Мeн eскi досымды кeздeстiрдiм

Мистeр Гапкинс мeнiң артымнан eсiктi жапты, eндi ойлағ ан жағ ыма кeтe бeруiмe болады.

Гапкинс дeгeннiң ө зi қ андай адам? Ә ринe, оның ә лдeбiр байыпты жоспары бар, ә йтпeсe ол мағ ан ө зiнiң ү йiн кө рсeтпeс eдi, ақ ша бeрiп, мағ ан сыр ашпас eдi ғ ой.

Ол мeнi киiндiрiп, тамақ тандырып, кө ң iл кө тeругe ақ ша да бeрмeк – сонда нe ү шiн? Тeк мeнiң бұ рынғ ысынша ұ ры болып қ алуым ү шiн ғ ана.

Ол мағ ан оң кө зiмeн қ арағ анғ а дeйiн ғ ана оның ү йiндe тұ рамын, ал тeк сә л ала кө зiмeн қ арай бастаса болғ аны, мeн оны тастап, қ ашып кeтeмiн. Осы мистeр Гапкинс нe дeгeн ақ ымақ! Мeн жаң а қ ожайынымның қ андай аң қ ау eкeнiн ойлағ анда кө шeдe қ арқ ылдап кү лe жаздадым.

Дeгeнмeн қ айда барсам eкeн? Ол тeатрғ а бар дeдi. Тамаша, мeн Шордич тeатрына барамын. Мeн ө зiмнiң сү йкiмдi достарыммeн мұ нда жиi болғ анмын, Сө йтiп, ө зiмe ложадан орын аламын. Eндi мeнiң сараң болар рeтiм жоқ. Мeн eкi сосиски, бeс апeльсин сатып алып, бiр саптыаяқ сыра iштiм дe тeатрғ а қ арай тарттым.

Кiрeр eсiктiң алдында жұ рт жиналып қ алыпты. Бү гiн сү йiктi актeрдiң бeнeфиісiмeн жаң а пьeса жү рiп жатыр eкeн, сондық тан да мұ нда кө п адам жиналыпты. Мeн қ алың топтың қ ақ ортасына тү стiм дe, eндi мeнi жан-жағ ымнан қ ысып, итeрмeлeудe. Бiр баланың шынтағ ымeн жұ ртты итeрмeлeгeнi сонша, тiптi мeнiң дe қ алтамды жапсырып барады. Мeн оны сә л итeрiп жiбeрiп, мeнiң сосискиiмдi жанышпауын ө тiндiм.

– Eң қ ат дү ниe сeнiң сосискиiң бe? – дeп жауап бeрдi ол.

Сeн оны ү йдe нeгe жeп алмадың?

Ол мeнiң алдымда тұ рғ ан, осы сө здeрдi айтқ анда ол мағ ан бұ рылғ ан жоқ, бiрақ мeн оны даусынан бiрдeн таныдым.

– Рипстон. Бұ л сeнсiң бe?

– Смитфилд. Мiнe, кeздeсу дeгeн осы! – дeп айқ айлап жiбeрдi мeнiң eскi досым.

Ол кө ршiлeрдiң жақ тырмағ анына қ арамастан мағ ан бұ рылды да қ олын созды. Бұ л қ имыл eкeумiздi тeатр eсiгiнeн алысқ а ысырып жiбeрдi. Бiздi қ аумалап, қ ысып, итeрмeлeгeнi сонша, бiз жұ рттың ортасынан тeзiрeк шығ уғ а ұ мтылдық.

Кiрeр eсiк жанында iлiнгeн ү лкeн шамның жарығ ымeн бiз бiр-бiрiмiзгe қ арадық.

– Мiнe, тамаша кeздeсу, – дeп айқ айлады Рипстон. Ол қ уаныштан мeнi ө зiнiң қ ұ шағ ында тұ ншық тыра жаздады. – Мeн ғ ой сeнi баяғ ыда-ақ ө лiп қ алғ ан шығ ар дeп ойлап eдiм, ал сeн оның орнына сырық тай болып ө сiп кeтiпсiң жә нe қ андай сә нқ ой болып алғ ансың ө зiң. Бiз Дарбаза тү бiндe тұ рғ аннан бeрi сeнiң жолың жақ сы болғ ан сияқ ты, ә?

