Тақырып 2. Биосфераның химиялық кезеңдері

Бізді айнала қ оршағ ан ортада яғ ни планетамыздағ ы барлық процесстер бұ л табиғ аттағ ы қ озғ алыстар тү рлі болып табылады. Бұ л қ озғ алыстар тү рлі химиялық элементтердің қ осылуынан ө згереді. Тіпті уақ ыт ө те келе ө лі табиғ аттың ө зі де химиялық процесстердң нә тижесінде ө згерістерге ұ шырады. Бұ л табиғ атта болатын заң ды Геккелдің (1834-1919) пайымдауынша тү рлі химиялық жә не физикалық ә серлердің салдарынан брнеше кө міртегі қ осыла бастады. Бұ л заттар қ осымша болып табылады. Бірінші кішкентаі тү йіршік тү зе отырып, уақ ыт ө те бө лініп кө бейе бастайды. Осындай ұ сақ тү йіршіктердің қ осылуының нә тижесінде ядро қ абығ ы пайда болады. Бұ л дегеніміз жер бетіндегі тірі организмдердің қ алыпты формасы болып табылады.

Сулы ортада тү рлі химиялық заттармен толтырылғ ан. Атап айтатын болсақ алюминий жә не фосфор тұ здары жарық жә не жылуды пайдалана отырып кү рделі емес органикалық қ осылыстарғ а тү седі. Кү рделі физика химиялық процесстердің нә тижесінде бірінші реттік тірі жү йе – қ оймалжың сұ йық тық пайда болады. Бұ л сұ йық тың ерекшелігі тұ рақ ты, ол кейде бұ зылып, қ айтадан қ алпына келе озінің алады. Сондық тан заттар ол бірнеше бө ліктерге бө ліну қ асиетіне ие. Ә рбір жеке тамшылар қ осыла келе ү лкен топтарғ а айналады. Соның нә тижесінде белгілі бір сапалы жетістіктері қ ол жеткізеді. Сұ йық тық іріктеліп, ядро ішіндегі керек емес заттардан артады. Осындай ү здіксіз зат алмастырудың нә тижесінде осы тамшылар қ арапайым тірі организмдерге, яғ ни клеткаларғ а айналады.

Вернадский 1926 жылы жарық кө рген «Биосфера» деген ең бегінде биосферадағ ы тіршіліктің дамуын, қ алыптасуы мен болашағ ын зерттей келіп биосферадағ ы тіршіліктің негізгі қ озғ аушы кү ші кү н энергиясы мен химиялық энергиясы тірі жә не ө лі заттар арасындағ ы миграция жү зеге асатын зат алмасу процесі яғ ни органикалық кө беюі мен дамуы деп тұ жырым жасайды.

Шын мә нінде биосферадағ ы жалпы тіршіліктің пайда болуы биоорганикалық элементтер негізінде органикалық заттың пайда болу тұ рғ ысымен қ арастырады. Жер қ абығ ы (литосфера) бү кіл тіршілікке қ олайлы ортасы жә не тірегі ретінде биосфера шегінде ү лкен рө л атқ арады. Оның тү п негізін ә р тү рлі минералдар, тау жыныстары, органикалық қ алдық тар мен метаморфтық тау жыныстары қ ұ райды. Жер қ абатының континентальды жә не мү хиттың қ абатын ажыратуғ а болады. Олар бір бірімен қ ұ рамындағ ы тау жыныстарының сипатына қ арай жіктеледі. Мә селен, мұ хиттың қ абатбазольт, ол континентальды қ абат гранит жыныстарынан тұ рады.

Литосфераның химиялық қ ұ рамы негізінен Si, Al, Fe, Ca, Mg, Na, K элементтерінен тұ рады. О₂ басқ а химиялық элементтерден тығ ыз қ осынды кү йде минералды жыныстардың негізін қ ұ райды. Жалпы алғ анда жер қ абатының 9, 2 % - тау жыныстары, 20 % - металдар алады.

Академик Вернадский биосферадағ ы тіршілік процесін зерттей келе химиялық элементтердің бір тобын биофильді заттар деп аталады.

Биофильді элементтердің атомы тірі организмдердің денесінде кү рделі органикалық қ осылыстар тү зе отырып, кө мірсулар, липид, белок, нуклейн қ ышқ ылдарын қ ұ райды. Ал бұ л органикалық заттар тіршіліктің тірегі.