Главная страница Случайная страница
Разделы сайта
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
ККККККК 5 страница
|
|
Қ ылмыстық іс жү ргізу мә жбү рлеуі шараларының ұ ғ ымы мен тү рлері. Қ ылмыстық іс жү ргізудегі мә жбү рлеу шаралары қ ылмыстық процестің барысында заң да кө рсетілген негізге сай айыпталушы, сезікті жә бірленуші, куә жә не басқ а қ атысушығ а қ атысты қ ылмыстық іс жү ргізуші органдардың лауазым иелері Қ ІЖ-ді қ амтамасыз ету мақ сатында заң да кө рсетілген тә ртіптерге сай қ олданғ ан мә жбү рлеудің тү сіндегі процесуалдық амалдар. Мә жбү рлеу шараларын қ олданудың мақ саттары: айыпталушы сезіктінің қ ылмыстық ә рекеттерін жалғ астыруының, тергеу мен соттан бой тасылап кетуінің, процессуалдық ә рекеттерді жү ргізуге кедергі жолдауының алдын алу; қ ылмыстық процеске қ атысушының тергеу, сот органның келуін қ амтамаысыз ету (куә, айыпталушы); дә лелдемелерді табу мен бекітуді қ амтамасыз ету (бекіту, куә ландыру); ү кімдердің орындалуын қ амтамасыз ету (мү лікке тыйым салу, қ амауғ а алу); Мә жбү рлеу шараларының тү рлері: Сезіктіні ұ стау (132-138 б-р) Бұ лтартпау шаралары (139-155 б-р) Басқ а мә жбү рлеу шаралары (156-161 б-р)
Қ ылмыстық іс жү ргізу принциптерінің тү сінігі жә не маң ызы.Қ ылмыстық іс жү ргізу принциптерінің жү йесі. Қ ылмыстық іс жү ргізу принциптерінің жү йесі. Жалпы принцип дегеніміз белгілі бір қ ызметтің мә н –маң ызын, мазмұ нын, оның негізгі жағ дайлары мен қ ағ идаларын анық тайтын, басшылық қ а алатын негізгі идеялар. Осығ ан байланысты қ ылмыстық ІЖК 9-бабында принциптердің мә ні мен маң ызы кө рсетілген. Атап айтқ анда, Қ ІЖҚ -де 10-31 баптарда қ ылмыстық іс жү ргізудің 22 принципі айқ ындалғ ан. олардың ішінде: зандылық; сот ә длеттігін тек соттың ғ ана жузеге асыруы; адам мен азаматтың қ ұ қ ық тарын соттың қ орғ ауы, сот тә уелсіздігі, кінә сіздік презумпциясы жә не т.б. Принцип сө зі латын «Принципум» -негіз, тү пкі бастама мағ ынасын білдіреді. Қ ылмыстық іс жү ргізу принциптері дегеніміз- қ ылмыстық іс жү ргізудің қ ұ рылымын анық тап, оның алдында тұ рғ ан мақ саттарын орындауғ а негізделген жә не қ ұ қ ық тық нормада бекітілген қ ұ қ ық тық қ ағ идалар. Принциптер ә рқ ашанда алғ ашқ ы қ ұ қ ық тық норманы қ ұ райды, соғ ан сә йкес жекелеген нормалар қ ұ ралып, олар принциптің мазмұ нын негіздейді. Принциптер бекітілуіне байланысты міндетті тү рде орындалуын кө здеп, ө з қ ұ зыретін білдіреді. Бұ л іс жү ргізетін мемлекеттік органдардың осы принциптер негізінде ә рекет жасап, одан ауытқ уына болмайтынығ ын білдіреді. Қ ылмыстық процессуалдық принциптердің кө бісі Қ Р-ның Конституциясында бекітілген. Конституциялық принциптер қ ылмыстық іс жү ргізудің барысында кө рініс табады. Қ ылмыстық іс жү ргізу принциптерінің маң ызы (9 бап): 1) Принциптер іс жү ргізудің мә нін кө рсетіп белгілейді; 2) Принциптер қ ұ қ ық тық нормалардың жалпы жү йесін қ ұ рып, қ ылмыстық іс жү ргізу заң ының негізін қ алайды; 3) Заң да белгіленген пртнциптерді бұ зу, іс бойынша қ абылданғ ан шешімдерді заң сыз деп тануғ а негіз болады; 4) Принциптерді бұ зу нә тижсінде алынғ ан деректер дә лелдеу кү шін жояды жә не жарамсыз б.т. Қ ылмыстық іс жү ргізу принциптерін екі топқ а бө луге болады: 1 Қ Р-ның Конституциясында бекітілген принциптер. 2 Конституцияда кө рініс таппағ ан принциптер. Барлық принциптер бір-бірімен тығ ыз байланысты болып, қ ылмыстық процестің міндеттерінің орындалуына біркелкі ә сер етеді.