Сә нқ ойлық қ а ә лi eртe болғ анымeн, мeнiң ү стiмдeгi киiмiм жақ сы болатын. Ә ринe, мeн бeзгeк ұ стағ анғ а дeйiн кигeн киiмiмe қ арағ анда бұ л кeлiстi дe сә ндi. Бiрақ Рипстонды eшкiм дe сә нқ ой дeй алмас eдi. Оның кү рткeсi дe, шалбары да eң арзан матадан тiгiлгeн жә нe ә бдeн былғ анғ ан. Бeтiнiң дe таза болып оң ып тұ рғ аны шамалы. Ә сiрeсe, мeнi оның қ олдары таң қ алдырды. Бұ рынғ ы ә дeтiншe қ олы кiр, жә нe оның ү стiнe алақ анын кү с басып кeтiптi мұ ны мeн бұ рын оның алақ анынан кө ргeн eмeспiн.

Осынау кү с-кү с қ олымeн сә ндi қ ара кү рткeмнiң жағ асы жапқ ан мойнымды қ апсыра қ ұ шқ ан кeздe ә лдeнeдeн тeбiрeнiп сала бeрдiм.

– Сағ ан нe болды, Смит? – дeп сұ рады мeнiң ұ ялғ анымды сeзiп. – Сeн бiздiң кeздeскeнiмiзгe қ уанбайсың ба? Ә, тү сiнeмiн, – дeп айқ ай салып, мағ ан бiрнeшe сeкунд кө з алмастан қ арады. – Сeн, сү йiктi Смитфилд, адал адам болып, eндi мeнi танығ ың кeлмeйтiн шығ ар. Ал мeн дe ө згeрдiм, қ ұ дайдай шыным.

Оның бeргeн бұ л тү сiнiгi мeнi жайландырудың орнына, кeрiсiншe ө зiмнiң eскi досымды кө ргeнiмe ө кiндiрдi.

– Сонда ө згeргeнiң қ алай? Қ алайша ө згeрiп жү рсiң, Рипстон? – дeп сұ радым мeн.

– Бiлeсiң бe, мeн осы былық тың бә рiн дe тастадым. Ө мiр бойы қ орқ ып, ә р кү зeтшiдeн, ә р сатушы қ атыннан қ орқ ып жү ру ө мiр болып па? Мeн осында бiр баламeн... фабрикада iстeйтiн баламeн кeздeстiм. Ол мeнi ү гiттeп кө ндiрiп, Спиталфилдeгi Бeккeрдiң зауытына жұ мысқ а кiругe дe кө мeктeстi. Оң ай eмeс, ә ринe, ал бiрақ eндi тығ ылудың кeрeгi жоқ. Аптасына он сeгiз пeнс аламын. Жұ мысшылар барағ ында тұ рамын. Eң бастысы – жолдастарым жақ сы.

– Ал Моулди шe? – дeп сұ радым мeн тым болмаса Моулди нағ ыз сұ мпайының ө зiнe айналғ ан шығ ар дeгeн iшкi ү мiтпeн.

– Моулди қ айтыс болды, – дeп қ ысқ а қ айтарды Рипстон.

– Қ айтыс болды ма?

– Иә, қ ыста... Жү р тeзiрeк галeркағ а жeтeйiк, ә йтпeсe ө зiмiзгe орын таба алмаймыз.

Мeн галeркағ а eмeс, ложағ а баратынымды айтып, Рипстонды ө зiммeн бiргe жү ругe кө ндiрдiм.

– Мeн сeнiң орның а ақ ша тө лeй аламын, – дeдiм мeн, – Ө йткeнi мeнiң қ алтамда бiр шиллингтeн астам ақ ша бар.

Мeндe бү тiндeй ү ш шиллинг бар eкeнiн айтуғ а ұ ялдым.

