Тақырып. Басқарудағы тұлға аралық қатынас

1. Қ атынас жә не басқ ару

2. Адамның басқ а адамды қ абылдауы

Басшылық ә рекетін талдау кезінде қ атынас оның тә уелсіз бө лігі болып саналады, қ атынас басқ ару ү рдісінде «коммуникативті реттеуші», «коммуникативті ұ йымдастырушы» функцияларын атқ арады. Басқ ару қ атынасы басқ ару ә рекетінің тиімділігін қ амтамасыз етеді.

Басқ ару қ атынасы деп – қ атынастың ерекше, спецификалық тү рін айтамыз. Басқ а қ атынастардан ерекшелігі осы қ атынас тү рі негізінде басшылық мә селелері шешіледі. Сондық тан басқ ару қ атынасыны мақ саты нә тижесінде басқ арудың спецификалық мә селелері шешіледі.

Басқ арушылық қ атынаста басқ а қ атынас сияқ ты ү ш жақ ты болып келеді:

1. коммуникативті (ақ паратпен алмасу);

2. перцетивті (қ атынас кезінде бір – бірін қ абылдау);

3. интерактивті (бірігіп ә рекет ету немесе қ атынас ү рдісінде ә рекетпен алмасу).

Дұ рыс ұ йымдасқ ан басшылық қ атынас жақ сы басшалақ тың катализаторы болып есептеледі. Керісінше басшылық қ атынастың болмауы басшымен жұ мысшы арасындағ ы қ атынасқ а зиян келтіре отырып ұ йымның жұ мыс ө німділігін тө мендетеді. Басшы болу ү шін екі шартқ а сә йкес болуы қ ажет:

1) оның кө мегімен басшылық мә селелер шешіледі;

2) оғ ан қ атысушылар ө зін жетілдіруге, жетістікке жетуге мү мкіншілік алады.

3) Басқ арудағ ы осы екі шартты орындағ анда ғ ана қ атынас тиімді болады. Атақ ты психолог А. Ю. Панасюк басшылық қ атынасының маң ыздылығ ы жұ мысшының басшысы не қ алайтынын тү сініп, ө зін басшысынынң орнына қ ойып ү йренеді. Бұ л жағ дайды Панасюк Басшылық қ атынасының бірінші заң ы деп атағ ан.

Шындығ ында жұ мысшы басшыны тү сінсе, ол оның талаптарымен келісті деген сө з емес. Осыдан қ атынастың барлық дең гейіндегі тапсырылыстардың орындалмауы мү мкін: бірінші, бұ йрық тар берілген соң, екінші – тапсырмалар бақ ыланып отырғ анда, ү шінші – жұ мысшының ә рекеті бағ аланғ анда.

Басшы мен жұ мысшы арасындағ ы шиеленістер басшының берген бұ йрығ ы жұ мысшығ а қ атты ә сер етуінен туцндауы мү мкін.

Барлық істі жақ сы, орташа, қ анағ аттанарлық жә не ө те жақ сы жасау мү мкін. Егер жұ мысшы басшы талабына наразы болса, онда ол жұ мысты жазасыз қ алу ү шін тек талапқ а сай орындайды немесе ө зі қ алауынша жасайды.

Басшы мен жұ мысшы арасындағ ы ө зара тү сіністікті болдыру ү шін бұ йрық ты ақ парат беруде мыналар маң ызды: кә сіптік тілдің бірлігі, интеллект дең гейін есептеу, ақ парат толық тығ ы, мә селеге кө ң іл аудару немесе оны жеткізудің ойлылығ ы. Ақ паратты жеткізу мынадай ү лгіде жү зеге асуы тиіс:

- жұ мысшының кө зқ арасына қ арсылық ты болмауы;

- жұ мысты атқ арудағ ы жұ мысшының қ ызығ ушылығ ын кө рсету.

Кейде жұ мысшығ а басшы адам ретінде ұ намағ андық тан қ арсыласады. Бұ л жағ дайдаіскерлік шиеленістен туғ ан қ атынас эмоцианалды тү рге кө шеді. Ұ намағ ан кадрларды жұ мыстан шығ ару басшығ а жат нә рсе, бірақ ол сендіруден жазалауғ а кө шеді, бұ л ә дісте жұ мыс қ арқ ынын тө мендетеді. Сондық тан басшы жұ мысшылармен ең алғ аш қ атынасу кезінде Басшылық қ атынастың екінші заң ына бағ ынуы тиіс: тең қ атынасты жағ дайда адам ө зі эмоцианалды оң қ атынастағ ы адамның позициясын ұ станады, жә не керісінше эмоцианалды теріс қ атынастағ ы адамның позициясын қ ұ птамайды.

Панасюк қ атынас шкаласын былай ұ сынады: F нү ктесі басшысын жақ сы кө ретін жұ мысшыны сипаттайды. А нү ктесі басшығ а негативті қ арайтын оның антиподын кө рсетеді. Е нү ктесі басшысын ө зінің пікірлесін санайды. D нү ктесі басшысына орташа қ арайтын жұ мысшыны кө рсетеді. В нү ктесі А нү ктесі сияқ ты басшысын жек кө рмесе де, ұ натпайды. С нү ктесі басшысына теріс кө зқ арасты жұ мысшыны кө рсетеді. Нейтралды қ атынас бұ л жерде мү мкін емес.

Басшының міндеті қ оластындағ ыларын шкаланың сол жағ ынан оң жағ ына ауыстыру. Басшы аттракция қ ұ рып ө зіне тә нті ете білу қ ажет:

1) жақ сы адам боп кө рінуі;

2) жақ сы адам боп ә рекет етуі;

3) қ атынас барысында ө з қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру.