Намаздың ішкі парыздары

1.Тахрим тә кбірі. Тахрим тә кбірі дегеніміз - намазғ а кіруші адамның «Аллаһ у ә кбар» деп айтуы. Айша анамыз, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, былай деді:

(أ ن ر س و ل ا ل ل ّ ه ص ل ى ا ل ل ّ ه ع ل ي ه و س ل م ك ا ن ي ف ت ت ح ا ل ص ل ا ة ب ا ل ت ك ب ي ر و ا ل ق ر ا ء ة ب ا ل ح م د ل ل ّ ه ر ب ا ل ع ا ل م ي ن)

«Аллаһ тың елшісі (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) намазды тә кбірмен, ал қ ирағ атты «ә л-хамду лиллә һ и раббил-ъаламин»-мен ашатын»^[29].

Тахрим тә кбірінсіз намазғ а кіруге болмайды. Бұ л сө зді айтуымен мұ сылман намаздан бұ рын ө зіне адал болғ ан істер мен нә рселерді намазын аяқ тағ анша ө зіне арам етіп, Аллаһ тағ аланы еске алумен ғ ана шұ ғ ылданады.

Ә ли, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, пайғ амбарымыз (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай деді:

(م ف ت ا ح ا ل ص ل ا ة ا ل ط ّ ه و ر ، و ت ح ر ي م ه ا ا ل ت ك ب ي ر ، و ت ح ل ي ل ه ا ا ل ت س ل ي م)

«Тазалық - намаздың кілті. Тә кбір^[30] намазғ а (қ асиетті мінә жатқ а) кіргізеді, ал сә лем беру шығ арады»^[31].

2. Қ иям. Бұ л парыз тү регеп тұ руғ а шамасы келмейтін кісінің ғ ана мойнынан тү седі. Қ иямның парыздығ ын бекітетін дә лел:

﴿ ح َ ا ف ِ ظ ُ و ا ْ ع َ ل َ ى ا ل ص ّ َ ل َ و َ ا ت ِ و ا ل ص ّ َ ل ا َ ة ِ ا ل ْ و ُ س ْ ط َ ى و َ ق ُ و م ُ و ا ْ ل ِ ل ّ ه ِ ق َ ا ن ِ ت ِ ي ن َ ﴾

«Барлық намаздарды жә не ортаң ғ ы намазды кө здің қ арашығ ындай сақ таң дар! Ә рі Аллаһ қ а бағ ынғ ан кү йде тұ рың дар!»^[32].

Ъимран ибн Хасин, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, былай деді: Мен кө теумен (геморроймен) ауырғ ан едім. Бұ л жайында пайғ амбардан (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) сұ радым. Ол мағ ан:

(ص ل ّ ِ ق ا ئ م ا ً ، ف إ ن ل م ت س ت ط ع ف ق ا ع د ا ً ، ف إ ن ل م ت س ت ط ع ف ع ل ى ج ن ب)

«Намазды тұ рып оқ ы! Егер шамаң келмесе, отырып оқ ы. Оғ ан да шамаң келмесе, жамбасың а жатып оқ ы»-деді^[33].

Бір аяқ та тұ рып намаз оқ у мә круһ. Тұ рып оқ уғ а шама келсе де, нә піл намазын отырып оқ уғ а болады.

Айша анамыз, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, пайғ амбардың (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) нә піл намазы жайында былай деді:

(ك ا ن ر س و ل ا ل ل ّ ه ص ل ى ا ل ل ّ ه ع ل ي ه و س ل م ي ص ل ي ل ي ل ا ً ط و ي ل ا ً ق ا ئ م ا ً و ل ي ل ا ً ط و ي ل ا ً ق ا ع د ا ً ، ف إ ذ ا ص ل ى ق ا ئ م ا ً ر ك ع ق ا ئ م ا ً و إ ذ ا ص ل ى ق ا ع د ا ً ر ك ع ق ا ع د ا ً)

«Аллаһ тың елшісі (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) тү нде ұ зақ уақ ыт тік тұ рып намаз оқ итын жә не тү нде ұ зақ уақ ыт отырып намаз оқ итын. Тү регеп оқ ығ анында рү кү ғ ті тұ рып жасайтын. Отырып оқ ығ анында рү кү ғ ті отырып жасайтын»^[34].

