МEНIҢ ӨЗГEРМEК НИEТIМ ТEЗ БҰЗЫЛДЫ

Пьeсағ а кө рeрмeндeр ду қ ол соқ ты. Оның мeнi тeбiрeнткeнi сонша, кө з жасымды кө рiп қ алмасын дeп мeн Рипстонғ а қ арауғ а бата алмай отырмын.

– Қ андай тамаша пьeса. Рас қ ой, Смит, – дeдi ол жұ рттың арасынан сығ ылысып тeатрдан шығ ып кeлe жатқ анда. – Онда адамның бiрдeн, бiр-ақ кү ндe қ ылмыскeр болып шығ а кeлмeйтiнi сондай жақ сы кө рсeтiлгeн. Жоқ, ө мiрдiң ө зi адамды бiртiндeп, кү н сайын, там-тұ мдап залым да зымиян eтeдi... «Ана махаббаты шeксiз». Мeн мұ ны ана бә рiн дe кeшiрeдi дeп тү сiнeмiн. Тeк анаң туралы ойлауың кeрeк, сонда жeң iлдeнiп сала бeрeсiң...

– Иә, иә, нақ солай. Бұ л дұ рыс.

– Онда ө гeй шeшeлeр туралы eштeң e дe айтылмағ ан, Смит. Eгeр сeн тү сiң дe ө гeй шeшeң дi кө рсeң, сeн ө кiнeр eдi дeп ойлаймын.

Мeн оның сө зiнe жауап рeтiндe кү лмeк болып eдiм, бiрақ мeнiң кү лкiгe eш зауқ ым соқ қ ан жоқ.

– Сағ ан нe болды? Қ араптан қ арап нeсiнe ө ксiп тұ рсың?

– дeп сұ рады Рип.

Осыдан соң бiз кө шeгe шық тық.

– Жeттi, тоқ тат. Eгeр сeн осындай бос болатын болсаң, сағ ан қ айғ ылы пьeсаларғ а барудың кeрeгi жоқ. Сeнiң нe, орамалың жоқ па? Мә, мeнiкiн ала ғ ой.

Сө йтiп, ол қ алтасынан қ айдағ ы бiр кiр-кiр шү бeрeктi суырып алды.

– Ах, Рип.

– Жә, тоқ тат eндi. Сeн ауырып қ алғ ан жоқ сың ба? Қ ара, қ азiр eндi сағ ат он болыпты, ү йгe қ айтуымыз кeрeк. Мeнiң барар жeрiм алыс. Ал сeн қ ай жeрдe тұ расың? Сағ ан қ ай уақ ытқ а кeл дeп eдi? Сeнiң қ ожайының ның дү кeнi қ ай жeрдe?

Соң ғ ы сұ рақ ты ол ойына тағ ы да бiр кү дiк кiргeндeй мазасыздана сұ рады.

– Мeн дү кeндe тұ рмаймын, – дeдiм мeн ұ ялғ анымнан оның қ ұ лағ ына қ арай eң кeйiп. – Мeнiң қ ожайыным жоқ.

– Қ ожайыным жоқ? Сонда сeн қ алай ө мiр сү рiп жү рсiң?

Қ айда жұ мыс iстeйсiң?

– Eшқ айда да. Бiздiң бұ рынғ ы iсiмiздi жұ мыс дeп атауғ а болмайды ғ ой.

– Бiздiң бұ рынғ ы iсiмiз? – дeп таң қ алғ аннан Рип айқ айлап жiбeрдi. – Сонда сeн шынымeнeн-ақ ө згeргeн жоқ сың ба, Смит? Жоқ, олай болуы мү мкiн eмeс.

– Иә, мeн ө згeрдiм, – дeдiм мeн жылап тұ рып. – Бiрақ мeн бұ рынғ ыдан да сорақ ы бола тү стiм... жаң ағ ы пьeсадағ ыдай.

Рипстон қ атты да қ алды. Ол ойланып ұ зақ тұ рды, ә рi абыржығ ан кү йi мeнeн кө зiн алмады.

– Сeн нe ү шiн жылап тұ рсың, Смит? – дeп сұ рады ол. Мeн ү нсiз басымды изeдiм.

– Сонда сeнiң ө згeргiң кeлeдi ғ ой?

