Павлодар

Қ азақ стан Республикасы білім жә не ғ ылым министрлігі

Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты

Адам анатомиясы жә не физиологиясы кафедрасы

ТІРШІЛІК Қ АУІПСІЗДІГІНІҢ НЕГІЗДЕРІ

Практикалық сабақ тарғ а арналғ ан оқ у-ә дістемелік қ ұ рал

Доцент: Жакупов М.К.

Оқ ытушы: Тоқ тарбаева А.Ш.

Павлодар

Оқ у-ә дістемелік қ ұ рал ретінде баспағ а Павлодар мемлекеттік

педагогикалық институтының Ғ ылыми кең есі ұ сынғ ан

Пікір жазғ андар:

Даржұ ман Г.Қ. – биология ғ ылымдарының кандидаты, доцент

Жақ ыпов М.К. – медицина ғ ылымдарының кандидаты, доцент

Тоқ тарбаева А.Ш.

Тіршілік қ ауіпсіздігінің негіздері: Оқ у-ә дістемелік қ ұ рал. – Павлодар: ПМПИ, 2007 –

Оқ у-ә дістемелік қ ұ ралда типтік бағ дарламағ а сә йкес " Тіршілік қ ауіпсіздігінің негіздері" пә ні бойынша теориялық білімді жә не негізгі зақ ымдану тү рлері кезіндегі кө рсетілетін алғ ашқ ы медициналық кө мек кө рсетуінің практикалық дағ дыларын бекітуге арналғ ан тапсырмалар қ ұ растырылғ ан. Ә рбір тапсырманы орындау бө лімі қ ысқ аша тезистермен жазылғ ан, яғ ни берілген алгоритм ә дістердің кейбір тү рлерін студенттердің ө здігінен мең геруіне мү мкіндік береді.

Аталғ ан оқ у-ә дістемелік қ ұ рал педагогикалық жоғ ары оқ у орындары студенттеріне арналғ ан.

АЛҒ Ы СӨ З

Бұ л ә дістемелік қ ұ рал " Тіршілік қ ауіпсіздігінің негіздері" курсының типтік оқ у бағ дарламасы талаптарын басшылық қ а ала отырып, қ ұ растырылғ ан.

Бү гінде адамдар қ ауіпті қ иын жағ дайларғ а кө птен ұ шырайды, немесе сондай жағ дайдың куә гері болып жатады. Мұ ндай жағ дайда тек жедел кө мек кө рсете білу ғ ана қ иындық тан шығ уғ а кө мектеседі.

Бұ л қ ұ ралдың мақ саты – жалпы оқ ырмандарғ а, студенттерге ө мір-тіршілік қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету жө нінде білім беру, сол сияқ ты адам ө міріне қ ауіпті жағ дайларда қ орғ анудың ең қ арапайым жолдары мен ә дістерін ү йрету болып табылады.

Ә дістемелік қ ұ ралда ә р тақ ырып бойынша теориялық дайындық қ а арналғ ан сұ рақ тар тізімі, қ ұ рал-жабдық тар, практикалық жұ мысты орындау нұ сқ аулары, ситуациялық есептер ұ сынылғ ан. Қ ұ ралдың қ осымша бө лімінде кенеттен жү рек қ ызметі мен тыныс алу тоқ тағ анда кө рсетілетін алғ ашқ ы медициналық кө мек шаралары туралы мағ лұ маттар келтірілген. " Десмургия" тақ ырыбы бойынша зақ ымдалғ ан дене бө ліктеріне таң ғ ышты байлау ережелері кө рсетілген.

Пә ннің оқ у бағ дарламасына енуі, оның қ азіргі кезде жалпы адамдар ү шін, оның ішінде жаң а буын мамандар ү шін аса қ ажеттілігін білдіреді.

1 ТАҚ ЫРЫП

ДЕНСАУЛЫҚ ЖӘ НЕ ОНЫҢ Қ АЛЫПТАСУ ФАКТОРЛАРЫ

Мақ саты: денсаулық, оның сапалы жә не сандық сипаттамасы туралы бірың ғ ай тү сінік қ алыптастыру, денсаулық қ а ә сер ететін ә р тү рлі факторлардың маң ызын бағ алау. Денсаулық пен аурудың диалектикалық қ арым-қ атынасын кө рсету.

Теориялық дайындық қ а арналғ ан сауалдар:

1. «Денсаулық» ұ ғ ымын анық тау.

2. Адам денсаулығ ының холистикалық моделі.

3. Денсаулық дең гейінің сандық сипаттамасы.

