Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Билет №30






1. Бірінші дү ние жү зілік соғ ыс, негізгі кезең дері мен қ орытындылары. Империалистік дә уірде жеке елдердің біркелкі дамымауының нә тижесінде бірінші дү ниежү зілік соғ ыс болды. ХХ ғ асырдың басында халық аралық жағ дай қ ұ рт шиеленісіп, ірі мемлекеттер арасындағ ы бақ таластық кү рес кү шейді. Англия дү ниежү зілік шеберхана атанғ ан дә режесінен ө неркә сібі дамудағ ы бірінші орнынан айрылды. Елдің басын біріктіру арқ асында жә не Француз–прусс соғ ысының нә тижесінде бес миллиард марк контрибуция алғ ан Германия ө з экономикасын жедел дамыту мү мкіндігіне жетіп, ө неркә сіп ө німдерін шығ аруда Англияны ү шінші орынғ а ығ ыстырып, дү иие жү зінде АҚ Ш-тан кейінгі екінші орынғ а шық ты. 1912 жылы мысалы, Германияда 17, 6 миллион тонна шойын қ орытылса, Англияда 9 миллион тонна ғ ана болды. Экономикалық қ уатыныц шапшаң ө суін пайдаланғ ан жас герман империалистері жаң а нарық тық аймақ тарды алуғ а, отарланғ ан жерлерді қ айта бө лісуге, еуропалық континентте билік жү ргізуге тырысты.

Германияның кү шеюі Еуропадағ ы басқ а ірі мемлекеттерді абыржытты. Ә сіресе отарлап алғ ан жері жеткілікті ә рі ө неркә сібі ерте дамығ ан, байырғ ы империалистік елдерді ― Франция мен Ресейді қ атты алаң датты. Оның ү стіне герман–австриялық одақ шартына қ ол қ ойылды, оғ ан Италияның қ осылуы жас герман империалистерінің Еуропадағ ы салмағ ын кү шейтті. Осы қ ұ рылғ ан ү штік одақ қ а жауап ретінде орыс-француз одағ ы пайда болды. Бұ л еуропалық мемлекеттерді екі антогонистік топқ а бө ліп, екі жақ ты шешуші шайқ асқ а дайындық қ а кірісті.

Алайда, британиялык басқ арушы топтар осы екі тогопистік одақ қ а деген қ арым катынасын бірден айқ ын ұ стағ ан жоқ. Ө йткені, ағ ылшын империалистерінің француз жә не ресейлік империалис-теріне карағ анда карама кайшылық тары кү рделі еді. Тіпті Англия алғ ашқ ы империалистерінің Еуропадағ ы ық палының ө зінің орыс жә не француз бақ таластарын ә лсіз деп ессптеді. Ресейді ә лсірету мақ сатымен британиялық басшылар 1902 жылы ағ ылшын-жапон одақ шартын жасады. Жапония мұ ны ө зінің Ресейге қ арсы соғ ысында шебер пайдаланды.

Дегенмен, германдық сауданың ө суі, оның жаң а нарық тарды иемденіп, одан ағ ылшын бұ йымдарын ығ ыстыра бастауы Англия мен Германия арасындағ ы қ атынасты қ иындата тү сті.

Германияның қ уатты ә скери-тең із флот қ ұ ру ү шін бағ дарлама жасауы Англияның сыртқ ы саясатына кү рт ө згерістер енгізді. 1904 жылы бұ л елде Франциямен жақ ындасу ү шін ірі қ адамдар жасалды. Бұ л Англия мен Ресей арасындағ ы қ арым-катынастардың жақ саруына алғ ы шарт жасадьі. Патша ө кіметі Антантағ а тә уелді еді. 1908 жылы оның шет елдерге борышы 8 миллиард сомғ а тең болды. Оның ү стіне Ресей Англия меи Францияның кө мегі арқ асында бұ ғ аздарды пайдалануғ а ү міт етті. Ал Антанта Германиямен ү лкен соғ ыс бола қ алғ ан жағ дайда Ресейдің ірі -ә скери кү шін пайдаланбақ еді. Бірақ ағ ылшын-орыс қ атынастарын жақ сарту ісі қ иындық қ а тү сті. Ең алдымен олар ө здерінің Иран, Ауғ анстан, Тибеттегі бақ таласты істерін реттеді. Ақ ырында орыс-француз одағ ы мен ағ ылшын–француз Антантасы бірігіп, ү штік келісімге айналды.

