Билет №24

1.ХVІІІ ғ. Ресей. І Петр қ айта қ ұ рулары, оның нә тижесі. Ресейде болғ ан қ айта қ ұ рулар ел ө мірінің барлық жақ тарын қ амтыды: экономиканы, саясатты, ғ ылымды, тұ рмысты, сыртқ ы саясатты, мемлекеттік қ ұ рылысты. Олар ең бек массаларының жағ дайына, шіркеу істеріне ә серін тигізген жоқ. Кө бінесе бұ л қ айта қ ұ рылулар І Петр қ ызметімен байланысты (1689-1725). Жалпы Петрдің реформалары Ресей мемлекетін нығ айтуғ а жә не басқ ару тобын батыс-еуропалық мә дениетке абсолюттік монархияны бір уақ ытта кү шейтумен біріктіруге бағ ытталды. Петрмен қ ұ рылғ ан Сенат, ішіндегі 9 адаммен, 1722 жылғ ы Жарлық бойынша, уақ ытша істеген жоғ ары ү кіметтік мекемеден ү немі істейтінге айналғ ан. Сенат сот билігін, сауданы, мемлекеттің алым мен шығ ынын бақ ылағ ан. Оғ ан Дә режелік пен Елшілік бұ йрық тардың қ ызметтері берілген. Сенаттағ ы шешімдер алқ алы қ абылданғ ан, жалпы жиналыста жоғ ары мемлекеттік билігінің барлық мү шелердің қ олдарымен бекітілген. Егер 9 сенаттардан біреуі қ олын қ оймаса, шешім жарамсыз болып саналады. 1717-1721 жж. басқ арма орындау билігі саласында реформа ө ткізілген. Оның нә тижесі: швед ү лгісі бойынша 13 коллегия қ ұ рылғ ан.

Жарғ ы бойынша 14 желтоқ санда 1717 ж. 9 алқ алық қ ұ рылды: Ә скери, Берг, Ревизион, Сыртқ ы істер, Адмиралтейлік, Ә ділеттер, Камералар, Штатс-конторалары, Мануфактуралар. ХVП ғ. бірінші ширегінің аяғ ында 13 алқ алық болды, олар функционалдық принципі бойынша қ алыптастырылатын орталық бас мекеме болды. Алқ алық тың бас регламенті (1720 ж.) басқ арудың ү лкен ережелерін, штаттарды жә не іс жү ргізу тә ртібін орнатты. Алқ алық келесі қ ұ рамда қ атысты: президент, вице-президент, 4-5 кең есші, 4 асессор. 1719-1720 жылдары ү лестерді қ ұ ртқ ан екiншi облыстық реформа ө ткізілді. Губерния сардарлардың басшылығ ымен 50 провинцияларғ а бө лiне бастады, ал ауыл аймақ тар жергілікті комиссарлар басшылығ ымен дистриктiлерге бө лінді. Оларды Камер-ә ріптестері тағ айындады. Реформа нә тижесінде билік орталық тандырылды. Жергiлiктi органдар ө зiн-ө зi басқ ару билігін жоғ алтты. 1719 ж. жү ргізілген сот реформасы Ресейдің барлық сот жү йесін реттеді, біріктірді жә не кү шейтті. Реформаның негізгі міндеті – ә кімшіліктен сотты бө лу. Сот жү йесінің басында ең маң ызды мемлекеттік істерді шешкен монарх тұ рды. Ол жоғ арғ ы сот болды жә не кө птеген істерді ө з бетімен таратты. Оның бастамасымен сот функцияларын іске асыруғ а кө мектескен «іздестіру істерінің кең сесі» туындады. Бас прокурор жә не обер-прокурор патша сотына жатты [5].