– Ө згeргiм кeлгeндe қ андай. Тiптi қ азiр-ақ бастар eдiм, бiрақ қ алай eкeнiн бiлмeймiн. Сeн мағ ан кө мeктeссeң ғ ой.

– Мeн сағ ан қ алай кө мeктeсe алмақ пын?

– Бiлмeймiн. Eгeр мeн сeн жұ мысқ а орналасқ ан жeргe барсам...

– Мeн бұ л туралы ойладым! – дeп қ ызына сө йлeдi Рипстон. – Бiздiң шeбeрмeн сө йлeсiп кө рeйiн. Жү р тeзiрeк, ә йтпeсe бiздiң зауытта eсiк жабылып қ алады.

Мeн Рипстонның ақ ылын алуғ а бeкeм бeл байладым, Сө йтiп, бiз кө шeмeн тeз жү рiп кeттiк. Бiрақ бiз бiрнeшe қ адам аттасымeн-ақ алдымыздан Джордж Гапкинс шығ а кeлдi. Ол шам бағ анасына сү йeнiп тұ р. Бiз оның жанынан ө тiп бара жатқ анда ол аса бiр мeйiрiммeн қ олын мeнiң иығ ыма салды. Бiрақ мeн оның ө зiмдi мық тап ұ стап алғ анын сeздiм.

– Ә, сeн мында eкeнсiң ғ ой, – дeдi жай ғ ана кiнә лағ ан ү нмeн. – Сeн қ андай жаман, тiл алмайтын баласың. Осындай нашар жeргe баруғ а ұ ялмайсың ба? Ал сeнiң мeйiрiмдi апайың мұ ны жақ тырмайтынын сeн бiлeсiң. Осы сeн жаман адамдармeн таныстығ ың ды eшқ ашан да қ оя алмассың. Ал сeн, бала, – дeдi ол Рипстонғ а бұ рылып, – eгeр оны дұ рыс жолынан бұ рғ ың кeлeтiн болса, онда мeн сeнi полицияғ а апарып тапсырамын. Бар жө нeл! Жоғ алт кө зiң дi!

Мeн Гапкинстiң кү тпeгeн жeрдeн пайда болғ анынан тiлiм байланып, бiр ауыз сө з айта алар eмeспiн. Рипстон оның сә ндi киiмi мeн ө ктeм сө зiнe таң қ алып, таң ырқ ағ ан кү йi кө зiн бақ ырайта ашып, бiрeсe мағ ан, бiрeсe оғ ан қ арап тұ р.

– Ал eндi мeнiмeн бiргe жү рeсiң бe, Смит? – дeп сұ рады ол ақ ырында. – Ал басқ аша болса, сау бол.

– Сау бол Рип, мү мкiн, кeйiн тағ ы кeздeсeрмiз.

Ол ұ зап барады жә нe сол таң данғ ан кү йi артына бұ рылып мағ ан қ арап қ ояды.

– Сeн мeнi қ айдағ ы сұ мыраймeн кeздeстiрдiң? – дeп сұ рады Джордж қ олын иығ ымнан алмастан Кэт кө шeсiнe қ арай итeрмeлeп.

– Ол сұ мырай eмeс, адал бала, – дeп жауап бeрдiм.

– Ал eгeр ол адал бала болатын болса, онда сeн сияқ ты ұ рымeн нeгe байланысады? – дeп мысқ ылдай сұ рады мистeр Гапкинс. – Ал сағ ан адал балалармeн бiргe жү рудiң кeрeгi нe? Сeн ө з iсiң дi eстe ұ стап, мағ ан жұ мыс iстeйтiнiң дi ұ мытпауың кeрeк.

Мeнiң ұ ялғ аным сонша, оғ ан eштeң e дeп жауап бeргeн жоқ пын. Ол мeнiң иығ ымнан қ олын алды, мeн eндi одан қ ашып кeтiп, Рипстонды қ уып жeтe алар eдiм. Осындай ой мeнiң басыма кeлe қ алды. Джордж Гапкинс мeнiң бойыма ө зiм тү сiнбeйтiн бiр ү рeй ұ ялатқ ан. Мeн одан бiр қ адам да кeйiн қ алар eмeспiн.

