Келіссӛздердің негізгі сипаттамалары

Келіссӛ здер деп ӛ зара қ олайлы шешімдері, келісімдер қ орытындылары жә не келісім шартты жасаудағ ы процестерді атайды. Барлық елде келіссӛ здер технологиясын ӛ ндеуде интенсивті тү рі жү ргізіледі. Олардың барлығ ының екі негізгі тағ айындалуы бар. Олар серіктестікті жә не қ арсы сӛ здерді айтуды қ амтамассыз етеді. Неге келіссӛ зге жү гінуге тура келеді? Біріншіден бір жақ ты ә рекет мү мкін емес немесе тиімсіз, ә лде пайдасыз болады. Екіншіден адамның мінез-қ ұ лық тү рлері жә не ӛ мірде барлық жағ дайлардың заң ды тү рде қ арастырылмауы. Келіссӛ здің негізгі қ ызметтеріне кіреді: ақ парат, коммуникация, координация, ретке келтіру, бақ ылау, уақ ыт ұ ту, келісімге қ ол жеткізу, шарттасу, ү шінші жақ тың бастамшылдық ә рекеттері, ӛ з мү мкіндіктерін кӛ рсету, серіктестердің мү мкіндіктерін анық тау. Келіссӛ здер мазмұ нына қ арай саяси, дипломатиялық, ә скери, сауда-экономикалық, ғ ылыми-техникалық, іскерлік, ең бек дауын шешу болып бӛ лінеді. Келіссӛ здер себептеріне байланысты ӛ кілдік дә режесінде шешімдерді қ абылдау механизмдеріне, екі жақ ты келіссӛ здер саны, дә некерлердің бар болуы жә не т.б. Тең қ ұ қ ылы келіссӛ здер позитивті қ араспен 6 негізгі ӛ лшемге сә йкес келу керек:

- саналы келісімдер ә келу;

- тиімді болу;

- екі жақ тың арасындағ ы қ атынасты бұ збауғ а тырысу немесе жақ сарту;

- серіктестердің біреуінің бір жақ ты басымдық қ а жол бермеуі;

- серіктестермен келісім шарт, келіссӛ з жасағ анда ү шінші жақ тың мү дделерін ескеру;

- екі жақ тың ә рекеті заң нормаларына сә йкес келуі.

Келіссӛ з мақ саты, серіктестердің ӛ зара мү дделерін мойындауларына байланысты. Мұ нда келесі сапалар кіреді: бірлескен іс-ә рекет барысында келісімге қ ол жеткізу; серіктестіктің кең еюі немесе терең деуі, пайда болғ ан қ арама-қ айшылық ты жою; жаң а жағ дайғ а бейімделу, міндеттер мен қ ызметтерді қ айта бӛ лу; басқ алармен қ атынас кезінде позициялардың жинақ талуы; қ атысушылар арасындағ ы келісімдердің кең еюі немесе қ ысқ артылуы, келісімдердің ұ зартылуы, серіктестіктің қ ысқ артылуы немесе ү зілуі, бірлескен іс-ә рекеті, талдау қ орытындылары, болашақ тағ ы жоспарларды ӛ ң деуде қ орытынды жү ргізу. Келіссӛ здер 2 тү рге бӛ лінеді, біреуі – конфронтациялы, ал екіншісі – серіктестік (партнерлық). Біріншісі партнерлардың қ арама-қ арсы ә рекеттері жә не қ арсылық тарымен ерекшеленеді. Екіншісіне болатын мү дделері жә не қ ажеттіліктерін жалпы мақ саттармен бірлестіру. Келіссӛ здерді жү ргізудің ү ш негізгі стратегиясы бар: қ атты текетірес жасайтын (конфронтациялы); сабыр сақ тайтын (пассивті); принципиалды (партнерлік). Қ атты текетірес жасайтын стратегия екі жақ тың ӛ з позицияларын қ иындық пен жол беру жағ дайларында қ олданады. Мұ ндай стратегия созылғ ан шешімдерді қ абылдауда, ал кейде келісімге қ ол жеткізудің ү зілуі. Сабыр сақ тайтьн стратегия қ арама-қ арсы жақ тарда партнерлардың жағ дайының жақ сармауы. Бұ л кездегі келіссӛ здер ӛ зара пайдасын ә келмейді. Принципиалды стратегия практикалық тұ рғ ыда барлық жағ дайларда қ олданылуы мү мкін. Бұ л стратегияның белгілері екі жақ тың қ ызығ уларын, ескертулерін жақ тау болып табылады.

