Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






ОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ






 

Қ азіргі таң да, экологиялық талдау жү йелері Қ азақ станда ө ндірістің қ ұ лдырауы мен қ оршағ ан ортаны қ орғ ау шараларының ұ йымдастырылуына қ арамастан, ондағ ы экологиялық жағ дайдың ә лі де тө мен дең гейде екенін кө рсетеді. Табиғ аттың кү ллі қ ұ рам бө лшектері қ оршағ ан ортаны қ ұ райды, ал қ оршағ ан орта тү сінігіне табиғ ат ресурстары мен табиғ аттың ө зі кіреді.

2007 жылғ ы 9 қ аң тарында қ абылданғ ан экологиялық кодекс пен 2003 жылдың 3 желтоқ санында бекітілген 2004-2015 жылдарғ а арналғ ан экологиялық қ ауіпсіздік тұ жырымы қ оршағ ан орта мә селесін шешуде маң ызды рө л атқ арады. Тұ жырымының міндеттерін орындау барысында қ оршағ ан ортаның ластану дең гейі тө мендеп, қ азіргі кездегі шарттарғ а сә йкес экологиялық қ ауіпсіздік мә селесі ө з шешімін таппақ. Экологиялық қ ауіпсіздіктің нағ ыз тұ жырымы Қ азақ стан Республикасының даму жоспарында бекітілген «Қ азақ стан-2030» стратегиясы заң намасына сә йкес қ ұ рылды. Онда приватизацияның экологиялық мә селелері, сараптама жә не мемлекеттік бақ ылау, сондай-ақ қ оршағ ан ортаны қ орғ ау заң намасының қ ұ рылуының қ ажеттілігі, қ оршағ ан ортадағ ы табиғ ат пайдалану мониторингінің экономикалық механизмдері сияқ ты мә селелер қ арастырылып, ө з жауабын тапты. Берілген тұ жырымының қ абылдану мерзімінен бастап Қ азақ стан Республикасының жалпы қ оғ амдық дамуында кү рделі ө згерістер пайда болды. Нақ тырақ айтсақ, мемлекет дамуындағ ы стратегиялық қ ұ жаттар қ ұ рылып, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау заң намасының негізі қ аланды. Сондай-ақ, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау мә селесіне қ атысты бірталай тұ жырымдарғ а қ ол қ ойылып, табиғ ат қ орғ ау ісінің басқ ару жү йесі қ ұ рылды.

Біздің мемлекетімізде табиғ атты қ орғ ау іс-шаралары 2007 жылдың 9 қ аң тарында қ абылданғ ан «Экологиялық кодекске» сә йкес жү ргізіледі. Бұ л кодекс қ оршағ ан ортаның қ ұ қ ық тық, ә леуметтік жә не экономикалық негізіндегі қ азіргі жә не келешек ұ рпақ тардың қ ызығ ушылық жақ тарын анық тап, келесі мә селелерді шешуге бағ ытталады:

- экологиялық қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету;

- биологиялық ә ртү рліліктің сақ талуын қ амтамасыз ету;

- табиғ и экологиялық жү йелерге теріс ә сер ететін шаруашылық жә не басқ а да зиянды ә рекеттерді болдырмау;

- рационалды табиғ ат қ орғ ау жү йесін қ ұ ру;

Белгілі бір органикалық зақ ымдайтын уларғ а қ арағ анда, бұ л заттар ішкі реттеу жү йесін бұ зады. Аз мө лшерінің ө зінде ТОЛ қ алыпты биологиялық функцияларды бұ зуы, кейінгі ұ рпақ қ а берілуі жә не адамның денсаулығ ы мен қ оршағ ан ортағ а нақ ты қ атер тө ң діруі мү мкін.

Қ азақ стандағ ы ТОЛ-дың едә уір бө лігін пестицидтер қ ұ райды. Ө сімдіктерді қ орғ аудың жаң а қ ұ ралдарының сан тү рлілігіне қ арамастан, ә лі кү нге талдау жасалатын ү лгілерде 1950 - 60 жылдардың пестицидтері табылуда.