2.Тү ркия Республикасының қ ұ рылуы. Ататү рік ү кіметінің реформалары. Этатизм саясаты. Тү рік немесе Кемалшылдар тө ң керісі — 1919-1923 жж. аралығ ында М. Кемаль Ататү ріктің басшылығ ымен жү зеге асқ ан ұ лттық тө ң керіс Бұ л тө ң керіс халифа атағ ы (мұ сылман қ ауымының басшысы) бар тү рік сұ лтаны жә не оны қ олдағ ан, діни тұ ғ ырнамада тұ рғ ан феодал-шенеуніктерге қ арсы бағ ытталды.. Мақ саттары: Шетелдік басқ ыншыларғ а қ арсы кү ресу жә не Тү рік империясы аумағ ының қ алғ ан бө лігін сақ тап қ алу; Сұ лтанат пен халифатты жою; Жартылай феодалдық, жартылай отарлық Тү ркияны тә уелсіз ұ лттық буржуазиялық мемлекетке айналдыру. Нә тижелері мен салдарлары:

Тү ркияның егемендігі мен аумақ тық бү тіндігінің заң ды тү рде мойындалуы;

Тізе бү гу тә ртібі, халық аралық қ аржылық бақ ылау жә не шетелдік концессионерлердің саяси артық шылық тарының жойылуы; Сұ лтанат (1922 ж.) пен халифаттың (1924 ж.) жойылуы; Лозанн бейбіт келісімшартына қ ол қ ойылуы (1923 ж.); Тү рік республикасының жариялануы (1923 ж.). Ататү рік Тү ркия ү шін ө мірлік маң ызы зор бірқ атар реформаларды жү зеге асырды. Бұ л реформалар келесідей бес топқ а бө лінеді:

1. Саяси реформалар:

Сұ лтанаттың жойылуы (1922 ж. 1 қ араша);

Республиканың жариялануы (1923 ж. 29 қ азан);

Халифаттың жойылуы (1924 ж. 3 наурыз).

2. Қ оғ амдық ө мірдегі реформалар:

Ә йелдерге ерлермен тең қ ұ қ ық тардың берілуі (1926 – 1934 жж.);

Бас киім мен киім реформасы (1925 ж. 25 қ араша);

Діни шіркеулер мен ордендардың қ ызметтеріне тыйым салынуы (1925 ж. 30 қ араша);

Фамилиялар туралы Заң (1934 ж. 21 маусым);

Аттарғ а лақ ап аттар мен атақ тар тү ріндегі қ осымшалардың алынып тасталуы (1934 ж. 26 қ араша);

Халық аралық сағ ат, кү нтізбе жә не ө лшем жү йелерінің енгізілуі (1925 – 1931 жж.).

3. Қ ұ қ ық қ орғ ау саласындағ ы реформалар:

Меджелле кү шінің жойылуы (шариғ атқ а негізделген заң дар жинағ ы) (1924 – 1937 жж.);

Жаң а Азаматтық кодекс пен басқ а да заң дар қ абылдау нә тижесінде зайырлы мемлекеттік басқ ару жү йесіне кө шу.

4. Білім беру саласындағ ы реформалар:

Барлық білім беру органдарының бір басшылық қ а бағ ындырылуы (1924 ж. 3 наурыз);

Жаң а тү рік ә ліппесінің қ абылдануы (1928 ж. 1 қ араша);

Тү рік лингвистикалық жә не тарихи қ оғ амдарының қ ұ рылуы;

Университеттік білім берудің реттелуі (1933 ж. 31 мамыр);

Ә семдік ө нерлер саласына жаң алық тардың енгізілуі.

5. Экономика саласындағ ы реформалар:

Ашар жү йесінің (ауыл шаруашылығ ының ескірген салық салу жү йесі) жойылуы;

Ауыл шаруашылығ ындағ ы жеке кә сіпкерліктің ынталандырылуы;

Ү лгілі ауыл шаруашылығ ы кә сіпорындарының қ ұ рылуы;

Ө неркә сіп туралы Заң ның шығ арылуы жә не ө неркә сіптік кә сіпорындардың қ ұ рылуы;

