Дәріс мазмұны

1. Тауарлы материалдық қ орларғ а келесідей активтер жатады:

1. шаруашылық қ ызметінде сатуғ а арналғ ан дайын ө німдер, тауарлар. Оның ішінде жолдағ ы тауарлар.

2. Аяқ талмағ ан ө ндіріс, жұ мыстар мен қ ызметтер

3. Ө ндіріс процесінде пайдалануғ а арналғ ан шикізаттар, материалдар, сатып алынғ ан шала фабрикаттар, отын, ыдыс, ыдыстық материалдар, қ осалқ ы бө лшектер жә не т.б. материалдар.

ТМҚ дың қ ұ рамына кірмейтін тауарлар:

1. Клиенттердің заказы бойынша дайындалып қ ұ ны тө ленседе ә лі жө нелтілмеген тауарлар.

2. Консигнация келісім гарты бойынша консигнатордың қ оймасындағ ы тауарлар.

2. ТМҚ дың ө зіндік қ ұ ндары келесідей шығ ындардан тұ рады:

1. ТМҚ ды сатып алу шығ ындары оның ішіне сатып алу қ ұ ны, орны толтырылмайтын салық тар;

2. Қ айта ө ң деу бойынша шығ ындар, бұ л шығ ындарғ а дайын ө німді ө ндірумен байланысты келесідей шығ ындар жатады.

А) ө німдерді дайындаумен байланысты қ ызметкердің ең бек ақ ылары

Б) ө німдерді ө ң деумен байланысты бө ліп таратылғ ан ү стеме шығ ындар.

1. ТМҚ ды тиісті жеріне апарғ анғ а дейінгі тасымалдау шығ ындары.

3. ТМҚ ды сатып ө ткізудің таза қ ұ ны дегеніміз – тауарларды сату мен оны сатуғ а дайындау бойынша шығ ындарды алып тастағ андағ ы болжанып отырғ ан сату бағ асы.

Таза сату бағ асы тө мендегі себептермен ө зіндік қ ұ нды анық тау мү мкін болмағ ан жағ дайда қ олданылады:

1. ТМҚ бү лінсе.

2. олар толық немесе жартылай ескірсе.

3. ТМҚ дың нарық тық бағ асы тө мендесе.

Сатып ө ткізудің таза қ ұ нын анық таудың келесідей ә дістері бар:

А) баптық ә діс – ТМҚ дың ә рбір тү рінің ө зіндік қ ұ нымен (баласнтық қ ұ ны) таза сату қ ұ нының арасындағ ы ең кішісі алынады.

Б) Негізгі тауарлық топтар ә дісі – ТМҚ дың ә рбір тобының ө зіндік қ ұ нымен таза сату қ ұ ны салыстырылып кішісі алынады.

В) Қ орлардың жалпы дең гейі бойынша – Кә сіпорынның қ олындағ ы барлық ТМҚ дың ө зіндік қ ұ ндары мен сатып ө ткізудің арасындағ ы кіші мағ ынасы алынады.

4. ТМҚ дың ө зіндік қ ұ ндарын анық тау ә дістері нарық заманында бағ а кү н сайын ө згеріп тұ рады. Бухгалтерлік есептің мақ саты ө ндіріске жұ мсалғ ан тмқ дың жә не айдың соң ында қ оймада қ алғ ан тмқ дың ө зіндік қ ұ ндарын дә л анық тап ө ту.

ТМҚ дың ө зіндік қ ұ ндарын анық тау ү шін номері № 2 халық аралық қ аржылық есеп стандартында келесідей ә дістер ұ сынылады:

1. Орташа қ ұ н ә дісі

2. ФИФО ә дісі

3. Ерекше ұ қ састыру ә дісі

Орташа қ ұ н ә дісінде айдың басындағ ы болғ ан жә не ай бойы келіп тү скен тауарлардың жалпы сомасын олардың санына бө лу арқ ылы бір ө лшем бірлігінің орташа қ ұ ны анық талады. Осы орташа қ ұ нды пайдаланып ө ндіріске жұ мсалғ ан немесе сатылғ ан ТМҚ дың ө зіндік қ орлары жә не қ оймада қ алғ ан тауарлардың ө зіндік қ ұ ндары анық талады.

