ККККККК 3 страница

Қ ылмыс қ ұ рамының тү сінігі, тү рлері жә не оның элементтері. Қ ылмыстық занды қ олдану ү шін қ ылмыс қ ұ рамының белгілерін орнатудың маң ызы. Қ ылмыстық іс бойынша дә лелденуге тиіс қ ылмыс қ ұ рамы жә не мә н-жайлар. Қ ылмыстың қ ұ рамы деп - Қ ылмыстық заң бойынша қ оғ амғ а қ ауіпті іс - ә рекеттерді белгілі бір қ ылмыстың қ атарына жатқ ызуғ а мү мкіндік беретін қ ылмыстың объективтік жә не субъективтік жақ тарынан қ ұ ралғ ан элементтердің жә не олардың белгілерінің жиынтығ ын айтамыз. Барлық жү йелер секілді қ ылмыстың қ ұ рамы да белгілі бір элементтерден тұ рады. Қ ылмыс қ ұ рамының элементтерді деп, қ ылмыс қ ұ рамы жү йелерін қ ұ райтын бастапқ ы компоненттерді айтамыз. Қ ылмыс қ ұ рамының белгілеріне мынадай 4 тү рлі элементтер жатқ ызады: объект, объективтік жағ ы, субъект, субъективтік жағ ы. Мысалы, бө тен адамның мү лкін қ асақ ана жою немесе бү лдіру қ ылмысы (187-бап) белгілері болып біріншіден, басқ а біреудің мү лкіне қ ол сұ ғ у, екіншіден, осы мү лікті жою немесе бү лдіру, ү шіншіден осы ә рекетті қ асақ ана істеу, тө ртіншіден, бұ л іс-ә рекет ауырлататын жағ дайда жасалса ол ү шін 14-ке толғ ан адам жауапқ а тартылады. Осы кө рсетілген 4 белгінің біреуі жоқ болса, онда бұ л қ ылмыс қ ұ рамы болмайды. 1. Субъект. Қ ылмыс жасағ ан кезде қ ылмыстық заң да кө зделген белгілі бір жасқ а толғ ан жә не есі дұ рыс жеке адам қ ылмыстық заң бойынша қ ылмыс субъектісі бола алады. 2. Обьект. Кез келген қ ылмысты іс- ә рекеттің мә нін ашу ү шін қ ылмыстың объектісін анық таудың маң ызы ерекше. Қ ылмыс объектісінің тү рлері жалпы, топтық жә не тікелей объекті болып 3- ке бө лінеді. Қ ылмыстың жалпы объектісі деп қ ылмыстың заң нормасы арқ ылы қ орғ алатын қ оғ амдық қ атынастардың жиынтығ ын айтамыз. Қ ылмыстық заң да кө рсетілген қ ылмыстық іс- ә рекеттің кез келгеннің барлық уақ ытта да қ оғ амдық қ атынастардың барлық қ ылмыстардың жалпы объектісі екендігін кө рсетеді. Қ ылмыстың жалпы объектісі қ ылмыстық қ ұ қ ық тың ә леуметтік саяси мазмұ нның, жалпы қ ылмыс атауының табиғ атын дұ рыс анық тауғ а, іс-ә рекеттің, сонымен бірге қ ылмысты басқ а қ ұ қ ық бұ зушылық тан ажыратуғ а толық мү мкіндік береді. 3. Объективтік жағ ы. Қ ылмыстың объективтік жағ ы қ ылмысты істеген адамның мінез-қ ұ лқ ының сыртқ ы кө рінісін білдіреді. Қ ылмыстық қ ұ қ ық тағ ы зиян қ ылмыстын объективтік жағ ы-ның белгісі болып табылатын «қ оғ амғ а қ ауіпті зардап» деген ұ ғ ымды білдіреді. Қ оғ амғ а қ ауіпті іс-ө рекет пен одан туындайтын зардаптың арасын байланыстыратын белгіні себепті байланысты атайды. 4. Субъективтік жағ ы. Қ ылмыстың субъективті жағ ы – бұ л қ ылмыс жасаумен тікелей байланысты адамның психикалық ә рекеті. Қ ылмыстың субъективті жағ ының мазмұ ны кінә, ниет жә не мақ сат сияқ ты белгілердің кө мегімен ашып кө рсетіледі. Кінә - бұ л адамның қ ылмыстық заң мен қ арастырылғ ан қ оғ амғ а қ ауіпті іс – қ имылды жасауғ а деген психикалық кө зқ арасы. Кінә мынадай элементтерден тұ рады: сана (интеллектуалдық элементі) жә не ерік (ерік элементі). Қ ылмыстың ниеті – қ ылмыс жсағ ан адамның жетекшілікке алатын саналы ниеті, яғ ни пайдакү немдік, қ ызғ аныш, кө ре алмаушылық, қ орқ ақ тық жә не т.б. болуы мү мкін. Қ ылмыстың мақ саты – тілейтін нә тиже туралы ой, оғ ан кінә лі қ ол жеткізуге тырысады.

