Ммммммм

Мә міле ұ ғ ымы жә не олардың тү рлері. Қ азақ стан Республикасы Азаматтық кодекісінің 147- бабына сай азаматтық қ ұ қ ық тар мен міндеттерді белгілуге, ө згертуге немесе тоқ татуғ а бағ ытталғ ан ә рекеттері мә мілелер деп танылады. Осы негізде мә міле келесі белгілермен сипатталады: а) мә міле – бұ л белгілі бір мақ сатқ а жету ү шін жасағ ан ә рекет негізінде пайда болғ ан ерікті сыртқ ы қ ызмет актісі. ә) мә міле — субъектінің ө з еркімен жасағ ан актісі. Болашақ еріктілік актісі болып, мә міле – ерік пен ерік білдіру ү йлестігін кө рсетеді. Ерік «мағ ан не керек?», ал ерік білдіру «бұ л ү шін мен не жасауым керек?» деген сұ рақ тарғ а жауап береді. (Мысалы: мен ө зімді алдын-ала аурудан сақ тау немесе қ артайғ ан шағ ымда ө зімді қ амтамасыз ету ү шін алдағ ы ө мірімді сақ тандыру мә мілесін жасаймын. Сонымен ерік дегеніміз мә мілені жасау барысындағ ы азаматтың тілеуі, ық ыласы. Бірақ та мә міле ү шін тек ерік білдіру жеткіліксіз. Сонымен қ атар, ерікті басқ а бө где адамдарғ а да жария ету қ ажет. Ерік білдіру деп – адамның ішкі шешімін сыртқ а шығ арып, білдіру тә сілдерін айтамыз. Ерік білдіру – заң ды салдар туғ ызатын мә міленің маң ызды элементі болып табылады. Бұ л мә міленің оқ иғ адан ерекшелігі, яғ ни оқ иғ а тұ лғ аның еркіне тә уелді болмайтын жағ дайлар. Мә мілелер тек ерік білдіру арқ ылы ғ ана емес, сонымен бірге мү лікті беру арқ ылы салдар туғ ызады. Мысалғ а сыйғ а тарту шарты сығ а беруші мен сыйғ а алушының ерік білдіруінен жә не сыйды алушығ а затты беру ә рекетінен туындайды. Мына келесі тә сілдер бойынша мә міле жасау кезінде ішкі ерік білдіру айқ ындалады: 1) Тікелей ерік білдіру – мә мілеге қ атысушының ерікті тү рде ә рекет жасау пиғ ылын басқ аларғ а жазбаша немесе ауызша тү рде жеткізу. Мысалы: хат жазу, қ олхат жазып беру, сенімхат беру, ауызша келісім беру. Жанама ерік білдіру – бул мә міле жасауғ а бел байлағ ан тұ лғ аның ә рекетінен мә міле жасауғ а ниет білдіргенін растайтын ә рекеттер жасауынан білінеді. Бұ л ә рекеттер конклюденттік (пиғ ылына немесе осы мә мілені жасауғ а ерік білдіруіне сә йкес ә рекеттер) деп аталады. Газдалғ ан суды сататын автомат арқ ылы жасалғ ан мә міленің ө зі тұ лғ аның мә міле жасауғ а қ атысу ниетін білдіреді. Қ азақ стан Республикасының Азаматтык кодексінің 151- бабының 2 тармағ ына сай, конклюденттік ә рекеттер жасау арқ ылы мә мілелер жасауғ а заң да кө рсетілген жағ дайларда немесе бұ л туралы тараптардың арасында арнайы келісім болғ ан жағ дай ғ ана жол беріледі. Ү ндемеу арқ ылы ерік білдіру мә міле жасауғ а ерік білдірудің заң мен жол берілетін тә сілі деп танылады. Бірақ Бұ л ү шін заң да ү ндемей қ алушылық тың «иә» не «жок» дегеннің белгілі бір мағ ына беретінін кө рсетуі қ ажет. В) мә міле заң ғ а қ айшы келмейтін субъектінің – ерікті ә рекеті болып саналады. Мә міленің заң дылығ ы – мә мілеге қ атысатын тұ лғ алардың қ алауы болып табылатын, заң дармен осы мә міле ү шін белгіленген, мә мілеге қ атысушылар осы мә мілеге қ атысқ анда кө здеген қ ұ қ ық тық салдар туындататын заң ды фактілердің қ асиеттеріне ие болуын білдіреді. Мә міле заң ғ а сә йкестігімен қ ұ қ ық бұ зушылық тан (деликтіден)- заң ғ а қ айшы жә не қ ұ қ ық ты бұ зғ ан тұ лғ а ойламағ ан жә не олай болуын қ аламағ ан қ ұ қ ық тық салдар туындататын ерікті ә рекеттер қ атарына жатуымен ерекшеленеді. Мә міле азаматтық қ ұ қ ық тар мен міндеттер 2. «Мә міле» деген тү сініктің ө зі ө з бойына 4 элементті жинақ тайды. Біріншіден – бұ л мә мілеге қ атысатын тұ лғ алардың ө зі. Екіншіден – бұ л субъективтік (ерік жә не ерік білдіру) жағ ы. Ү шіншіден – нысаны. Тө ртіншіден – мазмұ ны. Мә міленің бір элементінің кем болуы оның жарамсыздығ ьша ә кеп соғ ады. Сонымен мә міленің жарамдылығ ының қ амтамасыз ететін жағ дайларғ а тө мендегілер жатады: Мә мілені ә рекетке қ абілетті тұ лғ аның жасай алуы. Тұ лғ аның ерік білдіруінің оның еркіне сә йкес келуі. Мә міленің нысанының заң мен белгіленген нысанғ а сә йкес болуы. Мә міленің мазмұ нының заң ғ а қ айшы келмеуі, яғ ни бұ л жерде мә міленің мазмұ ны заң талаптарынан ауытқ ымауы тиіс. Мә мілеге субъект ретінде ә рекет қ абілеттілігі толық азаматтық -қ ұ қ ық тық қ атынастардың кез келген субъектілері қ атыса алады. Тұ лғ аның ө з бетімен мә міле жасай алу қ абілеттілігінің ө зі азаматтық ә рекет қ абілеттіліктің элементі болып саналады. Азаматтық ә рекет қ абілеттілік мә міле қ абілеттілігінен жә не деликтілік қ абілеттіктен қ ұ ралады. Бұ л қ асиеттер жеке дара кү йінде белгілі бір мағ ынаны білдірмейді. Сол себепті ә рекет қ абілеттіліктің бұ л қ асиеттерін бө ліп қ арауғ а болмайды. Жасө спірімдер мен кә мілетке толмағ андардың мә міле жасауғ а қ атысуындағ ы айырмашылық тұ лғ аның ө з бетімен мә міле жасай алу ә рекет қ абілеттілігінің ерекше элементі екендігін айқ ындайды. Заң ды тұ лғ аның ә рекет қ абілеттілігі оның қ ұ рылтай қ ұ жаттарында кө рсетілген қ ызметтерімен жә не заң ды тұ лғ аның атынан мә міле жасауғ а қ ұ қ ығ ы бар заң ды органның уә кілеттілігімен сипатталады. Заң дармен арнайы белгіленген жағ дайларда заң ды тұ лғ алардың ө кілетті органдары сомасы белгілі бір мө лшерден асатын мә мілелерді қ атысушылардың алдын-ала келісімімен ғ ана жасай алады. Заң ды тұ лғ алар белгілі бір мә мілелерді мемлекет тарапынан берілген арнайы рұ хсаты (лицензиясы) болғ ан кезде ғ ана жасай алады. Мә міле жарамды брлу ү шін ерік пен ерік білдірудің біртұ тас болуы маң ызды орын алады. Сондай-ақ еріктің қ андай жолмен білдірілгені де мә міле жасау барысында ү лкен орын алады.