ТОЛ - дың табиғ и ортаны ластауының объективті бағ алауы жоқ, ө йткені мониторингтің қ азіргі жү йесі топырақ тағ ы жә не тамақ ө німдеріндегі пестицидтердің қ алдық саны айқ ындайды.

Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау заң ының 41 бабына сә йкес адам денсаулығ ын жә не генетикалық қ орын сақ тау, ө сімдік жә не жануарлар дү ниесін қ орғ ау мақ сатында ауыл шаруашылығ ы мен орман шаруашылығ ында минералды тың айтқ ыштарды, ө сімдік қ орғ ау қ ұ ралдарын, стимуляторларды жә не басқ а да агрохимикаттарды, топырақ мен судағ ы химикаттардың заттар қ алдық тарының жол берілетін шекті нормативтерінің сақ талуын қ амтамасыз ететін мө лшерде қ олдануғ а жол берілетін шекті нормалары белгіленді [22].

Осы заң қ азіргі жә не болашақ ұ рпақ тардың мү дделері ү шін қ оршағ ан ортаны қ орғ аудың қ ұ қ ық тық, экономикалық жә не ә леуметтік негіздерін белгілейді жә не экологиялық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз етуге, шаруашылық жә не ө зге де қ ызметтің табиғ и экологиялық жү йелерге зиянды ә серін болғ ызбауғ а, биологиялық алуан тү рлілікті сақ таумен табиғ атты ұ тымды пайдалануды ұ йымдастыруғ а бағ ытталғ ан [23].

Табиғ ат пен оның байлық тары Қ азақ стан Республикасы халық тарының ө мірі мен қ ызметінің, олардың тұ рақ ты ә леуметтік-экономикалық дамуы мен ә л-ауқ атын арттырудың табиғ и негізі болып табылады.

2004 жылдың барысында шө лейттенудің кө лемі мен қ ұ рғ ақ шылық тың теріс ә серінің алдын алуғ а жә не қ ысқ артуғ а, тозғ ан жерлерді жә не топырақ тың қ ұ нарлығ ын қ алпына келтіруге, ресурстық базаны сақ тауды жә не халық тың экологиялық қ ауіпсіздігін нығ айтатын тұ рақ ты жерді пайдаланудың экономикалық тетіктерін ә зірлеу мен ең гізуге, сондай-ақ шө лейттенумен кү ресу процесінде халық тың кең қ ауымының хабардар болуы мен қ атысуын қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан шө лейттенумен қ арсы кү рес жө нінде бағ дарлама ә зірлеу жә не бекіту қ ажет.

«Ақ мола-Феникс» АҚ -да агрохимиялық қ ұ ралды қ олданудың ғ ылыми негізделген жү йесі келесі мә селелерді шешуге мү мкіндіктер береді: топырақ қ ұ нарлығ ын арттыру, биогенді элементтер мен гумустың «топырақ – ө сімдік – тың айтқ ыш» жү йесіндегі жеткілікті оң балансын, ө сімдік шаруашылығ ында химиялық қ ұ рамы мен қ оректік қ ұ ндылығ ы жоғ ары ө німдер алу, ауыл шаруашылық ө ндірісінің рентабельділігін кө теру, ауыл шаруашылығ ындағ ы экологиялық жағ дайларды жақ сарту.

«Ақ мола-Феникс» АҚ -да дә нді дақ ылдардың ө німділігің арттыру барысында қ оршағ ан ортағ а кері ә серің тигізді. Бұ л мә селелер келесідей:

1. Тың айтқ ыштарды интенсивті тү рде қ олдану: азот, фосфор, калий жә не қ осылыстары (фтор, хлор, натрий, кадмий т.б.).

2. Жел мен су эрозиясы.

3. Пестицидтермен ластану: гербицидтер (Ураган, Раундап т. б.); фунгицидтер (Альто супер, Амистар трио т.б.) инсектицидтер (Каратэ зеон, Фастак).