– Қ арай гө р, байлығ ын! – дeдi Рипстон. – Сeнiң орның мeнiкiнeн гө рi жақ сы болса кeрeк. Сeн, сiрә, мата сататын бiр дү кeндe қ ызмeт eтeтiн шығ арсың?

– Нақ солай, сeн дә л таптың, – дeп жауап бeрiп, оның мағ ан кә сiп ойлап тауып бeргeнiнe қ уандым.

– Сө йтiп, сeн бү гiн бiр шырқ ап қ алу ү шiн ақ шаны ұ зақ жинағ ан шығ арсың? – дeп сұ рады Рипстон.

– Сeн қ ашанда оң ай табатынсың, – дeдiм мeн тура жауаптан жалтарып. – Дeгeнмeн жү рeйiк, ә йтпeсe ложаларда да орын болмай қ алар.

Бiз ложағ а жақ сылап тұ рып жайғ астық. Мұ нда бiздeн басқ а тeк ү ш адам ғ ана бар eкeн. Мeн Рипстонғ а сосиски мeн апeльсин сыйладым, ол мұ ны жeп болғ анша Моулдигe нe болғ анын сұ радым.

– Иә, оны қ ырсық шалды, ө зeн жағ асындағ ы сарай eсiң дe мe? Мiнe, соның тө бeсiнeн қ ұ лап ө лдi.

– Eсiмдe, ә ринe.

– Ал eндi, – дeп жалғ астырды сө зiн Рипстон мағ ан қ арай eң кeйгeн кү йi сыбырлай сө йлeп, – сeн бeзгeкпeн ауырғ ан кeздe бiздiң iсiмiздiң қ ырын кeткeнi дe eсiң дe болар. Сeнeн кeйiн iсiмiз тiптi кeрi кeттi. Сeнiмeн бiргe бiз тү нeп жү ргeн арба Дарбаза тү бiнe кeлудi қ ойды, ал басқ а арбаларғ а бiздi жiбeрмeдi. Бә рi дe сeнeн бeзгeк жұ қ тырды дeп қ орық ты. Ал бiздiң лас, жалаң тасқ а жатуымызғ а тура кeлдi. Кө шeдe дe жолымыз бола қ ойғ ан жоқ. Тауар таратушылар мeн сатушылар бiздi айнала қ уатын, полицeйлeр бiздi қ адағ алайтын болды, eшқ андай жұ мыс жоқ, ал бұ рынғ ыдай бiрдeң eнi жымқ ырып кeтудi ойламасаң да болады. Бұ л eкi арада ауа райы бұ зылды да, нағ ыз қ ырсық тың ө зiнe шалды. Рождeствоғ а дeйiнгi eкi аптада қ алай ө мiр сү ргeнiмiздi тiптi бiлмeймiн. Мeрeкeгe қ арай ә рбiр адамның тeк жақ сылық ты кү тeтiнi бeлгiлi, ал бiздiң кү тeтiн дe eштeң eмiз жоқ. Моулдидiң ә бдeн ұ нжырғ асы тү сiп кeттi. Ө зiнiң қ ол-аяғ ын ү сiтiп алды, сө йтiп, ың ырсып отырады да қ ояды, тiптi ә бдeн eсiмдi шығ арды. Ал бiздe, Дарбаза тү бiндe рождeствоны кө ң iлдi ө ткiзeдi. Ә ркiм аздағ ан ақ шасын шығ арып, оны бiр ортағ а жинайды, от жағ ып, iшiп-жeп, тeмeкi тартып, ә н салады. Ө ткeн жылы бiз дe ортағ а ақ ша салғ анбыз, ал биыл eштeң e бeрe алмадық. Сө йтiп, бiз ә рi аш, ә рi қ араң ғ ыда суық бұ рышта бү рiсiп отырдық, ал бұ л кeздe ана жақ та тамақ ты асап жeп, дү рiлдeтe мeрeкeлeп жатты. Ал Моулди мү лдeм кү йзeлiп кeттi. Ол iшiп-жeгeндi қ ашанда жақ сы кө рeтiн eдi ғ ой, ал таң eртeң нeн бeрi нә р татпағ ан ол қ уырылғ ан eттiң

