Тақырып: Қаржылық есептілікті ұсыну

Дә ріс мақ саты: Қ аржылық есептіліктің нысандарын мең геріп, оларды толтыруды мең геру

1. Қ аржылық есеп берудің нысандары

2. Бухгалтерлік баланс

3. Табыстар мен шығ ыстар жө нінде есептеме

4. Ақ ша қ аражаттары қ озғ алысы жө нінде есептеме

5. Меншікті капиталдағ ы ө згеріс

1. Қ аржылық есеп беру деп кә сіпорынның ө ткен кезең дегі қ аржы - шаруашылық қ ызметін кешенді тү рде сипаттайтын барлық кө рсеткіштер жү йесін айтамыз. Есеп беру процесін жасау - есеп жұ мысының соң ғ ы сатысы. Оның деректері бойынша кә сіпорынның қ ызметін қ орытындылайды; ол талдау жасаудың, кү нделікті жә не алдағ ы уақ ыттарғ а жоспарлаудың ақ парат кө зі болады. Есеп берудің мемлекеттік маң ызды мә ні бар. Оның деректерін салық тардың жә не басқ а бюджеттік тө лемдердің дер кезінде ә рі толық тө ленуіне бақ ылау жасау ү шін пайдаланады.

Есеп беру жө ніндегі жұ мыстарды мү лтіксіз ұ йымдастыру ісінде есепші қ ызметкерлердің міндеттерін ө зара дұ рыс бө лудің жә не есеп жұ мыстарының кестесін белгілеудің маң ызды ролі бар. Берілетін есеп тиісті жиынтық қ ұ жаттарында, саралау парақ тарында жә не белгіленген кө лемдердегі есептік тізімдерде жинақ талғ ан бастапқ ы қ ұ жаттардың деректері бойынша жасалуғ а тиіс. Есептік тізімдерде талдау деректері болуғ а тиісті екендігін есте ұ стау керек, оларда есеп беру ү шін қ ажетті жыл басындағ ы жә не аяғ ындағ ы ақ парат жинақ талады.

2. Бухгалтерлік баланс — кә сіпорынның жылдық есеп беруінің негізгі ү лгісі. Баланс жасалғ анғ а дейін есепке алу тізімдеріндегі барлық синтетикалық шоттары бойынша толтырылғ ан айналымдар мен қ алдық тарды талдау есебінің деректерімен салыстыру қ ажет. Жылдың басындағ ы жә не аяғ ындағ ы баланстардың деректерін салыстыру ү шін жыл басындағ ы бекітілген баланс баптарының номенклатурасы жыл аяғ ындағ ы баланс ү шін бекітілген номенклатурамен жә не бө лімдер мен баптардың топтамаларымен (егер баланс баптарының номенклатурасында ө згерістер болса) сә йкестендірілуге тиіс.

3. Бухгалтерлік баланс сияқ ты, Қ азақ стан Республикасының Қ аржы министрлігі қ абылдағ ан “Кірістер мен шығ ыстар туралы есеп беру” қ аржылық есеп беруді ұ сыну ү шін аса маң ызды.

Кірістер мен шығ ыстар туралы есеп

мың тең ге

4. Есеп ақ ша қ озғ алысының есебі шоттары бойынша мә ліметтер негізінде қ ұ рылады жә не есеп беру кезең інің басындағ ы жә не аяғ ындағ ы қ алдық тар есебі мен ақ ша ағ ымы туралы мә ліметтерді қ амтиды. Ақ ша ағ ымы туралы мә ліметтер есеп беруде операциялық, инвестициялық жә не қ аржылық кесімдерде ұ сынылады.

Қ аржылық есеп беруді қ ұ ру жө ніндегі Ә дістемелік рекомендациясының (Қ азақ стан Республикасы Қ аржы министрлігінің бухгалтерлік есеп жә не аудит ә дістемесі Департаментінің 14.02.2003 жылғ ы №61 бұ йрығ ы) тү сіндіруі бойынша, операциялық қ ызмет – табыс алу бойынша заң ды тұ лғ аның қ ызметі жә не қ аржылық, инвестициялық қ ызметтерге қ атысы жоқ қ ызметтер.

Бізге белгілі, халық аралық практикада ақ ша қ озғ алысы туралы есеп беруді қ ұ рудың екі ә дісі бар – тура жә не жанама. Қ ұ ру ә дісі ұ сынылатын ақ параттың мазмұ нынан білінеді. Екі ә дістің бірде-біреуі қ ай елде болмасын жалғ ыз емес, ә рі міндетті емес.

Қ азақ стан Республикасындағ ы ақ ша қ озғ алысы тура жә не жанама ә дістерді қ олданумен операциялық қ ызмет арқ ылы іске асады. Тура ә діс кезінде ақ ша тү сімдерінің жә не тө лемдерінің негізгі тү рлері ашылады. Ақ ша қ оғ алысы туралы есеп берудің ә дісі де пайдаланушыларғ а қ ажетті ақ парат алуғ а мү мкіндік береді.