Қ ылмыстық іс жү ргізу принциптерінің тү сінігі, мә ні, маң ызы. Қ ылмыстық іс жү ргізу принциптерінің жү йесі. Жалпы принцип дегеніміз белгілі бір қ ызметтің мә н –маң ызын, мазмұ нын, оның негізгі жағ дайлары мен қ ағ идаларын анық тайтын, басшылық қ а алатын негізгі идеялар. Осығ ан байланысты қ ылмыстық ІЖК 9-бабында принциптердің мә ні мен маң ызы кө рсетілген. Атап айтқ анда, Қ ІЖҚ -де 10-31 баптарда қ ылмыстық іс жү ргізудің 22 принципі айқ ындалғ ан. олардың ішінде: зандылық; сот ә длеттігін тек соттың ғ ана жузеге асыруы; адам мен азаматтың қ ұ қ ық тарын соттың қ орғ ауы, сот тә уелсіздігі, кінә сіздік презумпциясы жә не т.б. Принцип сө зі латын «Принципум» -негіз, тү пкі бастама мағ ынасын білдіреді. Қ ылмыстық іс жү ргізу принциптері дегеніміз- қ ылмыстық іс жү ргізудің қ ұ рылымын анық тап, оның алдында тұ рғ ан мақ саттарын орындауғ а негізделген жә не қ ұ қ ық тық нормада бекітілген қ ұ қ ық тық қ ағ идалар. Принциптер ә рқ ашанда алғ ашқ ы қ ұ қ ық тық норманы қ ұ райды, соғ ан сә йкес жекелеген нормалар қ ұ ралып, олар принциптің мазмұ нын негіздейді. Принциптер бекітілуіне байланысты міндетті тү рде орындалуын кө здеп, ө з қ ұ зыретін білдіреді. Бұ л іс жү ргізетін мемлекеттік органдардың осы принциптер негізінде ә рекет жасап, одан ауытқ уына болмайтынығ ын білдіреді. Қ ылмыстық процессуалдық принциптердің кө бісі Қ Р-ның Конституциясында бекітілген. Конституциялық принциптер қ ылмыстық іс жү ргізудің барысында кө рініс табады. Қ ылмыстық іс жү ргізу принциптерінің маң ызы (9 бап): 1) Принциптер іс жү ргізудің мә нін кө рсетіп белгілейді; 2) Принциптер қ ұ қ ық тық нормалардың жалпы жү йесін қ ұ рып, қ ылмыстық іс жү ргізу заң ының негізін қ алайды; 3) Заң да белгіленген пртнциптерді бұ зу, іс бойынша қ абылданғ ан шешімдерді заң сыз деп тануғ а негіз болады; 4) Принциптерді бұ зу нә тижсінде алынғ ан деректер дә лелдеу кү шін жояды жә не жарамсыз б.т. Қ ылмыстық іс жү ргізу принциптерін екі топқ а бө луге болады: 1 Қ Р-ның Конституциясында бекітілген принциптер. 2 Конституцияда кө рініс таппағ ан принциптер. Барлық принциптер бір-бірімен тығ ыз байланысты болып, қ ылмыстық процестің міндеттерінің орындалуына біркелкі ә сер етеді.