1-ші жә не 2-ші Индустриалды даму жоспарларының қ абылдануы (1933-1937 жж.), бү кіл ел аумағ ында жол қ ұ рылыстарының жү ргізілуі. Мұ стафа Кемал ұ лттық экономиканы ре-формалауғ а шұ ғ ыл кірісті. Ол оның басты қ ағ идаты ретінде этатизм идеясын ұ сынды. Этатизм қ ағ идаты тек мемлекеттік реттеуге жә не аралас экономика қ ұ руғ а ғ ана тірелмеді. Елде ресми тү рде азаматтардың жә -не олардың қ ауымдастық тары-ның жекеменшік кә сіпкерлігін жандандыруғ а кө ң іл бө лінді. Соғ ан қ арамастан, кә сіпкерлік-те ұ лттық мү дде тыс қ алып, алыпсатарлық кең ө рістей бергендіктен, Мұ стафа Кемал ө неркә сіп пен кө ліктің елеулі секторларына мемлекеттік меншік орнатуғ а кірісті. Елде шетелдік концессиялар жою басталғ анымен, шетел инвестицияларын тарту тоқ татылғ ан жоқ. Соғ ыстан кейінгі кезең елдің дамуының барлық концепциясын қ айта қ арастырумен белгілі болды. Жалпы ұ лттық мү ддені қ орғ ай алмағ ан НРП-ң ық палы қ оғ амда тө мендеді. Экономикалық қ иыншылық тарғ а байланысты халық тың қ анағ аттанбаушылығ ы шиеленсті. Бұ л ашық тү рде болды –ереуілдер, бү лік, студенттік демонстрациялар.

Кемалистік қ айта қ алыптасу жылдарында тү рік буржуазиясы айтарлық тай нығ айды. ұ лттық капитал кә сіпкерлік пен жеке инициативаның ө суіне кедерге келтірген этатизм саясатынан уайым-қ айғ ы шекті.

Қ алыптасқ ан жағ дайдан шығ уды НРП жетекшілері авторитарлық тә ртіпті жең ілдету мен биліктің демокаратиялық негізін кең итуден кө рді.

Соғ ыстан кейінгі бірініші жылдар барасында Тү ркияда ә ртү рлі бағ ыттағ ы саны 30 ғ а дейінгі партия пайда болды. Олардың бірі – Демократиялық партия ық палды саяси ұ йымғ а айналып, НРП-ің негізгі бақ таласына айналды. Оны НРП-ң басында Д. Баяр тұ рғ ан бұ рығ ы мү шелері қ ұ рды.

Жеке инициатива мен капиталғ а ү лкен кең шілік беруді ұ сынғ ан олар сауда-ө неркә сіп буржуазиясы мен егіншілер емес, сонымен қ оса интеллигения мен профбірлестіктер тарапынан қ олдау тапты. 1945-1947 жж. жер реформасы, ең бек министрлігін қ ұ ру мен профсоюздар қ ұ ру туралы бірнеше заң дар қ абылдады. Трумэнның доктринасы, онымен байланысты ү лкен кө лемді кредиттер мен американдық инициативалар (Маршалл жоспары) Тү ркияның қ айтадан бағ ыт алу процесін аяқ тап, ресми этатизм саясатынан бас тартуғ а септігін тигізді. Бұ л саяст жә не жаң а бағ ыт 1950 ж. сайлауда ү лкен жетістіктерге ие болғ ан (396 орын, НРП 68 орын) ДП-ң позициясын кү шейтті. Елдің президенті болып Д. Баяр сайланды. 50 ж. барысында Тү ркияда ө неркә сіп ө ндірісінің жылдық ө суі 8 %-ке жетті, дегенмен бұ л сыртқ ы қ арыздың ө суімен жә не радикалды мерзімдік басылымның қ уғ ындауымен қ атар жү рді. Елдегі жағ дай ә сте ақ ырын ө згере бастады.

Қ уғ ынғ а қ арамастан қ ұ қ ық ты пен еркіндікті кең ейту тә ртібі оппазициялық кү штің ө суіне ә серін тигізбей қ оймады. Бұ л кү штер сипаты жағ ынан ә ртү рлі болды. Бір жағ ынан басында профсоюз болғ ан жұ мысшылар қ озғ алысы нығ айып, еруілдер кө бейіп, экономикалық жә не саяси сипаттағ ы талаптар кү шейді. Екінші жағ ынан ислам дін басылар белсенділенді, олар ДП-ын кө нушілікке ә келді-мектепте ислам сабағ ын жү ргізу, мешіттер қ ұ ру, радиодан Қ ұ ранды оқ у т.б. Кемалистік мұ радан кету тү рік ә скери жә не азаматтық бюрократия тарапынан қ обалжу туғ ызды. Демократия саясаты олардың позициясын қ опаруғ а ә келетінін тү сініп, бұ рынғ ы тә ртіпті ұ санушылар қ арсылық кө рсету шараларын іздеді. Кө рші аймақ тың оқ иғ алары (Египет, Сирия, Ирак) олардың ә скери тоң керіс жасау жолын кө рсетті.