Мемлекет азаматтық -қ ұ қ ық тық қ атынастардың субъектісі ретінде. Мемлекет - ол азаматтық қ ұ қ ық қ атынастарының ерекше субъектісі болып танылады, ө йткені ол ө зі азаматтық қ ұ қ ық қ атынастарын реттейтін нормативтік қ ұ қ ық тық актілерді шығ арады (билік жасайды) жә не ө зі де ол қ атынастардың мү шесі болады. Сонымен бірге, мемлекет - ол заң и фикция, мысалы: оның талапкер немесе жауапкер ретінде сотқ а ө з қ алауымен келуі мү мкін емес. Сондық тан, азаматтық ө ріске мемлекет атынан, ө з бетімен заң ды тұ лғ а мә ртебесі бар арнайы органдар мен ұ йымдар қ атысады. Мемлекет атынан азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастарғ а Ү кімет жә не министрліктер, ведомстволар қ атысады. Ә кімшілік-аумақ тық бө ліністердің атынан болса - жергілікті ө кілдік жә не атқ арушы органдар (ә кімшіліктер, маслихаттар) қ атысады. Ал азаматтық ө ріске мемлекет пен ә кімшілік-аумақ тық бө ліністердің қ атысу нысандары ә р тү рлі болады. Мысалы: мемлекет - меншік иесі ретінде мемлекеттік меншікті иелену, пайдалану жә не басқ ару қ ұ қ ық ығ ын жү зеге асырады. Осы орайда мемлекеттік меншік екі топқ а бө лінеді: республикалық жә не коммуналдық меншік болып. Бұ л ә рекеттер заттық қ ұ қ ық тық қ атынастарғ а жатады. Сонымен қ атар мемлекет міндеттемелік қ атынастарғ а да белсенді қ атысады, мысалы: сату сатып алу мә мілелеріне - сатушы немесе сатып алушы ретінде қ атысады. Ә сіресе 1990-шы жылдарынан бастап, мемлекет, жекешелендіру шарттарына ө з мү лкін сатушы ретінде қ ызу қ атысты. Сонымен бірге, мемлекет мү дделері ү шін жасалатын сатып алу, жеткізілім, сенімгерлікпен басқ ару, жалғ а беру шарттарына, несие шартына жә не т.б. шарттарғ а да мемлекет қ атысады. Мемлекет мұ рагер де болуы мү мкін. Мемлекет ө з міндеттемелері бойынша азаматтық қ ұ қ ық тық жауапқ а тартылуы жә не сотта талапкер немесе жауапкер болуы да мү мкін, яғ ни шарттық немесе шарттан тыс жауапкершілігін атқ арады.

Мемлекеттік меншік қ ұ қ ығ ының жалпы сипаттамасы. Мемлекеттік меншiк қ ұ қ ығ ы 1. Мемлекеттік меншiк республикалық жә не коммуналдық меншiк тү рiнде кө рiнедi. 2. Республикалық меншiк мемлекеттік қ азынадан жә не заң қ ұ жаттарына сә йкес мемлекеттік республикалық заң ды тұ лғ аларғ а бекітілiп берiлген мү лiктен тұ рады. Республикалық бюджеттiң қ аражаты, мемлекеттік меншiктiң осы Кодекстiң 193-бабында аталғ ан объектiлерi жә не мемлекеттік заң ды тұ лғ аларғ а бекітілiп берiлмеген ө зге де мемлекеттік мү лiк Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік қ азынасын қ ұ райды. 3. Коммуналдық меншiк жергiлiктi қ азынадан жә не заң қ ұ жаттарына сә йкес коммуналдық заң ды тұ лғ аларғ а бекітілiп берiлген мү лiктен тұ рады. Жергiлiктi бюджет қ аражаты жә не мемлекеттік заң ды тұ лғ аларғ а бекітілiп берiлмеген ө зге де коммуналдық мү лiк жергiлiктi қ азынаны қ ұ райды. 