Қ ылмыстық іс жү ргізу сатылары: мә ні мен сипаттамасы. «Процесс» жылжу, қ озғ алу, алғ а қ арай жылжу дегенді білдіреді(латын сө зі). Қ ылмыстық процесс дегеніміз мемлекеттік органдардың заң ғ а сә йкес ә рекеті ғ ана емес, бұ л- қ ылмыстық іс ө тетін, сатыларғ а бө лінген процессуалдық ә рекеттердің жү йесі. Саты (стадия) – алдында тұ рғ ан ерекше міндеттері бар қ ылмыстық іс жү ргізуге қ атысушы ө здерінің субъектілерінің тобы бар, ө зіне тә н қ ылмыстық іс жү ргізу тә ртібі (процессуалдық формасы), шешімдері, қ ұ қ ық тық қ атнастары, заң да белгіленген іс жү ргізу мерзімі бар қ ылмыстық іс жү ргізудің дербес кезең і. Қ ылмыстық істердің кө бісі бір бірін жү йелі тү рде қ арастыратын алты сатыдан ө теді: Қ ылмыстық істі қ озғ ау сатысы – қ ылмыстық процестің бастапқ ы сатысы. Бұ л сатыда қ ылмыстың белгілерінің бар-жоқ тығ ы туралы мә селе шешіледі (қ оғ амғ а қ ауіптілігі, жазалануы, кінә лә нуы). Бұ л сатының мерзімі -3-10-30 тә улік. Бұ л саты қ ылмыс туралы мә лімет тү скен кезден басталып қ ылмыстық істі қ озғ ау немесе қ ылмыстық істі қ озғ аудан бас тарту туралы шешіммен аяқ талады. Алдын ала тергеу сатысы- бұ л қ ылмыстық іс қ озғ алғ аннан кейін басталып, істі сотқ а жіберумен немесе қ ылмыстық іс ті қ ысқ арту туралы шешім шығ арумен аяқ талады. Бұ л саты екі нысанда жү ргізілуі мү мкін: а) алдын ала тергеу - мерзімі 2 ай, ұ зартылуы мү мкін (предварительное расследование); б) анық тау-мерзімі 10-30 тә улік (дознание). Қ ылиыстық істі қ озғ ау сатысы барлық істер бойынша міндетті болса, алдын ала тергеу сатысы жеке айыптау істері бойынша жү ргізіледі. Қ ылмыстық ізге тү судің (айыптаудың) нысандарына байланысты қ ылмыстық процесстер қ ылмыстық істер ү ш категорияғ а бө лінеді: 1 Жеке айыптау істері 32-33 бап. Бұ л істер тек жә бірленушінің арызы бойынша қ озғ алып, жә бірленушімен айыпталушының бітісіне орай қ ысқ артылады. Сонымен қ атар жеке айыптау істері бірден соттар қ озғ алып, олар бойынша алдын ала тергеу жү ргізілмейді. Бұ л жерде іс бірден сот талқ ылауына ө теді. 2 Жеке жариялы айыптау істері. Бұ л істер тек жә бірленушінің арызы бойынша қ озғ алып, жә бірленушімен айыпталушының бітісуіне іс қ ысқ артылмайды. Жеке жариялы айыптау істері бойынша алдын ала тергеу міндетті. 3 Жариялы айыптау істері. Бұ л істер жә бірленушінің арызының болу болмауына байланысты қ озғ алады, жә не олар бойынша плдын ала тергеу міндетті. М: кісі ө лтіру. Басты сот талқ ылауын тағ айындау сатысы –Бұ л саты аяқ талғ ан істің прокуратурадан сотқ а тү скенуақ ытынан басталып, басты сот талқ ылауын тағ айындау, не істі қ айта тергеуге жіберу, не істі қ ысқ арту, не істі соттылығ ы бойынша басқ а сотқ а жіберу туралы шешім қ абылдаумен аяқ талады. Бұ л сатыда істің басты сот талқ ылауында қ аралу мү мкінділігі шешіліп, істің сотта қ аралуына жағ дай жасалады. Бұ л саты 2 нысанда жү ргізіледі: а) судьяның жеке ө зінің басты сот талқ ылауын тағ айындау мә селесін шешуі; б) алдын ала тың дау жү ргізуі (Мерзімі 5 тә улік). Басты сот талқ ылау сатысы – Бұ л саты қ ылмыстық процестің шешуші жә не орталық сатысы. Бұ л сатыда 2 негізгі мә селе шешіледі: кінә лілігі жә не жаза туралы мә селе. Бұ л қ ылмыстық процестің ө зге сатыларына қ арағ анда орталық орын алады. Себебі, оның алдындағ ы сатылар басты сот талқ ылау қ арағ анада дайындық саатылары болып табылады да, одан кейінгі сатылар басты сот талқ ылауының шешімін тексеріп, орындауғ а бағ ытталғ ан. Бұ л саты ү кім шығ арумен (айыптау немесе ақ тау) немесе қ ылмыстық істі қ ысқ артумен не істі қ айта тексеруге жіберумен аяқ талады. Заң ды кү шіне енбеген сот шешімі тексеру сатысы. Ү кім заң ды кү шін жариялағ ан уақ ытынан бастап 10 тә уліктің ішінде енеді. Егер осы мерзімде ұ кімге шағ ым немесе наразылық тү сетін болса, осы саты жү зеге асырылады. Бұ л саты 2 нысанда жү зеге асырылуы мү мкін: а) апелляциялық тә ртіппен; б) кассациялық тә ртіппен. Аппеляциялық тә ртіп 2003 жылдан бастап жү зеге асырыла бастады. Бұ л жағ дайда қ айта тексеру жү ргізіледі. Бұ л саты ү кімді ө згеріссіз қ алдырумен, не оны ө згертумен, не оны бұ зумен аяқ талуы мү мкін. Ү кімді орындау сатысы – бұ л заң ды кү шіне енбеген ү кімді орындауғ а ү кім шығ арғ ан топтың кірісуі. Осы сатыларғ а қ оса қ ылмыстық процестің 2 ерекше сатысы бар. Олардың ерекше деп аталуының себебі- бұ л сатыларды заң да кү шіне енген жә не орындалып жатқ ан сот шешімдері қ айта тексеріледі. 1. Қ адағ алау сатысы не істі қ айта қ арау (надзорнре производство). 2. Жаң адан ашылғ ан мә н-жайлар бойынша істі қ айта қ арау.
Қ ылмыстық іс жү ргізуге қ атысушылардың тү сінігі жә не оларды классификациясы. Қ ылмыстық іс жү ргізуге қ атысушылар- дегеніміз қ ылмыстық іс жү ргізігенде белгілі бір міндеті, қ ызметі (функциясы) бар, процессуалдық қ ұ қ ық тар мен міндеттері бар мемлекеттік органдар, лауазымды адамдар жә не азаматтар. Белгілі бір субъект қ ылмыстық іс жү ргізуге қ атысушы болып саналу ү шін тө менгі талаптарғ а сай болу керек: 1. Заң да аталынуы керек. 2. белгілі бір процессуалды функцияларды ж.а. крек.3. Заң бойынша белгіленген процессуалдық қ ұ қ ық тары мен міндеттері болуы керек. Процесске қ атысушылардың кейбіреулері іске қ ысқ а мерзімде қ атысады (куә гер, маман), ал басқ а біреулері қ ылмыстық процестің бірнеше сатысы бойынша (тергеуші, сот), немесе қ ылмыстық іс жү ргізудің басынан аяғ ына дейін қ атысады (прокурор). Тараптар – сот талқ ылауында бә селестікпен тең қ ұ қ ық тылық негізінде айыптауды жә не айыптаудан қ орғ ауды ж.а. органдар мен лауазымды адамдар. Тораптар екі топқ а бө лнеді: Айыптау тарабы: мемлекеттік айыптаушы (прокурор), жеке айыптаушы, жә бірленуші, азаматтық талапкер жә не олардың заң ды ө кілдері мен ө кілдері. Қ орғ ану тарабы: сотталушы, қ орғ аушы сотталушының заң ды ө кілдері, азаматтық жауапкер, оның ө кілі. Қ ылмыстық прцесстің субъектісін олардың алдында тұ рғ ан міндеттеріне, қ орғ алатын мү ддесіне, жү зеге асыратын функциясына қ арай келесі топтарғ а бө луге болады: 1 топ. Қ ылмыстық іс жү ргізуді жү зеге асырушы мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар. Оларғ а қ ылмыстық іс жү ргізудің міндеттерін ж.