Бір-біріне қ арама-қ арсы Ү штік Одақ пен Ү штік келісімнің қ ұ рылуы басты империалистік мемлекеттер арасындағ ы кү ресті одан ә рі ү детті. Алайда, одақ қ ү рамына кірген мемлекеттер арасындағ ы ө зара қ айшылық тар жойылғ ан жоқ. Мә селен, Италия мен Австрия–Венгрия монополистерінің ө зара қ ақ тығ ыстарының ө ршуі нә тижесінде Италия ө зі кірген Ү штік Одақ тан 1909 жылдан бастап іргесін аулақ сала бастады. Ал, Австрия–Венгрия ақ ырында Герман империялистерінің жандайшабына айналды.

Ү штік келісімдегі жағ дай да осындай еді. Ө зара қ ырқ ыс тоқ талмаганымен, кү ш алып келе жатқ ан жас герман империализмі алдында біршама жұ птарын сақ тай білді. Мысалы, Мароккадағ ы імпериалистік билік ү шін таластың арты 1911 жылы герман-француз соғ ысына айналу қ аупі туғ ан кезде Англия батыл тү рде Францияны қ олдады. Германия шегінуге мә жбү р болды, оның солтү стік Африкада отарларғ а ие болу ойы іске асқ аң жоқ. Антанта Ү штік Одақ қ а жік салу арқ ылы ә лсіретуге тырысты. Оғ ан 1911 жылғ ы Тү рік–Италия соғ ысын пайдаланды, Антанта Италияны қ олдады. Ал Германия Тү ркияғ а кө мек кө рсете алмады. Себебі Австрия–Венгрия, Италия жә не Германия одақ тастар еді. Соғ ыстың нә тижесінде Италия Ливияны билеу қ ұ кына ие болды.

Екі империалистік блоктардың арасындағ ы кү рес 1912–1913 жылдары Балқ ан соғ ыстарында жалғ асып ақ ырында бірінші дү ниежү зілік соғ ыстың басталуын тездетті. Бірінші Балқ ан соғ ысы (9.Х.1912—30.V.1913) Балқ ан одағ ы мен Тү ркия арасында болды. Балқ ан одағ ының қ ұ рамына Болгария, Сербия, Греция жә не Черногория кірді. Оның қ ұ рылуына Ресей мен Антанта белсене қ атысты. Осы Одақ арқ ылы олар Германияның Оң тү стік жә не Оң тү стік-Шығ ыс Еуропадағ ы ық палын ә лсіретуге тырысты. Алайда, бұ л бағ ытта Англия екіұ шты саясат жү ргізді. Ол бұ л ауданда Германияны ә лсіреткісі келгенімен, Ресейдің ық палының ө суін қ аламады да, Тү ркиядан біржола қ ол ү згісі келмеді жә не Ресейдің бұ ғ аздарды пайдалану ниетіне онша қ олдау жасамады. Ірі мемлекеттерден қ олдау таппағ ан Тү ркия жең ілді. Лондон бітімі бойынша Тү ркия Стамбул мен Шығ ыс Франциядағ ы шағ ын жерден басқ а барлық еуропалық аймағ ынан айырылды. Германия тағ ы да батылсыздық кө рсетті. Соғ ыстан Балкан одағ ы нығ айып шық ты. Болгарияның шоқ тығ ы биіктеді. Балкан тү бегінде Антанта бағ ыты кү шейді.

Ә йтсе дс Балкан одағ ының мемлекеттері ө з жең істерінің нә тижелерін бө лісе алмады. Оны Герман-Австрия топтары пайдаланып, болгар-серб одағ ын кұ латудын бар амалын істеді. Олар Болгарияны қ олдады. Ал Сербия мея Греция оғ ан қ арсы жасырын келісімге келді. Екінші Балкан соғ ысына ә кеп соқ ты (29.VI—10.VIII.1913). Онда Греция, Сербия жә не Черногория Болгарияғ а қ арсы соғ ысты. Оларғ а Румыния мен Тү ркия қ осылды. Соғ ыс Болгарияның женілуімен аяқ талды.