Қ ылмыс санаттары тү сінігі жә не оның тү рлері. Қ ылмыс санаттары: - онша ауыр емес; - ауырлығ ы орташа; РРррршгндшү н- ауыр; - аса ауыр. Қ ылмыстық кодекестің 10-бабына сә йкес: Қ ылмыс жасалғ аны ү шін Кодексте кө зделген ең ауыр жаза екі жылғ а бас бостандығ ынан айырудан аспайтын қ асақ ана жасалғ ан ә рекет, сондай-ақ жасалғ аны ү шін осы Кодексте кө зделген ең ауыр жаза бес жылғ а бас бостандығ ынан айырудан аспайтын абайсызда жасалғ ан ә рекет онша ауыр емес қ ылмыс деп танылады.Қ ылмыс жасалғ аны ү шін Кодексте кө зделген ең ауыр жаза бес жылғ а бас бостандығ ынан айырудан аспайтын қ асақ ана жасалғ ан ә рекет, сондай-ақ жасалғ аны ү шін бес жылдан астам мерзімге бас бостандығ ынан айыру тү ріндегі жаза кө зделген абайсызда жасалғ ан ә рекет ауырлығ ы орташа қ ылмыс деп танылады.Қ ылмыс жасалғ аны ү шін Кодексте кө зделген ең ауыр жаза он екі жылдан бас бостандығ ынан айырудан аспайтын қ асақ ана жасалғ ан ә рекет ауыр қ ылмыс деп танылады.Қ ылмыс жасалғ аны ү шін Кодексте кө зделген ең ауыр жаза он екі жылдан астам мерзімге бас бостандығ ынан айыру тү ріндегі жаза немесе ө лім жазасы - қ асақ ана жасалғ ан ә рекет аса ауыр қ ылмыс деп танылады.

Қ ылмысқ а қ атысу тү сінігі, тү рлері жә не нысандары. Қ атысушылардың тү рлері. 1. Қ ылмысқ а қ атысу ұ ғ ымы. Қ атысып жасалғ ан қ ылмыстардың қ оғ амғ а қ ауілтілігінің жоғ арылылығ ы. Қ атысудың субъективтік жә не объективтік белгілсрі. Қ атысу нысандары жә не оның жіктелу межелсрі. Қ атысу нысандарының заң ды сипаттамасы. Қ ылмысты адамдар тобы, алдын-ала сө з байласу бойынша ұ йымдасқ ан топтың жә не қ ылмыстық ұ йымның жасауы. Қ атысу нысандарының қ ылмыстык-қ ұ қ ыктық маң ызы. Қ К-нің 27-бабы бойынша екі немесе одан кө п адамның қ асақ ана қ ылмыс жасауғ а қ асақ ана бірлесіп қ атысуы қ ылмысқ а қ атысу деп танылады. Қ атысушылар қ ылмыс жасаудағ ы ө з ә рекетінің сипатына жә не қ ылмысқ а қ атысу дә режесіне қ арай оны орындаушылар, ұ йымдастырушылар, арандатушылар жә не кө мектесушілер болып бө лінеді. Бірнеше адамның қ ылмыстық іс-ә рекеті кү рделірек болады, олардың ә рқ айсысы ә р тү рлі ә рекеттер жасайды, кейбір жағ дайларда сол қ ылмысқ а қ атысушылардың кейбірі ә ректсіздік танытуы мү мкін. Қ атысушылық тың субъективтік жағ ы қ атысушыда қ астандық пиғ ылдық болуын керек етеді, ол мыналардан кө рініс табады: қ атысушының басқ а қ атысушылардың қ ылмыстық ә рекеті жайында хабардар болуы; қ атысушының ө зі басқ а қ атысушылармен бірлесіп қ ылмыс жасайтындығ ын немесе оғ ан мү мкіндік тудыратындығ ын ұ ғ ынуы; ортақ қ ылмыстық нә тиженің болуын тілеуі немесе оғ ан саналы тү рде жол беруі. Қ ылмыстық заң бойынша