ндірістік шудың адам организміне тигізетін әсері және оны нормалау.

Электр желісінің нейтралі жермен қ осылғ ан. Тө рт сымды ү шфазалық нейтралі жермен қ осылғ ан желісінде адам денесінен ө тетін тоқ тың кү ші фазалық кернеу U_ф, адам денесінің кедергісі R_а, сонымен қ атар аяқ киім R_ақ мен еден R_е кедергісі арқ ылы анық талады (7 - сурет). Мысал ретінде тө рт сымды ү ш фазалық нейтралі жермен қ осылғ ан желісінде адам денесінен ө тетін тоқ тың екі жағ дайын қ арастырайық. Бірінші қ арастыратынымыз қ олайлы ең бек жағ дайлары. Бұ л жағ дайда адамның аяғ ында қ ұ рғ ақ тоқ ө ткізбейтін (резең ке) аяқ киімі R_ақ =50000 Ом бар, едені қ ұ рғ ақ жә не ағ аш R_е =60000 Ом. 7 - сурет – Жермен қ осылғ ан желісінің ү шфазалық нейтраліне адамның бір фазасына қ осылу схемасы Мұ нда . Қ олайлы жағ дайда еден мен аяқ киім кедергілері ү лкен болады, сол себепті ө тетін тоқ тың кү ші кішірейіп, оның қ ауіптілігі азаяды (сезіну баспалы кө рсеткіш тоғ ы пайда болады).Қ олайсыз ең бек жағ дайларында, адамның аяғ ында дымқ ыл тоқ ө ткізетін аяқ киімі R_ақ = 0 бар, тоқ ө ткізгіш еден (металл) R_е =0, денеден ө тетін тоқ тың кү ші тек адам денесінің кедергісімен ғ ана байланысты болады. Мұ нда Қ олайсыз жағ дайларда аяқ киім, еден, жерге қ осқ ыш сым (R_о =10 Ом) кедергілері ө те аз болады, оларды есепке алмайды, сол себептен ө тетін тоқ тың кү ші денені зақ ымдап фибрилляция баспалы кө рсеткіш тоғ ы пайда болады.