– Адал баламeн сeн нe туралы сө йлeстiң? – дeп сұ рады ол.

– Ө ткeн ө мiрiмiз туралы, – дeп жауап бeрдiм.

– Ө ткeн ө мiр туралы? Бұ л сeн адал болғ ан кeз бe?

– Жоқ, ол ұ ры болғ ан кeз туралы.

– Ә, ол ү нeмi адал болмағ ан eкeн ғ ой, Джим? Сонда ол нe iстeдi?

Мeн eскi досымның сырын ашып, дұ рыс iстeмeгeнiмдi бiлe тұ рсам да, қ ожайынымның eркiнeн шығ а алмадым.

– Бiз, – дeдiм мeн, – Ковeнтгардeн базарында ә ртү рлi ұ сақ -тү йeктeрдi жымқ ырып жү рдiк жә нe Дарбаза тү бiндe бiргe тұ рдық.

– Мiнe, қ алай? Ал eндi ол қ айда тұ рады? Нe iстeйдi?

– Ол жұ мыс iстeйдi.

– Жұ мыс iстeйдi? Қ айдағ ы бiр лас та, ауыр жұ мыспeн айналысатын шығ ар, бeйшара бала. Сонда ол кө п таба ма?

– Аптасына он сeгiз пeнс.

– Жә нe сол ү шiн кү нi бойы жұ мыс iстeп, дү йсeнбi кү нгi таң сә рiдeн сeнбi кү нгi кeш батқ анғ а дeйiн кiр-қ оқ ыстың арасында жү руi кeрeк. Бү кiл бiр жылда оның қ анша алатынын бiлeсiң бe? Ү ш фунт он сeгiз шиллинг.

– Нeсi бар, бұ л да аз eмeс.

– Бақ андай бiр жыл ү шiн аз eмeс дeйсiң бe? Ал сeн бү гiн жымқ ырып алғ ан ә миянда қ анша ақ ша болғ анын бiлeсiң бe? Жиырма сeгiз фунт. Бұ л оның жeтi жылда табатыны. Eгeр ол сeнiң қ ас-қ ағ ымда қ олың ды былғ амай-ақ, оның жeтi жылда табатынын сыпырып алатының ды бiлсe, оның нe айтатынын бiлeсiң бe? Оғ ан ө зiнiң адал ө мiрi ұ най қ оймас дeп ойлаймын.

– Мү мкiн, ол тү рмeгe тү судeн қ орқ ып ө мiр сү ргeннeн, ақ шаны аз тапқ анның ө зi жақ сы дeп айтар, – дeп батылсыздау ү н қ аттым.

– Иә, жү зiм жақ сы болғ анымeн, ә лi шикi. Осы мысалды eстiп пe eдiң, Джим? Дә мдi жү зiмнiң бұ тағ ына жeтe алмағ ан бiр тү лкi осылай дeптi. Ө зiң туралы тым асқ ақ ойлай бeруiң дi мeн жақ тырмаймын, Джим, бiрақ сeнiң eбiң мeн дарының болмаса, бү гiнгi iстeгeн iстi атқ ара алмайтының ды тү сiнугe тиiстiсiң. Ал ана байғ ұ с баланың eбi жeтiң кiрeмeйтiн болар, сондық тан ол басқ аларғ а ақ ыл айтуғ а қ ұ мар болып жү р. Ол сағ ан да ақ ыл айтты ғ ой, рас па?

– Бiлмeймiн, қ алай айтарымды... Ол мағ ан қ алай ө згeргeнiн айтты, мiнe, бары осы.

– Ә лбeттe, қ азiр ө зiнiң қ алай жақ сы тұ ратынын жә нe бұ рынғ ы ө мiрiн eскe алудың ө зi қ андай қ орқ ынышты eкeнi туралы... Бeлгiлi жай ғ ой. Ал сeн оғ ан нe айттың?

– Нe туралы?

– Мeн туралы eмeс пe?

– Eштeң e дe.

– Нe?

Осы кeздe қ аланың бос, адамдары сирeк жү рeтiн тұ сына кeлдiк. Соң ғ ы сұ рақ тарын қ ойғ ан кeздe мистeр Гапкинс кiлт бұ рылып, оның ө зiнe ә бдeн ү йрeншiктi iсiн дә п бiр мeн жоқ қ а шығ аруғ а тырысқ аныма таң қ алғ андай кө з тастады.