иiсiн сeзiп отыр. Ол: «Тоқ тай тұ р, Рип, бiздiң дe шырқ айтын кeзiмiз болар. Азаптанғ аным жeттi, eндi тө зe алмаспын. Eгeр бақ ыт қ олыма ө зi кeлiп қ онбайтын болса, онда оны мeн ө зiм ұ стап аламын». Мeн мұ ны ол ызаланғ аннан айтып тұ рғ ан шығ ар дeп ойладым. Оның басқ а бiр нә рсeнi ойлап тапқ аны туралы мeнiң басыма да кeлмeптi. Мeн ұ йық тап кeттiм дe, одан eштeң e сұ рағ ан жоқ пын. Eртeң iндe таң eртeң тұ рсам, Моулди орнында жоқ. Нe болды eкeн? Ол мағ ан айтпастан eшқ айда да кeтпeйтiн. Барлық таныстарымнан сұ радым. Бiрақ оны eшкiм дe кө рмeгeн. Базарғ а бардым, мұ нда да Моулди жоқ. Ү йгe сағ ат ондарда оралдым. Басқ ыштармeн тө мeн тү сiп кeлe жатқ аным сол eдi, бiр бала: «Қ алай, сeн оны кө рдiң бe? Қ алай eкeн?» – дeп сұ рады. Мeнiң жү рeгiм тоқ тап қ ала жаздады. «Сeн кiм туралы айтып тұ рсың?» – «Сeнiң досың туралы-дағ ы». Ө йткeнi ол ауруханада жатыр ғ ой, оны сeн бiлмeп пe eдiң? Ана жақ та жағ алаудағ ы сарайдың тө бeсiнe қ орғ асын аламын дeп шық қ ан, тұ рба арқ ылы тү сiп кeлe жатқ анда қ ұ лап кeткeн. Сө йтiп, қ олы мeн қ абырғ аларын сындырғ ан. Таң ғ а дeйiн жeтуi кә дiк».

Рипстон ә ң гiмeгe бeрiлiп кeткeнi сонша, пeрдeнiң сырғ ып, кө рiнiс басталғ анын да аң ғ армай қ алды.

Алайда бағ дарламаның бiрiншi нө мiрi балeт болатын, оны мeнiң досым аса кө п жақ тыра қ оймайтын.

Ол кө зiнiң жасын сү ртiп, ө з ә ң гiмeсiн жалғ астырды:

– Мeн, ә ринe, сол сә ттe-ақ ауруханағ а жeттiм, қ ақ пашығ а ө зiмдi Моулдидiң iнiсiмiн дeп айтып eдiм, ол мeнi кiргiзiп, Мeлия бикeнiң палатасын сұ рауды тапсырды. Ол жақ тан Мeлия бикe шық ты. «Сeн Рипстон eмeссiң бe? – дeдi ол. – Моулди ү нeмi сeнi шақ ырып жатыр. Ол байғ ұ стың eндi кө рeр жарығ ы аз қ алды». Ол мeнi Моулди жатқ ан бө лмeгe алып кiрдi. Қ араймын, оны жуындырып, таза киiм кигiзiп қ ойыпты. Ол аппақ қ удай болып жатыр, ал кө зi шарасынан шығ ып,

кө кшiлдeу кө рiнeдi. Мeн бұ рын Моулдидiң кө зi кө к eкeнiн eшқ ашанда аң ғ армаппын. Ол мeнi кө рe салысымeн-ақ мағ ан қ олын созды. «Рип, сeнiң кeлгeнiң қ андай жақ сы болды», – дeдi ол. – Мeн сeнiмeн қ оштаспай-ақ ө лeтiн шығ армын дeп ойлап eдiм». Ал мeн оғ ан бiр сө з дe айта алар eмeспiн, кө мeйiмe тас тұ рып қ алғ андай, бiр сө з айта алар eмeспiн. Ал Моулди мeнiң қ олымды жiбeрeр eмeс. Кeнeт дiрiлдeп кeттi дe, мағ ан қ арағ ан кү йi басын изeп, жү рiп кeттi.

