Билет №13. 1.Жүзжылдық соғыс: себептері, барысы қорытындысы.Жүз жылдық соғыс (бастапқы кезеңі)

1.Жү зжылдық соғ ыс: себептері, барысы қ орытындысы. Жү з жылдық соғ ыс (бастапқ ы кезең і). XIV ғ асырдың 30 – жылдарында Францияның кә дімгі бірқ алыпты табиғ и тү рде жү ріп келе жатқ ан дамушылығ ын, бір ғ асырдан артығ ырақ уақ ыт Англиямен жү ргізілген (1137 –1453) Жү з жылдық соғ ыс бө ліп жіберді. Бұ л соғ ыстың тигізген ақ ырғ ы зардабы ө ндіргіш кү штерін жаппай жойып, халық тың санын азайтып, ө ндіріс пен сауда – саттық тың кө лемін мейлінше қ ысқ артуғ а ә келіп соқ тырды. Франция мен Англияның арасында бұ рын XII-XIII ғ асырларда болғ ан соғ ыстар сияқ ты (Капетингтер мен Планатагенттердің кү ресі) Жү з жылдық соғ ыс та негізінен Францияның ағ ылшын корольдерінің қ ол астындағ ы оң тү стік – батыстық жерлері ү шін жү ргізілген кү рес болды. Жү з жылдық соғ ыстың басталып кетуіне шешесі жағ ынан IV Филиппті немересі, ағ ылшын королі ІІІ Эдуардтың династялық талаптары тікелей сылтау болып табылды. IV Филипптің ең кенже баласы 1328 дү ние салды; осығ ан байланысты ІІІ Эдуард француз тағ ына отыруғ а ө зінің правосы бар екендігін мә лімдеді. Бірақ та Францияның королі болып Капетингтердің жақ ын тармағ ының ағ а ө кілі, IV Филипп Валуа сайланып қ ойды. ІІІ Эдуард ө зінің праволарын қ ару – жарақ тың кү шімен шешуге бел байлады. Соғ ыс 1337 жылы ағ ылшындар ү шін ойдағ ыдай басталды. Англияның басып кіруге арналғ ан армиясының, француздардыкіне қ арағ анда, бірқ атар артылық шылық тары болды. Англияның сансыз кө п ерікті шаруаларынан қ ұ растырып алынғ ан садақ тан ататын атқ ыштары (лучниктер), ө з істерінің керемет шеберлері болды жә не рыцарьлық атты ә скердің қ имылдарын қ олдай отырып, ірі –ір шайқ астарда тамаша маң ызда роль атқ арды. Ағ ылшындар тең ізде (1340 жылы Фландриядағ ы Слейса тү бінде) жә не қ ұ рылық та (1346 жылы Пикардияның солтү стігінде, Калеге жақ ын, Кресидің тү бінде) жең іп шық ты. Бұ л оларғ а 1347 жылы аса маң ызды тіректі пункт жә не Англиядан ә келінетін жү нді қ оятын склад орны Калені алуғ а мү мкіндік берді. Сонымен олар ө здерінің Фландриядағ ы позицияларын тек сақ тап қ ана қ оймай, қ айта нығ айтып алды. Басқ а жақ тарынан ағ ылшындардың солтү стіктегі соғ ыс қ имылдары сә тсіз болып шық ты. Содан соң олар соғ ысты оң тү стік – батысқ а қ арай ауыстырып, тең із жағ ынан Гиэнь мен Гасконь аймақ тарын қ айтадан басып алды, ағ ылшын королінің Бордодағ ы наместнигі ІІІ Эдуардтың ұ лы, Эдуард Черный Принц болды. Оның отрядтары гасконьдік рыцарьлармен бірге орталық француз аймақ тарына тонаушылық шапқ ыншылық тар жасады. Осындай шапқ ыншылық тардың бірінде 1356 жылы сентябрьде оларды француз армиясы ағ ылшындардан ә лдеқ айда артып тү сті, бірақ оның бірың ғ ай команда беретін басшысы болмады. Ағ ылшындар рыцарьларының қ олдауымен, ө здерінің керемет атқ ыштарының шебер ә дістерінің арқ асында жең іп шық ты. Француздар ауыр жең іліске ұ шырады. Рыцарьлрадың ең іске татырлыры қ ырылды, тұ тқ ынғ а тү сті, король Иоанн Добрыйдың ө зі де тұ тқ ындалды. Францияның басына тым ауыр кү н туды: қ азынасы мү лдем қ аң ырап қ алды, армия шын мә нісінде жойылды. Соғ ысты бұ дан былай созып, тұ тқ ындарды, соның ішінде корольдің ө зіне ақ ша тө леп босатып алуғ а орасан зор қ аражат керек болды.