Тергеп-тексерілетін, есепке алынатын жә не тергеп-тексерілмейтін, есепке алынбайтын ө ндірістік жарақ аттар. Жарақ ат деп – сыртқ ы ә рекет жағ дайларының ә серінен адамның дене мү шелерінің біртұ тас бұ зылуын айтады. Ө згешелігіне қ арай былай бө лінеді: механикалық зақ ымдар (кесіп алу, соғ у, сү йектердің сынуы т.б.); термиялық жарақ аттар (тө менгі жә не жоғ арғ ы температурадна туатын жарақ аттар); химиялық жарақ аттар (зиянды заттармен улану); электр қ ондырғ ылары (электрсоқ қ ы зақ ымдары); аралас жарақ аттар (бірнеше жарақ аттардың болуы).жарақ аттар нә тижесіне қ арай жең іл, ауыр, қ лімді болып бө лінеді. Кә сіби ауру деп – белгілі бір мамандық қ а байланысты кә сіпорынның зиянды ә серінен болатын кесел. Кә сіби аурулар кә сіпорындардағ ы санитарлық -гигиеналық ережелердің дұ рыс орындалмауынан, шу, діріл, тағ ы басқ а ә серінен пайда болады. Мысалы, шаң -тозаң ы кө п жерде жұ мыс істеген адамның ө кпесі пневмокониозғ а (ө кпені шаң басу), ал радиоактивті- препараттармен жұ мыс істейтіндер сә уле ауруына шалдығ ады. Қ атты дірілдейтін аспаптармен ұ зақ уақ ыт жұ мыс істеу тамыр неврозына (ангионеврозғ а) ұ шыратады. Кә сіптік зиянды ә серлер тек Кә сіби ауруларды ғ ана емес, басқ а аурулардың да пайда болуына ә келіп соқ тырады. Жұ мыс тү ріне қ арай жұ мыс кү ні мерзімін қ ысқ арту, жыл сайын қ осымша демалыс беру, жұ мыс кезінде ү зіліс жасау (15 – 20 мин), техникалық шараларды іске асыру – Кә сіби аурулардың санын азайтып, келешекте мү лдем жоюғ а мү мкіндік береді. Кә сіби ауруларды азайту ү шін радиоактивті препараттармен, рентген кабинеттерінде, ыстық пештерде, тағ ы басқ а жұ мыс жасайтын адамдарды жұ мысқ а аларда жә не ә рбір 6 – 12 ай сайын денсаулығ ын медициналық тексеруден ө ткізіп тұ ру қ ажет. Кә сіби ауруларғ а шалдық қ андар ә леум. қ амсыздандыру тарапынан жең ілдіктермен қ амтамасыз етіледі. Кә сіби аурулар салдарынан уақ ытша ең бекке жарамсыз адамдарғ а берілетін жә рдем олардың ү здіксіз ең бек стажына қ арамастан табысының 100% мө лшерінде тө ленеді. Кә сіби аурулардан мү гедек болғ ан адамдарғ а мү гедектік зейнетақ ы ең бек стажына байланыссыз белгіленеді.Ө ндірісте сә тсіз оқ иғ аларды жұ мыс берушінің актісімен 24 сағ ат ішінде қ ұ рылғ ан комиссия жү ргізеді.сә тсіз оқ иғ аның тергеп-тексеру мерзімі комиссия қ ұ рылғ ан кү ннен бастап 10 жұ мыс кү нінен аспау керек. Қ ызметтік тергеп-тексеру (ең бекке уақ ытша жарамсыздық туғ ызғ ан сә тсіз оқ иғ а немесе біркісілік ауыр емес жарақ ат). 1.тө рағ асы, Ұ йымның басшысы немесе орынбасары.2.мү шелері-ең бек қ орғ ау қ ызметінің басшысы жіне қ ызметкерлердің ө кілі.Арнайы тергеп тексеру комиссиясының қ ұ рамы: тқ рағ асы, мемлекеттік ең бек инспекторы, мү шелері-ұ йымның басшысы.1.тобымен болғ ан сә тсіз оқ иғ а яғ ни жарақ атталғ ан адам саны 2 ден кө п.2.ауыр нә тижелі сә тсіз оқ иғ а.3.ө лімді сә тсіз оқ иғ а.кә сіби улану кезінде комиссияның терегп тексеруіне халық тық санитарлық эпидемиологиялық салауаттылығ ы саласындағ ы мемлекеттік органның ө кілдері қ атысады. Тексеріс нә тижесі бойынша ә рбір сә тсіз оқ иғ а медициналық қ орытындығ а сә йкес, қ ажетті данасы жасалып, рә сімделеді. Техногендік сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар кезінде, тө тенше жағ дайлардың алдын-алу жә не оларды жою жө ніндегі, мемлекеттік инспектор арнайы тергеп-тексеру жө ніндегі комиссияның тө рағ асы болып тағ айындалады.ал мемлекеттік ең бек инспекторы болып табылады. Егер 2 адам қ аза болса, сә тсіз оқ иғ аны тергеуді облыстық маң ызы бар қ алаалық бас мемлекеттік ең бек инспекторы жү ргізетін ком. Жү ргізеді. Ал адам санффы 5 адамнан жоғ ары болса Қ Р-ның ү кіметі қ ұ рғ ан ком жү ргізеді.3-5 адам болса, мемлекеттік орган жү ргізеді.

1.

2.

3. Электр тоғ ымен зақ ымдану. Адамның электр желісінің екі жә не бір фазалық қ осылу схемасына тиісу жағ дайын талдау. Электр тоғ ынан болатын сә тсіз оқ иғ алардын себептері ө те кө п жә не ә р тү рлі болады. Олардын басты себептері мен тү рлері. Электр тоғ ынан болатын сә тсіз оқ иғ алардын себептері ө те кө п жә не ә р тү рлі болады. Олардын бастылары мыналар: 1) Тоғ ы бар ө ткізгіштерге кездейсоқ тиісу. 2) Ә ншейінде тоқ болмайтын, бірақ кейбір жағ дайларда тоқ пайда болатын, электр қ ондырғ ыларының белшектеріне тиісу. 3) Электр жабдық тардың ақ аулығ ы. 4) Қ орғ аныш-жер жалғ анысының немесе автоматтың ажыратудың жоқ тығ ы не олардың нә тижелігінің тө мендігі. 5) Тоқ ө ткізгіштер жү йесінің дұ рыс есептелмегендігі. 6) Электр монтаж жә не жө ндеу жұ мыстарын кернеу бар кезде жә не қ орғ ану қ ұ ралдарын пайдаланбай жү ргізу. 7) Қ ызметшілердің келісілмеген жә не жансак, ә рекеттері. 8) Тоқ ө ткізгіш сым жерге, жер бетінде адымдық кернеу пайда болу. 9) Жұ мыскерлердін ең бек қ ауіпсіздігіне жеткілікті ү йретілмегендігі жә не қ ауіпсіздік бақ ылау жұ мыстарының нә тижесіздігі.

