І модуль. Қарым-қатынас психологиясы пәні және міндеттері 5 страница

Коллективтегі кейбір адамдар ешкіммен қ арым-қ атынас жасамайды. Ө йткені олар ө зіне серік таба алмай қ иналады. Бұ дан осы адам коллективке қ ажетсіз деген ұ ғ ым тумайды. Ретті жерінде ол іске араласады, ө зіне жү ктелген міндетті жақ сы атқ арады. Мұ ндай адамның қ арым-қ атынасқ а тү сетін жолдасы басқ а жерде болуы мү мкін.

Коллективте жұ рт маң айына жуытқ ысы келмейтін адамдар да кездесуі мү мкін. Кейбір жекелеген адамдармен араласпай оқ шау жү руі, сондай-ақ топ мү шелерінің оларды жолатпау себептері, біріншіден: оқ шау қ алғ ан адамдардың орындайтын жұ мыстарына селқ ос келетіндщігінен.

Мұ ндай адамдар коллективтің жетістіктері мен кемшіліктеріне қ уанып, ренжіп те жатпайды, жұ мыс барысы оларды ойландырмайды да. Бұ лардың жұ рттан қ ашық тауының тағ ы бір себебі – оның ө зі достасуды қ аламайды, бойын аулақ салып жү реді, жоластық қ арым-қ атынас немқ ұ райлылық кө рсетеді.

Жұ ртқ а қ адірлі адам кө терінкі сезімде, ө зін-ө зі сезімді болады. Сырттап жү ретіндер коллективте ө зін онша сенімді ұ стай алмайды, ө з мү мкіндіктерін асыра бағ алайды. Олар ө з беделін ылғ и да жоғ ары санайды, сондық тан коллективтегілер олармен достасуғ а қ ұ мар деп ойлайды. Ә рине, топтан «сырт қ алғ андардың» жағ дайы қ иын. Алғ ашқ ыда олар коллективпен араласып кетуге ә рекет жасайды, кейін бұ ғ ан шамасы келмейтініне кө зі жеткен соң коллективтен кетіп, ө зімен есептесетін басқ а бір топты табуғ а тырысады.

Топтағ ы адамдардың бір-бірімен қ арым-қ атынас жасау ерекшеліктерін (яғ ни кім кө пшілікке ү йірсек, кім жұ рттан оқ шау, шеттеп жү реді немесе ол біреуді не себептен ұ натып, екіншісін ұ натпайды т.б. осы секілді мә селелерді), арнаулы социяметрия ә дісі арқ ылы зерттейді. Адамдардың бір-бірімен қ арым-қ атынасын зерттеуде таң дау (немесе бірін-бірі қ алау) тә сілі де жиі қ олданылады. Мұ ны психологияғ а тұ ң ғ ыш енгізген американ психологы Дж. Морено. Ә рине, бұ л метод коллективтегі адамдардың ара қ атынастарындағ ы барлық мә селелерді ү зілді-кесілді, дә л анық тап бере алмайды. Сондық тан да топтың психологиясын толығ ырақ анық тау ү шін басқ а методтарды да (ә ң гімелесу, бақ ылау, интервью, табиғ и эксперимент т.б.) қ осарластыра пайдаланғ ан мақ ұ л.

Жоғ арыда кө рсетілген ә р тү рлі ә леуметтік-психологиялық топтар оқ ытушылар коллективінде де ұ шырасады. Сондық тан да педагогикалық коллективте дұ рыс моральдық -психологиялық ахуал қ алыптастыруғ а кө п болып ат салысып, ә р мұ ғ алім, ә р тә рбиеші-мастер ә р қ илы топтармен қ арым-қ атынас жасауда ө зерінің педагогтық тактісін жетілдіре, тә рбиешілік ү немі арттырып отырулары қ ажет.