қ атысушылардың тү рлері, олардың заң ды сипаттамасы. Орындаушының, ұ йымдастырушының, айдап салушының жә не кө мектесушінің тү сініктері. Жанама орындаушының тү сінігі. Қ атысушылардың қ ылмыстық жауаптылығ ының негізі мен шектері. Қ атысудың акцессорлылығ ы. Қ атысушылардың ә рекеттерін саралау, олардың жауаптылығ ын жә не жазасын жекелеу. Қ ылмысқ а қ атысушының шектен шығ ушылығ ы. Арнайы субъектімен жасалғ ан кылмысқ а катысу. Жү зеге аспағ ан қ атысу ү шін жауапкершілік. Қ атысушылардың ө з еркімен бас тартуының ерекшеліктері. Қ ылмыска жанасушылық ұ ғ ымы, оның нысандары жә не қ атысудан айырмашылығ ы. Қ ылмысты жасырғ аны жә не қ ылмысты хабарламағ аны ү шін қ ылмыстық жауаптылық шектері мен шарттары, жағ дайлары. Қ ылмысқ а қ атысушылардың ә рекеттерінің келісушілік дә режесіне байланысты қ ылмысқ а қ атысу екі тү рлі нысанғ а алдын ала келіспей қ ыл-мысқ а қ атысу жә не алдын ала келісіп қ ылмысқ а қ атысу болып бө лінеді.Бұ л нысандар Қ ылмыстық кодекстің Ерекше бө лімінде ә р тү рлі кө рініс тапқ ан. Бұ лар алдын ала келісіп қ ылмысқ а жай қ атысу, ұ йымдасқ ан топ болып жә не қ ылмысты бірлестік арқ ылы қ ылмысқ а қ атысу болып кө рсетілген.0 Қ ылмыстық кұ кық теориясы қ ылмысқ а қ атысудың тү рлерін де бө ліп кө рсеткен. Қ ылмысқ а қ атысудың тү рлері кылмыс істеуге қ атысқ ан жекелеген қ атысушылардың қ ылмыс істеуге қ атысуының дә режесі мен сипатына байланысты қ оса орындаушылық жә не тар мағ ынадағ ы қ ылмысқ а қ атысушыболып екі тү рге бө лінеді. 2. Қ ылмыстық қ ұ қ ық та қ ылмысқ а қ атысушылар орындаушылар, ұ йымдастырушылар, айдап салушылар жә не кө мектесушілер деп бө лінеді. Оларды бұ лай бө луге қ ылмысқ а қ атысудағ ы атқ аратын іс-ә рекетінің мә нісі мен дә режесі негіз бола алады. Қ ылмысқ а қ атысатындарды іздестіріп табу, оларды оқ ытып ү йрету, қ ылмыстың жоспарын жасау, қ олданылатын қ ару-қ ұ ралдарды таң дау жә не т.б. қ ылмысты ұ йымдастыруғ а жатады. Басқ а адамды азғ ыру, сатып алу, қ орқ ыту жолымен немесе ө згеде жолмен қ ылмыс жасауғ а кө ндірген адам арандатушы деп танылады. Ондай адам басқ а бір адамда ооның бұ рыннан ойластырып жү рген қ ылмысын жасауына батылдық тудырады. Кең естермен, нұ сқ ауларымен, ақ парат, қ ылмысты жасайтын қ ару немесе қ ұ ралдар берумен не қ ылмысты жасауғ а кедергілерді жоюымен қ ылмыстың жасалуына жә рдемдескен адам, сондай-ақ қ ылмыскерді, қ аруды немесе қ ылмыс жасайтын ө зге қ ұ ралдарын, қ ылмыстың ізін не қ ылмыстық жолмен табылғ ан заттарды жасыруғ а кү ні бұ рын уә де берген адам, сол сияқ ты осындай заттарды сатып алуғ а немесе ө ткізуге кү ні бұ рын уә де берген адам кө мектесуші деп танылады.