Электр тоғ ымен зақ ымдану. Адамның электр желісінің екі жә не бір фазалық қ осылу схемасына тиісу жағ дайын талдау. Электр тоғ ымен зақ ымдану қ ауіптілігінің дә режесі, бірнеше факторлармен байланысты болады, мысалы: адамның тоқ ө ткізгішке қ осылғ ан схемасы, желінің кернеуі, желінің ө з схемасы, оның нейтралінің режимі т.с.с.Электр қ ондырғ ыларында айнымалы тоқ тың ү ш фазалық желісі ең кө п таралғ ан. Ү ш фазалық электр желісінің екі тү рлі нейтрал режимы болады: жерге қ осылғ ан жә не оқ шауланғ ан нейтрал.Адамның электр желісінің тоқ ө ткізгіштеріне қ осылу схемасы екі тү рлі болады: екі фазалық қ осылу жә не бір фазалық.1. Екі фазалық қ осылу схемасында адам денесінің екі мү шесімен электр тоғ ы бар екі фазалық ө ткізгішке тиіскен жағ дайда болады. Адам денесінен ө тетін тоқ тың кү ші дене кедергісі R_а жә не толық кернеу U_т арқ ылы анық талады (6 - сурет). 6 - сурет – Адамның екі фазалық тоқ ө ткізгішке қ осылу схемасыМұ нда Ө тетін тоқ тың кү ші адам организміне қ ауіпті болады, бұ л жағ дайда ө лімге ә келіп соғ атын сә тсіз оқ иғ а болуы мү мкін.2. Бір фазалық қ осылу схемасында адам денесінің бір мү шесімен бір фазалық тоқ ө ткізгішке тиіскен жағ дайда болады. Ө ндірісте бұ л жағ дай жиі кездеседі, бірақ екі фазалық ө ткізгішке тиіскен жағ дайғ а қ арағ анда қ ауіптілігі тө мендеу, ө йткені фазалық кернеу U_ф толық кернеуден U_т 1, 73 есе аз болады. Яғ ни, адам денесінен ө тетін тоқ тың кү ші фазалық кернеу U_ф жә не дене кедергісі R_а арқ ылы анық талады. Мұ нда Сонымен, фазалық кернеу U_ф толық кернеуден U_т 1, 73 есе аз болғ андық тан бір фазалық қ осылудың қ ауіптілігі тө мен болады.Электр зақ ымдарының ауырлық дә режесі электр желісінің нейтралі қ андай режимде екендігімен байланысты болады. 3. Электр желісінің нейтралі жермен қ ослғ ан. Тө рт сымды ү шфазалық нейтралі жермен қ осылғ ан желісінде адам денесінен ө тетін тоқ тың кү ші фазалық кернеу U_ф, адам денесінің кедергісі R_а, сонымен қ атар аяқ киім R_ақ мен еден R_е кедергісі арқ ылы анық талады (7 - сурет).Мысал ретінде тө рт сымды ү ш фазалық нейтралі жермен қ осылғ ан желісінде адам денесінен ө тетін тоқ тың екі жағ дайын қ арастырайық.Бірінші қ арастыратынымыз қ олайлы ең бек жағ дайлары. Бұ л жағ дайда адамның аяғ ында қ ұ рғ ақ тоқ ө ткізбейтін (резең ке) аяқ киімі R_ақ =50000 Ом бар, едені қ ұ рғ ақ жә не ағ аш R_е =60000 Ом. 7 - сурет – Жермен қ осылғ ан желісінің ү шфазалық нейтраліне адамның бір фазасына қ осылу схемасы Мұ нда .Қ олайлы жағ дайда еден мен аяқ киім кедергілері ү лкен болады, сол себепті ө тетін тоқ тың кү ші кішірейіп, оның қ ауіптілігі азаяды (сезіну баспалы кө рсеткіш тоғ ы пайда болады).Қ олайсыз ең бек жағ дайларында, адамның аяғ ында дымқ ыл тоқ ө ткізетін аяқ киімі R_ақ = 0 бар, тоқ ө ткізгіш еден (металл) R_е =0, денеден ө тетін тоқ тың кү ші тек адам денесінің кедергісімен ғ ана байланысты болады.Мұ нда Қ олайсыз жағ дайларда аяқ киім, еден, жерге қ осқ ыш сым (R_о =10 Ом) кедергілері ө те аз болады, оларды есепке алмайды, сол себептен ө тетін тоқ тың кү ші денені зақ ымдап фибрилляция баспалы кө рсеткіш тоғ ы пайда болады. 4. Электр желісінің нейтралі оқ шауланғ ан. Электр желісінің ү ш фазалық ү ш сымдық желісінің оқ шауланғ ан нейтралінде (адамның бір фазалық қ осылуы) адам денесінен ө тетін тоқ тың кү ші фазалық кернеу, ө зінің кедергісі, аяқ киім, еден жә не фазалық тоқ ө ткізгіштер изоляциясының кедергілері арқ ылы анық талады (8 - сурет). 8 - сурет - Электр желісінің ү шфазалық оқ шауланғ ан нейтраліне адамның бір фазасына қ осылу схемасы Мұ нда Тү рлі электр желілеріндегі электр тоғ ымен зақ ымданудың қ ауіптілігіне талдау жасағ анда, мынаны кө руге болады: нейтралі оқ шауланғ ан электр желісінде бір фазалық қ осылу, нейтралі жерге қ осылғ ан электр желісіндегі бір фазалық қ осылуғ а қ арағ анда қ ауіпсіз болады. Ө йткені бірінші жағ дайда фазалық ө ткізгіштер изоляциясының кедергісі ө те ү лкен болғ андық тан, екінші жағ дайғ а қ арағ анда денеден ө тетін тоқ тың кү ші біршама кіші болады. Сондық тан қ ауіптілігі жоғ ары ө ндіріс бө лмелерінде нейтралі оқ шауланғ ан электр желісін пайдалану тиімді болады.