Бухарест бітімі бойынша Болгария Румынияғ а Оң тү стік Македония жә не Батыс Фракеяның бір бө лігін, Сербияғ а Солтү стік Македонияны тұ тас дерлік берді. Балкан соғ ыстары жалық тарғ а қ айғ ы-қ асірет ә келді. Онда Черногория 11, 9 мың, Греция 68 мың, Сербия 71 мың, Болгария 156 мың, Тү ркия 156 мың адамынан айырылды.

Бұ л соғ ыстың қ орытындысында герман дипломатиясы жетістіктерге жетті. Балкан Одағ ы жойылды. Болгария Антанта ық палынан кетті. Оның есесіне Румыния Австрия ық палынан кетіп, Ресеймен жақ ындасты. Сө йтіп, Балкан тү бегіндегі бірінші топ – Сербия, Черногория, Греция жә не Румыния Антантадан қ олдау тапты, екінші топ Болгария мен Тү ркия Германиямен бірікті.

Тө ніп келе жатқ ан соғ ысты АҚ Ш ө зінің экономикалық жә не саяси бағ ытын нығ айтуғ а пайдалануғ а тырысты. Олардың ө кілі полковник Хауз екі блокты бір-бірінс айдап салудың бар амалын жасады. Алдымен ол АҚ Ш (бейтараптық сақ тайды деп жариялады, ал соғ ыс бола қ алғ ан жағ дайда Англия Ресей ү шін соғ ысқ а кіріспеуі мү мкін деген болжам жасады. Мұ ндай тұ жырымдар Герман империалистерінің ү мітін арттырып, оларды соғ ысқ а итсрмеледі.

Осы жагдайда 23 маусымда Сараевода австрия тағ ының мұ рагері принц Франц Фердинанд ө лтірілді. Венада қ атты абыржушылық байқ алды. Австрия ү кіметі бір айғ а жуық ү н-тү нсіз жатып алды. Тек қ ана Германияның желпінтуінен ғ ана шілде айында Сербияғ а қ арсы ү зілді-кесілді талап қ ойылды. Ол қ ойылғ ан он шарттың тоғ ызын қ абылдайтынын мә лімдеді. Тек тергеу ісін жү ргізу ү шін австриялық тарды ө з жерлеріне жіберуге қ арсы болды да, барлық даулы мә селелердің тө релігін Гааглық трибунал шешсін деп сауал салды. Алайда Австрия–Венгрия 28 шілдеде Сербияғ а соғ ыс жариялады. Оғ ан жауап ретінде Ресей мобилизацияғ а кірісті. Германия 1914 жылдың 1-ші тамызында Ресейге, тамызда Францияғ а соғ ыс жариялады. 5-ші тамызда Англия ресми тү рде соғ ысқ а кірісті. Осы жағ дайда АҚ Ш бейтараптық сақ тады. Ал Тү ркия мен Болгария австро-германдық блок жағ ына шық ты.

Бірінші дү ниежү зілік согыстың басталуына Германия мен Англия арасындағ ы антогонизм шешуші роль атқ арды. Осы басты қ айшылық пен қ атар Германия мен Францияның Эльзас жә неЛотарингия ү шін, Германия мен Ресейдің Константинополь жә не бұ ғ аздар ү шін, Ресей мен Тү ркияның Армения жә не Константинополь ү шін, Австрия мен Ресейдің Балкан ү шін, Австрия менИталияның Албания ү шін талас-тартыстары себеп болды.

Бірінші дү ниежү зілік соғ ыс сипаты жағ ынан ә ділетсіз, жаулаушылық, империалистік соғ ыс болды. Мемлекеттер жаулау-шылық саясат жү ргізді. Соғ ыс ірі мемлекеттердің империалистік катынастарынан туды. Олар отарлар мен ұ сақ елдерді қ айта бө лісу ү шін ұ рыс дала ұ рыс даласына шық ты. Бұ л соғ ыста екі қ ақ тығ ыс алдың ғ ы шепте тұ рды. Бірі Англия мен Германия, екіншісі Герман мен Ресей арасында болды. Осы ү ш ірі мемлекет бірінші дү ниежү зілік соғ ысты бастаушылар болды. Ал қ алғ андары олардың одақ тастары еді. Соғ ыс шең беріне біртіндеп қ ұ рамында бір жарым миллиардтан астам халық бар 38 мемлекет кірді. Тө рттік одақ қ а Германия, Германия отарларымен, Австрия-Венгрия, Тү ркия мен Болгария кірді. Ал Антантағ а —Англия, Рессей, Франция, Бельгия, АҚ Ш, Португалия, (бә рінің де отарлары бар) Сербия, Жапония, Румыния, Греция, Черногория жә не басқ а елдер енді. Империалистік соғ ысқ а байланысты армия қ атарына 77 миллион адам шақ ырылды. Оның ішінде Германия – 13, 2 миллион, Австрия-Венгрия – 9 миллион, Тү ркия – 1, 8 миллион, Болгария – 1 миллион, Ресей – 19 миллион, Англия – 9, 4 миллион, Франция – 8, 1 миллион, Италия – 5, 6 миллион, АҚ Ш – 3, 9 миллион, Румыния – 1 миллион жә не тағ ы басқ алар.