Топтар туралы ә ң гіме қ озғ ағ анда оның тү рлі типтегі жетекшілері туралы мә селенің де айтылмауы мү мкін емес. Бұ л ең алдымен қ азіргі кезең дегі міндеттердің ауқ ымдылығ ына, кү рделілігіне байланысты. Психологияда «лидер», «жетекші», «басқ ару психологиясы» деген ұ ғ ымдарғ а ерекше мә н беріледі. Зерттеушілер осы аталғ ан ұ ғ ымдардың бір-бірінен айырмашылық тары мен ұ қ састық тарын ажыратады. Мә селен, психолог Б.Д.Парыгиннің зерттеулерінде «лидер», «жетекші» («басқ арушы») ұ ымдарының айырмашылық тары жақ сы кө рсетілген. Лидерлер мен жетекшілердің жұ мыс стилінің ү ш тү рі болады. Олар: авторитарлық (ө ктем, директивалық басшылық деген мағ ынада), демократиялық, либеральдық болып бө лінеді. Басшылық тың осындай тү рлері оқ ытушылар коллективі арасында жиі кездеседі. Олар ө здерінің мінезі мен жұ мыс стиліне қ арай оқ ушы коллективін басқ аруда тү рлі ә дістер мен айла – тә сілдер қ олданады. Мә селен, басқ ару жү йесіндегі кейбір оқ ытушылар жұ ртнеп санасып жатпайды, тү рлі тә рбиелік шараларды ө з атынан жү ргізіп, шә кірттер инициативасымен орындалғ ан іске сенімсіздікпен қ арайды, балалардың ө зінше пікір айтуына шыдай алмайды. Мұ ндай ұ стаз оқ ушылармен олардың ресми праволық міндеттері жә не жауапкершіліктері тұ рғ ысымен ғ ана қ атынас жасауғ а тырысады, ә ркімге нақ ты роль мен мідет жү ктейді. Осындай жетекшітіктің басты кемшілігі- маң ызды шешімдер мен шаралар қ абылдауда жоспар мен жү йелі жинақ тық болмауында. Мұ ндай жетекшінің ең асыл жері – коллектив мү шелерінің инициативасын басып, творчестволық кү шті жеке пайдаланғ андық тан кей жағ дайда коллективті рухани жағ ынан қ анағ аттанбаушылық қ а соқ тыруы мү мкін. Мұ ндай жерде ең бек тә ртібі, жұ мыстың белгілі бір жү йесі сақ талмайды. Оқ ушылар арасында кө ң ілсіздік, жайсыздық туады. Жетекші ө з ө ктемдігін кү шейту мақ сатымен болып, оқ ушылардың хал – жағ дайын ойлауғ а мұ ршпсы да келмейді, сө йтіп жү ріп ө зін коллективтен сырт қ алдырады. Осындай типтегі басқ арушыларды қ ай жерде де авторитарлық жетекші деп айтады.

Демократиялық типтегі жетекші коллектив мү шелерінің пікірлерімен есептесіп қ ана шешім қ абылдайды, жұ рттың талаптары мен ұ сыныстарын тындауды қ алайды. Мұ ндай лидер – топ мү шелерінің бастамаларын мақ ұ лдайды, сө йтіп олардың рухани қ анағ аттануына жағ дай жасайды. Ол жиналыс ү стінде сын мен ө зара сын ө рістеуіне мү мкіндік береді, коллективтен еш нә рсе жасырмайды, ә р кез адамдардың кө ң іл кү йіне жақ сы ә сер етіп, олардың ық ыласы мен сеніміне бө лінеді.

Жетекшіліктің ү шінші бір типі либералдық деп аталады. Мұ ндай кісі коллектив ісіне аз аралысады, кейде оларды бетімен жібереді. Ол кө бінде басшылық ты жү рділі – бардым жасайды. Ә рине мұ ндай жерде біркелкі жұ мыс болмайды, ұ йымдастыру, басқ ару жұ мысының шырқ ы бұ зылады. Осының салдарынан коолективте тә ртіптілік, жинақ тық, ширақ тық жағ ы кем болады. Мұ ндай сә тте бетімен кетушілікке, анархиялық пікірлердің ауа жайылуына да жағ дай тууы мү мкін.