Бұ л стратегияның негізгі сипаттамалары:

1)келіссӛ зге қ атысушылардың қ атынасы олар келісімдерді қ абылдауда бірлескен партнерлар;

2)келіссӛ з мақ саты ойлы, жылдам, алынғ ан келісімдердің толық шешімдері;

3)адамдар арасындағ ы шешімді қ ажет ететін міндеттердің бә секелестігі;

4)принциптерді сақ тау «тапсырмаларды шешуде адамдармен жұ мсақ немеса қ атал болу керек»;

5)екі жақ тың бір-біріне деген ә рекеті тә уелсіз болу, сол кезде екеуінің арасында сенімділік немесе сенімсіздік болса да;

6)келіссӛ з кезінде негізінен пайдасына қ арай кӛ ң іл аудару керек;

7)екі жақ тың қ ызығ уларын талдау жә не ү немі ү йретіп отыру;

8)ӛ зара пайдағ а қ ол жеткізу мү мкіндіктерін ойластыру;

9)келісімдердің тӛ мен шектерін орнатпау;

10) басқ а жақ тың біреуіне шешімдердің бірнеше таң далғ ан нұ сқ аларын кӛ рсету;

11) объективті критерилерді бағ алауды қ олдануын қ адағ алау;

12) қ орытындығ а қ ол жеткізуге, нормағ а сай, біреудің еркіне, тә уелсіздігіне ұ мтылу;

13) басқ а жақ тың қ орытындыларын тың дауғ а жә не талқ ылауғ а ұ мтылу;

14) тек қ ана принципке бағ ыну.

Келіссӛ з қ ұ рылымының негізгі этаптары:

1)ұ сыныстар мен ӛ кілеттердің келісім шарттары;

2)келіссӛ з басы;

3)тақ ырыпшалардың қ айталануын қ арастыру жә не анық тау;

4)екі жақ тың кӛ з қ арасының сә йкестілігін тү сіндіру;

5)келісімнің ӛ зара қ олайлы тү рлерін іздестіру;

6)келісімді рә сімдеу.

Ә р келіссӛ здер ұ йымдастыру жә не мазмұ ндық бӛ лімдерден тұ рады. Біріншісі, келіссӛ здің тү рін, қ ұ рылымын, ӛ ту шарттарын жә не тә ртібін айқ ындайды, ал екіншісі, процестің мағ ыналық қ ұ рамын анық талады. Ұ йымдастыру бө ліміне мынадай жұ мыстар кіреді:

- ӛ кілетті дә режені таң дау;

- келіссӛ здердің форматын, уақ ытын, орнын жә не ӛ ту жағ дайларын анық тау;

- ұ сыныстың қ ұ рылуы жә не келісім, ӛ мір сү ру мен тамақ тану жағ дайлары, медициналық жә не тӛ тенше жағ дайлар қ ызметі, мә дени бағ дарламаларды жә не хаттамаларды сақ тау, ақ параттарды заң ды тү рде қ амтамассыз ету.

Болатын бө лім кем дегенде 3 кезең нен тұ рады: жағ дайларды талдау, екі жақ тың дискусиялық жә не жоспарлау ә рекеттері. Жағ дайларды талдау кезең інде бір-бірінің жағ дайлары туралы ақ парат жинау. Талдаудың ӛ зіне 2 бӛ лім кіреді: «барлығ ы партнер туралы» жә не «барлығ ы ӛ зі туралы». Бұ л ақ парат келіссӛ з кезінде екі жақ тың диагнозы болуы керек. Осығ ан байланысты келесі факторлар ескеріледі: ӛ зіндік қ ызығ у, іс-ә рекет саласында ӛ зінің нақ ты жағ дайы; ӛ зінің жә не басқ алардың алдындағ ы міндетті; партнерлық тың жә не ә ріптестіктердің маң ыздылығ ы; топқ а, ассоциацияғ а, одақ қ а бағ ыну. Жоспарлау ә рекеттері кезің де идеялар байланыстырылады,