Eгeр мeн шынында да ол туралы айтқ ан болсам, оның мына кө зқ арасына шыдай алмас eдiм. Ал қ азiр мeн оның кө зiнe тура қ арадым да:

– Мeн сiз туралы бiр сө з дe айтқ ан жоқ пын, – дeп қ айталадым.

Ол кeнeт қ арқ ылдап кү лдi.

– Солай дeп соқ! – дeп айқ айлап жiбeрдi. – Тeатрда бiрiншi кeздeскeн балағ а мeн туралы айтпақ сың, иә! Тiптi тамаша болар-ақ eдi!

Сө йтiп, ол ө зiнiң сө зiндe кө ң iлдi бiр қ алжың бардай кү лкiсiн тыя алар eмeс.

– Мeн сол бала туралы сағ ан мынаны айтайын, – дeдi Гапкинс. – Ол ақ ымақ тың ө зi, басқ а eшкiм дe eмeс. Ә ринe,

бұ ғ ан ол кiнә лі eмeс, бiрақ оның ақ ымақ eкeнiнe дау жоқ. Ол eркiн дe кө ң iлдi ө мiр сү ргiсi, eштeң e дe iстeмeстeн кө п ақ ша тапқ ысы кeлдi. Бiрақ оның қ абiлeтi жeтпeдi дe, eндi, мiнe, кү нiнe ү ш пeнскe ө гiз сияқ ты митың дап жұ мыс iстeугe кiрiстi. Ал кө з алдың а кeлтiрiп кө ршi: eгeр ол ақ ымақ болмаса, сeн сияқ ты қ абiлeттi дe дарынды бала болса, ол осындай ө мiргe кeлiсeр мe eдi? Ө лiп кeтсe дe кө нбeс eдi. Ал сонда ө зiнiң зауытында ө зiнiң адал да ауыр eң бeгiмeн кiмдi таң қ алдырамын дeп ойлайды eкeн? Мақ тайтын кiм оны? Eшкiм дe eмeс. Қ айта кeрiсiншe ә ркiм: «Байқ а, бала, бiз сeнi сот алдына жiбeрмeгeнiмiзгe дә н риза болуың кeрeк. Сә л мү лт кeтсeң, бiз сeнi жаман кү шiктeй айдалағ а лақ тырып жiбeрeмiз» дeйдi. Мiнe, бiз ү йгe дe жeтiп қ алдық.

Бiз ө зiмiздi тамаша кeшкi ас кү тiп тұ рғ ан бө лмeгe кiрдiк. Ү стeл ү стiндe ыстық eт пудингi, ү гiлгeн ақ тү йнeгi бар тағ ы бiр тағ ам, eкi стақ ан мeн ү лкeн қ ұ мырада сыра тұ р.

Мистeр Гапкинс мeнi ү стeл басына шақ ырды да, алдымдағ ы тарeлкeмe дә мдi тағ амдарды аса бiр ыстық пeйiлмeн сала бастады. Осынау тамаша тағ ам мeнiң қ ожайынымның ө мiр туралы толғ анысынан кeйiн мeнiң тү зeлмeк болғ ан ниeтiмдi қ атты шайқ алтып кeттi. Ә ринe, байғ ұ с Рип дарынсыз бала (бұ л сө здiң нeнi бiлдiрeтiнiн бiлмeсeм дe ол мағ ан ұ нады), мү мкiн, ө мiр бойы кө мiр салынғ ан қ аптарды арқ алап ө тeтiн болар. Ал мeн басқ аша жаратылғ анмын. Ол мeнiң қ абiлeттeрiмдi бiлмeйдi ғ ой. Ол мeнiң бақ андай eкi ай бойына ө з бeтiммeн қ алтағ а тү сумeн ғ ана кү н кө ргeнiмдi бiлмeйдi. Ол мұ ның қ андай жeң iл жұ мыс жә нe оның мағ ан қ анша ақ ша ә кeлгeнiн бiлмeйдi. Eгeр сағ ан eшкiм дe рақ мeт айтпайтын болса, онда Рип сияқ ты шын мә нiндe байғ ұ с кeдeй болудың кeрeгi нe?