2.ХХғ. бас кезiндегi ағ ылшын-ү ндi қ айшылығ ының шиеленiсуi. Махатма Ганди-гандизм. Монтегю-Челмсфорд реформасы (1917-1919 ж.). Бірінші дү ниежү зілік соғ ыс кезінде ұ лттық қ озғ алыстың ө рістеуі, ағ ылшын ү кіметін Конгресстің талаптарын тың дауғ а кө ндірді. Кү шпен немесе кү шсіз кү рес мә селелері, «свараджағ а» жету жолдары қ аралды (самоуправление). Ө зін-ө зі басқ ару бірте-бірте интеллектуалдық, моральдық жә не материалдық жағ дайлардың жақ саруымен келеді деп ойлады. Индустардың бір тұ тас майданы, кө семдерінің ө з ара ынтымағ ы, соғ ыс жылдары ү лкен роль ойнап, ағ ылшын ө кіметі ү нді проблемасын қ арауғ а мә жбү р етті. Монтегю – Челисфордтың баяндамасында: «Индустарғ а мү мкіндікті – олар ө здері қ андай жағ дайда жауапты қ арайды, ө здері қ андай тұ рғ ыда қ арайтандық тарына қ арай».

1917 ж. 20 тамызда Индия істерінің министірі Монтегю қ ауымдар палатасында былай деген болатын: «Брест империясының бө лімбес бө лшегі есебінде Индияғ а біраз ө зін-ө зі басқ ару ү шін мү мкіндіктер беру керек жә не индустарды басқ арудың барлық бө ліміне тарату керек. Бұ рынғ ы реформағ а қ арағ анда, бұ л декларация «революциялық» болды, мұ нда жауапты ү кімет сайлау туралы уә де берілген болатын. «Философиялық либералисттерге сенім декларациясы».

1917 ж. Қ арашада Индия ісінің министірі индустармен келіп, ө зінің реформа жобасын вице-король, лорд Челмсфордпен жә не ағ ылшын чиновниктері мен индустриялық саяси қ айраткерлерімен кең ес ө ткізді. 1918 ж. нә тижесі Монтегю – Челмсфорд баяндамасында айталды. 1919 ж. бастап аса баяндаманың негізі бойынша елді баяқ ару басталды.

1918ж жыларалық Конгресстің сессиясында ө зін-ө зі анық тау талабы ұ сынылды, Бұ л Конгресстің бө лінуіне ық пал етті: оның ішінде Либералдар федерациясы деп аталатын жеке партия баяулары (умеренные) шық ты. Жаң а ғ ана аз санды болды жә не тек кү рестің конституциялық формаларына бағ ытталғ ан.

Ү ндістанның І Дү ниежү зілік соғ ысқ а кіруі оның ә леуметтік-экономикалық жә не саяси ө мірдің жаң а кезең ін білдірді. Ағ ылшындар ә скери заказдарын жергілікті кә сіпорындарында орналастыру нә тижесінде ү нді буржуазиясының бая процессі жү ріп жатты. Ү ндістанның Британ империясымен байланысты соғ ысқ а қ атынасу жө ніндегі рө лі артты.

1919ж заң шығ ару жиналысындағ ы сайлаушылар қ ұ рамын кең ейтуді кө здеген Ү ндістанды басқ ару жө ніндегі заң ағ ылшын парламентімен қ абылданды. Британдық тар Индияда заң дық мемлекеті генерал-губернатормен заң қ абылдаушы орган атқ арды. Ү кімет екі палатадан тұ рды: Мемлекеттік кең ес жә не заң қ абылдайтын жиналыс. 1919 ж.