Қ оршағ ан ортаның тың айтқ ыштармен ластануының басты, себептері келесілер:

- Минералды тың айтқ ыштардың қ ұ рамында ә ртү рлі улы қ оспалардың болуы, олардың сапасының қ анағ аттандырылмауы, сондай-ақ оларды қ олдану технологиясының бұ зылуы кері залалдарын тигізеді. Жыл сайын нитраттың артық шылығ ы 9 млн-ғ а жетеді. Олар гидросфера, ө сімдіктерде соң ынан азық тық кө кө ністерде жинақ талып, ауыр улануғ а ә келеді. Фосфор азотқ а қ арағ анда жылжымалығ ы тө мен, ол толығ ымен дерлік топырақ та қ алады да оны байытады. Сонымен қ оса фосфор тың айтқ ыштары фтордың жинақ талуы сияқ ты адам мен жануарлар ү шін уыттылығ ы теріс ә сер етеді [24].

Осығ ан ұ қ сас қ ұ былысты калий тың айтқ ыштарынан да байқ ауғ а болады. Олардың кө бінде хлордың біршама жоғ ары мө лшері болады, ол ө з кезегімен топырақ тарда жинақ талып, оның агрофизикалық қ асиеттеріне теріс ә сер етеді. Топырақ қ ұ рамындағ ы мырыш пен фтор мө лшерінің айқ ын кө беюі қ ұ рамына осы элементтер кіретін фосфор тың айтқ ыштарын қ олданумен байланысты.

- Тасымалдау, сақ тау, тың айтқ ыш қ оспалары мен тың айтқ ыштарды ең гізу технологияларының жетілмегендігі. Сонымен, тың айтқ ыштарды тасымалдаудың кемшілігі зауыттан егістік алқ абына дейін тасымалдау жү йесіне негізделуінде жә не арнайы тасымалдау кө ліктерінің тапшылығ ында. Агрохимиялық қ ұ ралдар жалпы қ олданбалы ө зі тү сіретін кө ліктермен тасымалданып біршама шығ ын ә келеді.

- Оларды ауыспалы егіс пен жекелеген дақ ылдарғ а қ олданудың агрономиялық технологияларының бұ зылуы. Агрохимиялық қ ұ ралдардың табиғ и ортағ а ә серін қ арастырғ анда бірінші дә режелі мә нге азот ие болады. Азотты тың айтқ ыштар ауыл шаруашылығ ындағ ы ақ уыз мә селесін, сондай-ақ егіншілік пен мал шаруашылығ ының ө німділік дең гейін шешеді. Ал қ олдану технологиясы бұ зылса, онда биосферағ а – топырақ қ а, суғ а, атмосферағ а, ө сімдікке, олар арқ ылы адам мен жануарларғ а кері ә серін тигізуі мү мкін. Азоттың тың айтқ ыштан шығ ын болуының қ ауіпі орасан зор. Ол далалық жағ дайда шамамен 40%-ғ а, жекелеген жағ дайларда – 50-70% сің ірілсе, ал топырақ та 20-30% иммобилизацияғ а ұ шырайды. Азоттың кө п бө лігі қ иын гидролизденетін гумусты заттардың қ ұ рамына енеді. Ең гізілген азоттың ә ртү рлі газ тә різдес ұ шқ ыш қ осылыстар есебінен шығ ын болуы 15-25% қ ұ райды, ал шайылу арқ ылы шығ ын болуы топырақ қ асиеттеріне, климатқ а, су қ ұ былымдарына, тың айтқ ыштар тү рі мен мө лшеріне, дақ ыл тү ріне жә не т.б байланысты болады.

- Минералдық тың айтқ ыштардың сапалық қ асиеттерінің нашарлығ ы; Кө птеген минералдық тың айтқ ыштардың тағ ы бір кемшілігі балласты элементтердің (фтор, хлор, натрий), сондай-ақ улы ауыр металдардың (кадмий, қ орғ асын жә не басқ а) бірге болуы. Осы элементтердің кейбіреуі аз мө лшерде ө сімдіктің ө суі мен дамуына оң тайлы ә сер ете алады. Тың айтқ ыштың жоғ ары мө лшерін жү йелі ең гізгенде балласты элементтердің кө п мө лшері топырақ та жиналып, топырақ қ асиеттері мен қ ұ нарлығ ына кері ә серін тигізе отырып, жер асты ыза суына жылжиды да олардағ ы тұ здардың концентрациясын жоғ арылатады.