а. жү ктелген. Олар келесі функцияларды жү зеге асырады: а) тергеу функцияларын (тергеу органы); б) қ адағ алау функцияларын (прокурор); в) сот ә ділдігін жү зеге асыру функцияларын (сот). Мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың қ ылмыстық процестегі ә рекеттері мемлекеттің, қ оғ амның жә не азаматтардың мү дделерін қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан. 2 топ. Қ ылмыстық іс жү ргізудегі мү дделі тұ лғ алар. Олардың іс ә рекеттері ө з мү дделерін қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан. Олар: а) сезікті, айыпталушы (сотталушы); б) жә бірленуші; в) жеке айыптаушы; г) материалдық мү дделері қ ылмыстық істі шешумен байланысты азаматтық талапкер мен азаматтық жауапкер. 3 топ. Қ ылмыстық іс жү ргізгенде басқ алардың мү ддесін қ орғ айтын тұ лғ алар: а) айыпталушының қ орғ аушысы; б) айыпталушының заң ды ө кілі; в) жә бірленуші, жеке айыптаушы, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкердің ө кілдері. Бұ лардың іс ә рекеттері ө здері ө кіл болып отырғ ан тұ лғ аларлың мү дделерін қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан.
Қ ылмыстық іс жү ргізудегі дә лелдемелер теориясының негізгі ережелері. Дә лелдемелердің жіктелуі. Дә лелдемлер негізінде анық таушы, тергеуші, прокурор жә не сот заң да белгіленген тә ртіппен Қ Р Қ ылмыстық кодексінде кө зделген ә рекеттердің болғ андығ ын немесе болмағ андығ ын, айыпталушының бұ л ә рекетті жасағ андығ ын немесе жасамағ андығ ын жә не айыпталушының кінә лілігін не кінә лі емес екендігін, сондай-ақ істі дұ рыс шешу ү шін маң ызы бар ө зге де мә н-жайларды анық тайтын заң ды тү рде алынғ ан іс жү зіндегі деректер қ ылмыстық іс бойынша дә лелдемелер болып табылвды. Қ ылмыстық істі дұ рыс шешу ү шін маң ызы бар іс жү зіндегі деректер сезіктінің, айыпталушының, жә бірленушінің, куә нің кө рсетулерімен, сарапшының қ орытындысымен, заттай айғ ақ тармен, іс жү ргізу ә рекеттерінің хаттамаларымен жә не ө зге де қ ұ жаттармен анық талады (Қ ІЖК-нің 115-бабы). Іс жү зіндегі деректер, егер олар Қ Р Қ ІЖК-нің талаптарын бұ за отырып, процеске қ атысушыларды олардың заң мен кепілдік берілген қ ұ қ ық тарынан айыру немесе оларды қ ысу жолымен немесе қ ылмыстық процестің ө зге де ережедерін бұ зумен, оның ішінде: қ инау, кү ш қ олдану, қ орқ ыту, алдау, сонымен бірге ө згеде заң сыз іс-ә рекеттер арқ ылы; оларғ а тү сіндірмеудің, толық немесе дұ рыс тү сіндірмеудің салдарынан туындағ ан қ ылмыстық процеске қ атысушы адамдардың ө з қ ұ қ ық тары мен міндеттеріне қ атысты жаң ылуын пайдалану арқ ылы; іс жү ргізу іс-ә рекетін осы қ ылмыстық іс бойынша іс жү ргізуді жү зеге асыруғ а қ ұ қ ығ ы жоқ адамның жү ргізуіне байланысты; іс жү ргізу іс-ә рекетіне қ арсылық білдіруге жататын адамның қ атысуына байланысты; белгісіз кө зден, не сот отырысында анық тала адмайтын кө зден алынуы; Дә лелдеу барысында осы заманғ ы ғ ылыми білімге қ айшы келетін ә дістерді қ олдану арқ ылы алынып, олар істі тергеу немесе сотта қ арау кезінде алынғ ан іс жү зіндегі деректердің дұ рыстығ ына ық пал етсе немесе ық пал ету мү мкін болса, дә лел ретінде пайдалануғ а жол берілмейді деп танылуы тиіс (Қ ІЖК-нің 116-бабы). Дә лелдеу істі заң ды, негізделген жә не ә діл шешу ү шін маң ызы бар мә н-жайларды анық тау мақ сатында дә лелдемелерді жинаудан, зерттеуден, дә лелдемелерді пайдалануғ а қ абылдаудан тұ рады. Айыпталушының қ ылмыстық жауаптылығ ы мен кінә сінің бар екендігінің негізін дә лелдеу міндеті айыптаушыда болады (Қ ІЖК-нің 124-бабы).