шешімдердің нұ сқ алары болжанады. Екі жақ тың дискуссиялық кезең інде 2 жақ тың ұ қ састық жағ дайларын қ арау, ұ сынысты бағ алау жә не талдау, ӛ зара қ олайлы шешімдерді іздеу жү ргізіледі. Бұ л келіссӛ з кезең дері 4 этаптан тұ рады: болғ ан жағ дайларды бірлесіп талдау мен бағ алау; екі жақ тың позициялық келісімдерін анық тау, ұ сыныстарды енгізу, олардың бағ асы, бірлескен шешімдерді ресімдеу.

2 Келіссӛ здерге дайындық

Келіссӛ здер жү ргізу ү шін оның маң ыздылығ ына, дә режесіне, масштабына байланысты дайындық жұ мыстары ә р тү рлі болуы мү мкін. Келіссӛ здер жү ргізуге дайындық жұ мыстары барысында мыналар орындалады: мақ сатардың жинақ талуы келіссӛ з мә ні жә не тапсырмалары; стратегияны таң дап ә дісін ескеру, жү ргізушіге инструкцияны ӛ ң деу, проектілердің қ орытынды қ ұ жаттарын дайындау. Дайындық жұ мыстары кезең інде ұ йымдастыру бӛ лімінде келесі жұ мыстар орындалады: басшылардың бӛ лінуімен келіссӛ зді ұ йымдастыру командалары пайда болады, келіссӛ здің ұ сынысы, форматы, уақ ыты, орны жә не келетін қ атысушының жағ дайы келісіліп дә режесі анық талады; қ ауіпсіздік қ амтамассыз ету сұ рақ тары шешіледі; тамақ тану жә не демалу жағ дайлары келісіледі, хаттама келісіліп анық талады; келіссӛ з аяқ талуында қ орытынды ісшаралар жоспары қ ұ рылады (қ ұ жатқ а қ ол қ ою, қ абылдау, жіберу); келіссӛ зді ұ йымдастыруда жиналыс ӛ ткізіледі. Келіссӛ з кү нін, уақ ытын таң дауда біз кӛ п нә рсеге қ ол жеткіземіз.

Бұ л кӛ з қ араспен дү йсенбі кү ні келіссӛ здерді, ә р қ андай кездесулерді жоспарлауғ а болады. Келіссӛ з жү ргізуге сейсенбі кү ні қ олайсыз болып табылады. Мұ ның себебі – біздің психикамыз бұ л кү ні толық тай тең емес, жоғ ары қ озулар байқ алады. Мұ ндай жағ дайда бә секелестік мә селелерді шешуде кедергілер кездеседі. Адамдарғ а шыдамдылық, даналық мінездері кей уақ ытта жетпеуі мү мкін. Келіссӛ з жү ргізуге сә рсенбі кү ні қ олайлы болып

табылады. Бұ л кү нде бізде ереже бойынша миымыз жылдам, нақ ты жұ мыс

жасайды. Ағ зада энергия кӛ зі жеткілікті болады. Бұ л кезде жауапты, маң ызды келіссӛ здер шешімін табуғ а қ олайлы. Келіссӛ здер ұ сынысы екі жақ тың келісімімен немесе келіссӛ з алдында немесе қ атысушылардың бірінші отырысында келіседі. Мұ нда келіссӛ здердің жалпы жалғ асуы, жұ мыс кү нінің ұ зақ тығ ы жә не ү зілісі қ арастырылады. Бұ л жиналыста командадағ ы қ атысушылардың рӛ лі ә рбірінің ӛ зара ә рекеттеріне бӛ лінеді. Дә стү рлі кестеде столдың басында – команда басшысы, оның оң жағ ында – оның орынбасары, сол жағ ында –аудармашы (егер де қ ажет болса) отырады. Келіссӛ з столында басшылар делегациясы бір-біріне қ арама-қ арсы отырады.