Тақырып 8. Гидросфераның экологиялық химиясы

Гидросфера дегеніміз - бұ л атмосфера мен жер қ абатының аралығ ында орналасқ ан жердің су қ абаты. Оның қ ұ рамына тең із, мұ хит жә не басқ а да сулы орталар жатады. Мысалы: ө зен, кө л, суқ ойма, батпақ жер асты сулары жатады. Мұ хит жерден 71% биіктікте жатады, ал оның терең дігі 4 км, су массасы 1, 5 1018 т. Гидросферадағ ы су қ оры 1, 5 млрд км³ қ ұ райды. Атмосферадағ ы су – бұ л бұ л ең бастысы су буы жә не оның конденсаты.язни су тамшысы жә не мұ з кристалы биологиялық су деп - ө сімдіктер мен тірі организім денесіндегі суды айтады.

Биосфераның барлық тірі заты – 1400 млрд тонна қ ұ райды. Соның ішінде биологиялық су массасы-1120 млрд т. немесе 1120 км³ су буы табиғ атта 3 кү йде кездеседі: сү йық, қ атты, газ. Кү н кө зінің жылуы ә серінен мұ хит тең із сол сияқ ты ө зен сулары бу болып ұ шып кетеді. Су буы бұ л ауадан да жең іл болады.Ол атмосфераның жоғ ары қ абатына кө теріліп бұ лт тү зіп ұ сақ тамшыларғ а айналады.

Ал жер бетіне жаң быр жә не қ ар тү рінде кері қ айтады.

Тірі организімдер ү шін судың ролі ө те зор. Сусыз зат алмасу процесі жү рмейді.

Барлық физикалық, химиялық жә не коллоидты процестер диссемляция, ассемляция, дифузия, ресорбция осмос жә не т.б.процестер тек сулы ортада жү ріп отырады.

Жер бетінде халық санының артуы мен ауылшаруашылық ө німдерін шығ ару суды пайдалануды арттыру да, ә лемдік су ресурстар институттарының бақ ылауы бойынша адамзат тіршілігі ү шін 9000км³ шамасында су қ ажет. Осындай су қ оры жылына 20 млр. Адамды қ амтамассыз етеді деген дә лелденген.

Орта есеппен алғ анда бір кү нде бір адамғ а 450 л.су қ ажет.оның ішінде 50% тұ рмыстық ішуге 20% комуналдық тұ рмысқ а 30 % ө ндірістік қ ажеттілік етеді.

Ең басты су пайдаланушылар бұ л ауыл шаруашылығ ы болып табылады. Оғ ан негізгі тұ щы судың 70%кетеді. Ә р тү рлі класофикацияғ а сулар бө лінеді. Пайдалану кө зіне қ арай олар, ішуге жарамды. Ө зен суы, кө л суы, тең із суы болып бө лінеді. Табиғ и сулар анияндағ ы ығ ысуғ а қ арай ү ш класқ а бө лінеді.

1.Гидрокорбанаттар жә не корбанаттар

2.Хлорлы су

3.Сульфатты су

Ә рбір клас катиондарғ а ығ ысуына қ арай 3 топқ а бө лінеді: кальцитлі магнитлі жә не наштрилі.

Кейбір табиғ и сулар минералдығ ына қ арай да класификациянғ а бө лінеді.

(1) Тұ здық тар (тұ здылығ ы 50%)

(2) Тең із суы (тұ здылығ ы 25-30%)

(3) Тұ здылау (тұ здылығ ы 1-25%)

(4) Тұ щы су (тұ здылығ ы 1%)

Гидросфераның ластануы ө те жоғ ары жылдамдық пен жү руде

Судың негізгі ластану кө здері 4 ү лкен топқ а бө лінеді.

(1) Ө ндірістегі жә не тихнологиялық

(2) Қ алалық, яғ ни тұ рмыстық қ алдық тар

(3) Атмосфералық сулар

(4) Ауыл шаруашылық қ алдық сулар.

Соның ішінде канолизациялық сулар жә не сонымен қ атар тың айтқ ыштар мен пистидцидтер майлануаынан пайда болғ ан сулар.

Бү лінген қ алдық суларды ө зенге, кө лгетең ізге қ ұ ю жылына 250-300 млр.м³

Ө зендерге кө лдерге су қ оймаларғ а тү скен ластанушы затта бұ л су режиміне ө згеріс ә келеді сонымен қ атар судың экологиялық жү йесінің – тең дігі қ алпын бұ зады. Бірақ та су кө здері микро организмдер ә серінен органикалық заттардың биохимиялық ыдырау нә тежесінде ө зін-ө зі тазартады. Ө зін ө зі тазарту процессі негізінен еріген оттегі, гидродинамикалық жә не биохимиялық ө сімдіктер мен жануарлардың ө мір сү ру ұ зақ тылығ ына жә не т.б.байланысты. Ө зін -ө зі тазарту процесінің қ алыпты жү руі ү шін ең алдымен суда еріген оттегінің қ орының кө п болуы керек. Органикалық заттардың химиялық қ ышқ ылдануысудағ ы еріген оттегінің концентрациясының тө мендеуіне алып келеді.мысалы: 1 л.суда - 8-9 мл еріген оттегі, ал 1л ауада 210 оттегі болар еді. Су кө здерінің тұ рмыстық қ алдық суларымен ластануында су қ ұ рамында азот тазбиғ и азот мө лшеріне қ арағ анда 100 жә не 1000 есе кө бейіп кетуі мү мкін. Мысалы профессор Н.С.Строгоновтың дә лелі бойынша тұ рмыстық қ алдық сулар мен ластанғ ан су кө здерін аммоний тұ здарының азотының мө лшері 84 мг/л болғ ан.