3. Қ ирағ ат. Қ ирағ ат дегеніміз - Қ ұ ран оқ у. Намазда Қ ұ ран оқ у - парыз. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде былай дейді:

﴿ ف َ ا ق ْ ر َ ؤ ُ و ا م َ ا ت َ ي َ س ّ َ ر َ م ِ ن َ ا ل ْ ق ُ ر ْ آ ن ِ ع َ ل ِ م َ أ َ ن س َ ي َ ك ُ و ن ُ م ِ ن ك ُ م م ّ َ ر ْ ض َ ى و َ آ خ َ ر ُ و ن َ ي َ ض ْ ر ِ ب ُ و ن َ ف ِ ي ا ل ْ أ َ ر ْ ض ِ ي َ ب ْ ت َ غ ُ و ن َ م ِ ن ف َ ض ْ ل ِ ا ل ل ّ َ ه ِ و َ آ خ َ ر ُ و ن َ ي ُ ق َ ا ت ِ ل ُ و ن َ ف ِ ي س َ ب ِ ي ل ِ ا ل ل ّ َ ه ِ ف َ ا ق ْ ر َ ؤ ُ و ا م َ ا ت َ ي َ س ّ َ ر َ م ِ ن ْ ه ُ ﴾

«Қ ұ раннан жең ілдеуін оқ ың дар! Араларың да науқ астардың бар екенін Аллаһ біледі. Тағ ы біреулер Аллаһ тың кең шілігін іздеп, жер кезіп жү р. Енді біреулер Аллаһ жолында кү ресіп жү р. Сондық тан Қ ұ раннан жең ілдеуін оқ ың дар»^[35].

Ә бу Һ урайра, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін айтты:

(ل ا ص ل ا ة إ ل ا ب ق ر ا ء ة)

«Қ ұ ран оқ ылмайтын намаз жоқ»^[36].

Аллаһ тағ ала: «Қ ұ раннан жең ілдеуін оқ ың дар!»-деп бұ йырғ андық тан, имам Ә бу Ханифа: «Қ ысқ а бір аят оқ ылса, жеткілікті»-деді. Ал Ә бу Юсуф пен Мұ хаммед: «Бір ұ зын аят немесе ү ш қ ысқ а аят оқ ылуы қ ажет»-дейді.

Басқ а мә зһ абтарда намазда «Фатиха» сү ресін оқ у парыз болғ анымен, ханафи мә зһ абінда парыз емес, уә жіп. Яғ ни «Фатиха» сү ресінің оқ ылмауы намаздың дұ рыстығ ын жоқ қ а шығ армайды. Бұ ғ ан дә лел: Аллаһ тағ ала: «Қ ұ раннан жең ілдеуін оқ ың дар! Араларың да науқ астардың бар екенін Аллаһ біледі. Тағ ы бірулер Аллаһ тың кең шілігін іздеп, жер кезіп жү р. Енді біреулер Аллаһ жолында кү ресіп жү р. Сондық тан Қ ұ раннан жең ілдеуін оқ ың дар!»-деді^[37].

Сү ннеттен дә лел: Ә бу Һ урайра, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) бір кісіге былай дегенін айтты:

(إ ذ ا ق م ت إ ل ى ا ل ص ل ا ة ف أ س ب غ ا ل و ض و ء ث م ا س ت ق ب ل ا ل ق ب ل ة ف ك ب ر ث م ا ق ر أ م ا ت ي س ر م ع ك م ن ا ل ق ر آ ن)

«Намазғ а тұ рарың да жақ сылап дә рет ал! Сосын жү зің ді қ ұ былағ а қ аратып, тә кбір айт! Сосын жаттағ ан Қ ұ раннан жаттағ аның нан жең ілдеуі оқ ы!»^[38].

Ханафи, мә лики жә не ханбали мә зһ аптарында бір мә селеге қ атысты жеткен екі хадистің мә тіндері қ арама-қ арсы болса, яғ ни біреуі оның істелуін бекітсе, ал екіншісі істелуін теріске шығ арса, амал бекітуші хадиске негізделеді. Мысалы, Ибн Омар, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, пайғ амбардың (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) Қ ағ ба ішінде намаз оқ ығ анын жеткізді, ал Ибн Аббас, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, оқ ымағ андығ ын жеткізді. Бұ л хадистің екеуі де сахих. Жоғ арыдағ а мә зһ аптардың қ арарымен Ибн Омардың, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, хадисі алғ а шығ ады. Ө йткені пайғ амбарымыз (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) Қ ағ ба ішінде намаз оқ ығ анда Ибн Омар қ асында болғ ан, ал Ибн Аббас болмағ ан^[39].

Сол секілді «Қ ұ ранның «Фатиха»-сі оқ ымағ ан кісінің намазы жоқ» деген хадис пен «..Сосын жаттағ ан Қ ұ раннан жатағ аның нан жең ілдеуін оқ ы»-деген хадистің бетпе-бет кездесуіндегі ү кім де осылай. Бұ л хадистің екеуі де сахих. Немесе Аллаһ тағ аланың: «Қ ұ раннан жең ілдеуін оқ ың дар! Араларың да науқ астардың бар екенін Аллаһ біледі. Тағ ы біреулер Аллаһ тың кең шілігін іздеп, жер кезіп жү р. Енді біреулер Аллаһ жолында кү ресіп жү р. Сондық тан Қ ұ раннан жең ілдеуін оқ ың дар»^[40]-деген сө зін негізге алсақ, ол тіпті алғ а шығ ады.