Жетекші, басшы жә не оның қ оғ амдағ ы орны туралы қ азақ халқ ының ө ткендегі рухани мұ расында да сындарлы пікірлер аз емес. Мә селен, ХІ ғ асырда ө мір сү рген Жү сіп Баласағ ұ ни жақ сы басшы, ақ ылды, жан – жақ ты білімді, айналасындағ ы адамдарды бес саусағ ындай білетін, жұ рттың жақ сы – жаман істерін ә діл бағ алайтын, табанды да қ айсар, ерік – жігері кү шті, ұ йымдастыру туралы іліммен қ аруланғ ан, халық қ а қ иянат жасамайтын, жағ ымпаздық пен тамыр – таныстық қ а жаны қ ас, ө зіне жақ сы жә рдемші тандап ала білетін, кө регенді басшы болуы қ ажет дейді.

Ө негелі басшы, жақ сы жетекші туралы ұ лағ атты пікірлер халқ ымыздың мақ ал – мә телдерінде де аз емес. Мә селен «Бір данағ а жол берсен, жанғ ан отқ а кү ймейсің», «Жасық тың кө бінен де асылдың азы жақ сы», секілді даналы сө здерде барша жү ртты басқ аруғ а ақ ылды да кө реген, білгір де озық ойлы адамдардың ерекше қ ажет болатыны, бұ лар ө дерінің жеке бас ө негесімен, зор талант – қ абілетімен қ оғ амдық ө мірде елеулі роль атқ аратындығ ы, тә лім – тә рбиені жақ сартуғ а ү лес қ осатындығ ы айтылғ ан. Коллективті (оқ ушы, жұ мысшы, қ ызметкер т.б) дұ рыс басқ ару ү шін жетекші атаулы ө з тобындағ ылардан кө ш ілгері жоғ ары тұ ратын ақ ылды да білімді, инабатты да іскер, байсалды да асып – саспайтын, тиянақ ты да салқ ын қ анды болып келгені абзал.

Топтағ ы адамдарды танып-білу, басқ ару мә селесі «психологиялық ү йлесім» ұ ғ ымымен тығ ыз байланысты. Бұ л – коллективтегі ортақ істің табысты болуындағ ы адамдардың ө з қ ызметінен рақ ат, лә ззат алуын қ амтамасыз етуіне мү мкіндік беретін психологиялық жағ дай.

Топтағ ы адамдардың бір-бірімен ү йлесімділігі жарасса, яғ ни бірінің іс-қ ылығ ы екіншісіне ұ найтын болса, олар бір-бірінің мінез-қ ұ лқ ын, қ арым-қ атынасын жатырқ амай дұ рыс қ абылдаса – онда психологиялық ү йлесімділіктің болғ аны. Ал мұ ндай ахуал жоқ жерде, яғ ни біреудің характерін екіншісіне ұ натпағ ан жағ дайда, тіпті ақ ылғ а сыйымды нә рсенің ө зі де кейде қ олдау таппайды, біреуі екіншісін тү сінбейді. Адамдар арасындағ ы кө зқ арас пен сенім бірлігі, не оның ә р тү рлілігі, мү дделері мен мінез бітістерінің, темперамент ерекшеліктерінің қ арама-қ айшылығ ы да ү йлесімділікпен қ атар ү йлесімсіздікке де себеп болады. Егер адам шамадан тыс қ азымыр, тұ йық не беймаза, не тә кә пар, ө ркө кірек болса да топтағ ы адамдармен дұ рыс сыйыса алмайды, «Қ ырық кісі бір жақ, қ ың ыр кісі бір жақ» деп халық тегін айтпағ ан.

Басқ ару жү йесінде істейтін адамдар сондай-ақ тү рлі топтарғ а тә н ә леуметтік-психологиялық ә уендерді де жақ сы аң ғ ара алатын болуы тиіс. Мұ ндай кө пшілікке тә н қ ұ былыстарғ а қ оғ амдық пікір, коллективтік кө ң іл-кү й, қ ажырлы-қ айрат, жарыс, еліктеу, ақ ыл-парасат бірлігі, ү рей, уайым т.б. жатады.