- Ө ндіріс, қ алалық жә не тұ рмыстық қ алдық тардың химиялық қ ұ рамын жү йелі, ә рі жан-жақ ты тексерусіз тың айтқ ыш ретінде қ арқ ынды қ олдану.

Осығ ан байланысты алдын алу шараларын қ арастырайық. Отандық жә не шет елдердегі органикалық тың айтқ ыштарды қ олдану тә жірибелерін қ орытындылау нә тижесінде биогенді элементтердің, ә сіресе азоттың шығ ынын болдырмау ү шін тө мендегі жалпы ережелерді басшылық қ а алғ ан жө н:

- 1 га ауыспалы егіс кө леміне жыл сайын 200 кг-нан артық азот ең гізбеу керек;

- Малшаруашылық кешендері бар шаруашылық тарда ауыспалы егістерде мал азығ ы ретінде немесе жасыл тың айтқ ыштар ретінде аралық дақ ылдарды ең гізу (тығ ыздалғ ан ауыспалы егіс нитраттардың шайылу есебінен, ө сімдіктер қ арқ ынды пайдалану салдарынан болатын шығ ындарынан сақ тап қ алады);

-Кү зде тө сенішсіз кө ң ді сабан немесе жасыл тың айтқ ыштармен араластырып ең гізуге болады (бұ л жағ дайда кү з жә не кө ктем-жаз кезең дерінде биологиялық азот иммобилизацияланып, оның шығ ыны біршама азаяды).

- Тың айтқ ыштың тү рін, мө лшерін, ең гізу мезгілі мен ә дісін жә не сің ірілуін дұ рыс таң дау, қ оректік элементтердің шайылу мен сілтісіздену кезінде топырақ тан шығ ын болуын алдын алудың маң ызды тә сілі болып табылады.

- Минералдық жә не органикалық тың айтқ ыштардың тү рін, мө лшерін, қ олдану мерзімі мен тә сілдерін дұ рыс таң дау – шайылу мен сілтісіздену кезінде топырақ тан қ оректік элементтердің шығ ынын болдырмаудың маң ызды амалы.

- Тү йіртпектү зуші – полимерлерді қ олдану [25].

- Ә ктеу жә не шымды кү лгін топырақ тарғ а органикалық тың айтқ ыштарды енгізу қ оршағ ан ортағ а зиян тигізуді, қ оректік заттардың жоғ алуын азайтады, сонымен қ атар топырақ тың минералды тың айтқ ыштармен уыттылығ ы тө мендейді.

- Минералдық тың айтқ ыштарғ а арналғ ан қ ойма кө лемін арттыру, сондай-ақ қ оймалардағ ы механикаландырылғ ан технология жұ мыстарын жетілдіру, яғ ни арту – тү сіру жұ мыстары мен берілген қ атынаста қ оректі элементтерді тың айтқ ыш қ оспасына араластыру, минералдық тың айтқ ыштардың ысырап болуын біршама азайтып, тиімділігін арттырады жә не табиғ и ортаны ластанудан сақ тайды.

Топырақ тың су жә не жел эрозиясы.

Тек жыралардың ө зі кү н сайын 100–200 га жерді «жейді», ал ауыл шаруашылығ ына пайдалануғ а жарамсыз жерлердің кө лемі жыра кө лемінен 3-4 есе артық. Топырақ эрозиясы нә тижесінде ө сімдік шаруашылығ ының 20% ө німі жоғ алады. Топырақ эрозиясының даму дә режесі жә не келтіретін зиян мө лшері кө птеген факторларғ а тә уелді:

- Жергілікті жер бедері

- Дақ ыл тү рлері

- Топырақ тың гранулометрлік қ ұ рамы

- Суару немесе тү скен атмосфералық жауын-шашынның қ арқ ындылығ ы

- Алқ аптың тың аю дең гейі

- Топырақ ты ө ң деу жү йесі.

Эрозияғ а қ арсы шаралар.

