Мотивация теориясы.

Табиғ и-географиялық, саяси, ә леуметтік-экономикалық, демографиялық, материалды-техникалық факторлар объективті болып саналса, басқ а факторлар, ə сіресе, мотивациялар, субъективті болып саналады. Олар туристің таң дауын анық тайды жə не мынадай сұ рақ тарғ а жауап береді: неге 100 млн астам адам саяхатқ а шығ ады, саяхат кезің де не іздейді, қ андай қ ажеттілігін қ анағ аттандыруғ а тырысады. Американдық психологтың (Маслоудың) мотивация теориясы бойынша, адамдардың қ ажеттілігі ə р алуан. Бұ л теорияда тө менгі сатыда материалдық, ал жоғ арғ ы сатыда рухани қ ажеттер орналасқ ан. Бірінші кезең де адам ең маң ызды қ ажеттерді қ анағ аттандыруғ а тырысады. Егер ол толық қ анағ аттанғ ан болса, адам келесі кезектегі қ ажеттерді қ анағ аттандыруғ а ұ мтылады. Осы қ ажеттер пирамидасын басшылық қ а ала отырып қ ажеттердің қ айсысына тұ тынушы ақ ша тө леуге дайын екенін білуге болады. Ә рекет етуге талаптанғ ан адамдардың кажетін анық тау, ә сіресе маң ыздылық аукымын айқ ындау ү шін мотивацияның маң ызды теориясын зерттеу қ ажет.

А. Маслоу бойынша қ ажеттілік пирамидасы. Маслоу адамдарды бү рын тә жірибесі бар, ә рі білімді деп қ ана қ арамай, оларды езін ө зін жетіддіретін жә не ө зін ө зін мең геретін, ө з ө мірін қ алыптастыра алатын жандар ретінде карастырады. Ол адамдарда иерархиялык жү йеден тү ратын кептеген қ ажеттілік болатындығ ын мойывдайды. А. Маслоу бү л қ ажеттіліктерді бес категорияғ а бө леді.

1. Физиологиялық хажеттілік ө мір сү ру ү шін керек. Бү ғ ан тамак, су, баспана, демалу жә не жыныстық қ атьшас қ ажеттіліктер жатады.

2. Қ ауіпсіздік, қ орғ ану, жә не болашақ қ а сенімділік қ ажеттіліктеріне қ оршағ ан орта тарапынан болатын физикалыкжә не психологиялык

кауіп қ атерден қ орғ ану кажеттілігі, болашақ та физиологиялық қ анағ аттандырылуы мү мкін.

3. Ә леуметтік қ ажетгілік — бұ л бір нә рсеге немесе біреулерге катыетылық сезші, ө зінді біреулердің қ ұ рметтеу сезімі, ә леуметтік карым катынас, қ ұ щтарлық жә не сү йемелдеушілік сезімі.

4. Қ ү рметтеу қ ажеттілігіне езін ө зі кұ рметтеу, жеке басының жетістіктері, біліктілігі, баска біреулердің ө зін қ ү рметтеуі, мақ ү лдауы жатады.

5. Ө зін-озін кө рсету қ ажетгілігі — ө зінің потенциалды мумкіндігін жеке басының ө сіп жетілуін жү зеге асыру қ ажеттілігі.

А. Маслоу кө зқ арасы «қ ажеттілік теориясы» ә дістемесі деп аталады. Ол қ ажеттілікті катаң иерархиялық қ ұ рылымда орналастыруғ а болады деп есептеді.

А. Маслоудың жорамалдауынша, тө менгі дең гейдегі қ ажеттілік канағ аттандьгрылғ ан жағ дайда ғ ана едә уір жоғ арғ ы дең гейдегі кажеттілік пайда болады да, адамдардың назарында осы жоғ ары дең гейдегі қ ажеттілікті қ анағ атгаң цыру ой ниеті туындайды. Ә рбір нақ тьі уакыт кезеніне орай адамдар ө зіне аса маң ызды немесе кү шті кажеттілікті канағ аттандыруғ а ұ мтылады.

Ө зін-ө зі керсету қ ажеттілігі ешқ ашанда толық канағ аттан-дырылмайды, ө йткені адамның жеке басының ой-ө рісі дииуына орай оның потенциалдық мү мкіндігі ұ лғ ая тү седі. Сол ссбептен де мотивация процесінде адамның қ ажетсінуінде шек болмайды.

А. Маслоу теориясы адамдардың жұ мысқ а ынталану негізін тү сінуге зор ү лес косты. Басшылар адамдардың мотивациясы, олардың жан жақ ты қ ажетсінуімен айқ ындалатындығ ын тү сінді.

Бү кіл ұ йымның ойлағ ан мақ сатына жету ү шін басшылар адамдардың ең қ ажетті нә рселерін мү мкіндігінше толық қ анағ аттандыруғ а тырысу қ ажет.

Басшы ө зінің қ арамағ ындағ ыларды мұ кият бакылауы, сө йтіп, кандай қ ажеттілік олардын белсең ділігін арттыратындығ ын білуі тиіс. Қ ажеттілік уақ ыт ө ткен сайын ө згеріп отыратындық тан, адамдарғ а бір рет қ олайлы жағ дай жасағ аннан кейін, ол ү немі жұ мысқ а тиімді ә сер етеді деп есептеуге болмайды. Уақ ыт ө те келе мотивация кө зқ арасы да ө згереді. Мә селен, бұ рын экономикалык тә сіл басым болра, енді мотивацияғ а ә леуметтік-экономикалык тә сіл басым бола бастады.