Электр тоғ ымен зақ ымдану. Адамның электр желісінің нейтралі оқ шауланғ ан схемасына тиісу жағ дайын талдау. Электр тоғ ымен зақ ымдану қ ауіптілігінің дә режесі, бірнеше факторлармен байланысты болады, мысалы: адамның тоқ ө ткізгішке қ осылғ ан схемасы, желінің кернеуі, желінің ө з схемасы, оның нейтралінің режимі т.с.с.Электр қ ондырғ ыларында айнымалы тоқ тың ү ш фазалық желісі ең кө п таралғ ан. Ү ш фазалық электр желісінің екі тү рлі нейтрал режимы болады: жерге қ осылғ ан жә не оқ шауланғ ан нейтрал.Адамның электр желісінің тоқ ө ткізгіштеріне қ осылу схемасы екі тү рлі болады: екі фазалық қ осылу жә не бір фазалық.Электр тоғ ымен зақ ымдану кауіптілігін тө мендету ү шін ә р тү рлі қ орғ ану шаралары қ олданылады: тоқ тың тоқ ө ткізгіштердің жақ сы электр изоляциясыболу, қ оршауларқ ою, блокировка орнату, сигнал беру жабдығ ы, тоқ ө ткізбейтін еден жасау, электр қ оң дырғ ыларының корпусын тоқ ө тпейтін қ ылу, тоқ ө тетін бө лшектерді адам тиісе алмайтындай етіп орнату, электр машиналарын аулақ тан басқ ару, сақ тық кұ ралдарынорынату ескерту плакаттарды пайдалану, кызыметшінің мамандық дә режесі істейтін жұ мысына сай болу, қ олданылатын электр қ ондырғ ылардың тү рін дұ рыс белгілеп алу қ орғ аныш жер жалғ анысын орнату, қ орғ аныш нө лденуін орындау, қ орғ аныш ағ ытылу аспаптарын пайдалану қ ұ ралдарын қ олдану тағ ы басқ а шаралар.. Электр желісінің нейтралі оқ шауланғ ан. Электр желісінің ү ш фазалық ү ш сымдық желісінің оқ шауланғ ан нейтралінде (адамның бір фазалық қ осылуы) адам денесінен ө тетін тоқ тың кү ші фазалық кернеу, ө зінің кедергісі, аяқ киім, еден жә не фазалық тоқ ө ткізгіштер изоляциясының кедергілері арқ ылы анық талады (8 - сурет). 8 - сурет - Электр желісінің ү шфазалық оқ шауланғ ан нейтраліне адамның бір фазасына қ осылу схемасы Мұ нда Тү рлі электр желілеріндегі электр тоғ ымен зақ ымданудың қ ауіптілігіне талдау жасағ анда, мынаны кө руге болады: нейтралі оқ шауланғ ан электр желісінде бір фазалық қ осылу, нейтралі жерге қ осылғ ан электр желісіндегі бір фазалық қ осылуғ а қ арағ анда қ ауіпсіз болады. Ө йткені бірінші жағ дайда фазалық ө ткізгіштер изоляциясының кедергісі ө те ү лкен болғ андық тан, екінші жағ дайғ а қ арағ анда денеден ө тетін тоқ тың кү ші біршама кіші болады.Сондық тан қ ауіптілігі жоғ ары ө ндіріс бө лмелерінде нейтралі оқ шауланғ ан электр желісін пайдалану тиімді болады.