3-1. Коммуналдық меншік жергілікті мемлекеттік басқ ару дең гейлері бойынша облыстық (республикалық маң ызы бар қ аланың, астананың) жә не аудандық (облыстық маң ызы бар қ алалардың) меншік болып бө лінеді. 4. Мемлекеттік меншiктегi мү лiк мемлекеттік заң ды тұ лғ аларғ а шаруашылық жү ргiзу немесе оралымды басқ ару қ ұ қ ығ ымен бекітілiп берiлуi мү мкiн. 5. Жекелеген мемлекеттік мекемелердің иелігіндегі мемлекеттік мү ліктің қ ұ қ ық тық режимінің ерекшеліктері заң актілерімен белгіленеді. 6. Мемлекеттік мү лiктi мемлекеттік меншiктiң бір тү рiнен екiншiсiне беру Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік мү лік туралы заң намалық актісіне сә йкес жү зеге асырылады.Мү лікті жеке меншіктен мемлекеттік меншікке ерікті жә не ө теусіз беру Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік мү лік туралы заң намалық актісінде айқ ындалатын тә ртіппен жү зеге асырылады. Коммуналдық меншіктегі мү лікті жергілікті мемлекеттік басқ арудың бір дең гейінен екінші дең гейіне беру Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік мү лік туралы заң намалық актісіне сә йкес жү зеге асырылады. 7. Осы баптың ережелері, егер Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік мү лік туралы заң намалық актісінде ө згеше кө зделмесе немесе азаматтық қ ұ қ ық тардың мә ніне қ айшы келмесе, меншік қ ұ қ ығ ынан басқ а, тиісінше мемлекеттік мү лікке ө зге де азаматтық қ ұ қ ық тарғ а қ олданылады. 193-бап. Жерге жә не басқ а да табиғ и ресурстарғ а меншiк Жер, оның қ ойнауы, су, ө сiмдiк жә не жануарлар дү ниесi, басқ а да табиғ и ресурстар мемлекеттік меншiкте болады. Жер заң актілерінде белгiленген негiздерде, шарттар мен шектерде жеке меншiкте болуы да мү мкiн.

Мемлекеттік сатып алуды жү зеге асыратын уә кілетті органның қ ұ зыреті 1. Қ азақ стан Республикасы азаматтық заң дармен реттелетiн қ атынастарғ а осы қ атынастардың ө зге қ атысушыларымен тең негiздерде кiредi. 2. Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік органдары ө здерiнiң осы органдардың мә ртебесiн айқ ындайтын Қ азақ стан Республикасының заң намалық актілерінде, ережелерде жә не ө зге де қ ұ жаттарда белгiленетiн қ ұ зыретi шегiнде Қ азақ стан Республикасының атынан ө з ә рекеттерi арқ ылы мү лiктiк жә не жеке мү лiктiк емес қ ұ қ ық тар мен мiндеттердi алып, оларды жү зеге асырады, сотта ө кiлдiк ете алады. Қ азақ стан Республикасының заң намасында кө зделген реттер мен тә ртiп бойынша Қ азақ стан Республикасының арнайы тапсырмасымен оның атынан ө зге де мемлекеттiк органдар, заң ды тұ лғ алар мен азаматтар ө кiлдiк ете алады. 3. Азаматтық -қ ұ қ ық тық дауларды Қ азақ стан Республикасының қ атысуымен соттар шешедi.