Заң Конгресстің арасында дау туғ ызып, біразы (умеренный) бұ л Индиядағ ы ө зін - ө зі басқ аруғ а апаратын баспалдақ десе, Конгресс кө пшілігі бұ л заң ды қ олдағ ан жоқ. Конгресстік свараджалық қ анаты Дешабандху жә не Момилал Неру бастағ ы заң қ абылдаушы органғ а кірді.

«Монтфодтың реформасы Ұ лттық конгресс даму кезең сә йкес келді. Соғ ыстың ә сері, халифат қ озғ алыс, мұ сылмандармен индустарды біріктіріп, саясат пен методтарында кө птеген ө згерістер болды. Махатма Ганди Оң тү стік Африка кү рестің жаң а ғ ылыми тү рі жә не оның жеке асыруы туралы ілім «сатьяграхуды» ә келді (бейбіт тү рде бірлеспеу). Конгресс бұ л идеяны қ абылдап 1921 ж. Конгресс уставына кіргізді. «Индияның ұ лттың конгрессінің мақ саты – делінген статьяда – Индия халқ ының заң ды жә не бейбітшілік жолдарымен свараджағ а жету». Британдық империя шең берлігі ө зін - ө зі басқ ару бұ л енді мақ сат болғ ан жоқ. Конгресстік жолдарымен бірге «конституциялық емес» жолдарды пайдалануы керек делінген. «Монтфорд» реформасы сә тсіздікке ұ шырады, ү йткені бұ л реформа Индиядағ ы «саяси оштық ты» қ анағ аттандарғ ан жоқ.

М.Ганди қ ызметі жә не оның Ү ндістанның қ оғ амдық -саяси ө міріне ық палы жә не 1920-1930жж Ү ндістанның экономикалық дамуында болғ ан ө згерістер. Махандас Ганди 1869 ж. (индустриялық діни семьясы) Гуджарат «гандизм». 1891-1893 ж.ж. Бомбейде адвокат, 1893-1914 ж.ж. Оң тү стік Африка сауда фирмасының юристө консульті. Осында жаң а токмикалық кү рес «сатьяграху» (кү ш кө рсетпей қ арсыласу). 1919 ж. ИНК мү шесіне кіріп, басшыларының бірі болады. 1919-1922 ж.ж. Индия ұ лттық азаттық қ озғ алычтарды басқ арып, кө птеген митингімен демонстрация Ағ ылшын ү кіметіне қ арсы кү ш кө рсетпей қ арсылық кө рсетуге шақ ырады. 1923-1928 ж.ж. жіп иіру мен мата тоқ удын қ ол жұ мысын дамытуғ а ү гіттейді, қ ол тигізуге болмайтын институттарды жоюғ а шақ ырады. 1919-1947 ж.ж. Индия ұ лттық конгрессінің басты басты лидері оны Махатма (кең жү ректі) деп атағ ан. 1948 ж. индустардың шовинис қ оғ амыдық мү шелері қ олынан кө зе табады. «Сарводойя» «жалпығ а бірдей жайлылық».

1920-1930жж Ү ндістан ұ лт-азаттық кү рестің жаң а кезең і басталды. 1920ж Ахмадабад мақ та-қ ағ аз фабрика жұ мысшыларының, Бомбей текстельшілерінің, темір жолшыларының митингісі ө тті.

1925ж Ү ндістан Коммунистік Партиясы қ ұ рылды.

Сол уақ ытта, 1885ж Ү Ұ К бұ қ аралық партияғ а айналды. Кө шбасшысы, ө з кү шімен келген, Мохандос Карамчант Ганди тағ айындалды. Отаршылдық қ а қ арсы протесті билік пен жергілікті элита арасындағ ы конституциялық диалогқ а айналғ ан саяси моделін қ ұ ру жіне дамыту арқ ылы М. Ганди саясаткер жә не ұ лттық кө шбасшысы ретінде белгілі болды.

Ганди Ү ндістан алдында қ ойғ ан негізгі саяси мақ саты кезең -кезең мен жә не бірте-бірте тә уелсіздікке қ арай қ озғ алу, ал басты саяси міндеті, бұ л мақ сатқ а жету арқ ылы – барлық ә леуметтік – таптық топтар мен партиялық -саяси кү штерді олардан да авторитетті жә не алдында қ атысты жалпыү нділік ұ йым – Конгресс билігі астында біріктіру болды. 1919ж Ү ндістанда «Хартал» формасындағ ы протестер толқ ыны болып ө тті.