1960 ж. 27 мамырда армиялық офицерлердің ұ йымдастыруымен іске асырылды. Олардың қ ұ рғ ан ұ лттық бірлік Комитет (ұ БК) елді басқ аруды ө з қ олына алып, ДП жетекшілерін, Баярды қ амауғ а алды, 1924 ж. конституцияны, парламентті таратты, саяси партиялардың қ зметіне тиым салды. Осылайша бірініші Тү рік Республикасының қ алыптасы аяқ талды.

Бірақ та бірініші Республиканың қ ұ лауы диктаторлық тә ртіптің қ ұ рылуын білдірген жоқ. Басында бұ рынғ ы қ ұ рлық кү штердің коммандирі Д. Гюрсел болғ ан Ұ БК билікті 1961 ж елдің конституциясын қ абылдағ ан Қ ұ рылтай жиналысына берді.

Конституция халық тың жоғ арғ ы суверенитетін жариялады, азаматтардың еркіндігі мен қ ұ қ ық тарын декларациялады, соның ішінде ә ртү рлі партиялар мен топтасулар қ ұ руғ а, газеттерді еркін басып шығ аруғ а қ ұ қ ық берілді. Билікті бө лу қ атал тү рде келісімделі. 60 жылдар Тү ркияда саяси кү рестің қ арқ ынды ө суімен белгілі болды. Жаң адан солшыл жә не оң шыл партиялар мен топтасулар пайда болды. Партиялық кү рес фонында елдің басқ а проблемалары, соның ішінде экономикалық проблемалар кейінге қ алдырылды. Дегенмен ү кімет бұ л проблемаларғ а назар аударғ анымен жә не экономиканың мемлекеттік секторы ө сті, бұ ғ ан сә йкес елдің қ арызы да – экономикалық мемлекеттік шаруашылық тың белсендіеместігі ө сті.

Жұ мысшылардың ереуілінің кү шеюі, бұ ның нә тижесінде туғ ан

60 жылдардың аяғ ында С.Демирелдің қ ұ рғ ан Ә ділдік Партиясының (Ә П) жетекшісі басында болғ ан ү кіметтің қ уғ ынғ а ұ шырату шарасы Тү ркияда ішкі тоқ ырау мен анархияның пайда болуына ә келді. Осының нә тижесінде ә скерлер тағ ы да ү кіметтке қ ысым кө рсетті.

Армиялық басқ арушылық президенттен министрлер кабинетінің отставкасын талап етті. Тү ркияның айтарлық тай бө лігінде тө тенше жағ дай жарияланып, конституцияның кү ші тоқ татылды, «қ ауіпсіздік сот» ө зінің репрессиялық белсенділігін ө рістетті. Бұ л шаралар саяси зорланушылық тың уақ ытша тө мендеуіне септігін тигізді. 1973 ж. бұ лардан бас тартылды.

70 ж. аяғ ынан бастап жағ дай тағ ыда қ иындады. Ресми жә не ресми емес мұ сылман ұ йымдары ашық тү рде ү гіт жү ргізе бастады. Террористік актілердің саны кө бейді. Осымен бірге парламентте негізгі фракциялардың кү ресі шиеленсті, президент саулаудың барлық ұ мтылыстары нә тижесіз болды. Билік басында болғ ан Демирель ү кіметі қ ұ лады, ВНСТ таратылды, партиялар мен кө птеген профсоюздардың қ ызметі тоқ татылды, демонстрациялар мен ереуілдерге тиым салынды. Биліктің барлық тү рі ұ лттық қ ауіпсіздік Кең есіне (ұ КК) кө шті, оның қ ұ рамына басында генштаб начальнигі, генерал К. Эврен тұ рғ ан ә ртү рлі ә скери командирлері кірді.

1980 ж. ә скери тө ң керіс Екінші республиканың қ ұ лауына себебін тигізді. Армияның жаң адан толқ уының мақ саты оң шыл жә не солшыл терроризмді, елдің қ оғ амдық ө мірінің «сауығ уын» қ иылсуын жариялады. Мұ ндай мерзім ә скери басшысына тоқ ырау жағ дайды игеруге ғ ана емес, сонымен қ атар К. Эверн «ө зін-ө зі бақ ылауғ а сә йкес келмеген демократияның негізіне ү міт арту» деп арыздғ андай Тү ркияның саяси жү йесін қ айта ұ йымдастыру ү шін де қ ажет болды.