Қ ылмыстық іс жү ргізудегі тараптардың терең дігі мен жарыспалылық. 1. Қ ылмыстық сот iсiн жү ргiзу айыптау жә не қ орғ ау тараптарының бә секелестiгi мен тең қ ұ қ ық тылығ ы принципiнiң негiзiнде жү зеге асырылады. 2. Қ ылмыстық iзге тү су, қ орғ ау жә не iстi соттың шешуi бiр-бiрiнен бө лiнген жә не оларды ә ртү рлi органдар мен лауазымды адамдар жү зеге асырады. 3. Сотталушығ а тағ ылғ ан айыпты дә лелдеу мiндетi айыптаушығ а жү ктеледi. 4. Қ орғ аушы сотталушыны қ орғ аудың заң да кө зделген барлық қ ұ ралдары мен ә дiстерiн пайдалануғ а мiндеттi. 5. Сот қ ылмыстық iзге тү су органы болып табылмайды, айыптау немесе қ орғ ау жағ ында болмайды жә не қ ұ қ ық мү дделерiнен басқ а қ андай да болсын мү дделердi бiлдiрмейдi. 6. Сот объективтiлiктi жә не бейтараптылық ты сақ тай отырып, тараптардың ө з iс жү ргiзу мiндеттерiн орындауы жә не ө здерiне берiлген қ ұ қ ық тарын жү зеге асыруы ү шiн қ ажеттi жағ дай туғ ызады. 7. Қ ылмыстық сот iсiн жү ргiзуге қ атысушы тараптар тең қ ұ қ ық ты, яғ ни оларғ а Конституциямен жә не осы Кодекспен ө з айқ ындамаларын қ орғ ауғ а бiрдей мү мкiндiк берiлген. Сот, iс жү ргiзу шешiмiн, зерттеуге қ атысу тараптардың ә рқ айсысына бiрдей негiзде қ амтамасыз етiлген дә лелдерге ғ ана негiздейдi. 8. Тараптар қ ылмыстық сот iсiн жү ргiзу барысында ө зiнiң айқ ындамасын, оны дербес жә не сотқ а, басқ а да органдар мен адамдарғ а тә уелсiз қ орғ аудың ә дiстерi мен қ ұ ралдарын таң дайды. Сот тараптың ө тiнiшi бойынша оғ ан осы Кодексте кө зделген тә ртiппен қ ажеттi материалдарды алуғ а жә рдем кө рсетедi. 9. Мемлекеттiк айыптаушы мен жеке айыптаушы белгiлi бiр адамның қ ылмыстық iзiне тү судi жү зеге асыра алады немесе заң да кө зделген жағ дайларда қ ылмыстық iзiне тү суден бас тарта алады. Сезiктi мен айыпталушы ө зiнiң кiнә сiн еркiн жоқ қ а шығ ара алады немесе ө зiн кiнә лiмiн деп мойындай алады. Азаматтық талапкер талап арыздан бас тартуғ а немесе азаматтық жауапкермен бейбiт келiсiм жасасуғ а қ ұ қ ылы. Азаматтық жауапкер талап арызды мойындауғ а немесе азаматтық талапкермен бейбiт келiсiм жасасуғ а қ ұ қ ылы. 10. Сот тараптарғ а істің бiрiншi жә не апелляциялық саты бойынша қ аралу қ ұ қ ығ ын қ амтамасыз етедi; айыпталушығ а жә не оның қ орғ аушысына iстi жаң адан ашылғ ан мә н-жайлар бойынша кассациялық жә не қ адағ алау тә ртібімен қ арау кезiнде қ атысуғ а рұ қ сат етіледі. Сот ә рбiр қ ылмыстық iстi қ арағ ан кезде айыптау тарабының мемлекеттік не жеке айыптаушысы болуғ а тиiс. Сот iстi қ арағ анда тараптардың қ атысуы мiндеттi болатын басқ а да жағ дайлар осы Кодексте айқ ындалады.