Топтың кө ң іл-кү йі мә н-мазмұ нына қ арай жағ ымды, жағ ымсыз болып бө лінеді. Жағ ымсыз кө ң іл кү йдің бірі – ү рей. Бұ л жұ рттың шырқ ын алып, тіршіліктің жү йелі ырғ ағ ына нұ қ сан келтіріп, қ алыптасқ ан қ атынасты бұ зады.

Педагогтың басты да бағ алы қ асиеттерінің бірі – психологиялық кө регендік екені аян. Мұ ның ө зі балалардың мінез-қ ұ лқ ын, іс-ә рекетін бақ ылай білуге, оның педагогикалық психологиясының жалпы заң дылық тарын қ аншалық ты терең мең гергеніне байланысты дамып, қ алыптасады. Музыкантқ а есту, суретшіге боялардың біркелкі ү йлесімділігін ажырата алу қ абілеті керек болса, адам жанын білу сондай қ ажет.

Соң ғ ы жылдары психология ғ ылымы жас ұ рпақ ты оқ ыту мен тә рбиелеу ісін бұ рынғ ыдан да жемісті жү ргізуге кө мегі тиетін теориялық ең бектерімен біршама толығ а тү сті. Мә селен, Д.И.Фельдштейннің кө пке таныс «Жеткіншек тә рбиесінің психологиясы», И.С.Конның «Жастық шақ психологиясы», В.А.Крутецкийдің «Математикалық қ абілет психологиясы», Н.В.Страховтың «Педагогикалық ә дептің психологиялық негізі», сондай-ақ белгілі психологтары Б.Ф.Ломовтың, Л.В. Зайковтың, С. Балаубаев, А. Темірбековтың, М. Мұ қ ановтың, Қ. Жарық баевтың т.б. педагог-психологтардың ең бектерімен таныстық. Ал осы ең бектердің бә рі ә р педагогтың, ұ стаз-тә рбиешінің жеке кітапханасының тө рінен орын алуы қ ажет.

Ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

Негізгі ә дебиеттер: [ 1, 2, 4, 5, 6, 8, 11, 12, 13]

Қ осымша ә дебиеттер: [2, 3, 8, 13, 15, 16, 20, 22, 25]

Дә ріс 7. Қ арым-қ атынастың вербальды емес элементі

Жоспар:

1 Вербальды емес қ арым-қ атынас тү сінігі.

2. Ә ң гімелесушілердің ө зара орналасуы.

3. Дене кү йі, қ озғ алыстары жә не дене қ имылдары.

Дә ріс тезистері:

Вербальды емес (сө з арқ ылы емес) қ арым-қ атынас адамның сыртқ ы келбетінің дене жә не физикалық бө ліктерінен, дене кү йінің жалпы мағ ынасы, кең істікте, аралық та жә не ә ң гімелесушінің кө зқ арастары арқ ылы тү сіну негізінде жү зеге асырылады. Кү нделікті ө мір кө рсеткендей адамдар бір-бірімен сө йлескен кезде біле тұ ра немесе кейде ойланбай сӛ йлесудің белгілі бір техникаларын жә не ә дістерін қ олданатынын байқ аймыз. Бұ л ретте біз ү шін айтылғ ан сө здер емес, оның қ алай айтылғ аны маң ызды. Кө птеген зерттеушілер ә ң гіме кезінде сө з арқ ылы берілетін ақ парат кө лемінің 7-10 пайызынан аспайтынын атап кө рсетеді. Ақ паратты вербальды емес жолмен алу ө те маң ызды екендігі қ азіргі уақ ытта кең інен айтылып жү р, дамығ ан елдерде азаматтық жә не ә скери бағ дардағ ы барлық жоғ ары оқ у орындарда оқ ытатын факт растайды, ал оны істей алу кез-келген лауазымдағ ы жә не кез келген саладағ ы адамдарда бағ аланады.