1982 ж. бір жағ ынан бұ рынғ ымен салыстырғ анда атқ арушылық билікті, соның ішінде президент билігін нығ айтқ ан, екінші жағ ынан профсюздар мен басқ а да ұ йымдардың ық палын шектеген жаң а конституция енгізілді. Жаң а конституцияның енгізуінен кейін партия қ ұ руғ а рұ қ сат етіп, СНБ жаң а ұ йымдар ескі ұ йымдардың мирасқ оры болмау керек, жә не оны бұ рынғ ы жетекшілер басқ ара алмайды деп арыздады.

Ү шінші республика. 1983 ж. сайлау нә тижесі тү рік қ оғ амы ә скерлердің кү шеюіне наразылық білдірді. Парламентте орынның кө пшілігін ә скерлердің қ ұ рағ н ұ лттық Демократия лық Партиясы емес, Отандық Партия (ОП) алды, оның жетекшісі Т. Озал премьер-министр болды. 80 жылдардың аяғ ына дейін Озалдың жаң а бағ дарламасын іске асыра отырып Отандық Партия Тү ркиядағ ы жетекші партия болып қ алды. Оның концепциясының негізі экономиканы либерализациялаудың қ ажеттілігі, ескі мемлекеттік реттеуден бас тарта отырып рыноктық қ атынастарды нығ айту болды. Нә тижесінде Тү ркияның Жалпы рынокқ а (ТЭО) кіруі, іжоғ арғ ы сапалы ө німдерді экспортқ а шығ аруғ а бағ ытталғ ан ірі кә сіпкерлікті кең иту болжаланды.

Экономикалық либерализацияу бағ ытын іске асыру тү рік жұ мысшылар жалақ ысының ө суін шектеу, профсоюз ролінің тө мендеуі, инфляция мен жұ мыссыздық дә режесінің жоғ арлауының арқ асында іске асырылды. Ү кіметтің экономикалық қ айта қ ұ руларды жұ мысшылардың мойнына ілуіне жауап Отандық Партияның, оның жетекшісі, Эвреннен кейін президент болып сйланғ ан Озалдың беделінің тө мендеуі болды.

Қ иыншылық тар тек ғ ана экономикалық саламен шектеліп қ ойғ ан жоқ. Шешімін таппағ ан кө птеген сыртқ ы саяси міндеттердің ішінен кү рт мә селесін айта кету керек. 1923 ж. Лозан келісіміне сә йкес кү рттердің тұ рғ ан территориясы Тү ркия, Иран, Ирак жә не Сирия арасында бө ліске салынды. Тү ркия Республикасының шекарасына, олардың тілі, мә дениетін мен саяси қ ұ қ ық тарына қ атысты талаптарын елемеді. 1982 ж. конституция да ұ лттық қ ұ қ ық тарын мойындағ ан жоқ. Осының барлығ ы тү рік кү рттерінің саяси ұ йымдарын радикалдауғ а ә келді.

3.Ойын сабағ ы, оның тү рлері мен оқ ыту ү рдісінде оларды жү зеге асыру технологиясы Ойын жә не саяхат. Білімдерді қ алыптастыруда ойындардың маң ызы зор. Балалар ондай сабақ тарғ а ү лкен қ уанышпен қ атысады жә не олар тарапынан сабақ тарды тү рлендіріп ө ткізуге деген қ ызық ты ұ сыныстарда кө п болады.Қ орытынды сабақ тарда тү рлі ойын, викториналар қ олдануғ а болады. Оқ ушыларғ а ө ткен шақ та не болғ андығ ын, алыс болашақ та не болатындығ ын білу ө те қ ызық ты. Оқ ушылардың уақ ыттық қ ұ былыстарғ а деген қ ызығ ушылығ ын «Уақ ыт машинасы» ойыны қ анағ аттандыра алады. Ол оқ ушылардан тарихи оқ иғ аны, датаны дә л беруді жә не олардың мә нін ашуда қ иял мен суырып салып айтудың мол болуын талап етеді.Ежелгі дү ние жә не ортағ асырлар тарихы бойынша викторина ө ткізген жө н. Оның сұ рақ тары жең іл-желпі емес, маң ызды, тарихи білім қ алыптастыратындай салмақ ты болуы тиіс. Мә селен, мынадай сұ рақ тар қ амтылуы орынды:

