә немне дә сизми калдым.

Исә н икә нлегемә инангач, мине ике ботымнан ө стерә п хә бесханә гә алып кереп киттелә р.

Хә бесханә дә тынчу һ ә м кү ң елсез иде. Тонык электр яктысы, йодрык сыярлык кына тимер рә шә ткә ле тә рә зә, диварга беркетелгә н җ ылыткыч торбадан тамып торган су тамчылары һ ә м дерматин белә н тышланган салкын шә рә эскә мия, җ анны тынгысызлап, кү ң елдә шомлы уйлар уята. Ә ллә шушы кү ң елсез тынлыкны бозарга телә п, ә ллә макмырдан тилмереп, сә рхү шлә р лач-лоч тө керенә -тө керенә сү генеп ятуда булдылар. йокыга китә алмыйча тилмереп яткан Иннокентий ачу белә н кычкырып җ ибә рде:

— Ә й сез, кә мшек танаулар! Ә гә р хә зер ү к тынмасагыз, мин сезнең тоякларыгызны сындыра башлаячакмын!

Куркытырсың сә рхушлә рне. Хихылдап куйдылар да:

— А ху-ху не видал?! — дип акырырга керештелә р.

Йодрык уйнатырлык дә рте калмаган Иннокентий тегелә ргә лә гънә тлә р яудыра-яудыра куркыныч ә фсен ә йтә -башлады. Ә мин фә ү келгадә бер эш кө теп тынымны кыстым. «Иманнарын ала инде бу боларның», — дип шатланам ү зем.

Чү! Нә рсә бу? Камера эче яктырып китте. Барыбыз да сафа-кроватьларда ятабыз. Тирә -юньдә пальма, банан агачлары ү сеп утыра, чут