Қ ылмыстық іс жү ргізудегі тұ лғ алардың қ ұ қ ық тарын қ амтамасыз ету. Қ ылмыстық процесс — кү рделі процесс, оғ ан ә р тү рлі адамдар қ атысады. Қ ылмысқ а қ атысушыларды ү ш топқ а бө луге болады.1. Қ ылмыстық процеске қ атысушы мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар. Оларғ а сот жә не мемлекеттік органдар мен қ ылмыстық қ удалау қ ызметін жү зеге асыратын лауазымды тұ лғ алар жатады (прокурор, тергеу бө лімінің бастығ ы, тергеуші, анық тау органы, анық тау органының бастығ ы, анық таушы). 2. Ө з қ ұ қ ық тары мен мү дделерін немесе ө здері білдіретін қ ұ қ ық тар мен мү дделерді қ орғ ап процеске қ атысушылар (кү дікті, айыпталушы, қ орғ аушы, жә бірленуші, жеке айыпталушы, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер, кімелеттік жасқ а толмағ ан айыпталушының (кү діктінің) заң ды ө кілдері, жә бірленушінің, азаматтық талапкер мен жеке айыптаушының ө кілдері, азаматтық жауапкердің ө кілдері). 3. Қ ылмыстық процеске қ атысушылардың ү шінші тобын шартты тү рде ү ш шағ ын топқ а бө луге болады. Бірінші топ — дә лелдемелер ұ сыну бойынша міндеттерін орындайтын процеске қ атысушылар. Оларғ а: куә герлер мен сарапшылар жатады; Екінші топ — іс жү ргізу ә рекеттеріне жә рдемдесу ү шін тартылатын процеске қ атысушылар. Олар: куә герлер, аудармашылар, мамандар, сот отырысының хатшылары, кепілшілер, тану жү ргізетін статистер жә не т.б. Ү шінші шағ ын топ — сот шешімдерін орындауғ а қ атысатын мекемелер мен ұ йымдар жә не соғ ан орай ү кімді орындау кезінде туындайтын іс жү ргізу мә селелерін шешуі қ атысатындар. Бұ л топты: ү кімдер мен қ аулыларды нақ тылы орындауды жү зеге асыратын ә кімшілік ө кілдері, сотталушының науқ астануы, мү гедектігі немесе ауруханағ а орналастыру бойынша комиссияның ө кілдері жә не т.б. қ ұ райды. Анық тау жә не алдын aлa тергеу — бұ л анық тау органдары мен ө кілетті органдардың сотқ а дейінгі ә рекеттері. Бұ л ә рекеттің негізі Қ азақ стан Республикасының қ ылмыстық іс жү ргізу кодексінде (Қ ІЖК) белгіленген. Мұ нда шектерде қ ылмыс жасағ ан адалдарды қ ылмыстық жауапкершілікке тартужә не істің мә н-жайының жиынтығ ын анық тау, белгілеу жә не бекіту жө ніндегі ө кілеттіктерінің іс жү ргізуі анық талғ ан. Қ ылмыстық процеске қ атысушылардың ә рекеті толық тай заң мен реттеледі.
