Мүмкіндігі шектеулі балалардың білім алудағы нәтижелерін қадағалау әдістері

Мү мкіндігі шектеулі балалардың білім алу нә тижелері арқ ылы дамуын анық тау жә не қ адағ алау тү рлі арнайы ә дістер мен тә сілдердің кө мегімен, мамандардың ұ сыныстарын ескеру мен қ адағ алау арқ ылы, балалар оқ итын жалпығ а білім беру мекемелерінің педагогтарының кө мегімен іске асырылады.

Ә ң гімелесу – ерекше қ ажеттіліктері бар балалардың даму ерекшеліктері туралы мә ліметті педагогқ а ата-аналармен (педагогтармен) пікірлесу барысында алуғ а мү мкіндік беретін ә діс. Жиі ата-аналардың немесе педагогтардың ө здері, педагогқ а кең ес алу кө мегіне жү гіну барысында, ә ң гімелесу инициативасын білдіреді.

Ә ң гімелесудің мақ саты – баланың дамуы жайлы, оны оқ ыту мен тә рбиелеу процесінде ата-аналар мен педагогтар кезігетін мә селелердің мінезін, дең гейін, себептерін талқ ылауда ой-пікірмен алмасу. Ә ң гімелесудің нә тижелері бойынша педагог баланы ә рі қ арай зерттеу жолдарын белгілейді.

Ә ң гімелесуді жү ргізу барысында педагог келесі талаптарды ескеруі керек:

1) ә ң гімелесу ата-аналардың (педагогтардың) қ ызығ ушылығ ын оятып, арттыруы тиіс;

2) ә ң гімелесуді ө ткізу кең істігі (орны) мен жү ргізу уақ ытын белгілеп, ұ йымдастыру керек;

3) ә ң гімелесудің нә тижелілігі ата-аналардың (педагогтардың) белсенділігіне тә уелді;

4) педагог ата-аналардың тә рбиелік ә рекеттерін ашық сынамау керек;

5) ә ң гімелесуден кү тілетін нә тижелердің жылдам орындалмайтыны /орындалатыны туралы айтылу керек;

6) ә ң гімелесуге ата-ананың екеуі де (мү мкін болғ анда) қ атысуы керек;

7) ата-аналарда (педагогтарда) баланың психофизиологиялық ерекшеліктері мен оның қ иындық тары туралы нақ ты пікірлер қ алыптастыруғ а ұ мтылу қ ажет;

8) келесі кездесулерді жоспарлап, міндеттерін анық тау қ ажет.

Интервью тү ріндегі сауалнама - ежелгі анық тау ә дістерінің бірі. Сауалнаманың кө мегімен ерекше қ ажеттіліктері бар бала туралы объективті (дә лелдер, мә ліметтер) жә не субъективті (пікірлер, ұ станымдар) жинақ тауғ а болады. Сауалнама ә дісін келесі кө рсеткіштеріне сай жіктеуге болады: мә ліметті ауызша немесе жазбаша тү рде жинақ тау, стандарттау дең гейіне байланысты жеке немесе топтық мә ліметті жинақ тау, сауалнама ә дісін бір немесе кө п рет қ олдану арқ ылы мә лімет жинақ тау.

Сауалнама стандартталғ ан жә не стандартталмағ ан болып бө лінеді. Стандартталғ ан сауалнама - зерттелу мә селесі бойынша жалпы мә лімет береді, стандартталмағ ан сауалнама - бірінші тү рімен салыстырғ анда, қ атаң шең бері жоқ ә діс. Баланың немесе ата-ананың сұ рақ тарғ а берген жауаптарына байланысты зерттеушіге іс-ә рекетін ө згертуге мү мкіндік береді.

Интервью - бірқ атар мақ сатты сұ рақ тар немесе вербальды ә серлер кө мегімен зерттелушіні вербальды мә лімет беруге итермелейтін, нақ ты ғ ылыми мақ саты бар жоспарлы ә рекеттер.

Анық таушы интервью қ ұ растыру ережелері:

І. Анық таушы интервью қ ұ рылымы.

1 кезең - кіріспе, баланы қ арым-қ атынасқ а дайындау мақ сатымен жү ргізіледі.

2 кезең - баланың еркін пікір айтуы (бала педагогтың сұ рақ тарынсыз, ө зінің ойларын еркін айтады).

3 кезең - педагог жалпы сұ рақ тар қ ояды.

4 кезең - анық таушы интервью (педагог дайындалғ ан сұ рақ тар қ ояды).