- Эрозиялық қ ауіп дә режесін есепке алып, ғ ылыми негізделген топырақ қ орғ ау ауыспалы егісті ө ң деу жә не игеру.

- Топырақ ты эрозияғ а қ арсы ө ң деу жү йелері: қ айырымсыз, сыдыра, минималды, жалды, ұ яғ алап жырту, аудармай терең ө ң деу, топырақ ты тілу жә не т.б.

- Контурлы, террасты, суыртпақ тап жырту эрозияғ а қ арсы мелиоративті шаралар кешенін енгізу.

- Жиілеп егу, сондай-ақ топырақ қ орғ аушы дақ ылдарды тығ ыздап қ атарғ а пайдалану. Бұ л ә діс ә сіресе жең іл топырақ тар ү шін тиімді.

- Қ атты эрозияғ а ұ шырағ ан егіс алқ аптарын кө пжылдық шө птермен шалғ ындандыру.

- Ық тырма танаптарын егу.

- Ү немдегіш егіншілік жү йесін қ олдану.

Пестицидтермен ластану.

Басқ а химиялық заттармен салыстырғ анда пестицидтермен қ оршағ ан ортаны ластауы тө мендегідей сипатқ а ие:

- Олардың биосферадағ ы циркуляциясының қ айта қ алпына келмеуі (авиация мен жер беті аппаратураларының кө мегімен қ олданғ анда пестицид қ оршағ ан орта объектісіне бірден тү сіп, онда толығ ымен ыдырағ анша болады). Қ оршағ ан ортада барлық химиялық қ осылыстардың циркуляциясы ө зара байланысты сызба - нұ сқ а бойынша: атмосфера, гидросфера, литосфера жә не биосфера бойынша ө тетіндігі бұ рыннан белгілі. Ә ртү рлі заттардың циркуляциясының ұ зақ тығ ы бірдей емес, ал кейбір аз персистентті заттар циркуляцияның барлық кезең інен ө тпейді жә не алғ ашқ ы сатыларының бірінде толығ ымен ыдырайды. Бірақ персистентті заттар қ оршағ ан ортаның кейбір объектілерінде жиналуғ а жә не қ атты зиян келтіруге қ абілетті. Олар ә лемдік мұ хитта гидробионттарда олардың концентрациясы болатындық тан жеткілікті қ ауіпті мө лшерде жиналады.

- Табиғ ат пен адам ү шін потенциалдық қ ауіп туғ ызатын белгілеу бойынша препараттардың биологиялық белсенділігі.

- Қ орғ айтын шаралардың жоғ ары тиімділігін қ амтамасыз ету мақ сатында қ олданатын шығ ын мө лшерінің азаюының мү мкін еместігі.

- Препараттардың шаруашылық тың ә ртү рлі салаларында қ олданылуымен, қ оршағ ан ортадағ ы айналымымен жә не азық - тү лiк ө нiмдерiнде қ алдық тардың болуымен байланысты кө п мө лшердегі адамдардың пестицидтермен жанасуы.

- Табиғ и шарттарда препараттардың тұ рақ тылығ ы жә не азық -тү лік тізбегі бойынша берілуі.

- Биологиялық белсенді дең гейге жеткенше тө мен концентрациялы препараттарғ а қ атысты ағ заларда пестицидтердің жиналуы.

- Тамақ тану тізбегі бойынша жиналу жә не берілу. Қ оршағ ан ортада пестицидтердің қ алдық тары ө з кезегінде пестицидтердің концентрациясы ө сетін ірі жануарлар қ олданатын ө сімдіктер жә не жануарлар ағ заларымен жұ тылуы мү мкін. Бұ л олардың тамақ та жиналуы мен соң ында адамдардың қ олдануына ә келеді. Пестицидтердің циркуляциясы келесі сызба-нұ сқ а бойынша жү реді:

· ауа- ө сімдік- топырақ - ө сімдік- шө п қ оректісі- жануарлар- адам;

· топырақ - су- зоофитопланктон- балық - адам.