Қ ылмыстық іс жү ргізудің тү сінігі, мә ні мен міндеттері. Қ ылмыстық іс жү ргізу қ ұ қ ығ ы қ ылмыстық қ ұ қ ық пен тығ ыз байланысты. Қ ылмыстық іс жү ргізу қ ұ қ ығ ы — бұ л қ ылмыстық істер бойынша іс жү ргізу тә ртібін бекітетін жә не қ ылмыстық істерді қ озғ ау, тергеу, сотта қ арау бойынша анық тау, алдын ала тергеу, прокуратура мен сот ү кімінің орындалуы мен іс жү ргізу мә селелерін реттейтін қ ұ қ ық тық нормалар жү йесі. Қ ылмыстық іс жү ргізу – бұ л анық тау органдарының қ ызметі, прокурордың алдын ала тергеу, қ арау, шешім шығ ару, сот тө релігінің міндетін тарату ә рекеті болып саналады. Қ ылмыстық процесс — бұ л алдын ала тергеу, прокурор, судья жә не сот органдарының заң мен реттелген қ ызметі. Ол қ ылмыстар туралы ө тініштерді (хабарларды) алдын ала тексеру, қ ылмыстық істерді тергеу, қ арау жә не шешу, ү кімнің орындалуы бойынша қ ызметтер болып табылады, Қ ылмыстық процестің екі мақ саты бар: тікелей — ә рбір қ ылмыс жасағ ан адам ә діл жазағ а тартылуы тиіс; ә рбір кінә сіз адам қ ылмыстық жауапкершілікке тартылып, сотталмасын; жалпы — заң дылық ты нығ айту; қ ылмыстардың алдын алу жә не жою; азаматтарды қ ұ қ ық тық жә не адамгершілікке тә рбиелеу. Қ ылмыстық процестің міндеттері мынадай: қ ылмыстарды тез арада жә не толық тай ашу; кінә лілерді табу; заң дарды дұ рыс қ олдану. Қ оғ амдық қ атынас ішіндегі кү рделісінің бірі жасалғ ан қ ылмысты тергеу оны сотта қ арап ә діл шешумен байланысты қ атынастар жә не ол қ ылмыпен кү рестің маң ызды бір бө лігі. Біріншіден, Қ ылмыстық іс жү ргізу қ ұ қ ығ ы (қ ұ қ ық саласы ретінде) қ ылмыстық іс жү ргізу ө ндірісін, яғ ни қ ылмыстық істі қ озғ аудан бастап, оны алдын ала тергеу (тергеу мен анық тау), сотта қ арап, талқ ылау жә не шешу, екінші саты сот дең гейлерінде қ ажет болғ анда қ айта қ арап шешу тә ртібін реттейтін арнайы қ ұ қ ық нормаларының жиынтығ ын айтады. Екіншіден, қ ылмыстық іс жү ргізу қ ұ қ ығ ы ғ ылым саласы ретінде қ ылмыстық іс жү ргізу қ ұ қ ығ ының негізгі институттары мен олардың проблемалық сұ рақ тарын зерттеуге бағ ытталғ ан қ ұ қ ық тық идеялардың, тұ жырымдардың, ғ ылыми ой-пікірлердің жиынтығ ы. ол заң наманың ө зін де зерттейді, оны жетілдіруге кө мектеседі. Қ ылмыстық іс жү ргізу қ ұ қ ығ ы деген- қ ылмыстық заң мен тиым салынғ ан іс ә рекеттерді немесе қ ылмыстарды ашу тергеу сотта жан- жақ ты қ арап ә діл шешуге байланысты мемлекеттік арнаулы уә кілетті орган қ ызметін реттейтін қ ұ қ ық нормаларының жиынтығ ы. Қ ылмыстық процес- бұ л арнайы мемлекеттік орган жү ргізетін арнайы қ ызмет. Қ ылмыстық іс жү ргізу дегеніміз- бұ л арнаулы мемлекеттік органмен кейбір жекеленген субектілердің заң мен жекеленген субектілердің заң мен қ атаң реттелген мемлекеттік қ ызмет.
|
|