Қ ылмыстардың кө птілігінің тү сінігі жә не белгілері. Қ ылмыстардың кө птілігінің нысандары. бір адам бірнеше қ ылмыс жасағ анда оның қ оғ амғ а қ ауіптілігі артады. Біріншіден, қ ылмыстық заң мен қ орғ алатын қ оғ амдық қ атынастарғ а кө бірек зиян келері сө зсіз. Екіншіен, егер бір адам ә ртү рлә объектілерге қ астандық жасаса, зиян келетін қ оғ амдық қ атынастар ауқ ымы кең ейді. Жә не де бір адамның бірнеше қ ылмыс жасау фактісінің ө зі оның бойына қ оғ амғ а жат мінездің тұ рақ танып қ алғ андығ ын кө рсетеді, оғ ан қ атысты қ олданатын шаралар да ө згеше болуғ а тиіс. Сонымен қ атар, бір адамның бірнеше қ ылмыс жасауы оның іс-ә рекетін дұ рыс саоалау проблемасын тудырады. Қ ылмыстық қ ұ қ ық та кө птік деп адамның кө нелік мерзімі ө тпеген, не сотты болғ андығ ы алынбағ ан жә не жойылмағ ан, не қ ылмыстық қ удалау заң ғ а сә йкес қ ысқ артылмағ ан екі немесе одан да кө п қ ылмыстарды жасағ анын айтады. Кү шіндегі қ ылмыстық заң қ ылмыстардың кө птігінің мына тү рлерін бө ліп алады: 1)қ ылмыстардың неше қ айтара жасалуы, 2) қ ылмыстардың жиынтығ ы, 3) қ ылмыстардың рецидиві. Кө птіктің ө зіне тә н белгісі – бір адамның кемінде екі қ ылмысты, яғ ни қ ылмыстың ө зінше қ ұ рамдық белгілері бар іс-ә рекеттерді жасауы. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық, тә ртіптік теріс қ ылық, азаматтық -қ ұ қ ық тық деликт болып табылатын, сондай-ақ Қ К-нің 9-бабының 2-бө лігінде қ ылмыс емес деп танылғ ан ә рекеттер мен ә рекетсіздік қ ылмыстардың кө птігін қ ұ рамайды. 11-бап. Қ ылмыстың бiрнеше мә рте жасалуы 1. Осы Кодекстiң Ерекше бө лiмiнiң белгiлi бiр бабында немесе бабының бө лiгiнде кө зделген екi немесе одан да кө п ә рекеттi жасау - қ ылмыстардың бiрнеше рет жасалуы деп танылады. 3. Егер адам бұ рын жасағ ан қ ылмысы ү шiн сотталғ ан не заң да белгiленген негiздер бойынша қ ылмыстық жауаптылық тан босатылғ ан болса, қ ылмыс бiрнеше рет жасалғ ан деп танылмайды. 4. Жалғ асатын қ ылмыс, яғ ни бiр ниетпен жә не бiр мақ сатпен қ амтылып, тұ тас алғ анда бiр қ ылмысты қ ұ райтын бiрқ атар бiрдей қ ылмыстық ә рекеттерден тұ ратын қ ылмыс бiрнеше мә рте жасалғ ан қ ылмыс деп танылмайды.5. Қ ылмыстардың ә лденеше рет жасалуы осы Кодексте неғ ұ рлым қ атаң жазағ а ә кеп соқ тыратын мә н-жай ретiнде кө зделген жағ дайларда адамның жасағ ан қ ылмысы осы Кодекстiң Ерекше бө лiмiнiң қ ылмыстарды бiрнеше мә рте жасағ аны ү шiн жазалауды кө здейтiн бабының тиiстi бө лiгi бойынша айқ ындалады.