Осы 1919ж ү кімет Армитеатрдағ ы қ арсы тұ ру митингісін оқ қ а жаудырды 1000-ғ а жуық қ атысушылар ө лді, ал 2000 жараланды. Осындай қ ырғ ынғ а қ арсы тұ ру толқ ынында Ганди 1920ж 1-тамызында мемлекеттің тарихындағ ы алғ ашқ ы азаматтық бағ ынбаудығ алғ ашқ ы компаниясын ө ткізді. Ол шаруалар қ озғ алысы фонындағ ы антиағ ылшындық митингілері мен демонстрациялар тү рінде ө тті. Кампанияның негізгі мазмұ ны барлық ағ ылшындық қ а – тауарлар, оқ у орындары, сот, ә кімшілік т.б. қ арсы тұ ру болды. Бұ қ араның ә леуметтік белсенділігі Ү Ұ К ішкі жағ дайғ а ә сер етті. Мұ нда 1920ж Конгресстің активизациясы мен радикализациясын талап еткен солшыл ұ лттық ағ ымы қ алыптасты.Ү Ұ К солшыл қ анаттың кө шбасшысы мен идеологы Джавахарлал Неру болды.

Бұ л жылы Ү Ұ К Ү ндістанғ а доминион статусын беруге кө ж\здеген жаң а конституция қ абылдайды. Бұ л жобаны назарғ а алуғ а ағ ылшындардың бас тартуы екінші азаматтық мойесұ нбаушылық кампаниясының ашылуына сылтау болды.

1920жж Ү ндістан копиталимнің кең еюімен сипатталады. Ү нді Ұ лттық буржуазиясының фабрикалар саны ө сті, ірі ө ндірістегі жұ мысшылардың саны арта тү сті. Алайда ағ ылшын монополиялық капиталы несие мен қ ұ рал-жабдық тардың ә келінуін бақ ылады. Осы уақ ытта ағ ылшын мен ү нді капиталы арасындағ ы бә секелестік кү шейді, ә сіресе текстиль нарығ ында. Пайда ү шін кү рес барысында ең бекті рационализациялау, яғ ни жұ мыскерлерді қ ысқ артып, ең бекті интесификациялау арқ ылы жетістікке тетуне талпынды.

Индиядағ ы «Монтфорд» реформасы сә тсіздікке ұ шырауының себептерін зерттеу ү шін Саймон бастағ ан комиссия қ ұ рылды.Комиссия қ ұ рамына бірде – бір индус кірген жоқ. Ағ ылшын Инд. Жалғ ыз, ірі жә не жақ сы ұ йымдасқ ан партияда сайысқ ан жоқ. Саймонның комиссиялары ө з жұ мысын жү ргізіп жатқ анда 1928 ж. Делиде барлық партиялардың конференциясы болды. Монтилла Неру баяндама жасап, Индияғ а толық тә уелсіздік емес, тек доминиондық беру туралы айтылды. Ағ ылшын ү кіметі тарап нақ тылы жауап ала алмағ ан олар, ө здерінің мақ саттарын ө згертіп, енді Индияның толық тү рде тә уелсіздік алуы туралы талап қ ойылды.

Саймонның коммисиялары Индияның конституциясын конференциядағ ы дө ң гелек столда талқ ылымақ болды. 1930 ж. Лондонда дө ң гелек столының конференцияда бірінші сессия болып, Махатма Ганди Бастағ ан Конгресс «азаматық бағ ынбау» қ озғ алысын бастады. Конференцияның екінші сессия Конгресстен жалғ ыс Ганди қ атысып, «ұ лт бағ ынбау» қ озғ алысын тоқ татты. Лорд Ирвинмен пактіге қ ол қ ойды. Ү шінші сессия 1932 ж. басталып, мұ нда Индиядағ ы барлық саяси топтар қ атысты. «Индия федерациясы» туралы идея. Ағ ылшын провинциялық Индия жә не Индия княздары. Мұ сылман мен индустардың арасында алауыз туып, мұ сылмандары европалық қ ұ пия тү рде қ олдан «Діни кауымдық ө кілдік» туралы қ аулы қ абылданды.