Инвестициялық жә не қ аржылық қ ызметтерден қ ызметтер туралы мә ліметтер. Инвестициялық қ ызмет – ұ зақ мерзімді активтерді сату мен сатып алу, заимдар беру мен оларды жою. Инвестицялық қ ызмет нә тижесінде пайда болатын ақ ша қ озғ алысының мысалы ретінде мыналар қ олданылады:

- ақ шалардың тү сімі:

- материалды емес активтерді, негізгі қ ұ ралдарды жә не басқ а да қ ұ ралдарды ө ткізу; қ аржылық инвестицияларды ө ткізу; басқ а заң ды тұ лғ алар ұ сынғ ан заимдарды алу; басқ а да тү сімдер;

- ақ шалардың шығ ыстары:

материалды емес активтерді, негізгі қ ұ ралдарды жә не басқ а да ұ зақ мерзімді сатып алу; қ аржылық инвестицияларды сатып алу; басқ а заң ды тұ лғ аларғ а заимдар ұ сыну; басқ а да тө лемдер;

Қ аржылық қ ызмет – заимдық қ ұ ралдар мен меншікті капиталдың қ ұ рамы мен кө лемдерінің ө згерісі нә тиже болып табылатын ұ йымның қ ызметі. Қ аржылық қ ызмет нә тижесінде пайда болатын ақ ша қ озғ алысының мысалы ретінде мыналар қ олданылады:

1. ақ шалардың тү сімі:

акциялар жә не басқ а да қ ұ нды қ ағ аздар шығ ару; банк заимдарын алу; басқ а да тү сімдер;

2. ақ шалардың шығ ыстары:

банк заимдарын жою; меншікті акцияларды сатып алу; дивидендтер тө леу; басқ а да тө лемдер;

Есеп айрысулардың, ә ртү рлі ә дістерді қ олданумен жұ мыс кестелерінің кө лемі мен қ ұ рылымы Қ азақ стан Республикасы Қ аржы миинстрлігінің бухгалтерлік есеп саласына байланысты қ абылдағ ан шешімдеріне сә йкес ә рқ ашанда ауытқ ып отырады. Кө пшілігінде, қ азіргі уақ ытта қ аржылық есеп беруді қ ұ ру жө ніндегі Ә дістемелік рекомендацияда талдамалық сипаттағ ы жұ мыс кестелерінің ә ртү рлі варианттары бар.

5. Меншікті капиталдағ ы ө згерістер туралы есеп беру ұ йымның меншікті капиталының қ озғ алысы мен жағ дайы туралы, жарияланғ ан капиталдағ ы, тө ленбеген жә не қ осымша тө ленген капиталдағ ы ө згерістер туралы, сонымен қ атар резервтік капиталдағ ы жә не ү лестірілмеген табыстың (залалдың) қ ұ рылуы туралы кө рсеткіштерді қ амтиды. Резервтің немесе капиталдың ә р тү рі келесі баланстық тең деу қ ағ идасы бойынша қ ұ рылғ ан:

Осн + По – Ио = Оск,

Мұ ндағ ы, Оск – есеп беру кезең інің басындағ ы ә ртү рлі капитал, резервтер, жә не қ ор қ ұ ралдарының қ алдық тары;

По – капиталдың кө беюі (есеп беру кезең інде тү скен);

Ио – капиталдың кемуі (есеп беру кезең інде жұ мсалғ ан);

Оск - есеп беру кезең інің басындағ ы ә ртү рлі капитал, резервтер, жә не қ ор қ ұ ралдарының қ алдық тары;

Меншікті капиталдағ ы ө згерістер туралы есеп беру ұ йым активтерінің ұ йымның ө з меншігін қ ұ райтын бө лігін сипаттайды.

Жылдық қ аржылық бухгалтерлік есептемеге тү сіндірме жазба – бұ л негізгі аналитиалық қ ұ жат, оны кә сіпорындар жасайды. Ережеге сай, ол шаруашылық жү ргізуші субъект жайлы, оның қ аржылық жағ дайы туралы, берілген мә ліметтерінің есеп беру кезең мен алдың ғ ы кезең дермен салыстырмалығ ы туралы ақ параттарды жинақ тайды. Бірінші кезекте ол тү сіндірме жазбаларда есеп беру кезең дерінде субъект қ ызметтеріне оң жә не теріс ә сер еткен негзгі себептерді ашу арқ ылы бизнес жоспардың барлық бө лімдері бойынша орындалуына қ ысқ аша бағ алау жү ргізізіледі. Одан басқ а, онда жылдық бухгалтерлік есептемеде кө рсетілмеген мә ліметтер келтірілуі керек, яғ ни ө ткізудің географиялық нарық тары жә не қ ызмет тү рлері бойынша ө німді (жұ мысты, қ ызметті) кө лемдері туралы қ осымша мә ліметтерді қ амтиды.

Ұ йымның қ аржылық есептемесіне тіркелетін тү сініктеме жазбалар тө мендегілерді орындауы тиіс:

1. Маң ызды операциялар жә не оқ иғ алар ү шін қ олданылатын жә не таң далғ ан есеп сасатын жә не қ аржы еептемесін даярлау негіздері туралы ақ параттарды ұ сыну;

2. Бұ рын ешқ андай қ аржы есептемеде кө рсетілмеген, Қ ЕХС талап ететін ақ параттарды ашу;

3. Қ аржы есептемеде кө рсетілмеген, бірақ шынайы мә ліметтер ү шін қ ажетті қ осымша ақ параттармен қ амтамасыз ету.

Ө зін- ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Бухгалтерлік баланс

2. Кіріс жә не шығ ыс туралы есептілік

3. Ақ ша қ аражаттарының қ озғ алысы туралы есептілік

4. Меншікті капиталдың қ озғ алысы туралы есептілік

5. Есеп саясатын қ ұ растыру.