Қ ылмыстардың кө птілігі тү сінігі, сипаттамасы жә не оның тү рлері. Кылмыстардың бірнеше рет жасалуының тү рлері. Қ ылмыстардың бірнеше рет жасалуының жалғ аспалы қ ылмыстардан айырмашылығ ы. Бірнеше рет жасағ ан деп тануғ а негіз бермейтін жағ дайлар. Қ ылмыстық қ ұ қ ық та кө птік деп адамның кө нелік мерзімі ө тпеген, не сотты болғ андығ ы алынбағ ан жә не жойылмағ ан не қ ылмыстық қ удалау заң ғ а сә йкес қ ысқ артылмағ ан екі немесе одан кө п қ ылмыстарды жасағ анын айтады. Кү шіндегі қ ылмыстық заң қ ылмыстапдың кө птігінің мына тү рлерін бө ліп алады: 1) қ ылмыстардың неше қ айтара жасалуы; 2)қ ылмыстардың жиынтығ ы; 3) қ ылмыстардың рецидиві. Кө птіктің ө зіне тә н белгісі – бір адамның кемінде екі қ ылмысты, яғ ни қ ылмыстың ө зінше қ ұ рамдық белгілері бар іс-ә рекеттерді жасауы. Қ ылмыстардың ә лденеше рет жасалуы дегеніміз-бір адамның екі немесе одан кө п қ ылмысты, ол ү шін сотталғ ан-сотталмағ анына қ арамастан жасауы. Теория мен практикада ә лденеше реттік жалпы жә не арнайы деп екі тү рге бө лінеді. Сипаты мен қ оғ амғ а қ ауіптілік дә режесіне қ арамай қ ылмыстардың кез келген қ айталануы жалпы ә лденеше реттік деп танылады. Айыптының екі жә не одан кө п ұ қ сас немесе бір текті қ ылмыстар жасауы арнайы ә лденеше реттік деп танылады. Ә лденеше реттік ұ ғ ымы айыпты жасағ аны ү шін сотталғ ан қ ылмысты да, ол ә лі қ ылмыстық жауапқ а тартыла қ оймағ ан іс-ә рекетті де қ амтиды. Іс-ә ркеттер, аяқ талғ ан немесе аяқ талмағ ан қ ылмыс деп сараланғ анына, оны айыптыныың ө зі тікелей немесе қ атысып орындағ анына қ арамастан, ә лденеше рет жасалғ ан деп танылады. Қ ылмыстардың жиынтығ ының тү сінігі жә не белгілері. Қ ылмыстардың жиынтығ ының тү рлері. Қ ылмыстардың жиынтығ ының кү рделі жеке кылмыстардан айырмашылығ ы. Қ К-нің 12-бабының 1-бө лігі бойынша «Осы кодекстің тү рлі баптарында немесе баптарының бө ліктерінде кө зделген, адам солардың бірде-біреуі ү шін сотталмағ ан немесе заң мен белгіленген негзідер бойынша қ ылмыстық жауаптылық тан босатылмағ ан екі немесе одан кө п ә рекеттерді жасау қ ылмыстардың жиынтығ ы деп танылады».) Қ ылмыстар жиынтығ ы идеалды жә не реалды болып бө лінеді. Айыпты қ ылмыстық заң ның ә ртү рлі баптарымен сараланатын екі немесе одан кө п қ ылмыстарды бір іс-ә рекетпен жасағ ан жағ дайда идеалды жиынтық болады. Қ ылмыстардың реалды жиынтығ ы дегеніміз адамның іс-ә рекетпен қ ылмыстық заң ның ә ртү рлі баптарында кө зделген бірнеше қ ылмысты жасауы. Қ ылмыстардың қ айталануының тү сінігі жә не белгілері

