Зін – өзі бағалау еңбек әрекеттіндегі ниет пен фрустрация деңгейі

Біздің ә рқ айсымыз ә дейі немесе білместікпен ө зімізді басқ алармен салыстыра отырып ө зінің ақ ыл – ойы, келбеті, денсаулығ ы, қ оғ амдағ ы орны туралы пікір қ алыптастырып, ұ ялшақ немесе такаппар, талапшыл немесе сабырлы сияқ ты ө зін – ө зі бағ алаудың жиынтығ ын қ ұ растырамыз.

Кө птеген адамдарда ө зін бағ алау ортада дең гейден сә л жоғ ары болады. Бұ л дегеніміз адамның ө зін қ ұ рметтеуі, яғ ни психологиялық тұ рғ ыдан тұ рақ тылық пен жақ сы кө ң іл – кү йдің қ айнар кө зі.

Ал кейбір адамдардың ө здерін бағ алауы тө мен немесе жоғ ары дең гейде болады, сол себепті адамдардың қ оғ амғ а деген негативті кө зқ арастарын туғ ызады.

Ө зін қ ұ рметтеу мен ө зін – ө зі бағ алаудың қ алыптасуына кө птеген факторлар ә сер етеді. Мысал ретінде баалық шақ тағ ы ата – ана қ атынастары, қ ұ рбылар арасындағ ы орны, т. б. Ө зі туралы бақ алардың пікірін салыстыра отырып адам ө зін –ө зі бағ алайды, тек алдымен басқ аларды бағ алап ү йренеді. Адамның қ алыптасқ ан бағ алауы дұ рыс, кө терің кі немесе тө мендетілген болып бө лінеді.

Осыдан ниет дең гейі, яғ ни адамның бұ рынғ ы жеткен жетістігін біле тұ ра келесі дең гейдегі жетістікке жетудегі тапсырманың қ иындығ ымен тү сіндіріледі.

Ниет дең гейі де дұ рыс, кө терің кі немесе тө мендетілген болып бө лінеді. Олар адамның ө мір жолындағ ы сә ттіліктер немесе сә тсіздіктер, жетістіктер мен қ ол жеткізе алмағ ан армандарғ а байланысты. Адам ө зін жоғ ары дең гейде бағ алағ ан сайын ол дұ рыс ниет дең гейін қ алыптастырады.

Ө зін – ө зі қ ұ рметтеу – тұ лғ аның ө зіне деген жалпылама қ атынасы- жеткен жетістіктер санына тура шамалас жә не ниет дең гейіне кері шамалас, яғ ни ниет жоғ арылағ ан сайын адамның ө зін қ ұ рметтейтін жетістіктері де кө бейе тү спек.

Тө мен қ ұ рметтеушілік ө зіне кө ң іл толмағ андық тан, ө з тұ лғ асына кері бағ а берушіліктен туындайтын сабырсыздық, депрессия ө з жетіспеушіліктерінің гипертрофеясы оны жең удің емес, керісінше ө зін ақ тап қ ызметінен бас тартуғ а ә келіп соғ ады.

Фрустрация – адамның эмоциалды кү йінің ерекшелігі, ол қ алағ ан мақ сатқ а жетудегі кедергіні жең е алмаудан пайда болады. Фрустрация ашушаң дық, дө рекілік тү рінде басқ аларғ а немесе ө зінің сә тсіздіктеріне ө зін кінә лау барысында ө зіне бағ ытталады.

Л. П. Гримак стресстен кейін адам осындай жағ дайғ а кездеседі дейді. Осындай кү йді туғ ызушы жағ дайларғ а сә йкес «фрустрациялық жағ дай» немесе «фрустрациялық ә рекет ету» атына ие болды. Фрустациялық жағ дайлар қ ажетті мақ сатқ а жете алмаушылық тан, оның іске аспауынан жә не орындау себептерінің жоғ алуынан туындайды. Кү нделікті ө мірде фрустрациялық жағ дайлар екі топқ а бө лінген қ ажеттіліктердің кең ауқ ымымен сипатталады:

1. Биологиялық қ ажеттіліктер – бұ л топқ а физиологиялық (аштық, шө л, ұ йқ ы), жыныстық жә не сексуалды (кө бею, жақ ын қ атынас қ ажеттілігі), бағ ыттық (кең істікте, уақ ытта, қ оршағ ан ақ иқ атта жө н табу қ ажеттілігі), жә не т.б.

2. Ә леуметтік қ ажеттіліктер – ең бек, танымі эстетика, наным қ ажеттіліктері.

Фрустрациялық жағ дайдың жиі қ айталануы кейбір адамдарда ашушаң дық, қ ызғ аныш, дө рекілік белгілерін қ алыптастырса, кейбіреулерінде ынтасыздық, сенімсіздік белғ ілерін қ алыптастырып кө пке созылғ ан жағ дайда жү йке ауруына шалдық тырады. Жү йке ауруы – жү йке жү йесінің анатомиялық зақ мдануынсыз бұ зылу процессі. Жү йке ауруы сә тсіздіктерден, фрустрация жә не тұ лғ ааралық шиеленістен туындайды. Сонның салдарынан бұ рынғ ы шиеленістер ө ршіп жаң а шиеленістерге алып келеді. Сондық тан адамның ө зін бағ алауы тұ лғ аның қ ызметінің жә не тұ лғ алық биіктеуіне себепші болатын бірден – бір фактор.