4. Тұ рғ ындардың денсаулығ ы жә не жеке адамның денсаулығ ы.

5. Диагностиканың критерийлері

6. Денсаулық тың дара нормасы жә не оны қ ұ райтындар.

7. Денсаулық ты нығ айтудағ ы ә р тү рлі факторлардың ролі.

8. Денсаулық қ а жағ ымсыз ә сер ететін тә уекел факторлары.

9. Денсаулық тың диалектикалық қ арым-қ атынасы, аурудың алды, аурулар.

10. Аурудың этиологиясы жә не патогенезі туралы тү сінік.

Жұ мыс барысы:

1. Дербес жұ мыс:
1.1. Мына ұ ғ ымдарғ а анық тама бер:
Денсаулық - ___________________________________________________________________

Ауру - _________________________________________________________________________

Этиология - ______________________________________________________________________________

Патогенез - ____________________________________________________________________

1.2. Адам жә не тұ рғ ындардың денсаулығ ын бағ алау ү шін қ андай критерийлер қ олданылады? (1 схеманы жалғ астыр).

Критерийлері

1.3.

1.1. кестені толтыр.

1.1 кесте

Дара денсаулық тың кө рсеткіштері

1.4. Организмнің кү йі мен денсаулық дең гейінің арасындағ ы сандық тә уелділікті суретте кө рсет.

Денсаулық дең гейі

Денсаулық кү йі

Денсаулық Аурудың алды Ауру Ө лім

1.5. Денсаулық тың холистикалық моделінде ә р тү рлі факторлар мен дең гейлердің байланысын бағ даршамен кө рсет.

1.6.

1.2. кестені толтыр.

Кесте

Денсаулық қ а ә сер ететін негізгі факторлар

2. Валеология мен медицинаның зерттеу объектілері мен міндеттері туралы тү сінігің із (сә йкес графада «+» белгісін қ ойың ыз).

Қ ОРЫТЫНДЫСЫ:

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2 ТАҚ ЫРЫП

Қ АН КЕТУДІ ТОҚ ТАТУДЫҢ ТҮ РЛЕРІ МЕН ТӘ СІЛДЕРІ

Мақ саты: қ ан кетудің ә р тү рлерінің салдарын жә не тү рлерін зерттеу; оқ иғ а орнында ө зіндік жә не ө зара кө мек кө рсету тә ртібінде ә р тү рлі тә сілдерді қ олдануын жә не қ ан кетуді тоқ татуғ а ү йрету.

Теориялық дайындық қ а арналғ ан сауалдар:

1. «Қ ансырау» ұ ғ ымын анық тау. Ө мірге қ ауіпті жә не ө лімге ә келетін қ ансыраудың мө лшері.

2. Балалар, қ арт адамдар жә не ә йелдердегі қ ансыраудың ерекшеліктері.

3. Қ ан кетуі ұ ғ ымы, анық тамасы.

4. Қ ан кетудің классификациясы (себебі, пайда болу механизмі, қ ан ағ у тамырының тү рі, пайда болу уақ ыты бойынша)

5. Қ ан кетудің артериялық, вена лық, капиллярлық жә не паренхиматоздық тү рлерінің сипаттамасы.,

6. Қ ан кетудің сыртқ ы жә не ішкі тү рлерінің диагностикасы (субъективті жә не объективтіі; шын жә не жанама белгілері).

7. Қ ан кетуін тоқ татудың тү рлері. Қ анның ұ юы, оны қ амтамасыз ететін жү йелердің маң ызы.

8. Қ ан кетуін уақ ытша тоқ тату тә сілдері.

9. Адам денесінде жарадан тыс тамырды саусақ пен (қ олмен) басып тұ рудың ә деттегі орындары, ережелеріі жә не маң ыздылығ ы.

10. Бұ рау салу арқ ылы тамырдан кеткен қ анды тыю:

- тә сілді қ олдану кө рсетулері;

- бұ раудың тү рлері;

- бұ раудың барлық тү рлерін салудың негізгі ережелері мен принциптері;

- процедураны орындағ ан кездегі болуы мү мкін қ ателіктер;

- бұ рауды салу сапалығ ын бағ алау;

- қ ол астындағ ы материалды пайдалану.

11. Қ ан кетуін уақ ытша тоқ татудың басқ а тә сілдері.

12. Жеке адамғ а арналғ ан таң у пакеті: қ ұ рамы, пайдалануы.

13. Оқ иғ а орнында қ ансырау кезінде кө мек кө рсету бойынша жү ргізілетін іс-шаралардың тә ртібі.

Қ ұ рал-жабдық тар: тақ ырып бойынша кестелер мен схемалар; бинттер, мақ та, жеке таң у пакеті (ЖТП), ә р тү рлі модельді типтік резиналы бұ раулар; ү шкіл орамалдар, таяқ ша-бұ раулар, мақ талы-дә келі жастық шалар; кө лік шендеуіштері; мұ зғ а салатын калташа, шалбар белдігі; йодтың 5%-дық спирттегі ерітіндісі, ситуациялық есептер карточкалары.

Жұ мыс барысы:

1. Дербес жұ мыс:

1.1. Мына тапсырмаларды орында:

- ө мірге қ ауіпті қ ансыраудың шартты кө лемдерін кө рсетің дер (_________________________________________________)

жә не ө лімге ә келетін (______________________________________________);

- қ ансырау кезінде жаралы адамның кү йіне ауырлық тү сіретін факторларды атаң дар: _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

- қ ан кетуін тоқ татудың тү рлерін атаң дар: ________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

- қ ан кетуін уақ ытша тоқ татудың тә сілдерін атаң дар:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1.2.

2.1. и 2.2. кестелерін толтырың дар

Кесте

Қ ан кетудің тү рлері жә не олардың сипаттамасы

Ескерту. Осы немесе басқ а белгінің қ андай қ ан кетуінің тү ріне жататынын «+» белгісімен белгілең із.

Кесте

Қ ан кетудің белгілері

Ескерту. Осы немесе басқ а белгінің қ ай топқ а жататынын«+» белгісімен белгілең із (субъективті, объективті), сонымен қ атар, қ ан кетудің қ андай тү рінде (ішкі, сыртқ ы) ол орын алады.

2. Тә жірибелік дағ дыны мең геру бойынша дербес жұ мыс.

2.1. Қ ысып тұ ратын таң ғ ышты қ ою тә ртібі:

- стерильді салфеткамен жараны жабу;

- ү стіне жазылмағ ан бинтті қ ойып, дә кемен тығ ыз байлау;

2.2. Аяқ -қ олды буыннан максимальды бү гу ә дісі бойынша қ ан кетуін тоқ тату, ол ү шін:

-жарадан жоғ ары орналасқ ан буында аяқ -қ олды барынша бү гу;

-егер буын жараланғ ан болса, оның астына кез келген бір қ атты затты (білікшені), қ ою сонан соң кейін аяқ -қ олды бү гу;

-ақ жайма немесе орамалды пайдаланып, максимальды бү гілген аяқ -қ олды денеге таң ып байлау.

2.3. Жарадан тыс тамырды саусақ пен (қ олмен) қ ысу ә дісімен қ ан кетуін тоқ тату:

- самай артериясын бас бармақ пен қ ұ лақ қ алқ анының алдынан самай сү йегіне қ ысады; тамырды жарадан тө мен жерден қ ысады;

- ұ йқ ы артериясын зақ ымдалғ ан жерден тө мен мойынның алдынғ ы бетінен кө мейдің бү йірінен мойын омыртқ аларына қ арай қ ысады;

- тө менгі жақ сү йек артериясын бас бармақ пен шық шытқ а қ атты қ ысады (жарадан тө мен);

- қ олтық астындағ ы жарадан қ ан кеткенде бұ ғ анаасты артериясын бұ ғ ана ү сті шұ нқ ырындағ ы 1-ші қ абырғ ағ а қ ысады (артерияны жарадан жоғ ары жерден қ ысу керек);

- кә рі жіліктің артериясы зақ ымдалғ анда бесбармақ тың білезігінің жанындағ ы сү йекке қ ысады;

- сан артериясының ортаң ғ ы жә не одан тө менірекбө лігі зақ ымдалғ анда, оны шаптың маң ынан тү йілген жұ дырық пен баса отырып, санның ішкі жағ ынан ортан жілікке қ ысады;

- сирақ немесе табан тө ң ірегінде орналасқ ан жарадан қ ан ақ қ ан кезде тізе шұ нқ ырындағ ы кү ре тамырды қ ысады, ол ү шін ү лкен саусақ тарды тізебуынның алдың ғ ы жағ ының ү стіне қ ояды, ал қ алғ андарымен тамырды сү йекке қ ысады;

- тізеасты артериясын тү йілген жұ дырық пен тізеасты аймағ ына қ ысады (аяқ тізе буынынан бү гілген болуы керек);

- аяқ басынан қ ан кетсе, оның сү йектерінің ү стіндегі артерияны батыра басып, сонан соң аяқ басын қ атты қ ысып таң ады.

2.4. Адам денесінде жарадан тыс тамырды саусақ пен (қ олмен) қ ысып тұ рудың ә деттегі орындарын жә не артериялардың атауын

3. Дербес жұ мыс

3.1.

2.3 и 2.4 кестелерін толтырың дар

Кесте

Бұ рау салу сапалығ ын сипаттайтын белгілер

Ескерту. Кестенің сә йкес клеткаларына «+» белгісін қ ойып, бұ рауды қ ою сапалығ ын бағ алаң ыз.

Кесте

Бұ рау салу сапалығ ы

Ескерту. «+»белгісімен дұ рыс жауаптарды белгілең із.

Жылы жә не суық жыл мезгілінде балалар мен ересек адамдарда бұ рауды салу ұ зақ тылығ ы (толық жауапты жазың ыз):

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ұ зақ қ а созылғ ан тасымалдау (бірнеше сағ ат) кезінде бұ рауды қ олдану тактикасы:

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бұ рау орнына пайдалануғ а болатын қ ол астындағ ы қ ұ ралдар:

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Жараланғ ан кезде бұ раудың кө мегімен жедел кө мек кө рсету бойынша жү ргізілетін шаралардың ретін нө мірлеп кө рсетің із:

- иммобилизация жасау;

- ауруғ а қ арсы дә рі-дә рмектерді қ олдану;
- зақ ымдалғ ан аяқ -қ олды кө терің кі қ алыпқ а келтіру;

- жарағ а стерильді таң ғ ышты тарту;

- тамырды саусақ пен басу;

- ауруханағ а тасымалдау;
- бұ рау қ ою.

3.2. Қ ан ағ уы кезінде алғ ашқ ы кө мек кө рсетудің тактикасы. Дұ рысын табың ыз жә не кезектілігін анық таң ыз:

- бұ рауды қ ан ақ қ ан жерден тө мен салу;

- бұ рауды қ ан ақ қ ан жерден жоғ ары салу;
- бұ рау белгіленбеген уақ ытқ а салынады;

- бұ рау бір сағ аттан аспайтын уақ ытқ а салынады;

- мойын мен бастағ ы артерияны басу нү ктесі – жарадан жоғ ары;

- мойын мен бастағ ы артерияны басу нү ктесі – жарадан тө мен немесе жарада;

- бұ рау салу уақ ыты туралы жазу міндетті тү рде;

- бұ рау салу уақ ыты туралы жазудың қ ажеті жоқ;

- тамырдың жыртылғ ан жерін таза салфеткамен жабу;

- жараны бриллиант кө гімен немесе йод ерітіндісімен ө ндеу;

- «жедел-жә рдем» машинасын шақ ыру;

- стационарғ а жеткізу;

- талып қ алу жағ дайында мү сә тір спиртіне малынғ ан мақ таны иіскету;

- зардап шеккен адамғ а сү йық тық ты кө бірек ішкізу;

- жараның орнына суық нә рсені тарту;

- жарақ аттанғ ан аяқ -қ олды суық судың астына қ ою;

- жарағ а асептикалық таң ғ ышты қ ою

3.3. Келесі сұ рақ тарғ а жауап берің із:

- мұ рыннан қ ан кетудің себептері:

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

-симптомдары:

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

- жедел кө мек: ___________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Ситуациялық есептерді шығ ару.

Бірінші тапсырма. Жаң а жыл тү нінде жасө спірімдер тобы қ алалық шырша маң ындағ ы мұ з тө бешігінен сырғ анауғ а барады. Қ ұ шақ тасып, кө ң ілді айқ аймен олар тө менге қ арай сырғ анай бастады, сол сә тте алда келе жатқ ан қ ызды аяғ ынан сү ріндіріп қ ұ латты. Қ ыз алғ а қ арай қ ұ лап мұ зды жолғ а маң дайымен тү сті. Балалар қ ызды кө терді. Қ ыздың кө зі жартылай жабық болды, ол аяғ ында ә зер тұ рды, ал маң дайында пайда болғ ан ісік жедел ү лкейе бастады.

Сауалдар:

1. Жарақ ат тү рі.

2. Жедел кө мек кө рсету бойынша сіздің ә рекетің із.

3. Зардап шеккен қ ыздың ә рі қ арай жасайтын ә рекетіі туралы сіздің кең есің із.

Жауаптар:

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Екінші тапсырма. Жас адам аң шының мылтығ ымен ойнап отырып, байқ амай атып қ алып, ө зінің жолдасының кө зіне тиіп кетті. Жарақ аттан кө п мө лшерде қ ан кетті.

Сауалдар:

1. Адам қ андай жарақ ат алды?

2. Қ ан ағ ысының тү рін қ андай белгілер бойынша анық тадың ыз?

3. Жедел кө мек кө рсетуге байланысты Сіздің пікірің із.

Жауаптары:

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ү шінші тапсырма. Спорт залдағ ы жаттық тыру кезінде жасө спірім байқ амай шынтағ ымен қ ұ рдасының мұ рынынан соғ ып қ алды. Мұ рыннан қ атты қ ан кетті.

Сауал: Мұ рыннан қ ан кетуде қ андай тә сілдермен жедел кө мек кө рсетугеболады?

Жауаптар:

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Тө ртінші тапсырма. Ө здерінің қ арым-қ атынастарын анық тағ ан кезде, екі жас адамның арасында пышақ ты қ олдануымен тө белес басталды. Ө тіп бара жатқ ан офицер оларды арашалуғ а кірісті. Оқ иғ а орнына милиция машинасы шақ ырылды. Тө белес ашқ андар жан-жақ қ а қ ашып кетті, бірақ біреуі офицердің оң жақ жамбасына пышақ ты салып алуғ а ү лгерді. Соқ қ ы жамбастың ү стінгі ү штен бір бө лігіне келді; жарақ аттан ү лкен фонтан тә різді қ ан атқ ылай бастады.

Сауалдар:

1. Қ ан ағ ысының тү рі.

2. Оны сипаттауғ а жеткіліксіз белгілер.

3. Жедел кө мек кө рсетудің тә ртібі.

Жауаптар:

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бесінші тапсырма. Биік емес кө кө ніс қ оймасының тө бесінен секіремін деп, жасө спірім оң жақ сирағ ының жанама жарақ атын алды (бө ренеге соғ ылып). Жараланғ ан жер жедел қ анғ а тола бастады.

Сауалдар:

1. Болуы ық тимал қ ан ағ ысының тү рі, оның белгілері.

2. Жедел кө мек кө рсетудің тә сілдері мен тә ртібі.
Жауаптар:

Тапсырма. Астынғ ы жақ тың сынуы кезіндегі кө лік иммобилизациясын жү ргіз.

Кесте

Қ абырғ алар мен тө с сү йегі сынғ ан кездегі

кө лік иммобилизациясы

Тапсырма. III-IV қ абырғ алардың сынуына қ атысты иммобилизацияны жү ргізу. Тө с сү йегінің сынуын иммобилизациялау.

Кесте

Омыртқ а жотасы мен жамбас сү йегінің зақ ымдалуы

кезіндегі кө лік иммобилизациясы

Тапсырма. Омыртқ а жотасының бел бө лімінде сынуына байланысты иммобилизация жү ргізу.

Кесте

Иық белдеуі жә не қ ол сү йектерінің

зақ ымдалуы кезіндегі кө лік иммобилизациясы

Тапсырма. Бұ ғ ана, йық сү йегі, шынтақ буыны жә не қ ол сү йектерінің сынуы кезіндегі кө лік иммобилизациясын жаса.

Кесте

Аяқ сү йектері зақ ымдалуы

кезіндегі кө лік иммобилизациясы

Тапсырма. Жамбас, ортан жілік жә не табанның сынуы кезіндегі кө лік иммобилизациясын жү ргізу.

5. Буынның шығ уы.

Белгілері — дұ рысын тап:

1. Аяқ -қ олдың ө згеруі (деформациясы) жә не ісінуі.
2. Қ атты ауыру.
3. Жараның міндетті тү рде болуы.
4. Қ озғ алыс немесе зақ ымдалғ ан жерге тірену кезіндегі ауырудың кү шеюі.
5. Зақ ымдалу орнындағ ы аяқ -қ олдың ісінуі.
6. Аяқ -қ олдың қ ызаруы немесе кө геруі.

Буынның шығ уы кезінде алғ ашқ ы медициналық кө мек кө рсетудің алгоритмі:

1 Анальгетик енгізу.

2 Шендеуіш немесе тығ ыз таң ғ ышты қ ою.

3 Зардап шеккенді отырғ ызу немесе жатқ ызу.

4 Зақ ымдалғ ан жерге суық нә рсені басу.

5 Зардап шеккенді ауруханағ а жеткізу.

6 " Жедел жә рдемді" шақ ыру

Жасалатын ә рекеттердің реттілігін белгіле:

→ ڤ → ڤ → ڤ → ڤ → ڤ → ڤ

Қ ОРЫТЫНДЫ: __________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4 ТАҚ ЫРЫП