Электр тоғ ынан қ орғ ану шаралары. Электр зақ ымдануынан қ орғ ану шаралары. Электр тоғ ымен зақ ымдану кауіптілігін тө мендету ү шін ә р тү рлі қ орғ ану шаралары қ олданылады: тоқ тың тоқ ө ткізгіштердің жақ сы электр изоляциясыболу, қ оршауларқ ою, блокировка орнату, сигнал беру жабдығ ы, тоқ ө ткізбейтін еден жасау, электр қ оң дырғ ыларының корпусын тоқ ө тпейтін қ ылу, тоқ ө тетін бө лшектерді адам тиісе алмайтындай етіп орнату, электр машиналарын аулақ тан басқ ару, сақ тық кұ ралдарынорынату ескерту плакаттарды пайдалану, кызыметшінің мамандық дә режесі істейтін жұ мысына сай болу, қ олданылатын электр қ ондырғ ылардың тү рін дұ рыс белгілеп алу қ орғ аныш жер жалғ анысын орнату, қ орғ аныш нө лденуін орындау, қ орғ аныш ағ ытылу аспаптарын пайдалану қ ұ ралдарын қ олдану тағ ы басқ а шаралар.

Электр тоғ ының адам организміне тигізетін факторлары. Электр тоғ ынан болатын сә тсіз оқ иғ алардын себептері ө те кө п жә не ә р тү рлі болады. Олардын басты себептері мен тү рлері. Электр тоғ ынан болатын сә тсіз оқ иғ алардын себептері ө те кө п жә не ә р тү рлі болады. Олардын бастылары мыналар: 1) Тоғ ы бар ө ткізгіштерге кездейсоқ тиісу. 2) Ә ншейінде тоқ болмайтын, бірақ кейбір жағ дайларда тоқ пайда болатын, электр қ ондырғ ыларының белшектеріне тиісу. 3) Электр жабдық тардың ақ аулығ ы. 4) Қ орғ аныш-жер жалғ анысының немесе автоматтың ажыратудың жоқ тығ ы не олардың нә тижелігінің тө мендігі. 5) Тоқ ө ткізгіштер жү йесінің дұ рыс есептелмегендігі. 6) Электр монтаж жә не жө ндеу жұ мыстарын кернеу бар кезде жә не қ орғ ану қ ұ ралдарын пайдаланбай жү ргізу. 7) Қ ызметшілердің келісілмеген жә не жансак, ә рекеттері. 8) Тоқ ө ткізгіш сым жерге, жер бетінде адымдық кернеу пайда болу. 9) Жұ мыскерлердін ең бек қ ауіпсіздігіне жеткілікті ү йретілмегендігі жә не қ ауіпсіздік бақ ылау жұ мыстарының нә тижесіздігі. Электр тогының адам организміне тигізетін ә серә ә р тү рлі болады.: термиялық, электролиздік, блологиялық, механикалық. Электр тогының адам организміне тигізетін ә серін 2 негізіг топқ а бө луге болады.1. электр тогымен зақ ымдану.2. электр тогының соқ қ ысы Электр тогымен зақ ымдану деп- дененің жергілікті зақ ымдануын айтады.оларғ а кү йікктер, терінің металдануы, механикалық зақ ымдаунулар жатады. ЭЛЕКТР соқ қ ысы деп- дене еттерінің тартылуын айтады. Оның салдарынан организм толық зақ ымдалады, қ ан айналымы жә не демалу процестері тоқ талуы тиіс. Электр тогынан болғ ан зақ ымдардың ауыртпалылығ ы бірнеше факторлармен байланысты болады: адас денесінің кедергісі, тоқ тық куш, тоқ тық кернеу, денеден тоқ оту жолдары.Адам денесінің кедергісі 2 ге бө лінеді. Ол сыртқ ы кедергі 1000 ом нан 100000 омга дейн, ішкі кедергі 400-600 ом болады.Тоқ тық куш- Электр тогының адам организміне тигізетін физиологиялық ә серін ү ш баспалы кө рсеткішке бө луге болады.1. сезә ну баспалы кө рсеткіш тобы, 2. Босатпау баспалы, 3. Фибрилляция баспалы кө рс тобы.ТОҚ ТЫҚ кернеу- қ ауіпсіз керне удеп 12 42 В тоқ кернеуін айтады. Қ ауіпсіз кернеу ө ндіріс бө лмелерінің жағ дайна байлансты болады.