Меншік жә не меншік қ ұ қ ығ ы тү сінігі. Меншiк қ ұ қ ығ ы ұ ғ ымы жә не оның мазмұ ны 1. Меншiк қ ұ қ ығ ы дегенiмiз субъектiнiң заң қ ұ жаттары арқ ылы танылатын жә не қ орғ алатын ө зiне тиесiлi мү лiктi ө з қ алауынша иелену, пайдалану жә не оғ ан билiк ету қ ұ қ ығ ы. Меншiк қ ұ қ ығ ы мә мiле жасалғ ан кезде болғ ан барлық жү ктемелерiмен басқ а адамғ а берiледi. 2. Меншiк иесiнiң ө з мү лкiн иелену, пайдалану жә не оғ ан билiк ету қ ұ қ ығ ы болады. Иелену қ ұ қ ығ ы дегенiмiз мү лiктi iс жү зiнде иеленудi жү зеге асыруды заң жү зiнде қ амтамасыз ету. Пайдалану қ ұ қ ығ ы дегенiмiз мү лiктен оның пайдалы табиғ и қ асиеттерiн алудың, сондай-ақ одан пайда табудың заң жү зiнде қ амтамасыз етiлуi. Пайда кiрiс, ө сiм, жемiс, тө л алу жә не ө зге нысандарында болуы мү мкiн. Билiк ету қ ұ қ ығ ы дегенiмiз мү лiктiң заң жү зіндегі тағ дырын белгiлеудiң заң мен қ амтамасыз етiлуi. 3. Меншiк иесi ө зiне тиесiлi мү лiкке қ атысты ө з қ алауы бойынша кез келген ә рекеттер жасауғ а, соның iшiнде бұ л мү лiктi басқ а адамдардың меншiгiне берiп, иелiгiнен шығ аруғ а, ө зi меншiк иесi болып қ ала отырып, оларғ а мү лiктi иелену, пайдалану жә не оғ ан билiк ету жө ніндегі ө з ө кiлеттiгiн тапсыруғ а, мү лiктi кепiлге беруге жә не оғ ан басқ а да ә дiстермен ауыртпалық тү сiруге, оларғ а ө згеше тү рде билiк етуге қ ұ қ ылы. 4. Меншiк иесiнiң ө з ө кiлеттiгiн жү зеге асыруы басқ а тұ лғ алар мен мемлекеттiң қ ұ қ ық тарын жә не заң мен қ орғ алатын мү дделерiн бұ збауғ а тиiс. Қ ұ қ ық тар мен заң ды мү дделердi бұ зушылық басқ а нысандарымен қ атар, меншiк иесiнiң ө зiнiң монополиялық жә не ө зге де басымдық жағ дайын пайдаланып қ иянат жасауынан кө рiнуi мү мкiн. Меншiк иесi ө з қ ұ қ ық тарын жү зеге асырғ ан кезде азаматтардың денсаулығ ы мен айналадағ ы ортағ а келтiрiлуi мү мкiн зардаптарғ а жол бермеу шараларын қ олдануғ а мiндеттi. 5. Меншiк қ ұ қ ығ ының мерзiмi шексiз. Мү лiкке меншiк қ ұ қ ығ ы осы Кодексте кө зделген негiздер бойынша ғ ана ық тиярсыз тоқ татылуы мү мкiн. 6. Заң қ ұ жаттарында кө зделген реттерде, жағ дайлар мен шектерде меншiк иесi ө з мү лкiн басқ а адамдардың шектеулi тү рде пайдалануына жол беруге мiндеттi.

Мұ рагерлік. Мұ рагерліктің негіздеріжә не мұ раның қ ұ рамы. Мұ рагерлік қ ұ қ ық 57-тарау. Мұ рагерлік туралы жалпы ережелер 1038-бап. Мұ рагерлiк 1. Мұ рагерлік - қ айтыс болғ ан азамат (мұ ра қ алдырушы) мү лкiнiң басқ а адамғ а (адамдарғ а) - мұ рагерге (мұ рагерлерге) ауысуы. 2. Қ айтыс болғ ан азаматтың мұ расы басқ а адамдарғ а ә мбебап қ ұ қ ық мирасқ орлығ ы талаптарымен, егер осы бө лiмнiң ережелерiнен ө згеше туындамаса, бiрың ғ ай тұ тас нә рсе ретiнде жә не бiр-ақ мезгiлде ауысады. 3. Мұ рагерлiк осы Кодекспен, ал тiкелей ө зi белгiлеген жағ дайларда ө зге де заң актiлерiмен реттеледi. 1039-бап. Мұ рагерлiктiң негiздерi 1. Мұ рагерлiк ө сиет жә не (немесе) заң бойынша жү зеге асырылады. 2. Ө сиет қ алдырылмағ ан не бү кiл мұ раның тағ дыры айқ ындалмағ ан кезде, сондай-ақ осы Кодексте белгiленген ө зге де жағ дайларда мұ рагерлiк заң бойынша орын алады. 