Ә ң гімелесу кезінде хабарламаның мазмұ нымен қ атар, ым мен пантомимика да маң ызды. Халық та «Біз дауыспен айтамыз, бірақ барлық денемен сө йлесеміз» деп бекер айтылмағ ан. Біздің кө біміз ө зіміздің ойларымызды тү сінікті жә не анық айту қ абілеттіліктерімен бірге, оларды жақ сы жасыра аламыз. Екінші тараптың вербальды емес (сӛ зсіз) нысанда білдірілгенін сӛ зі

мен ә рекеттеріне еріксіз жә не санасыз реакциясы ә ң гімелесіп жатқ ан адамның жай-кү йінің нақ ты куә герлері болып табылады. Сӛ зсіз ә ң гімелесудің негізгі қ ұ ралдарына: адамның сыртқ ы келбеті, дене кү йі, кең істікте бағ дарлану, серіктеске дейінгі ара қ ашық тық, кӛ зқ арасы, ымдары, дене қ имылдары, басы мен денесінің қ озғ алысы, дене байланыс пен сӛ йлеудің ерекшеліктері жатады. Адамның сыртқ ы келбеті: дене жә не физикалық қ ұ рамдас бӛ ліктерден тұ рады. Біріншісі жасын, денсаулығ ын, денесінің тү зілісін білдіреді, ал екіншісі оның қ оғ амдағ ы ахуалын жә не сол сә ттегі кӛ ң іл кү йін білдіреді. Осы қ ұ рамдас бӛ лік айналасындағ ыларды жеке адамның ә леуметтік жағ дайы, қ ызметі, талғ амдары мен ә деттері, ол ӛ зін-ӛ зі қ алай бағ алайтыны туралы мә лімдейді. Адамдардың дене кү йі кӛ бінесе олардың ә леуметтік мә ртебесін, психологиялық жай-кү йін, мә дени дең гейі мен мінез-қ ұ лқ ының нақ ты нормалары бар белгілі бір топқ а тиесілігін білдіреді. Кең істікте бағ дарлану серіктестердің ә ң гімелесу кезіндегі белгілі

орналасуын кӛ здейді (отырып, тұ рып, қ арама-қ арсы, бү йірінен, тіке, ең кейіп). Ә ң гімеге қ атысушы адамдардың арасындағ ы ара-қ ашық тық таныстығ ының, қ ызығ ушылығ ының дең гейіне, нысаншылық жә не ұ лттық тиесілігі дә режесіне байланысты ә ртү рлі болуы мү мкін жә не айтарлық тай шекарада тұ рақ сызданады.

Ә ң гімеге қ атысушылардың оның ә ртү рлі кезең індегі кө зқ арастары кӛ птеген нә рселерді білдіреді. Олар қ ызығ ушылық немесе парық сыздық ты, қ орқ ынышты немесе байсалдық ты, қ айғ ыны немесе қ уанышты, сасқ алақ тау немесе жиынтық ты білдіре алады жә не кө птеген басқ а ақ паратты ескеруге кө мектеседі. Айтылғ ан ойдың ерекшеліктері сө йлесудің вербальды (сө здік)

бө лігіне ө зіндік қ осымша бола тұ ра, жасырып тұ рғ ан қ обалжудың жә не сө йлеп тұ рғ ан адамның басқ а да сезімдерін білдіреді.