Имамғ а ұ йығ ан адамның Қ ұ ран оқ уы^[41].

Имамғ а ұ юшының Қ ұ ран оқ уы ханафи мә зһ абінда мә круһ тахриман. Бұ ның дә лелі:

1. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде былай дейді:

﴿ و َ إ ِ ذ َ ا ق ُ ر ِ ئ َ ا ل ْ ق ُ ر ْ آ ن ُ ف َ ا س ْ ت َ م ِ ع ُ و ا ْ ل َ ه ُ و َ أ َ ن ص ِ ت ُ و ا ْ ل َ ع َ ل ّ َ ك ُ م ْ ت ُ ر ْ ح َ م ُ و ن َ ﴾

«Қ ұ ран оқ ылғ анда оны тың даң дар жә не ү ндемең дер! Мү мкін, сендерге рахымшылық жасалар»^[42].

Ғ ұ ламалардың келіскен шешімінде бұ л аяттың талабы намазғ а да, намаздан тыс уақ ытқ а да қ атысты. Бұ л аят Қ ұ ран естушіге оны тың дауын жә не ү ндемей, мағ ынасына ой жү гіртуін бұ йырады. Намаз дауыстап оқ ылғ анда имамғ а ұ юшылар оны тың дауы қ ажет.

2. Ә бу Һ урайра, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін айтты:

(إ ن م ا ج ع ل ا ل إ م ا م ل ي ؤ ت م ب ه ف إ ذ ا ك ب ر ف ك ب ر و ا و إ ذ ا ق ر أ ف أ ن ص ت و ا)

«Негізінде, имам ө зіне (жамағ ат) ілесу ү шін ғ ана қ ойылғ ан. Ол тә кбір айтқ анда, сендер де айтың дар. Ал Қ ұ ран оқ ығ анда ү ндемең дер»^[43].

Жә бир, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, пайғ амбардың (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін айтты:

(م ن ص ل ى خ ل ف ا ل إ م ا م ف إ ن ق ر ا ء ة ا ل إ م ا م ل ه ق ر ا ء ة)

«Кім имамның артында намаз оқ ыса, ә лбетте, имамның Қ ұ ран оқ ығ аны оның да Қ ұ ран оқ ығ аны болады»^[44]. Бұ л хадистің мағ ынасы іштей оқ ылатын намазды да, дауыстап оқ ылатын намазды да қ амтиды.

4. Рукуғ. Рукуғ дегеніміз - бел бү гіп, бас пен арқ аны бір дең гейде ең кейту.

Рукуғ тың парыздығ ына дә лел:

Аллаһ тағ ал Қ ұ ран Кә рімде айтады:

﴿ ي َ ا أ َ ي ّ ُ ه َ ا ا ل ّ َ ذ ِ ي ن َ آ م َ ن ُ و ا ا ر ْ ك َ ع ُ و ا و َ ا س ْ ج ُ د ُ و ا و َ ا ع ْ ب ُ د ُ و ا ر َ ب ّ َ ك ُ م ْ و َ ا ف ْ ع َ ل ُ و ا ا ل ْ خ َ ي ْ ر َ ل َ ع َ ل ّ َ ك ُ م ْ ت ُ ف ْ ل ِ ح ُ و ن َ ﴾

«Ей иман келтіргендер! Рабыларың а бел бү гің дер, сә жде жасаң дар жә не қ ұ лшылық етің дер! Сондай-ақ жақ сылық істең дер! Мү мкін қ ұ тыласың дар»^[45].

Ә бу Һ урайра, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін айтты:

(ث م ا ر ك ع ح ت ى ت ط م ئ ن ر ا ك ع ا ً)

«..Сосын белің ді бү гіп, денең жайланғ анша (кө терілме)..»^[46].

Бү кір адам басын ең кейтсе, жеткілікті. Намазды отырып оқ ушы бел бү ккенде маң дайы екі тізесіне қ арама-қ арсы қ алыпта болуы қ ажет.

5. Сә жде. Сә жде дегеніміз - маң дайдың жерге тиюі. Аллаһ тың алдында маң дайын жерге қ оюымен мұ сылман ө зінің ә лсіз ә рі мұ қ таж қ ұ л екенін мойындап, Оғ ан бой ұ сынады.