2.Бірінші дү ниежү зілік оғ ыстан кейінгі АҚ Ш-ның экономикалық жә не саяси жағ дайы. Вильсонның «14 тарауы». Бiрiншi дү ниежү зiлiк соғ ыс АҚ Ш-ты халық аралық қ атынаста тү бегейлi ө згерiске ә келдi. Бiрiншi дү ниежү зiлiк соғ ыс жылдарында АҚ Ш-тың ө неркә - сiп орындары тоқ таусыз жұ мыс iстеп Еуропа елдерiнiң соғ ыс тапсырмаларын орындап отырды. Сондық тан американдық кор- порация иелерi шексiз таза пайдағ а кенелді. 1914-1918 жылдары АҚ Ш-тың таза кiрiсi 33, 5 млрд доллар болды. Ө неркә сiптiң дамуының дү ниежү зiлiк саладағ ы ү лес салмағ ы ө стi. 1919 жылы АҚ Ш дү ниежү зiнде ө ндiрiлген ө неркә сiп ө нiмдерiнiң, оның iшiнде кө мiрдiң 50%, шойын мен болаттың 5 3 мұ найдың 3 2 автомобильдiң 85% шығ арды. Соғ ыстың қ орытындысында АҚ Ш-тың экономикалық кү ш қ уаты артты. Сонымен қ атар, АҚ Ш қ аржы саласында Еуропа елдерiне кө птеп инвестиция арқ ылы кө мектесiп, ө ндiрiсiн дамытуда. Олар қ аржы саласында АҚ Ш-қ а тә уелдi болды. Еуропа елдерiне Аме- рика капиталының кө п мө лшерде шығ арылуы, АҚ Ш қ арыз беретiн елге айналды. Соғ ыстың қ орытындысында АҚ Ш дү - ниежү зiне ө зiнiң саяси экспанциялық саясатын нығ айта тү стi. Дү ниежү зiлiк рынокты ө з қ олына ала бастады. АҚ Ш президентi Вильсонның сө зiмен айтқ анда: «Бiздiң мiндетiмiз дү ниежү зiне ақ ша беру болса, ақ ша берген ел ә лемдi билей бiлуi керек». Бұ л саясаттың негiзi – АҚ Ш-тың дү ниежү зiлiк гегемондық билiкке шығ уы болды. Соғ ыстан кейін АҚ Ш президенті Вудро Вильсон (1856-1924) болып қ алды. Ішкі саясатта либерал-реформаторлық бағ ыт ұ стап, Американың қ аржы капиталының мү ддесін қ олда-ды. Сыртқ ы саясатта Латын Америкасы елдеріне қ арсы экспанция- лық саясат жү ргізді. 1918 жылы қ аң тарда атақ ты «14 пункт» бағ дарламасын ұ сынып, Париж конференциясына қ атысты. Бірінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін АҚ Ш дү ниежү зінде қ аржы саласында толық ү стемдік алды. Шетелдердегі инвестициясы ө сіп, Канада мен Латын Америка елдерінде 7 млрд. Доллар, Еуропа елдерінде 18 млрд. долларғ а жетті. АҚ Ш президенті В. Вильсон: «Дү ниежү зіне кім кө п ақ ша берсе, сол ел ә лемде билік жү ргізуі қ ажет» - деген болатын. Сө йтіп, АҚ Ш дү ниежү зілік ү стемдік жасау ү шін кү рес жү ргізді. Бұ л саясатты іс жү зіне асыру ү шін АҚ Ш президенті Париж конференциясына «14 пункттен» тұ ратын бағ дарламасын ә келді. Бағ дарламаның мазмұ ны тө мендегідей болды:

- Антанта елдерінің арасындағ ы жасырын келісімдерден бас тарту;

- дү ниежү зілік мұ хиттар мен тең іздерде еркін жү зу;

- барлық кедендік кедергілерді жойып, халық аралық «ашық есік» жә не «ашық қ ол» принципін сақ тау;

- отар елдердің мә селесін ә ділетті шешу;

- қ ару-жарақ ты қ ысқ арту;

- Германиямен жә не оның одақ тастарымен ә ділетті келісімдер жү ргізу;

- дү ниежү зілік дау-жанжал мә селелерді бейбіт жолмен шешу ү шін халық аралық ұ йым - Ұ лттар Лигасын қ ұ ру.

3. Мектептегі тарих кабинеті, оның оқ у ү рдісіндегі рө лі. Мектептегі тарих кабинеті – оқ ушылармен жұ мыс жү ргізетін база ғ ана емес, сонымен бірге ол мұ ғ алімнің ә дістемелік жұ мыстарының да кө рсеткіші. Оқ у-ә дістемелік, кө рнекі жә не техникалық оқ ыту қ ұ ралдарының жеткілікті қ оры жинақ талғ ан кабинет жағ дайында мұ ғ алім қ ызметінің шығ армашылық сипаты арта тү седі. Кабинетпен жұ мыс жасау мұ ғ алімнің дайындығ ына жоғ ары талап қ ояды. Қ азіргі кезде тарих пә нін оқ ытуда міндетті тү рде игерілуі тиіс білімнің кө лемі арта тү суде. Сондық тан да мұ ғ алім оқ улық тан тыс жаң а оқ у қ ұ ралдарының мазмұ нын жә не қ олданылу мақ сатын жетік білуі тиіс. Кабинетті жабдық тау жә не безендіруде оның мү мкіндігін мұ ғ алім сабақ барысында кешенді тү рде пайдалана алуы басты назарда болуы тиіс.

Жақ сы жабдық талғ ан кабинет оқ ушылардың білімі, тә рбиесі, дамуын іске асырудың ә дістері мен нә тижелеріне ық пал етеді. Мұ ндай кабинет оқ ушылардың пә нге деген қ ызығ ушылығ ын оятып, танымдық белсенділігін арттыруғ а қ олайлы жағ дай туғ ызады.

Тарих кабинеті мектептегі қ оғ амдық -саяси жұ мыстардың да материалдық базасын қ ұ райды. Бұ л бағ ытта кабинет тү рлі мерекелік кү ндер, тарихи оқ иғ алар туралы жү йелі тү рде кө рмелер, экяпозициялар ұ йымдастырумен ерекшеленеді. Кабинеттің базасы ү ш негізгі бө ліктен тұ рады: арнайы жиһ аздар тү ріндегі қ ондырғ ылар, қ ажетті техникалық аппаратура жә не оқ у-ә дістемелік қ ұ ралдардың қ оры. Тарих кабинетінің жабдық талуы оқ ушыларғ а білім беру, тә рбиелеу жә не дамыту міндеттерін барынша тиімді іске асыруды басшылық қ а алуы тиіс.

Егер мектепте бірнеше тарих кабинетін жабдық тау мү мкін болса, оларды белгілі бір сыныптарды оқ ытуғ а бағ дарлау қ ажет. Кабинеттің барлық заттары қ олдануғ а оң ай болатындай тә ртіппен орналастырылуы тиіс. Ол ү шін барлық оқ у қ ұ ралдарының каталогы жасалады. Оқ у қ ұ ралдары материалдық қ ұ ндылық болғ андық тан олар жү йелі тү гендеуден ө ткізілуі тиіс, ол ү шін тү гендеу кітабы арналады. Кабинет жағ дайында оқ ытудың техникалық қ ұ ралдарын қ олдану белгілі бір гигиеналық талаптарды сақ тауды қ ажет етеді.

Тарих кабинетіне қ ажетті қ ұ рауыштарының бірі – кітапхана. Онда сабақ барысында қ олданылатын тарих оқ улық тарының, хрестоматиялардың, оқ у-ә дістемелік қ ұ ралдардың жеткілікті қ оры жинақ талады. Ал, ғ ылыми-кө пшілік жә не кө ркем-тарихи кітаптар сыныптан тыс оқ уғ а ұ сынылатын тізім бойынша жасақ талады. Бұ л бө лімдегі кітаптарды оқ ушылардың жасына қ арай топтастырғ ан орынды. Сонымен қ атар кабинетте қ олдан жасалғ ан қ ұ ралдар – макеттер, ү лгілер, кестелер, аппликациялар, карта, сұ лбалардың тұ тас топтамасы жинақ талады. Оларды мұ ғ алім басшылығ ымен жасау арқ ылы оқ ушылар ө здерінің тарихи жә не техникалық білімдерін, практикалық дағ дыларын нақ ты іске жұ мсайды. Оның ү стіне қ ұ рал жасаудың ө зі білім толық тыруды, оны ой елегінен ө ткізуді қ ажет етеді. Оқ у кө рнекі қ ұ ралдарының, аудиовизуальды жә не т.б. дидактикалық материалдардың қ орының ө те кө п болуы кабинет мең герушісінен олардың бә рін тарих курсының тақ ырыптары бойынша жү йелеуді талап етеді. Сонда ғ ана кабинет жағ дайында оқ у процесіне оқ ыту қ ұ ралдарын кешенді пайдалануғ а мү мкіндік туады.

Кабинетте сабақ кезінде, сабақ тан тыс уақ ытта да ө здігінше жұ мыс істеуді ұ йымдасытруғ а болады. Кабинетке шоғ ырландырылғ ан оқ у қ ұ ралдары мұ ғ алімге тү рлі ақ парат кө здерін қ олданып, оқ ушылардың кө птеген дереккө здері арқ ылы жаң а білімді игеру дағ дыларын қ алыптастыруғ а мү мкіндік береді. Кабинет жағ дайында оқ ытудың белсенді ә дістерін қ олдануғ а мү мкіндік болады. Сонымен кабинетке шоғ ырландырылғ ан оқ у қ ұ ралдары, олармен жұ мыс істеудің жү йесі оқ ушылардың дербес ә рекетінің дамуына ық пал жасап, олардың тарихқ а деген қ ызығ ушылығ ын арттырады, сонымен бірге мұ ғ алімнің оқ ыту, тә рбиелеу жә не дамыту міндеттерін кешенді іске асырудың негізін қ ұ райды.