ХТ статистикалық мәліметтерді жинаудың әдістерін анықтау.

Халық аралық туризмнің статистикасы ə р тү рлі формада мə ліметтер жинайды. Олар статистикалық бақ ылау есебі арқ ылы немесе арнайы жү ргізілетін тексерулер арқ ылы жү ргізілуі мү мкін. Кө бінесе статистикалық мə ліметтер бекітілген формалар бойынша белгілі бір уақ ытта кə сіпорындардан, мекемелерден, ұ йымдардан алынады. Бухгалтерлік есепке қ арап, олар есеп қ ағ аздарын толтырып, оны статистика органдарынажібереді. Дə л сол есептер туризм туралы негізгі мə ліметтерді береді. Дегенмен, ол бұ ндай кү рделі қ оғ амдық -экономикалық қ ұ былыстың барлық жағ ын қ амти алмайды. Сондық тан туризм туралы мə ліметтің бір бө лігін арнайы статистикалық бақ ылаудың кө мегімен алады. Олар хат жазу немесе тексеру тү рінде ұ йымдастырылады. Осылардың арқ асында келіп тү скен мə ліметтер есептерді толық тырып, туристік іс-ə рекеттердің жеке аспектілерін толығ ырақ білуге кө мектеседі. Туристік ағ ым статистикасында келушілер саны мен болуының ұ зақ тығ ы туралы мə ліметтерді осындай есептерден алуғ а болады. Статистикалық бақ ылаудың ең кең тарағ ан ə дісі – шекарадағ ы есеп жə не орналасу орындарындағ ы келушілерді тіркеу. Қ азіргі шақ та ə лемнің 60 елінде шетелдік туристерді шекарада, ал 40 елде орналастыру орындарында тіркейді. Шекарадағ ы есеп елге келгенде жə не шық қ анда кеден бақ ылауында жү ргізіледі. Барлық бақ ылау рұ қ сат орындарында болады. Саяхатшылар туралы нақ ты мə лімет алудың негізгі кө здері – олардың келу карточкасы, паспорт пен визасы жə не басқ а да сол сияқ ты формалар. Олар туристердің жасы, жынысы, азаматтығ ы жə не сапардың мақ саты туралы мə ліметтер береді. Шекарадағ ы есеп ə дісі АҚ Ш, Канада, Ұ лыбритания, Ирландия, Испания, Греция, Франция, Ү ндістан, Алжир жə не басқ а да елдерде қ олданылады. Бұ л ə діс кең тарағ анымен, оның елеулі кемшілігі бар. Туристердің есеп саны шекараны кесіп ө ткенде кейде қ айталанады, соның арқ асында туристік ағ ымның жалпы мө лшері бірнеше есе кө теріліп кетеді. Туристер есепке шекараны ө ткенде ғ ана алынып қ оймайды, олар барып тоқ тағ ан орындарында да алынады. Сондық тан шекарадағ ы есептеуден басқ а да статистикалық бақ ылау ə дісі қ олданылады – келушілерді орналастыру орындарында тіркеу. Отель жə не басқ а да орналастыру орындары кү нделікті келушілерді тіркеп отырады. Ə рбір келуші есеп карточкасын толтырады. Онда келушілердің саны, сонымен қ атар азаматтығ ы, тұ рақ ты тұ ратын елі, келген кү ні жə не отельде болуының ұ зақ тығ ы кө рсетіледі. Осылай статистикалық бақ ылау кезінде алынғ ан мə ліметтер қ онақ ү йі базаларының толық жұ мыс істеуін реттеп тұ рады. Бұ л ə діс халық аралық жə не ішкі туристерді де есептеу ү шін пайдаланылады. Бірақ алда олардың болғ андығ ы туралы толық мə лімет бермейді, ө йткені барлық орналасу орындары сə йкес тү рде есеп жасамайды. Туристік табыс пен шығ ындар, физикалық туристік ағ ымдар ретінде ə р тү рлі ə дістерімен есептелінеді. Халық аралық туризмнен тү скен валютаның кө лемін банктің есеп мə ліметі арқ ылы жə не таң дап алып тексеру арқ ылы анық тауғ а болады. Банк ə дісі халық аралық туристермен жү ргізілген валюта операциясы туралы мə ліметтерді жинаумен шектеледі. Ұ лттық (орталық) банк коммерциялық банктер жə не валюта айырбастау орындары арқ ылы туристік шығ ындарды есепке алып отырады, ө йткені олар туризм каналы арқ ылы сатылғ ан жə не сатып алынғ ан шетелдік банкноттар туралы ұ лттық банкке мə ліметтер беріп тұ рады. Банк ə дісі Францияда жə не басқ а да Еуропа мемлекеттерінде қ олданылады. Оның артық шылық тары бар. Ол туристерден қ осымша мə ліметті қ ажет етпейді жə не статистикалық органдардың жұ мысын қ иындатпайды. Тү скен мə ліметтерді тө лем балансын жасағ анда Ұ лттық банк ө ң дейді. Солай болғ анымен, статистикалық бақ ылау процесінде банк ə дісінен қ ателіктер туындайды. Себебі, " қ ара нарық " барлық елдерде де бар. Ол арқ ылы валюта ағ ымының бір бө лігі банк каналын айналып ө теді. Банк ə дісі территорияларғ а бө ліп қ арағ анда шетелдік туристерден тү скен валютаның кө лемі туралы дұ рыс тү сінік бермейді. Есеп ақ ша келіп тү скен елдер бойынша жү ргізіледі,

сондық тан қ ателіктер кетеді. Туристік статистиканың негізгі ə дістері – келушілерді шекара мен орналастыру орындарында тіркеуді біріктіріп жə не оғ ан таң дап тексеруді қ осқ анда туристік ағ ым мен шығ ынның дə лдік есебі кө теріледі. Таң дап тексеру шетелдік саяхатшыларды бақ ылау орындарында сұ рақ беру арқ ылы ұ йымдастырылады. Таң дап тексеру ə дісі АҚ Ш, Канада, Ұ лыбритания, Ирландия, Швейцария елдерінде ү немі жү ргізіледі. Мақ сатын таң даумен қ атар бақ ылау объектісі шығ ады. Бақ ылау объектісі – барлық келушілердің жиынтығ ы. Арнайы анкеталар елде болғ ан шетелдік туристер туралы толық мə лімет береді. Тү рі жағ ынан анкеталар ашық жə не жабық болады. Жабық анкетада барлық сұ рақ тарғ а жауаптың тізімі қ ұ растырылады. Мысалы, " Аэрофлот-Ресей ə уежолы" авиакомпаниясының ұ шақ бортында кө рсетілген қ ызметі ө те жақ сы, жақ сы, орташа, кө ң іл толмайды деп бағ алаймыз. Ашық анкетада берілген ашық сұ рақ қ а ə р респондент ө з пікірін айтып ашық жауап береді. Сондық тан да ашық берілген сұ рақ тар арқ ылы мазмұ ны жағ ынан кө п мə ліметтер жинауғ а болады. Туристік шығ ындар туралы статистикалық мə ліметтер жинағ анда, сондай-ақ, ə р тү рлі басқ а да ə дістер қ олданылады. Соның біреуі – кү нделік ə дісі. Сол арқ ылы бір келушінің тə улік ішіндегі шығ ынын анық тайды. Сапар басында келу-шілерге арнайы бланкілер саяхат кезінде толтыру ү шін таратып береді (кү нделіктер), содан кейін саяхат біткен соң қ айтарып беруін сұ райды. Онда келушінің кү нделікті шығ ыны жə не жалпы шығ ынның жинағ ы кө рсетіледі, сонымен қ атар келу мақ саты, баратын орны, болғ ан аудандары мен тү нейтін кү ндер саны кө рсетіледі. Кү нделік ə дісінің жақ сы жə не нашар жағ ы бар. Ол туристердің шығ ыны туралы толық мə лімет алуғ а мү мкіндік береді. Бұ л ə дістің жетістігі барлық тө лем операциялары тө ленісімен кү нделікке жазылады, сондық тан да дə лдік мə ліметтер болады. Солай болғ анымен, кү нделік ə дісінің бірқ атар кемшіліктері де бар. Оның ішіндегі ең бастысы – кү нделік формасын келушілердің барлығ ының міндетті тү рде толтырмауы. Халық аралық туризм статистикасының одан ə рі дамуы – мə лімет базаларының жетіспеуінен шегерілуде. Қ азіргі шақ та ə лемдік туристік алмасудың барлық кө рсеткіштеріне бірде бір ел жү йелі тү рде бақ ылау жасамайды. Статистикалық жұ мыс жақ сы жолғ а қ ойылғ ан Францияның ө зінде де есеп жұ мысы ү лкен мə селелермен жү ргізіледі.