1.Жазу материалына не пайдаланылады? (балауызбен майланғ ан тақ та, пергамент, папирус)

2.Жазу таяқ шасы қ алай аталады? (стиль)

3.Кімді тарихтың атасы деп атады? (Геродот) Маң ызды тарихи-сә улет ескерткіштерінің безендіру бойынша ойын тү рін де сабақ ө ткізуге болады. Безендіру жә не оқ улық мә тіні, қ осымша анық тама материалы бойынша команда оқ ушылары мынадай сұ рақ тарғ а жауап дайындайды: 1) Сә улет ескерткішінің аты жә не маң ызы; 2) Қ ұ рылыстың салынғ ан уақ ыты, орналасқ ан жері; 3)Ескерткіштің қ азіргі жағ дайы. Жалпы білім беретін мектептің барлық сатыларында еркін қ олданылатын ә дістердің бірі – ойын ә дісі. Ойынның интерактивтік жә не басқ а да бірқ атар ерекшеліктері оның адамның білім мен білікті терең мең геруінің бір тә сілі ретіндегі орнының жоғ ары екенін кө рсетеді.

Ойын сабақ тарынан кейін оқ ушылардың білімге қ ызығ ушылығ ы артып, ө з беттерімен ізденуіне мү мкіндік жасайды. Ойын тақ ырыбы мен тү рлерін кү рделендірген сайын оқ ушылардың білім дең гейі де кө теріледі.

Ойын сабақ тарында оқ ушылар ә р уақ ытта да ойғ а ұ стауғ а ә зір болуғ а машық танады. Есте сақ тау қ абілеті нығ айып, білуге, ү йренуге ынталана тү седі. Оқ ушылардың ойын арқ ылы қ ызығ ушылығ ын туғ ызу тек қ ана тарихқ а қ ызығ ушылық ты туғ ызып қ оймай, оқ ушылардың ө мір тә жірибелерін кең ейтуіне, дү ниені танып-білу қ абілеттерін жетілдіре тү суіне, тарихты басқ а пә ндермен байланыстыра қ арауғ а ү йретеді, тә рбиелейді.

Ө зін-ө зі тануғ а ү йретуде интерактивті ойындардың кө птеген тү рлері қ олданылады: қ озғ алмалы, сюжеттік жә не рө лдік, іскерлік жә не имитациялық (соң ғ ы екеуі кейде рө лдік ойынның тү рлеріне де жатқ ызылады).

Пікірталас – оқ ушылардың ө зара пікір алмаса отырып, топтық міндеттерді ұ тымды ә рі нә тижелі шешуіне мү мкіндік туғ ызатын бірлескен ұ жымдық ә рекетті ұ йымдастыру ә дісі. Пікірталасқ а қ атысушылар белгіленген мә селе тө ң ірегінде ө з пікірлерін қ орғ ауғ а ұ мтылады, соның нә тижесінде оқ ушылар бір-біріне логикалық тұ жырымдары, ө зіндік кө зқ арастары арқ ылы ә сер етеді, жаң а пікірлер қ алыптасады, ой-ө рістері кең ейеді. Мұ нда оқ ушылардың белсенділігі артады, олар танымдық ә рекеттің субъектісіне айналады.

Пікірталас ә дісі мынадай міндеттерді шешуге кө мектеседі:

- қ атысушыларды шынайы жағ даяттарғ а талдау жасауғ а, сондай-ақ маң ызды мен қ осалқ ыны бір-бірінен айыра білуге, ө зекті мә селені анық тауғ а ү йретеді;

- тың дауғ а дағ дыландырады жә не ө згелермен ө зара ә рекет етуге ү йретеді;

- кө птеген мә селелерді шешудің бірнеше жолдары бар екенін нақ ты жағ даяттар арқ ылы танытады.

Рө лдік ойын ә дісінің мә ні – оқ ушының басқ а адамның рө ліне еніп, сол ү шін ә рекет етуінде. Ойын барысында оқ ушылар шешім қ абылдап, дауды шешуге немесе берілген жағ дайды аяқ тауғ а тиіс. Басқ аның рө лін ойнай отырып, оның кө зқ арасын, сезімін оң ай тү сінеді. Бұ л ә діс сондай – ақ сыншыл ойлауды кү шейтеді, шешім қ абылдау жә не ө з кө зқ арасын қ орғ ау қ абілеттерін қ алыптастырады. Соң ында ойын талқ ыланып, бағ аланады.