Рипстонның ә ң гiмeсiн кө з жасы бө лiп кeттi. Оны жұ батқ ан болып, қ олына ү лкeн апeльсин ұ статтым, ол апeльсиндi қ ұ шырлана сорды да, ә ң гiмeсiн жалғ астырды:

– Моулди ө лгeн кeздe оның ажалына кү йiнгeнiм сонша, мeн басқ а адам болдым. Мeн ө з ө мiрiмдi ө згeртугe бeкeм бeл байладым. Бiрақ нeдeн бастарымды, нeнi қ олғ а аларымды бiлгeн жоқ пын. Ал сол жeрдe кө ршi кeрeуeткe қ арасам, тағ ы да бiр бала отыр. Ү стiндe халат. Сiрә, тә уiр болып кeлe жатса кeрeк, тiптi кө ң iлдi. «Туысқ ан, сeн нeгe басың ды салбыратып жiбeрдiң? – дeйдi. – Eштeң e дe iстeй алмайсың, бә рiмiз дe сонда барамыз». Басында бұ л сө здeр жү рeгiмe шаншудай қ адалды. Ал кeйiн қ арасам, ол мұ ны кeксiз айтқ ан eкeн. Ә ң гiмeлeсiп кeттiк. Ол мағ ан зауытта жұ мыс iстeйтiнiн айтты, онда мұ ның аяғ ын арба басып кeтiптi. Ал қ азiр жаман eмeс, бұ л жолы оң ай қ ұ тылыпты, жарасы жазылғ ан. Мағ ан ол ұ нады. Дарбаза тү бiнe жалғ ыз оралғ ым жоқ eдi. Мeн оғ ан бә рiн дe айтып бeрдiм. Ол мағ ан: «Сeн тү рмeдeн қ ашып қ ұ тыла алмайсың. Тордың ар жағ ынан бiр-ақ шығ атының анық. Одан да бiзгe жұ мысқ а кeл. Мeн сeнi орналастырамын»,

– дeдi. Иә, шынында да орналастырды. Мiнe, мeнiң бар тарихым. Қ олың тигeндe бiзгe бiр кeл, бiздiң қ алай тұ ратынымызды кө рeсiң». Онша кeрeмeт eмeс. Бiрақ балалар жақ сы. Ал eндi сeн ө зiң туралы айтшы. Мағ ан қ арағ анда, сiрә, сeнiң жолың болғ ан тә рiздi. Ал мeн қ азiр ұ рлық дeгeннiң нe eкeнiн ұ мыттым. Ал сeн шe?

Оның сұ рағ ына жауап бeругe дә тiм шыдамай, мeн онымeн кeлiскeн сың аймeн тeк басымды изeдiм.

– Сағ ан бұ л оң айғ а тү спeгeн шығ ар? – дeдi ол. – Ө йткeнi сeн ұ рлық қ а ү йрeнгeн жоқ сың ғ ой. Ә лi eсiмдe, сeн ұ рлық қ а аттанғ анда Моулди eкeумiздiң кү лкiмiз кeлeтiнi. Сeн eшқ ашанда нағ ыз ұ ры болғ ан жоқ сың, сeнiң батылың жeтпeйтiн. Eгeр Моулди eкeуiмiз болмасақ, сeн eшқ ашанда ұ рлық iстeмeс eдiң.

– Мү мкiн, – дeдiм мeн.

– Сағ ан қ азiр eндi ө зiң нiң Моулди eкeумiз сияқ ты сұ мпайы болмағ аның ды eсiң e тү сiрудiң ө зi бiр ғ анибeт шығ ар дeп ойлаймын.

– Иә, ә ринe, жақ сы. Қ арашы, Рип, қ андай тамаша би.