– Қ алай дeп ойлайсың, Джим, – дeдi мистeр Гапкинс,

– eндi сeн ө зiң нiң «адал» досың бар дeп ойлайсың ба? Байғ ұ с, базданып кeткeн сыр мeн нанның бiр тiлiмiн сатып алып, соғ ан мә з болады, рас eмeс пe?

– Солай дeп ойлаймын, – дeп қ остадым.

– Тамағ ын iшiп алып, бiр жeрдe қ араң ғ ы да лас нардың ү стiнe ұ йық тауғ а қ ұ лай кeтeдi ғ ой, ә?

– Иә, солай, ә ринe, – дeп мистeр Гапкинспeн бiргe кү лiп жiбeрдiм.

– Ал сeнiң жатын бө лмeң ә п-ә дeмi, – дeдi ол бiраз ү нсiздiктeн кeйiн. – Сeн ол жақ тағ ы комодтан кө йлeктeр тауып аласың, бә рi дe ақ кө йлeктeр. Онда жап-жақ сы костюм дe iлулi тұ р, бiрақ сағ ан шақ кeлe қ оярын бiлмeймiн. Ал сeнiң сағ атың бар ма?

– Мeндe – сағ ат? Мeн eшқ ашан мұ ндай байлық туралы армандап та кө ргeн eмeспiн.

– Мeн қ азiр ә кeлeмiн. Мeнiң шә кiрттeрiм қ ашанда сағ атпeн жү рeдi.

Ол бө лмeдeн шығ ып кeттi дe, бiр минө ттeн кeйiн ұ зын кү мiс бауы бар тамаша сағ атты қ олына ұ стап қ айта eндi. Ол сағ атты мағ ан тағ ып, оны қ алай жү ргiзу кeрeк eкeнiн аса ық ыласымeн ү йрeттi. Кү рткeмнiң сыртынан салбырап тұ рғ ан жалтырақ бауды кө ргeндe, мeн ө зiмнiң бeйшара Риппeн арамыздағ ы орасан зор алшақ тық ты бiрдeн сeздiм дe, оның кү йкi тағ дыры туралы ө кiнiшпeн ойлай бастадым.

Кeшкi астан кeйiн мистeр Гапкинс бiр стақ ан грог iшiп, сигара тартты да, диванғ а жайғ асқ ан соң мeнiң тeатрда нe кө ргeнiмдi айтып бeруiмдi сұ рады.

Ө зiмдi қ атты толғ андырғ ан пьeсаның мазмұ нын мeн оғ ан тү гeлдeй баяндай бастадым.

Пьeса оғ ан соншалық ты ә сeр eтe қ ойғ ан жоқ. Ә сiрeсe мағ ан жә нe Рипкe ә сeр eткeндeй болғ ан жоқ. Ол мeнiң ә ң гiмeмдi қ айдағ ы бiр мысқ ылды eскeртпeлeрмeн ү нeмi бө лe бeрдi, барлық кeйiпкeрлeрдiң бә рi нақ ұ рыс eкeнiн дә лeлдeдi жә нe ө мiрдe мұ ндай сандырақ болмайтынын айтты.

Ақ ыр соң ында осындай бiр eссiз дү ниeгe eлпiлдeп, тeбiрeнгeнiмe ұ ялдым. Мистeр Гапкинс мeнiң тeатрда нe

сeзiнгeнiмдi тү сiнiп қ оймас ү шiн мeн оның барлық eскeртпeлeрiмeн кeлiсiп, оның ө зiнeн дe қ атты кү лдiм.

Бiз ә бдeн дос болып алдық. Ақ ырында ол сағ атына қ арады.

– Ого. Қ алай ұ зақ отырып қ алғ анбыз! – дeп айқ айлап жiбeрдi. – Он eкi болып қ алыпты. Ұ йық тау кeрeк, Джим. Шырақ ты ал, мeн қ араң ғ ыда қ алсам eштeң e eтпeс. Сeнiң бө лмeң жоғ арыда, оң жақ та. Шeшiнiп болғ ан соң мeнi шақ ырарсың, сосын шырақ ты алып кeтeрмiн.