1040-бап. Мұ раның қ ұ рамы 1. Мұ раның қ ұ рамына мұ ра қ алдырушығ а тиесiлi мү лiк, сондай-ақ оның қ айтыс болуына байланысты қ олданылуы тоқ тамайтын қ ұ қ ық тары мен мiндеттерi кiредi. 2. Мұ ра қ алдырушының жеке басына тығ ыз байланысты мына қ ұ қ ық тар мен мiндеттер: 1) егер заң актiлерiнде немесе шартта ө згеше белгiленбесе, заң ды тұ лғ алар болып табылатын ұ йымдарғ а мү ше болу қ ұ қ ығ ы; 2) ө мiрiне немесе денсаулығ ына келтiрiлген зиянды ө теу қ ұ қ ығ ы; 3) алименттiк мiндеттемелерден туындайтын қ ұ қ ық тар мен мiндеттер; 4) зейнетақ ы тө лемдеріне, жә рдемақ ылар мен Қ азақ стан Республикасының ең бек заң намасының жә не Қ азақ стан Республикасының ә леуметтік қ амсыздандыру саласындағ ы заң дарының негізінде басқ а да тө лемдер алу қ ұ қ ығ ы; 5) мү лiктiк қ ұ қ ық тармен байланысы жоқ жеке мү лiктiк емес қ ұ қ ық тар мұ раның қ ұ рамына кiрмейдi. 3. Мұ ра қ алдырушығ а тиесілі болғ ан жеке мү ліктік емес қ ұ қ ық тар мен басқ а да материалдық емес игiлiктердi мұ рагерлердiң жү зеге асыруы жә не қ орғ ауы мү мкiн.

Мұ раны қ орғ ау жә не заң бойынша мұ рагерлік кезінде оны басқ ару. Мұ раны қ орғ ау жә не заң бойынша мұ рагерлiк кезiнде оны басқ ару 1. Мү лiктiң бiр бө лiгi ө сиет бойынша мұ рағ а қ алдырылғ ан жағ дайда мұ ра қ алдырушы тағ айындағ ан ө сиеттi орындаушы мұ раның заң бойынша мұ рагерлiк тә ртiбiмен ауысатын бө лiгiн де қ оса алғ анда, барлық мұ раны қ орғ ауды жә не оны басқ аруды жү зеге асырады. Егер заң бойынша мұ рагерлер мұ раның заң бойынша мұ рагерлiк тә ртiбiмен ауысатын бө лiгiне қ атысты кө рсетiлген мiндеттердi атқ ару ү шiн мұ раны сенiмгерлiкпен басқ арушыны тағ айындауды талап етпесе, тұ тас алғ анда бү кiл мұ раны қ орғ ау жә не оны басқ ару жө нiндегi мiндеттердi осы Кодекстiң 1059-бабына сә йкес ө сиет бойынша мұ рагерлер немесе сот тағ айындағ ан ө сиеттi орындаушы жү зеге асырады. 2. Мұ раны сенiмгерлiкпен басқ арушыны заң бойынша бiр немесе бiрнеше мұ рагердiң ө тiнiшiмен мұ раның ашылғ ан жерi бойынша нотариус тағ айындайды. Мұ раны басқ арушыны тағ айындаумен немесе оны таң даумен келiспеген заң бойынша мұ рагер сотта мұ раны сенiмгерлiкпен басқ арушының тағ айындалуына дау айтуғ а қ ұ қ ылы. 3. Егер заң бойынша мұ рагерлер болмаса не белгiсiз болса, қ аладағ ы аудан, аудандық маң ызы бар қ ала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округ ә кiмiнiң аппараты мұ раны сенiмгерлiкпен басқ арушыны тағ айындау туралы нотариусқ а жү гiнуге тиiс. Заң бойынша мұ рагерлер келген жағ дайда, олардың талап етуi бойынша мұ раны сенiмгерлiкпен басқ арушы мұ раның есебiнен оғ ан қ ажеттi шығ ындар ө телiп, қ исынды сыйақ ы тө лене отырып керi шақ ырып алынуы мү мкiн.4. Мұ раны сенiмгерлiкпен басқ арушы заң ды мұ рагерлiктiң ерекшелiктерiнен ө згеше туындамағ андық тан, ө сиеттi орындаушығ а қ атысты осы Кодекстiң 1059-бабында кө зделген ө кiлеттiктi жү зеге асырады. 5. Мұ раны сенiмгерлiкпен басқ арушының мұ ра есебiнен мұ раны қ орғ ау жә не оны басқ ару жө нiндегi қ ажеттi шығ ындарды ө теттiруге, ал егер оның мұ рагерлермен келiсiмiнде ө згеше кө зделмесе, сыйақ ы алуғ а да қ ұ қ ығ ы бар.