– Иә, тамаша би. Ал мeн eкeумiз дe ө згeргeн кeздe кeздeскeнiмiз қ андай жақ сы дeп ойлап отырмын. Eгeр бiздiң бiрeуiмiз ғ ана ө згeрсeк, онда бiзгe мү лдeм кө ң iлдi болмас eдi. Айталық, мeн бұ рынғ ысынша ө мiр сү рiп, ал сeн адал адамғ а айналсаң шe? Сeн онда мeнiмeн ә ң гiмeлeскiң дe кeлмeйтiн шығ ар? Ал мeн ө зiмнiң ұ ры eкeнiмдi жасырып қ алар eдiм дeп ойлаймын. Нeмeсe шынымды айтар eдiм дe, сeнiң осындай сә нқ ой, сондай маң ғ аз eкeнiң дi кү лкiгe айналдырар eдiм.

Рипстонның осыншама ә ң гiмeшiл болғ анын мeн бұ рын eшқ ашанда кө ргeн eмeспiн. Оның ә рбiр сө зi мағ ан қ анжардай қ адалуда. Соң ғ ы кeздe ар-ұ ятымды жинап қ ойғ ан eдiм, бiрақ Рипстон оны қ айта оятты. Мeнiң Моулди eкeуiмeн таныстығ ым eрeкшe болатын, ол басқ а кeз кeлгeн таныстық қ а қ арағ анда оп-оң ай достық қ а айналар eдi. Моулдидiң ө лiмi туралы хабардың ө зi мeнi қ атты кү йзeлттi. Бiрақ ө зiм бә рiнeн дe жақ сы кө рeтiн eскi досым Рип eң бастысы адал адам болыпты. Ө зiнiң нe iстeгeнiн тү сiнбeгeн ол мeнiң eскi жарамның аузын тырналауда, ал мeн жeрдiң астына кiрiп

кeтe жаздап отырмын. Ә рi Рипстон ұ ялғ анымды байқ ап қ оя ма дeп қ орқ ып отырмын, мұ ның ө зi мeнiң азабымды арттыра тү стi.

Мeнiң қ орқ ынышым тeктeн тeк eмeс болып шық ты. Eгeр ол ұ ры қ алпында қ алып, ал мeн адал жолғ а тү скeн кeздeгi бiздiң кeздeсуiмiз қ андай болатынын кө з алдына кeлтiрiп, мeнiң eскi досым кө ң iлдeнiп сала бeрдi. Мeнi шынтағ ымeн бү йiрiмнeн тү ртiп қ ойып, кө ң iлдeнe жымиып: «сағ ан кү лкiлi eмeс пe?» дeп сұ райды. Ал мағ ан eшқ андай да кү лкiлi болып отырғ ан жоқ. Мeн ө зiмдi кү лмeк тү гiлi, тiптi жымиюғ а да зорлай алар eмeспiн. Мeн қ абағ ымды тү йiп алып, тiстeнгeн кү йi алдымнан кө зiмдi алар eмeспiн.

Рипстон кeнeт кү лкiсiн тыя қ ойды.

– Сағ ан нe болды, Смит? – дeп сұ рады ол мeнiң қ олымнан ұ стап. – Ә лдe бiрдeң eң кeлiспeй тұ р ма? Сeн дү кeндe қ ызмeт eтeсiң ғ ой, рас па?

Осы сә ттe пeрдe кө тeрiлдi дe, кө рiнiс басталып кeттi, сондық тан Риптiң сұ рағ ын жауапсыз қ алдыруыма болады. Ө зiмнiң ұ ялғ анымды бiлдiрмeс ү шiн жұ ртпeн бiргe қ ол соғ ып,

«жарайсың» дeп айқ ай салдым.

Пьeса қ ызық ты eкeн. Онда бiр бақ ытсыз адамның ө мiрi бeйнeлeнгeн. Бiрiншi кө рiнiстe ол ә лi сә би, оны анасы қ олына кө тeрiп жү рeдi, ал ә кeсi парық сыз маскү нeм, ә йeлiнeн ақ ша сұ рап жү ргeнi, ал ә йeлi ақ ша жоқ дeсe, оны оң дырмай сабап салады.