2.2 Ә ң гімелесушілердің ө зара орналасуы

Ә ң гімелесушілердің арасындағ ы сақ талатын белгілі ара-қ ашық тық олардың мінез-қ ұ лқ ымен байланысты. Ә ң гіме кезінде кең істікте бағ дарлану. Ә ң гімелесушілердің ү стел ү стінде орналасу нұ сқ алары жә неоларғ а тә н сипаттарды жатқ ызуғ а болады. Проксемика – бұ л адамдардың қ арым-қ атынас ү рдісіндегі ӛ зара орналасуын зерттейтін арнайы ғ ылым. Ә ң гімелесу бойынша серіктестердің орналасуының неғ ұ рлым кең тарағ ан екі нұ сқ асын (тұ рып жә не отырып) қ арастырайық. Тұ рып сӛ йлесу кезінде ә ң гімелесушілер ойланбастан бір-бірінен белгілі бір ара қ ашық тық та орналасады, сонымен ӛ здері ү шін қ ажетті жеке кең істікті қ амтамасыз етеді. Бұ ғ ан қ оғ амдық кӛ ліктегі тарлық, лифтіде болу немесе кезекте тұ ру сияқ ты орналасулар жатпайды. Ал, отырып сӛ йлесу кезінде кө п жағ дайда адамдар ө здеріне ың ғ айлы, қ олайлы орналасады. «Проксемика» ұ ғ ымын алғ аш қ олданысқ а енгізген Э. Холл, ол ә ң гімелесушілердің арасындағ ы тӛ рт типті арақ ашық тық ты бө ліп кө рсеткен: сырластық, дербес, ә леуметтік жә не кӛ пшілік. Ә рқ айсының ерекшеліктерін бӛ лек қ арайық. Сырластық ара-қ ашық тық (15-50 см). Тығ ыз достастық ты бейнелейді, ана мен баланың, екі қ ұ рбының арасындағ ы сырды, қ ұ пияны айту барысында кӛ рініс табатын ә ң гімелесушілердің арасындағ ы ара-қ ашық тық. Батыс қ оғ амда екі ә йел арасындағ ы мұ ндай ара қ ашық тық қ а жол беріледі. Ал еркектердің арасындағ ы осындай ара-қ ашық тық тағ ы ә ң гімелесуі, ә сіресе, олар жақ ын таныс болмағ анда ың ғ айсыз жә не қ олайсыз болуы мү мкін. Мұ ндай ара қ ашық тық та, ә детте, жақ сы таныс жә не жақ ын адамдар ә ң гімелеседі. Араларындағ ы ә ң гіме байсалды жә не сенімді нысанада айтылады. Ә ң гімелесушілер бір-біріне қ ол тигізе алады. Бұ л ерекше аймақ, оны қ ызғ анышпен қ орғ айды, оның бұ зылуына асқ ан сезімталдық білдіреді. Батыс Еуропада (ә сіресе Ұ лыбританияда) осы ара қ ашық тық тың жоғ ары шекарасы Шығ ыс Еуропадан гө рі айтарлық тай жоғ ары жә не 60 см-ге дейін жететіні байқ алды. Сырлас ара қ ашық тық диапазонының тө менгі бө лігі кө бінесе Жерорта тең ізі елдері ү шін тә н болады. Егер замануи қ аланың жағ дайында адамдар ә ртү рлі мә н-жайларғ а байланысты бір-біріне сырлас ара-қ ашық тық қ а жақ ындағ ан болса, олар белгілі ережелер сақ тауғ а тырысады. Қ озғ алмай тұ рады жә не кө ршілерге тиіп кетпеуге тырысады. Егер еріксіз тиіп қ алса, бұ лшық еттері қ атая кетеді. Егер қ атайтпаса, ал керісінше босаң сып, денелеріне тиіп тұ руғ а мү мкіндік берсе, бұ л адамның ә леуметтік мінез-қ ұ лқ ындағ ы айқ ын қ ателік болып есептеледі. Қ аралып жатқ ан жағ дайда тікелей жақ ындық та тұ рғ ан адамдарғ а кө п қ арамау ұ сынылады, басқ а жақ қ а қ арау дұ рыс. Дербес арақ ашық тық 50-130 см. Оны кейде жеке жақ ындық аймағ ы деп те атайды. Дербес арақ ашық тық қ а тә н екі диапазон бар: жақ ын (50-80 см) жә не алыс (80-130 см) диапазон. Бірінші диапазонғ а қ абылдау кештерінде қ олда коктейль ұ стап тұ рып басқ аларды қ арсы алу тә н болса, алыс диапазонды сақ тау кезінде серіктеске қ ол тигізбейді, бірақ, бұ л

арақ ашық тық қ а жеке мә селелер бойынша дауласу тә н, мысалы, таныс адамдар кӛ шеде кішкене сӛ йлесу ү шін тоқ тауы т.б. кө руге болады. Қ онақ та, біз, кӛ бінесе, ә ң гімені алыс диапазонды арақ ашық тық тан бастаймыз, кейін дербес арақ ашық тық тың жалпы таныс адамдардың ресми қ абылдау кештеріндегі, жақ ын жә не туысқ андарда қ онақ та, кештердегі ә ң гімелесулер ү шін ү лгілі жақ ын диапазонына ӛ тіп сӛ йлесеміз.