ФИФО ә дісінде «Бірінші келді бірінші кетті» принципі қ олданылады, яғ ни бірінші кезекте сатылғ ан немесе ө ндіріске жұ мсалғ ан ТМҚ дың ө зіндік қ ұ ны бірінші кезекте келіп тү скен тауар партиясының қ ұ нымен есептеледі. Осылайша, қ оймада қ алғ ан тауарлардың ө зіндік қ ұ ны соң ғ ы партияның бағ асымен бағ аланады.

Ерекше ұ қ састыру ә дісінде бірін-бірі алмастыра алмайтын арнайы жобалармен тапсырыстарғ а арналғ ан ТМҚ дың ө зіндік қ ұ нын есептеуге арналғ ан, яғ ни ә р тауар бойынша жеке-жеке есептелнеді.

5. ТМҚ -ды есепке алудың екі жү йесі кезедеседі:

1. мерзімдік жү йе

2. Ү здіксіз жү йе

ТМҚ -дың мерзімдік жү йесінде – жыл бойы ТМҚ -дың талдамалық есебі жү ргізілмейді.

ТМҚ -дың нақ ты саны мерзім сайын ө ткізіліп тұ ратын тү гендеу нә тижесінде анық талады. Сондық танда сатып ө ткізілген ТМҚ -дың ө зіндік қ ұ ндары тү гендеу аяқ талғ анша анық талмайды. Сатып ө ткізілген ТМҚ -дың ө зіндік қ ұ ндары келесідей формуламен анық талады:

Мерзім басындағ ы ТМҚ қ алдығ ы + Келіп тү скен ТМҚ = Сатуғ а дайын ТМҚ -дың ө зіндік қ ұ ндары - Мерзім соң ындағ ы ТМҚ -дың ө зіндік қ ұ ндары = Сатылғ ан ТМҚ -дың ө зіндік қ ұ ндары

ТМҚ -дың есебінің ү здіксіз жү йесі – бұ л жү йені қ олданғ ан кезде ТМҚ -дың бастапқ ы қ алдығ ы келіп тү суі олардың шығ ыс етілуі, рет ретімен синтетикалық шоттарда кө рініс табады. Нә тижесінде, кез келген уақ ытта ТМҚ -р жө ніндегі жә не олардың ө зіндік қ ұ ндары туралы кез келген ақ паратты алуғ а мү мкіндік береді. Бұ л жү йе бойынша сатып ө ткізілген ТМҚ -дың ө зіндік қ ұ ндары сол сә тте «Сатылғ ан ө німдердің ө зіндік қ ұ ны» шотында кө рсетіледі. 7010

6. ТМҚ -ғ а талдау жасағ ан кезде келесідей екі кө рсеткіш анық талады:

1. ТМҚ -дың айналымдылығ ы

2. Бір айналымның ұ зақ тығ ы

Айналымдылық = ТМҚ ө зіндік қ ұ ндары / қ орлар

Бір айналымның ұ зақ тығ ы = Қ орларды / Сатылғ ан тауарлардың ө зіндік қ ұ ндарына

7. ТМҚ -дың есебі бойынша қ аржылық есептерде келесідей мә ліметтер ашып кө рсетілуі керек.

1. ТМҚ -ды бағ алауғ а арналғ ан есеп саясаты;

2. ТМҚ -дың жіктелуі бойынша баланстық қ ұ ндарына расшифровка жасау;

3. ТМҚ -дың қ ұ ндарын олардың таза сату қ ұ нына дейін жеткізу себептері жә не оларды есептен шығ ару;

4. Егер де ТМҚ -дың ө зіндік қ ұ ндары ЛИФО ә дісінен аяқ талса, онда басқ а ә дістерді қ олдану нә тижесінде алынғ ан айырмашылық тар ашып кө рсетіледі;

5. Сатып ө ткізілген ТМҚ -дың ө зіндік қ ұ ндары;

6. Міндеттемелерді орындауғ а кепілдік ретінде салынғ ан ТМҚ -дың баланстық қ ұ ндары;

Ө зін- ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. ТМҚ анық тамасы, жіктелуі;

2. ТМҚ -дың қ озғ алысының есебі;

3. ТМҚ -ды қ ұ жаттау;

4. ТМҚ ды бағ алау;

5. ТМҚ ды есепке алу жү йелері

6. Алдағ ы кезең шығ ындары

7. Берілген аванстардың есебі

8. Салық тық активтердің есебі