Пестицидтермен жұ мыс істегенде қ ауіпсіздік шаралары мыналар арқ ылы қ амтамасыз етіледі:

- Тіршілікке зияндығ ын тигізетін гербицидтердің орынын алмастыратын, ө сімдік шаруашылығ ы ө німдерінің қ ауіпсіз ө ндірістік технологиясын, мысалы, табиғ и жауларың қ олдану.

- Пестицидтерді ауыл шаруашылық та немесе басқ а да мақ саттарғ а қ олданғ анда препараттардың санитарлық -гигиеналық қ асиеттеріне, жұ мыс істеу қ ауіпсіздігіне сә йкес регменттерін сақ тау.

- Айналымғ а тү сетін пестицидтер лсы регламентке белгіленген талаптарғ а сә йкес болуы тиіс. Пестицидтердің сипаттамалары нақ ты пестицидтерді мемлекеттік тіркеу кезінде белгіленген сипаттамаларғ а сә йкес болуы тиіс.

- Пестицидтердің қ ауіпсіздігі саласындағ ы мемлекеттік реттеу, бақ ылау жә не қ адағ алау жү йелері.

- Кү рделі ең бекті қ ажет сің етін жә не қ ауіпті жұ мыстарды, препараттарды енгізу тә сілдерін толық автоматтандыруды қ амтамасыз ету.

- Пестицидтермен жұ мыс істейтіндер нақ ты пестицидтерді қ олдану жө ніндегі ұ сынымдарғ а кө рсетілген арнайы жұ мыс киіммен жә не басқ а да жеке қ оғ аныс қ ұ ралдармен қ амтамасыз етіледі.

- Пестицидтермен жұ мыс істеу кезінде жұ мыс орындарында темекі тартуғ а ашық от пайдалануғ а ас ішуге тыйым салынады.

- Ө ң делген тұ қ ымдарды толық жермен жабу керек. Тұ қ ым қ алдық тарын жануарлар мен қ ұ старғ а жем ретінде пайдалануғ а болмайды. Тоғ ан, ү стен, кө л, дренажды жү йе т.б. сияқ ты тұ рмыс қ ажеттіліктеріне пайдаланылатын су кө здері мен ирригациялық сулардың ө неркә сіп қ алдық тарымен ластануына жол бермеу керек.

- Жұ мыс аяқ талғ ан соң препарат контейнерлерін тесіп, майыстыру керек. Ол жойылуғ а жатады. Пестицидтерден қ алғ ан бос контейнерлерді қ айтадан басқ а бір мақ саттарғ а пайдалануғ а тыйым салынады [26].

«Ақ мола-Феникс» АҚ -ның шаруашылығ ында–кө ктемгі дала жұ мыстары басталысымен атап айтқ анда топырақ гербицидтерімен жұ мыс істеуге дейінгі агротехникалық шаралар алдында жұ мысшылар, медициналық тексеруден ө тіп, шаруашылық тың бас агрономының басшылығ ымен таныстырып. нұ сқ аудан ө ткеннен кейін ғ ана гербицидтермен жұ мыс істеуге рұ қ сат беріледі.

Пестицидтермен жұ мыс істеушілер ә рбір 3 ай сайын медициналық тексеруден ө туі қ ажет. Жұ мыс ұ зақ тығ ы 6 сағ аттан аспауы керек, егер қ атты ә сер ететін гербицидтермен (Ураган, Раундап т. б.) жұ мыс істегенде санитарлық ережелерге сә йкес жұ мыс уақ ыты қ ысқ артылады. Жұ мыс кү нінің қ алғ ан бө лігін химиялық заттармен байланысы жоқ жұ мыстарымен байланысады.

Ол ауылшаруашылық жұ мыстарын орындау барысында, атап айтқ анда гербицидтер қ олдануғ а жалпы қ ауіпсіздігі, ішкі тә ртіп нұ сқ ауларымен жұ мыс уакыты ережелерімен таныстыру ү шін ө ткізіледі.

Шаруашылық басшылығ ының болашақ мақ сатта химикаттарды кө п мө лшерде қ олданғ анымен экологияғ а мейлінше зардабын тигізбей, керісінше болғ ан жағ дайда биологиялық жолдарымен ауыстыра қ олдануғ а қ ол жеткізу шарт.

 






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.