5 кезең - педагог қ орытынды сө здер айтады, балағ а жауаптары ү шін рахметін айтады.

ІІ. Интервью сұ рақ тарын қ ұ растыру ережелері.

1. Балағ а тү сінікті сө здерді қ олдану.

2. Анық таушы интервьюдің сұ рақ тарын қ ұ растыруда шынайы жауап алуғ а ұ мтылу.

Ол ү шін сұ рақ қ ұ растырудың келесі тә сілдерін қ олдануғ а болады:

1) сұ рақ ты жағ ымсыз қ абылдамау ү шін, негізгі мағ ынасын жасыру; мысалы, барлығ ына кейде тө белесу қ ажет болады, сен тө белестің бе?

2) Эвфемизмдерді қ олдану («жағ ымсыз» сө здерді алмастыру): «тө белесу» орнына – «бір-бірін тү сінбеу».

3) Сұ рақ тарғ а жазбаша жауап алу.

Анық таушы интервьюде қ олданылатын сұ рақ тардың тү рлері:

1) тікелей («Сен қ орқ асың ба?»)

2) жанама («Қ араң ғ ыда ө зің ді қ алай сезінесің?»)

Интервью алудың жалпы ережелері:

1) анық таушы интервью ұ зақ болмау керек;

2) жауаптарды тіркеу жауап беру сә тінде жү ргізілуі керек, бірақ зерттелушінің шынайылығ ына ә сер етпеуі тиіс (диктофонды қ олдануғ а болады);

3) анық таушы интервьюдің интерпретациясы бала туралы қ осымша мә ліметтер шең берінде жү ргізілілуі керек;

4) баланы біріккен іс-ә рекетке қ осу керек (сурет салу, жапсыру, ойын жә не т.б.);

5) балағ а тү сінікті тілде сө йлеу (жасына, жынысына, ө мір сү ру ортасына байланысты);

6) ә ң гімелесудің толық тылығ ы, шынайылығ ы рефлексияғ а, ө зін-ө зі бақ ылай алу, ө зін сынау қ абілеттілігіне тә уелді. Бірақ кішкентай балаларда мұ ндай кө рсеткіштер жоқ немесе ә лсіз дамығ ан. Сонымен қ атар кішкентай баланың ө зінің эмоционалдық кү йлерін сө збен жеткізуі де ә лсіз дамиды.

7) Баланың уайымдары, ойлары, сезімдері туралы мә ліметті дер кезінде қ ойылғ ан сұ рақ тар арқ ылы алуғ а болады.

8) Жанама сұ рақ тардың кө мегімен, тікелей сұ рақ тарғ а қ арағ анда, шынайы мә ліметті алу оң ай. Мұ ғ алім сыныпта болып жатқ ан жағ дайды тү сініп, талқ ылау ә дісін бағ алау ү шін жиі қ олданады. Талқ ылау жұ мысы жү ргізу стиліне байланысты ә ртү рлі қ алыпта қ олданылуы мү мкін. Бастауыш сыныптарда талқ ылау ә дісі кү нделікті байланыстарда ү немі орын алады. Балалардың тапсырмаларды тү сінуін анық тауда талқ ылауды тү рлі жұ мыстар барысында қ олдануғ а болады: баланы орындайтын немесе орындағ ан жұ мысы туралы ойланып, ойларын айтуғ а ү йретуде, бірігіп ой бө лісуге ү йретуде, белсенді тың дап сұ рақ қ оюғ а, жауап беруге ү йретуде жә не т.б.

Оқ ушылардың оқ у жетістіктерін бағ алау жү йесі белсенді болуы қ ажет. Оқ ушылардың жеке жетістіктерін бағ алау мақ сатымен портфолио бағ алау ә дісі ретінде қ олданылуы мү мкін.

Портфолио - оқ ушының жай білім алуына ғ ана бағ ытталмағ ан, баланың шығ армашылық, зерттеушілік, жобалық іс-ә рекетін дамытуғ а, ө зінің іс-ә рекетіне сыни кө зқ арасын дамытуғ а, іс-ә рекет тү рлерін еркін таң дау негізінде ө зіндік бағ алауын жоғ арылатуғ а, танымдық міндеттерге жетуде ө зіндік мү мкіндіктері мен қ ол жеткізу тә сілдерін ескере отырып, оларды іске асыру жолдарын қ арастыруғ а мү мкіндік беретін жаң а бағ ыт.

