Шыңғожа батыр

Найман елінің, Тума руының ұ ранына айналғ ан батырдың жоң ғ арларғ а қ арсы соғ ыстарда атағ ы шық қ ан. Жекпе-жек сайысында талай мық ты жоң ғ ар батырларын жең ген, бір шайқ аста бірінен кейін бірін сегіз батырды жең гені бар. Қ абанбай жасақ тарымен тізе қ осып Аң ырақ ай, Қ алба, Алакө л сайыстарына қ атысқ ан. Қ алмақ ханы «Шың ғ ожаның басын ә келгенге, соның басындай алтын беремін» деген екен.

Қ ожакелді, Ерназар батырлар, рудың ұ лы қ ариялар мен игі жақ сыларын жинап алып: «Біз қ артайдық. Туманың туын кім ұ стайды. Кімге тапсырамыз?» дейді. Жиын топтың ішінен бір жігіт Қ ожакелді батырдың алдына келіп: «Уа, батыр ағ а, ө зің ізбен бірге Тө лендіқ араның ү йінде тү стенгенімізде, Жаманкө зден қ алғ ан Шың қ ожа деген бір жанып тұ рғ ан баланы кө ріп едік қ ой! Атымызды байлап, есік ашып, қ олғ а су қ ұ йып, орамал ұ сынып жү рген сол баланың бітімі бө лек, адамның қ арай бергісі келетіндей бала еді. Сіздің туың ызды ұ стауғ а сол лайық!», – дейді.

Қ ожакелді батыр қ асына нө керлерін ертіп, Жаманкө здің ауылына Тө лендінің ү йіне тү седі. Аттанар алдында: «Осы ү йде бір бала бар еді, ол кайда?» дейді Қ ожакелді батыр. Тө ленді тө мен қ арап кү мілжиді. Сонда Тө лендінің ә йелі; «Ағ алар, бұ л бауырларың ыз жү зі кү йіп, сіздерден қ орқ ып ү ндей алмай тұ р» дейді де, болғ ан жайдың бә рін, баян етіпті.

Тө лендіқ ара ұ рлық жылқ ыдан ү лесіне тиген бір ту биені қ ара кү зде жығ ып алады. Жылқ ы етінің иісін тү стік жерден сезетіндер болады ол кү нде. Елге білдірмей, ұ рлық жылқ ыны иісін сездірмей жеу керек. Жер тошалағ а жасырып отырғ ан биенің бір кесек майын Шың қ ожа істікке шаншып, отқ а ұ стап, пісіріп жемек болады. Шыжығ ан майдың иісі мұ рнына келген Тө ленді ү йден атып шығ ып: «жетім ит» – деп Шың қ ожаның қ олындағ ы май шанышқ ан істікті жұ лып ап, баланың бетіне басады. Ыстық майғ а ө ң ін де бұ збағ ан, кө зін де жұ мбағ ан бала сол тү ні жоғ алып кетеді.

Шың қ ожа бала сол кеткеннен мол кетіп Ташкент асып кетеді. Ө стіп алты жыл ө теді, Шың қ ожа ө нерлі, ө рімдей жігіт болғ ан кезінде ө збек ханының ә скер жасағ ында сарбаз болады, ірілі ұ сақ ты соғ ыстарда ерлігімен жә не соғ ысты басқ ару, ә скерлерді соғ ыста ұ йымдастыра білу қ абілетімен ерекше кө зге тү сіп, біртіндеп он басы, жү з басы, мың басы содан ө збек хандығ ының жасағ ының тү мен басы қ ызметіне тағ айындалып, батырлық, қ олбасшылық атағ ы алыс-жақ ын кө рші елдерге жайылады.

Шың қ ожаның хабарын біле алмай жү ргенде, оның батырлық атағ ы мен даң қ -дақ пырты Қ азақ станның қ иыр шетінде, елдің шетінде, жаудың ө тіндегі Тарбағ атай ө ң іріне де жетеді. Қ арт Қ ожакелді батыр бауыры Шың қ ожаны іздеп Ташкент қ айдасың деп тартып береді.

Ө збек ханына келіп: «Бауырымды қ айтарып бер, ө зіммен бірге ала кетемін», – дейді. Хан бермейін десе, нақ бауыры екенін біліп тұ р, берейін десе бұ ндай батырды, ә скербасын қ айдан табады. Хан беруге қ имай: «Мың сарбазды бірдей киіндіріп, екі сапқ а бө ліп қ арама-қ арсы тізіп қ оямын, солардың ішінен бауырың ды дө п танып алсаң ғ ана қ айтарамын, танымасаң сағ ан жоқ, келген ізің мен кері қ айтасың» деген шарт қ ояды. Қ ожакелді батыр бұ л шартты қ абыл алады. Сонан кейін Қ ожакелді батыр самсап тұ рғ ан қ алың сарбаздың ортасынан атымен қ ұ йындата шауып, екі жағ ына кезек-кезек тең селіп: «Бауырым Шың қ ожа! Шың қ ожа!» – деп ұ ран тастайды. Сол мезетте ұ ранды естіп қ аны қ ызып, туғ ан жерін аң сап, сағ ыныштан сарғ айып жү рген Шың қ ожа батыр да: «ағ екем, ағ акем, бармын, бармын!» – деп Қ ожакелді батырғ а қ арсы шабады. Екі ағ айынды батырлар ө стіп табысқ ан соң, ө збек ханының амалы қ ұ рып Шың қ ожа батырды ағ асы Қ ожакелді батырғ а қ осып береді.

Содан бері бү кіл Тума баласының соғ ыстағ ы ұ раны «Шың қ ожа» болып қ алды, ә лі де осы ұ ран. Қ ырық жыл созылғ ан қ анды шайқ аста Шың қ ожа батыр Туманың қ олын бастап қ азақ жасағ ының бас қ олбасшысы Қ абанбай батырдың қ осынында болды.

Қ атты бір шайқ аста аз адаммен қ оршауда қ алғ ан Шың қ ожа батыр қ аза табады. Ә бден ө шіккен жаулары Шың қ ожа батырдың денесін кескілеп-туралап кетеді. Қ абанбай батыр сү йегін іздеп табуғ а бұ йырық береді. Батырдың сү йегін таба алмағ аннан кейін, кү ректей бас бармақ тың Шың қ ожа батырдыкі екенін танып, серіктері осы бас бармақ ты Аякө з ауданы, қ азіргі Шың қ ожада ауылындағ ы биік тө бенің басына арулап жерлеген.