Қ ылмыстардың қ айталануының тү сінігі жә не белгілері. Қ ылмыстардың кайталануының тү рлері. Қ ылмыстардың кайталануының тү рлері. Жалпы, арнайы жә не пенитенциарлы кайталану. Қ ауіпті жә не аса қ ауіпті кайталану, олардың қ ұ қ ыктық сипаттамасы. Қ ауіпті жә не аса кауіпті қ айталану деп тану ү шін жағ дайлардың болуы. Қ ылмыстардың кайталануының кылмыстық - қ ұ қ ық тық салдары. Қ ылмыстардың кайталануының, бірнеше рет жасалуының жә не жиынтығ ының жалпы жә не арнайы қ ұ қ ық тық салдары. 1. Жеке қ ылмыс деп қ ылмыстық заң да кө рсетілген бір ә рекеттен, зардаптан, кінә нің нысанынан қ ұ ралатын бір қ ұ рамды білдіретін жә не Ерекше бө лімнің бір бабымен ғ ана сараланатын қ ылмысты айтамыз. Кейбір жағ дайларда бір адам бірнеше қ ылмысты істеуі мү мкін, мұ ндай жағ дайда олардың іс-ә рекетін дұ рыс саралау ү шін қ ылмыстардың кө птігінің тү сінігін дұ рыс анық тау керек. Қ ылмыстық жауапқ а тартудың мерзімі ескірмеген немесе сотталғ андық тан арылмағ ан немесе сотталғ андығ ы жойылмағ ан жағ дайда бір адамның екі немесе одан да кө п қ ылмыстарды істеуін қ ылмыстар кө птігі деп айтамыз. Қ ылмыстардың кө птігінің ө зіндік белгілері: бір адамның екі немесе одан да кө п ә рқ айсысы жеке-жеке қ ұ рам болып табылатын қ ылмысты істеуі болып табылады. Сондық тан ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық іс-ә рекеті қ ылмыстар кө птігіне жатпайды. Сондай-ақ қ ылмыстық жауапқ а тарту мерзімі ескірген немесе сотталғ андық тан арылғ ан немесе ондай атағ ы жойылғ ан іс-ә рекеттер қ ылмыс кө птігіне жатпайды. Қ ылмыстардың кө птігін жеке қ ылмыстардан ажырата білген жө н. Жеке қ ылмыстар мен қ ылмыстардың кө птігін ажырату, тергеу, сот қ ызметінде аса маң ызды роль атқ арады. 2. Жеке қ ылмыстардың ө зі жай, кү рделі қ ұ рамғ а, созылмалы, жалғ асқ ан қ ылмыстар болып жә не басқ а да тү рлерге бө лінеді. Жай (бір) қ ұ рамда, бір объектіге, бір ә рекет аркылы кінә нің бір нысанымен зиян келтіру арқ ылы жү зеге асырылады. Мысалы, 175-баптың 1-бө лігі бө теннің мү лкін жасырын тү рде ұ рлау. Бұ л жерде бір объектіге (біреудің меншігіне) бір ә рекет (жасырын ұ рлау) арқ ылы бір кінә нысанымен (қ асақ аналық пен) жә бірленушіге зиян келтіріліп отыр. 1. Бұ рын қ асақ ана жасағ ан қ ылмысы ү шiн соттылығ ы бар адамның қ асақ ана қ ылмыс жасауы қ ылмыстың қ айталануы деп танылады.2. Қ ылмыстың қ айталануы: а) егер адам бұ рын қ асақ ана жасағ ан қ ылмысы ү шiн екi рет бас бостандығ ынан айыруғ а сотталғ ан болса, осы адам қ асақ ана жасағ ан қ ылмысы ү шiн бас бостандығ ынан айыруғ а сотталғ ан жағ дайда; б) егер адам бұ рын ауыр қ ылмыс жасағ аны ү шiн сотталғ ан болса, ол ауыр қ ылмыс жасағ ан жағ дайда қ ауiптi деп танылады. 