Бұ л рө лдік ойынды мысалы: 6-шы сыныпта, Ежелгі дү ние тарихы пә ніндегі, «Ежелгі Ү нді мә дениеті» тақ ырыбы бойынша пайдалануғ а болады. «Ежелгі Ү нді мә дениеті» тақ ырыбында бір бө лімі Буддизм діні, оның негізін салушы «Гаутама – Будданың сопылық ө мірге келу жолы» деген кө ріністі оқ ушылар кө рсетеді. Мұ ндағ ы рө лдерде, Будданы, сарай қ ызметкерін, аластатылғ ан қ ария, сопының рө лдерін оқ ушылардың ө здері сомдап шығ ады. Сонда кейбір оқ ушылардың актерлік таланттарының бар екенін аң ғ аруғ а болады.

Интерактивті ә дістердің бірі болып табылатын іс-ә рекет ойыны оқ ушының оқ иғ ағ а «тікелей қ атысуы» жә не «белсенді тү рде сө йлеуі» ә серін туғ ызады да, сабақ та ө тілген материалды жоғ ары дең гейде мең геру іске асырылады.

Интеллектуалды ойын тү рлері адамның шығ армашылық қ асиеттерінің жан – жақ тылығ ын кө рсете алады. Бұ л ойындарғ а ә уестік, жағ ымды кө ң іл – кү й, жолдастық, достық, ө зара кө мек, сондай – ақ эстетикалық қ асиеттер тә н.

Интеллектуалды ойын арқ ылы берілген тарихи білім келесі міндеттерді шешуі тиіс:

-қ атысушыларғ а адам ө мір жолының сонау ерте кезең нен, қ азіргі уақ ытқ а дейінгі тарихын таныту;

-оқ ушыларды бұ рынғ ы мен қ азіргіге тарихи кө зқ араспен қ арауғ а итермелеу;

-жан-жақ тылық ты дамыту, ертеректегі жә не жаң а кезең дегі тарихи деректерге талдау жасауларына тү рткі болу, ө з беттерінше ө ткен мен қ азіргі жағ дайғ а сипаттама беруге ү йрету;

-ұ лттық жә не ә лемдік тарих пен мә дениетті білуге деген қ ызығ ушылық тарын жә не қ ұ рметтеу сезімдерін дамыту.

Ұ лттық ойындар – халық педагогикасының негізгі бір саласы ретінде оқ ушыларғ а жан – жақ ты білім беруде, олардың ө нер тә жірибелерін кең ейтуге дү ниені танып – білу қ абілеттерін жетілдіре тү суіне кө мектесетін аса қ ажетті тә рбие қ ұ ралдарының бірі.

Оқ ушылардың пә нге деген қ ызығ ушылығ ын арттыру мақ сатында сабақ ты ойын арқ ылы тү рлендіріп ө ткізіп отырудың ө зі жаң а технологияны мең геруге, басқ а сабақ тармен байланыстыра жү ргізуге мү мкіндік береді.

Бү гінде Қ азақ стандық ғ алымдардың оқ ыту технологиялары белсенді тү рде білім беру жү йесінде қ олданылуда. Бұ л технологиялардың ө здеріне тә н ерекшеліктері бар.

В.Ф.Шаталовтың тірек белгілері (сызба, сигналы) арқ ылы оқ ыту технологиясы білім, білік, дағ ыдыны қ алыптастыру, барлық баланы оқ ыту (жеке ә леуметтік ө міріне қ арамастан), оқ ытуды жеделдетуді (орта мектепті 9 жылда аяқ тау) кө здейді:

Тірек тірек белгілері (сызба, сигналы) арқ ылы оқ ыту технологиясының ерекшелігі:

- ү немі қ айталау;

- ірі блокпен оқ ыту, тіректі қ олдану;

- жеке бағ дарлы қ арым-қ атынас, ық пал;

- ізгілік;

- еркімен оқ ыту;

- ә р оқ ушының табысының жариялылығ ын тү зетуге, ө суге, табысқ а жетуге жағ дай жасау;

- оқ ыту мен тә рбиелеуді біріктіру болып табылады.