3.Тарихты оқ ытудың эвристикалық тү рлері (сабақ -ойталастар, пікірталастар). Оқ ытудың эвристикалық тү рлері. Сабақ -ойталастар. Пікірталастар. Жоғ арғ ы буын оқ ушыларымен мұ ғ алім «XX ғ асырдың басындағ ы Қ азақ станның саяси-ә леуметтік дамуы» деген тақ ырыпта ойталас-сабақ дайындап, ө ткізе алады. Онда мұ ғ алім «Қ азақ станда саяси қ озғ алыстардың дамуына кімдердің ық палы кү шті болды: ұ лттық демократтар ма, ә лде социал-демократтар ма? Ө з жауабың ды негізде»деген мә селені алғ а тартады.

Ойталастың алдында оқ ушылар оны жү ргізудің тә ртібімен танысады. Ол тә ртіптің негіздері мынадай: ең басты нені дә лелдейтінің ді біл; ең мық ты дә лел нақ ты дерек; қ исынды жә не сабақ тастық пен сө йле; ө зің жақ сы білетінің ді ғ ана айт; ө з қ арсыласың ды қ ұ рметте жә не оның ойын бұ рмалама; ө зің е дейінгі айтылғ андарды қ айталама; Қ олың ды босқ а сермей берме жә не дауыс кө рерме.

Пікірталасқ а оқ ушылар ү йде алдын-ала дайындалады. Олар теориялық тұ жырымды қ алай теріске шығ аруды немесе белгілі бір ұ станымын қ алай қ орғ ауды ойластырады. Пікірталасты шағ ын кө рініс, мини спектакль тү рінде ұ йымдастыруғ а болады.Белгілі бір ұ станымды ойлай отырып, оқ ушылар дауысын, мимикасын, жү ріс-тұ рысын қ ұ былтып ө зі қ орғ рғ айтын тұ лғ аның кейпіне енугше тырысады. Пікірталастағ ы мұ ғ алімнің ролі пікірталасты ұ йымдастырып, оны бағ ыттап, ө з пікірін кү штеп таң бай, оқ ушылардың еркін пікір айтып, қ орытынды жасауына жағ дай туғ ызуы болмақ.Ал оқ ушылар пікірталас барысында тарихшылардың ең бегімен танысып, қ ажетті дә йексө здер жинақ тап, дерек кө здерін зерттейді.

Баламалы жағ дай. Ойталас-сабақ та нақ ты ө мір сү ріп тұ рғ ан тарихи шындық қ а баламалы жағ дайды ү лгілеуге жә не оны талқ ылауғ а болады. Баламалы жағ дайғ а талдау жасау оқ ушылар мынадай жаднаманы пайдаланады.

1.Ұ сынылғ ан ә р бір даму жолының мә нін анық та.

2.Олардың тарихи шарттылығ ын айқ ында.

3. Оларғ а ө з кө зқ арасың ды анық та.

4.Таң далғ ан даму жолының артық шылық тары мен кемшіліктерін тү сіндір.

5. Жоқ қ а шығ арғ ан даму жолының артық шылығ ы мен кемшіліктерін кө рсет.

6.Жасалғ ан таң дауды бағ ала.

«Қ азақ жерінің» Ресей қ ол астына ө те бастауы тақ ырыбында баламалы жағ дай тә сілін қ олдануғ а болады. Бұ л сабақ та Ресейге қ осылу жө нінде екі тү рлі қ арама-қ арсы кө зқ арасты ұ станғ ан Ә білхайыр хан мен Барақ сұ лтан бастағ ан екі саяси кү ш –сынып оқ ушыларының екі командасын қ ұ райды. Олар ө з кө зқ арастарын дә лелдеу ү шін ғ ылыми деректерге, батыл болжамдарғ а жү гінеді. Пікірталаспен бірге диспут-диалог тү ріндегі тә сілді қ олданудың дидактикалық жемісі мол. Бұ л тә сілді тарихи тұ лғ алардың ойталас диалогы кө рініс табады. Мысалы, М.Шоқ ай-А.Ф. Керенский, А.Байтұ рсынов- В.И.Ленин, Ә. Бө кейханов- Ә. Жангелдин, Т. Рысқ ұ лов- И.В. Сталин арасындағ ы ойталас диалогтар.

 

 

 






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.