3. Қ ылмыстардың қ айталануы: а) егер адам бұ рын ауыр қ ылмыс немесе ауырлығ ы орташа қ асақ ана қ ылмыс жасағ аны ү шiн кемiнде ү ш рет бас бостандығ ынан айыруғ а сотталғ ан болса, осы адам қ асақ ана жасағ ан қ ылмысы ү шiн бас бостандығ ынан айыруғ а сотталғ ан жағ дайда; б) егер адам бұ рын ауыр қ ылмыс жасағ аны ү шiн екi рет бас бостандығ ынан айыруғ а сотталса немесе аса ауыр қ ылмыс жасағ аны ү шiн сотталғ ан болса, осы адам жасағ ан ауыр қ ылмысы ү шiн бас бостандығ ынан айыруғ а сотталғ ан жағ дайда; в) егер адам бұ рын ауыр немесе аса ауыр қ ылмыс жасағ аны ү шiн сотталғ ан болса, ол аса ауыр қ ылмыс жасағ ан жағ дайда аса қ ауiптi деп танылады. 4. Он сегiз жасқ а толмағ ан адамның жасағ ан қ ылмысы ү шiн соттылығ ы, сондай-ақ осы Кодексте белгiленген тә ртiп бойынша алынып тасталғ ан немесе жойылғ ан соттылық қ ылмыстың қ айталануын тану кезiнде ескерiлмейдi. 5. Қ ылмыстардың қ айталануы осы Кодексте кө зделген негiздер мен шектерде неғ ұ рлым қ атаң жазағ а ә кеп соқ тырады.

Қ ылмыстық жазаның тә ртіптік немесе ә кімшілік шаралардан ерекшеліктері. Мемлекеттің кү штеу шаралары саналуан. Оларғ а тек қ ылмыстық қ ұ қ ық тық шаралар ғ ана емес, азаматтық, ә кімшілік, тә ртіптік шалара да жатады. Қ ылмыстық қ ұ қ ық тық шара мемлекеттің кү штеу шараларының бірі бола отырып, ө з ерекшеліктерімен сипатталады. Біріншіден, қ ылмыстық шара – мемлекеттік кү штеу шарасы ретінде тек қ ана заң мен белгіленеді. Қ ылмыстық кодексте жазаның сот ү шін міндетті тізбектері мен оны қ олдану тә ртіптері анық талғ ан. Сот қ ылмыста кінә лі адамғ а қ ылмыстық заң да кө рсетілген шең берде оның шегінен шық пай жаза тағ айындайды. Тек ерекше жағ дайларда ғ ана сот кө рсетілгеннен гө рі неғ ұ рлым жең іл шара тағ айындауғ а қ ұ қ ылы. Екіншіден, мемлекеттік кү штеу шарасы ретіндегі қ ылмыстық жазаны мемлекет атынан тек қ ана сот тағ айындайды. Қ ылмыстық кодекстің 38-бабында «жаза дегеніміз сот ү кімімен тағ айындалатын мемлекеттік мә жбү рлеу шарасы» делінген. Қ ылмыстық жазамен салыстырғ анда басқ а да кү штеу шаралары мемлекеттік органдар немесе лауазымды адамдар арқ ылы жү зеге асырылады. Ү шіншіден, заң да кө рсетілген тә ртіппен сотталғ ан адамды жазадан босату, сондай-ақ тағ айындалғ ан жазаны жең ілдету тағ ы да сот арқ ылы жү зеге асырылады. Тек қ ана рақ ымшылық жә не кешірім беру актілерімен жазадан босату жә не жазасын жең ілдету Қ азақ стан Республикасының Конституциясына сә йкес Парламент немесе Республика Президенті арқ ылы жү зеге асырылады, ал басқ а жағ дайларда бұ л мә селелерді шешу тек сот қ ұ зыреті болып табылады. Бұ л да қ ылмыстық жазаның басқ а кү штеу шараларынан мә нді ө згешелігін кө рсетеді. Тө ртіншіден, қ ылмыстық жаза жария тү рде, ашық тан-ашық тағ айындалады. Яғ ни қ ылмыс адамның кінә сін анық тау оғ ан жазаны тағ айындауды қ ажет деп табу, қ ылмыстық жазаның нақ ты тү рі мен кө лемін анық тау, жеке немесе заң ды тұ лғ алар арқ ылы емес, мемлекет арқ ылы жария тү рде тағ айындалады. Қ ылмыстық жаза кінә лі адамғ а мемлекет атынан тағ айындалады, жеке немесе лауазымды адамдар сот тағ айындағ ан жазадан ешкімді де босата алмайды, заң ды кү шіне енген сот ү кімі мемлекеттік, жеке кә сіпорын, мекеме, ұ йым, лауазымды жә не адамдардың орындауы ү шін Республика аумағ ында міндетті болып табылады. Бесіншіден, мемлекеттік кү штеу шаралары ретінде қ ылмыстық жаза қ ылмыстық заң да кө рсетілген нақ ты қ ылмысты жасағ ан кінә лі адамғ а қ олдануы мү мкін. Яғ ни бұ л жерде жаза адамның кінә лі тү рде істеген іс-ә рекетінің қ ылмыстық қ ұ қ ық тық салдары болып табылады. Сондай-ақ ә рбір істелген қ ылмыс ү шін жаза тағ айындау міндетті емес. Мұ ның мә ні мынада: егер тергеу жү ргізген немесе істі сотта қ арағ ан кезде жағ дайдың ө згеруіне байланысты кінә лінің істеген ә рекеттерінің қ оғ амғ а қ ауіпті мә ні жойылса немесе оның ө зі қ оғ амғ а қ ауіпті емес деп танылса, қ ылмыс нысандары бар іс-ә реекттер жасағ ан адамды қ ылмыстық жауаптылық тан босату керек (68-бап). Қ ылмыстық жазаны қ олдану кінә ліні басқ а тү рдегі азаматтық, ә кімшілік немесе тә ртіптік қ ұ қ ық тық жауапкершілікке тартумен де ұ штастырылуы мү мкін. Қ ылмыстық жазаның басқ а да мемлекеттік кү штеу шараларынан ерекшелігі сол, оны қ олдану кінә ліге барлық уақ ытта да сотталғ андық туралы атақ береді. Сотталғ андық тың кінә лі ү шін белгілі бір қ ұ қ ық тық зардабы бар, ол сотталғ андығ ы туралы ө мірбаянында кө рсетілуі керек, сотталғ андық кейде қ ылмысты ауырлататын мә н-жайларғ а жатады. Немесе сотталғ андық атақ қ ылмысты саралауғ а, жаза мө лшерін, жаза ө теудің колониясының режимінің тү рін анық тауғ а ә сер етуі мү мкін. Сонымен қ ылмыстық жаза дегеніміз сот арқ ылы мемлекет атынан қ ылмыс жасағ ан адамғ а қ ылмыстық заң мен белгіленген қ ылмыстық шараны қ олдану болып табылады. Қ ылмыстық шараның ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ү шін қ олданатын жазадан айырмашылығ ы мынадай: біріншіден, қ ылмыстық жаза бұ л істелген қ ылмыстың зардабы, ал ә кімшілік шара болса, ол қ ылмыс болып табылмайтын қ оғ амғ а теріс ә рекеттер ү шін ғ ана тағ айындалады. Екіншіден, қ ылмыстық жаза сот арқ ылы мемлекет атынан тағ айындалады. Ә кімшілік шараларды ә кімшілік органдары, лауазымды адамдар немесе соттар тағ айындайды. Ү шіншіден, сот ү кімі бойынша тағ айындалғ ан қ ылмыстық жаза кінә ліге сотталғ андық атағ ын береді, ал ә кімшілік жазалауғ а ұ шырағ андарда ондай атақ болмайды.