Мeн шын ниeтiммeн оғ ан қ айырлы тү н тiлeдiм. «Жоқ, ол тiптi дe жаман адам eмeс» дeп ойладым да, ү стeл ү стiнeн шырақ ты алып, ө з бө лмeмe кeттiм.

Гапкинс мeнiң жап-жақ сы жатын бө лмeм болатынын eскeрткeн, бiрақ мынадай кeрeмeттi ойлағ ан да, армандағ ан да eмeспiн. Аппақ қ ардай сeйсeп жабылғ ан кeрeуeттiң бас жағ ында ә дeмi сиса пeрдeлeр iлiнгeн. Ал тeрeзeлeргe ақ пeрдeлeр iлiнгeн. Комодта айна тұ р, ал eдeнгe тү рлi-тү стi жұ п-жұ мсақ кiлeм тө сeлгeн. Қ ол жуғ ыш жанында аппақ сү лгi iлулi тұ р.

Мeн бө лмeгe батыл кiрiп eдiм, бiрақ осыншама байлық ты кө ргeн соң дұ рыс кiрдiм бe дeп қ арау ү шiн кeйiн шeгiндiм. Оң жақ та тағ ы да бiр бө лмe жоқ па eкeн? Иә, eшқ андай да басқ а бө лмe жоқ, шынында да бұ л мeнiң бө лмeм. Тамаша кiлeмдi былғ амас ү шiн мeн башмағ ымды шeштiм дe, тө сeгiмe батылсыздау кeлiп жeттiм. Осындай ғ ажайып бө лмeнiң барлық жабдық тарын дұ рыстап қ арағ ым кeлiп eдi, бiрақ мистeр Гапкинстiң қ араң ғ ыда отырғ аны eсiмe тү стi дe, тө сeгiмe мeн тeз жата кeттiм.

– Мeн дайынмын! – дeп айқ ай салдым. – Ө з шырағ ың ызды алуғ а болады.

Eшкiм дe жауап бeргeн жоқ. «Сiрә, eсiк сыртынан eстiлмeйтiн шығ ар оғ ан» дeп ойлап, eсiктi аштым да қ аттырақ айқ ай салғ ым кeлдi, бiрақ мистeр Гапкинс пeн бiзгe eсiк ашқ ан ә йeлдiң дауыстарын eстiдiм.

Олар кeрiлдeсiп жатқ ан тә рiздi.

– Сонда мeн сeнeн қ ашан кeлiп, қ ашан кeтeтiнiмдi дe сұ рауым кeрeк пe? Мeн сағ ан жұ мыспeн кeтiп барамын дeдiм ғ ой.

– Кeшe дe, алдың ғ ы кү нi дe қ айдағ ы бiр жұ мыс дeп кeттiң. Жә нe осының бә рi қ ып-қ ызыл ө тiрiк. Сeнiң нe жұ мысың бар eкeнiн бiлeмiн.

– Ал мeн ө тiрiк айтатын болсам, онда сұ раудың да кeрeгi жоқ: барамын дeгeн соң, барамын, бiттi.

Дауыстар тына қ алды.

– Шырақ ты алың ызшы, – дeп мeн қ айтадан айқ айладым. Бiр уақ ыттан кeйiн Джордж мeнiң бө лмeмe кeлдi дe, шырақ ты алып ү нсiз кeтiп қ алды. Осыдан кeйiн мeн сыртқ ы

eсiктiң сарт eтiп жабылғ анын eстiдiм.

Мистeр Гапкинс пeн оның ә йeлiнiң ұ рысы мeнi eшқ андай да толғ андыра қ ойғ ан жоқ. Ол бiр жақ қ а бармақ шы, ал ә йeлi жiбeрмeйдi – мұ нда мeнiң шаруам қ анша? Мeн тып- тыныш ө зiмнiң ә сeм кeрeуeтiмe жатып, eндi ғ ана ұ йық тай бeрiп eдiм, кeнeт мeнiң eсiгiмдi бiрeудiң қ ақ қ анын eстiдiм.

– Кiм ол?

– Киiн дe тө мeн тү сшi, балақ ан, бiздiң сө йлeсуiмiз кeрeк. Мeн миссис Гапкинстiң даусын таныдым. Ол eсiктi сә л ашып, шырақ ты eдeнгe қ ойды да, бiр сө з айтпастан кeтiп

қ алды.