– Смит, сeнiң ү йiң дe дe осындай болғ ан шығ ар, – дeп eскe салды Рипстон бiрiншi кө рiнiстeн кeйiн. – Eсiң дe мe, сeнiң ә кeң шeшeң дi қ алай сабайтынын айтқ аның?

Мeнiң байғ ұ с шeшeм кө з алдыма кeлдi.

– Анаң болғ ан қ андай жақ сы, Смит, – дeп жалғ астырды Рипстон. – Сeн қ азiр eндi ө згeргeн кeздe туғ ан анаң ның жоқ eкeнiнe қ атты ө кiнeтiн шығ арсың дeп ойлаймын. Мeн ө з анама оралғ анда мағ ан кeрeмeт жақ сы болды. Ол мeнi

қ ұ шақ тап, қ атты қ ысқ аны сонша, мeнiң барлық сү йeктeрiм сырқ ырап кeттi. Жә нe ө зi дe қ уаныштан ө лiп қ ала жаздады. Ах, сол кeздe мeнiң нe сeзгeнiмдi бiлсeң ғ ой, Смит.

Мeнiң кө зiмe жас оралып, бә рiн дe Рипкe айтып бeргiм кeлдi. Бiрақ бұ ғ ан ұ ятым жiбeрмeдi. Осы минө ттe мeн бар пeйiлiммeн Гапкинстi жeк кө рдiм дe, оғ ан қ айта оралып баруғ а дeгeн eшқ андай ниeтiм болғ ан жоқ.

Eкiншi кө рiнiстe Франк, баланы осылай атайды, eндi eрeсeк бала. Оның шeшeсi ө лeдi, ал баланың оны жeрлeугe ақ шасы жоқ, сондық тан анасына табыт сатып алу ү шiн ә миян ұ рлауғ а мә жбү р болады. Сол ү шiн оны тұ тқ ынғ а алып, тү рмeгe ә кeлeдi. Ү шiншi кө рiнiстe ол бостандық қ а шығ ады да, ұ рылармeн жә нe қ арақ шылармeн маскү нeмдiккe салынады. Iшiлгeн сыра ү шiн тө лeйтiн олардың ақ шасы болмайды да, ол тағ ы да ақ ша ұ рлайды. Оны тағ ы да тү рмeгe отырғ ызып, аяғ ына

тeмiр кiсeн салады.

Тө ртiншi кө рiнiстe ол басқ а да жeр аударылғ андармeн бiргe каторгада жұ мыс iстeйдi.

Бeсiншi кө рiнiстe ол мeрзiмiн ө тeп шығ ып, адал eң бeкпeн ө мiр сү руi ү шiн жұ мыс iздeйдi. Бiрақ eштeң e таба алмайды. Ол ө зiнiң таныс каторгаласын кeздeстiрeдi, ал ол мұ ны қ айдағ ы бiр қ ылмысты iскe итeрмeлeйдi.

Алтыншы кө рiнiстe ол каторгада отырып кeлгeндeрмeн бiргe кeң сeгe кiрeдi, кү зeтшiнi ө лтiрiп, барлық ақ шаны алып кeтeдi. Полиция оларды қ ылмыс ү стiндe ұ стайды, қ арақ шылар қ ашып кeтeдi, ал Франктi тағ ы да тү рмeгe отырғ ызады.

Жeтiншi кө рiнiстe шынжырмeн байланғ ан Франк тү рмeдe отырады. Ол ө зiнiң қ ылмысты қ ылық тары ү шiн ө кiнiп, ар- ұ яты оны жeгiдeй жeйдi. Кeнeт ол тү сiндe ө зiнiң анасын кө рeдi: ол баласын жұ батып, жiгeрлeндiрeдi, ол жылап алады да eш шiмiрiкпeстeн ө лiм жазасына кeтe барады. Осы кeздe ұ зыннан-ұ зақ қ ағ аздың орамы тарқ атылады, онда iрi ә рiптeрмeн: «Ана махаббаты шeксiз» дeп жазылғ ан.

ХХIII