Портфолионың мақ саты - жеке жинақ таушы бағ аның ролін атқ ару. Инклюзивті мектепте ә р баланың даму динамикасын қ адағ алау ү шін портфолио қ ажет, ол баланың «жақ ын даму аймағ ын» жобалауғ а, ә леуметтік-мә дени ортағ а бейімделуде кө мек беруге жә не ауытқ ушылық тарды тү зетуге кө мек береді. Баланың портфолиосы арқ ылы білім алуда ерекше қ ажеттіліктері бар балаларғ а психологиялық -медициналық -педагогикалық қ олдау кө рсетуде барлық мамандар мен мектеп педагогтарының біріккен жұ мысының нә тижелерін қ адағ алауғ а болады.

Портфолионың сипаттамасы:

1) оқ ушының жұ мыстарының жиынтығ ы, олар тек оқ у нә тижелерін кө рсетпейді, сонымен бірге баланың ұ мтылыстарын да сипаттайды;

2) оқ ушының нақ ты пә н (немесе бірнеше пә ндер), оқ у кезең і бойынша (тоқ сан, жарты жыл, бір жыл) оқ у жетістіктерінің кө рмесі.

Мектептік портфолионың негізгі мағ ынасы: «Оқ ушының мү мкіндіктерін кө рсету».

Портфолио «жұ мыс» жасауы ү шін қ ажет:

1) портфолионың қ ұ рылымын жасау, оның бө лімдері арасындағ ы байланыстарды қ арастыру;

2) қ орытынды қ ұ жаттарды ұ сыну нұ сқ аларын қ арастыру;

3) портфолионы қ ұ растыру мен оны бағ алауда қ арым-қ атынасқ а (ө зара байланыстар: оқ ушылар арасында, мұ ғ алімдер, мү мкін ата-аналар жә не т.б.) тү су тү рлері.

Бұ л технологияда оқ ушы танымдық іс-ә рекеттің субъекті ретінде қ арастырылады, ол оқ у іскерлігін мең гереді жә не оның нә тижелерін сын тұ рғ ысынан бағ алай алады. Портфолио ә дісінің инклюзивті білім беру жағ дайындағ ы басты ұ тымдылығ ы - таң дау еркіндігінде.

Инклюзивті сыныпта оқ ушының портфолиосын жасауда мұ ғ алім кө птеген факторларды ескеруі керек:

1) оқ ушығ а қ ойылғ ан мақ саттар мен міндеттердің нақ тылығ ы;

2) олардың тү рткілерін жоғ арылататын жағ дайларды;

3) жасалатын портфолионың қ ұ рылымы (жұ мыс кезең дерін, мазмұ нын жоспарлау);

4) оқ у кө здері мен тә сілдерінің қ олжетімділігі, альтернативтілігі;

5) оқ ушының ө зін-ө зі қ адағ алау жү йесін қ арастыру;

6) тапсырмалардың шығ армашылық сипаты.

Портфолио ә дісі инклюзивті білім берудің кө птеген мә селелерін жекеше кө шуге мү мкіндік береді. Қ озғ алыс қ ызметтері аса шектелген кейбір балаларғ а мұ ндай портфолио - ө зіндік қ абілеттерін толық қ анды іске асыру мү мкіндігін береді (электронды тү рде қ арапайым компьютерлік бағ дарламалардың кө мегімен).

Портфолионың келесі тү рлері бар:

1. Жетістіктер портфолиосы.

2. Жинақ таушы - портфолио.

3. Портфолио - фото есеп.

4. Портфолио – есеп.

Сонымен, инклюзивті білім беру жағ дайында «портфолио» ә дісімен жұ мыс жү ргізу тә жірибесі арқ ылы оның келесі ұ тымды жақ тары анық талды:

1) мұ ғ алімнің, оқ ушылардың денсаулық тарының мү мкіндігі шектеулі екендігіне назарларын аудармай, оқ у процесінде жеке жә не дифференциациялау ә дістерін қ олдану мү мкіндігі;

2) балалардың индивидуалдылығ ын жә не шығ армашылық жекетұ лғ алық компетенцияларын портфолионы жасау процесінде дамыту, мұ нда маң ыздысы тек нә тиже ғ ана емес, жалпы даму процесі;

3) оқ ушы ө зіндік танымдық іс-ә рекетін ө зі бағ алауғ а жә не портфолиосын жасау процесінде оны жетілдіруге, сыныптастарымен, ата-аналарымен, мұ ғ алімімен тә жірибе алмасуғ а мү мкіндік алады.