Сондай ара-қ ашық тық тағ ы ә ң гімелесу кезінде дауыстың қ аттылығ ы ә детте орташа болады. Ә леуметтік арақ ашық тық (130-150 см). Ә леуметтік арақ ашық тық қ а тә н екі диапазон бар: жақ ын (130-200 см) жә не алыс (200-350 см). Жақ ын диапазонда табыскерді немесе жаң а қ ызметкерді кең седе қ абылдау, басшының қ арамағ ындағ ы қ ызметкерлермен ә ң гімелесуін жатқ ызуғ а болады. Осындай арақ ашық тық та адамдардың кездейсоқ жиындары да ө теді.

Ә леуметтік арақ ашық тық тың алыс диапазонында басшының кабинетіндегі ұ зын ү стелдегі отырыстар ө теді. Мұ ндай арақ ашық тық ӛ зіндік қ орғ ау сезіміне тә н, бұ л ретте ө з ісімен айналыса отырып, 14 қ ұ рметпен қ арау сезімі кӛ рінеді. Мұ ндай арақ ашық тық та ә детте семинарлар, пікірталастар жә не баспасӛ з-конференциялары ө теді. Мұ ндай жағ дайдағ ы қ арым-қ атынасқ а кабинеттер мен фирмалардың кең селері пайдаланады. Кө пшілік арақ ашық тық 350 см астам. Оны сондай-ақ, қ оғ амдық ара-қ ашық тық деп атайды. Оның да екі диапазоны бар: жақ ын (350-500 см) жә не алыс (500 см астам). Бірінші диапазон ресми емес жиналыстар ү шін пайдаланылады. Алыс диапазон кӛ пшілікке баяндамалар, оның ішінде трибунада сө з сө йлеу жатады. Мұ ндай арақ ашық тық та саяси қ айраткерлер халық пен кездесуін атауғ а болады. Бұ л қ арым-қ атынас ү шін қ атты сө йлеу, мұ қ ият сӛ з тың дау жә не дұ рыс айту тә н. Жеке тұ лғ алық кең істіктің келтірілген типологиясын мысал ретінде қ арауғ а болады, ӛ йткені ә ртү рлі елдерде ұ лттық мә дениет пен ә дет-ғ ұ рыптардың ерекшеліктеріне байланысты оның айтарлық тай ерекшеліктері болуы мү мкін. Мысалы, аталғ ан диапазонның арғ ы бӛ лігін ә ң гімелесу кезінде ағ ылшындар, жаң а зеландиялық тар жә не австриялық тар басымдық береді. Орташасына солтү стік американдық тар, немістер, швейцариялық тар, австриялық тар, финдар жә не орыстар пайдаланылады. Кішісіне испандар, француздар, итальяндар, гректер, арабтар, жапондар жә не оң тү стік американдық тар басымдылық береді. Ә рбір адамның ә ртү рлі жағ дайдағ ы соның шең берінде ӛ зін ың ғ айлы сезінетін ӛ зінің кӛ лемі бар дербес жеке тұ лғ алық кең істігі болады. Тарлық сезімі адамдарды қ ауырт, мазасыз жә не ашулы қ ылдырады. Егер бұ л ұ дайы болып тұ рса, адамды стреске жә не невроздарғ а ә кеп соғ уы мү мкін. Тынымсыз, эмоционалды жә не жанжал адамдар ә ң гімелесіп тұ рғ ан адамнан алысырақ тұ руғ а тырысатыны байқ алды, ал тынық, салмақ ты жә не қ арым-қ атынасты адамдар ә ң гімелесіп жатқ ан адамғ а жақ ын тұ ратыны байқ алды. Адамдар ұ найтын адамғ а жақ ынырақ орналасады, алайда, тү йсікті біз, ә детте, ӛ кілеттіктері немесе жағ дайы бізден жоғ ары адамнан айтарлық тай ара қ ашық тық та тұ рамыз. Ә ң гіме кезіндегі ӛ зара орналасу ә ң гімелесіп жатқ ан адамдар арасында белгілі қ ашық тық пен ғ ана емес, кең істіктегі бағ дарымен сипатталады. Ә детте бірін-бірі жақ сы білдетін немесе жұ мыс бабымен ынтымақ тасатын адамдар іргелері тиіп тұ рып сӛ йлеседі. Ә ң гімелесіп тұ рғ ан адам ең кейіп қ исаюы ілтипат жә не назар білдіру деп танылады. Ә ң гімелесіп тұ рғ андардың ү стелдегі ӛ зара орналасуы ә ң гімеде маң ызды болады. Ә ң гіме немесе кең ес кезінде біз басшығ а қ арай қ андай орын алып тұ рғ анымыз біз сол сә тте айтып тұ рғ ан ойларымызғ а басқ а басшылар мен ә ріптестердің кӛ зқ арасына байланысты болады. Іскерлік ә ң гімеге қ атысты сондай орналасудың тӛ рт нұ сқ асын ерекшелейді: бұ рыштық, жанында, тікелей қ арама-қ арсы жә не шеттеліп қ арама-қ арсы отырады. Ә ң гімелесіп жатқ ан адамдардың бұ рыштық орналасуы бірін-бірі жақ сы білетін немесе жұ мыс бабымен ынтымақ тасатын адамдардың еркін достық ә ң гімесі ү шін тә н. Мұ ндай орналасқ ан кезде ү стел аумақ қ а бө лінбейді. Ә ң гімелесіп жатқ ан адамдардың ү стелде қ асынан орналасуы жалпы шешімдер пысық тау жә не талқ ылау ү шін қ олайлы. Мұ ндай орналасу мә селелерді бірлесіп шешкен кезде тиімді іскерлік ӛ зара іс-қ имыл жасасуғ а ық пал етеді. Ә ң гімелесіп жатқ ан адамдардың «тікеден қ арама-қ арсы» орналасу позициясы кө бінесе бә секелестік жә не кү ресу ахуалын кө рсетеді, ал анда-санда лауазым немесе жұ мысының жағ дайы бойынша басымдылық ты білдіреді. Мұ ндай жағ дайда ә ң гімеде қ олайлы ахуалғ а қ ол жеткізуқ иындау болады. «Шеттеле отырып қ арама-қ арсы» сызбасы бойынша орналасқ ан ә ң гімелесушілер бір-бірімен ө зара іс-қ имыл жасауғ а ниеттері жоқ екенін, ө з тұ рғ ысының тә уелсіздігі мен ынтымақ тасуғ а мү дделі еместігін білдіреді. Ү стелдің нысаны ә ң гіме мен келіссӛ здердің ахуалына ә сер ететіні байқ алады. Мысалы, тө рт бұ рышты жә не тік бұ рышты ү стелдер отырғ ан адамдардың, ә сіресе олар бір-біріне қ арама-қ арсы орналасқ ан кезде бә секелестік жә не қ арама-қ арсы келу ахуалына ық пал етеді. Ү стелдің сондай нысаны ә ң гімелесіп жатқ ан адамдардың арасындағ ы субординациядағ ы айырмашылық ты кү шейтеді. Керісінше, дө ң гелек ү стел ресми емес жә не қ олайлы ахуалғ а, келісімдерге қ ол жеткізуге ық пал етеді. Іскерлік ә ң гімелесудің белгілі психологиялық ахуалына қ ол жеткізу шін ү стелдегі нақ ты орны, оның терезеге, есікке орналасуы ө те маң ызды жағ дай болып табылады. Ә ң гімелесіп жатқ ан адам ү стелде есікке арқ асымен отырғ ан дұ рыс деп есептеледі. Егер оның артында ашық кең істік болса (терезе немесе есік), ол ө зін қ олайсыз сезінеді. Мә н-жайларғ а байланысты ә ң гіме немесе кең ес кезінде ү стелде нақ ты орын алдын ала белгілене алады немесе қ абылдаушы тарап соң ғ ы сә тте ұ сына алады, ал анда-санда оны таң дау кең еске қ атысушылар немесе келушілер ө здері таң дайды.