Мү ліктік емес жеке қ ұ қ ық тар ұ ғ ымы жә не тү рлері. Жеке мү лiктiк емес игiлiктер мен қ ұ қ ық тарғ а: жеке адамның ө мiрi, денсаулығ ы, қ адiр-қ асиетi, абырой, игi атақ, iскерлiк бедел, жеке ө мiрге қ ол сұ қ паушылық, жеке қ ұ пия мен отбасы қ ұ пиясы, есiм алу қ ұ қ ығ ы, автор болу қ ұ қ ығ ы, шығ армағ а қ ол сұ қ паушылық қ ұ қ ығ ы жә не басқ а материалдық емес игiлiктер мен қ ұ қ ық тар жатады.

Міндеттемелік қ ұ қ ық ұ ғ ымы жә не оның жү йесі. Мiндеттеме ұ ғ ымы. Мiндеттемеге сә йкес бiр адам (борышқ ор) басқ а адамның (несие берушiнiң) пайдасына мү лiк беру, жұ мыс орындау, ақ ша тө леу жә не т.б. сияқ ты белгiлi бiр ә рекеттер жасауғ а, не белгiлi бiр ә рекет жасаудан тартынуғ а мiндеттi, ал несие берушi борышқ ордан ө з мiндеттерiн орындауын талап етуге қ ұ қ ылы. Несие берушi борышқ ордан атқ арылғ анды қ абылдауғ а мiндеттi. 269-бап. Мiндеттеме тараптары 1. алынып тасталды 2. Мiндеттемеде оның ә р тарабы - несие берушi немесе борышқ ор ретiнде бiр мезгiлде бiрнеше адам қ атыса алады. Мұ ндай реттерде осы Кодексте белгiленген ережелерге сә йкес ү лестi, ынтымақ ты немесе жә рдем берушiлiк мiндеттеме пайда болады (осы Кодекстiң 286-288-баптары). Борышқ ор жағ ынан мiндеттемеге қ атысушы адамдардың бiрiне несие берушi қ ойғ ан талаптардың жарамсыз болуы, сол сияқ ты мұ ндай адамғ а қ ойылатын талап бойынша талап қ ою мерзiмiнiң ө тiп кетуi несие берушiнiң ө зге да осындай адамдарғ а қ оятын талаптарына ө здiгiнен ә сер етпейдi. 3. Егер мiндеттемеге сә йкес тараптардың ә рқ айсысы басқ а тараптың пайдасына мiндет алса, бұ л оның пайдасына жасауғ а мiндеттi басқ а тараптың борышқ оры жә не сонымен бiрге оғ ан талап қ оюғ а қ ұ қ ығ ы бар оның несие берушiсi болып есептеледi. 270-бап. Мiндеттемеге қ атысушылар1. Тараптар (борышқ ор мен несие берушi) жә не ү шiншi жақ мiндеттемеге қ атысушылар болып табылады. 2. Ү шiншi жақ ретiнде мiндеттеме тараптарының бiреуiне мiндеттемелер немесе ө зге де қ ұ қ ық қ атынастары арқ ылы байланысты жақ тар қ атысады. 3. Мiндеттеме ү шiншi жақ ү шiн мiндеттер туғ ызбайды. Заң дарда немесе тараптардың келісімiнде кө зделген реттерде мiндеттеме ү шiншi жақ тар ү шiн мiндеттеменiң бiр немесе екi тарапына да қ атысты қ ұ қ ық тар туғ ызуы мү мкiн. 271-бап. Мiндеттеменiң пайда болу негiздерi Мiндеттемелер осы Кодекстiң 7-бабында кө рсетiлген шарттан, зиян келтiруден немесе ө зге де негiздерден пайда болады.