Сә жденің парыздығ ына дә лел:

Аллаһ тағ ал Қ ұ ран Кә рімде айтады:

﴿ ي َ ا أ َ ي ّ ُ ه َ ا ا ل ّ َ ذ ِ ي ن َ آ م َ ن ُ و ا ا ر ْ ك َ ع ُ و ا و َ ا س ْ ج ُ د ُ و ا و َ ا ع ْ ب ُ د ُ و ا ر َ ب ّ َ ك ُ م ْ و َ ا ف ْ ع َ ل ُ و ا ا ل ْ خ َ ي ْ ر َ ل َ ع َ ل ّ َ ك ُ م ْ ت ُ ف ْ ل ِ ح ُ و ن َ ﴾

«Ей иман келтіргендер! Рабыларың а бел бү гің дер, сә жде жасаң дар жә не қ ұ лшылық етің дер! Сондай-ақ жақ сылық істең дер! Мү мкін қ ұ тыласың дар»^[47].

Ә бу Һ урайра, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, былай деді:

(أ ن ا ل ن ب ي ص ل ى ا ل ل ّ ه ع ل ي ه و س ل م د خ ل ا ل م س ج د ، ف د خ ل ر ج ل ف ص ل ى ، ث م ج ا ء ف س ل م ع ل ى ا ل ن ب ي ص ل ى ا ل ل ّ ه ع ل ي ه و س ل م ، ف ر د ا ل ن ب ي ص ل ى ا ل ل ّ ه ع ل ي ه و س ل م ع ل ي ه ا ل س ل ا م ، ف ق ا ل: ا ر ج ع ف ص ل ّ ِ ، ف إ ن ك ل م ت ص ل ّ ِ. ف ص ل ى ، ث م ج ا ء ف س ل م ع ل ى ا ل ن ب ي ص ل ى ا ل ل ّ ه ع ل ي ه و س ل م ف ق ا ل: ا ر ج ع ف ص ل ، ف إ ن ك ل م ت ص ل ّ ِ ث ل ا ث ا ً ، ف ق ا ل: و ا ل ذ ي ب ع ث ك ا ل ح ق ، ف م ا أ ُ ح س ِ ن ُ غ ي ر ه ، ف ع ل م ن ي ، ق ا ل: إ ذ ا ق م ت إ ل ى ا ل ص ل ا ة ف ك ب ّ ِ ر ، ث م ا ق ر أ م ا ت ي س ر م ع ك م ن ا ل ق ر آ ن ، ث م ا ر ك ع ح ت ى ت ط م ئ ن ر ا ك ع ا ً ، ث م ا ر ف ع ح ت ى ت ع ت د ل ق ا ئ م ا ً ، ث م ا س ج د ح ت ى ت ط م ئ ن س ا ج د ا ً ، ث م ا ر ف ع ح ت ى ت ط م ئ ن ج ا ل س ا ً ، ث م ا س ج د ح ت ى ت ط م ئ ن س ا ج د ا ً ، ث م ا ف ع ل ذ ل ك ف ي ص ل ا ت ك ك ل ّ ِ ه ا)

Пайғ амбар (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) мешітке кірді. Сол уақ ытта мешітке бір кісі кіріп намаз оқ ыды. Сосын келіп, пайғ амбарғ а (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) сә лем береді. Пайғ амбар (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) оғ ан сә лем қ айтарып, былай дейді: «Бар да, намазың ды қ айта оқ ы! Ө йткені сен намаз оқ ымадың!». Ол намазын қ айта оқ иды. Сосын пайғ амбарғ а (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) келіп, сә лем тілейді. Пайғ амбар (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) оғ ан: «Бар да, намазың ды қ айта оқ ы! Ө йткені сен намаз оқ ымадың!»-деп, осылай ү ш мә рте айтады. Сонда ол кісі пайғ амбарғ а (саллаллаһ у алайһ и уа саллам): «Сені шындық пен жіберген Аллаһ пен ант етемін! Мен бұ дан жақ сырақ істей алмаймын. Сондық тан мағ ан ү йрет»-дейді. Ол (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) оғ ан: «Намазғ а тұ рғ аның да тә кбір айт! Сосын жадың дағ ы Қ ұ раннан жең ілдеуін оқ ы. Сосын белің ді бү гіп, денең жайланғ анша (кө терілме). Сосын кө теріліп, тік тұ р. Сосын сә жде жасап, денең жайланғ анша (кө терілме). Кейін отырыс жасап, денең жайланғ анша (сә жде жасама). Сосын сә жде жасап, денең жайланғ анша (қ иямғ а тұ рма). Сосын намазың ның барлық рә кә тінда осылай істе!»-дейді^[48].

Сә жде маң дай мен мұ рынның, екі алақ анның, екі тізенің, екі аяқ саусақ тарының нә жіссіз таза жерге, қ ұ былағ а бағ ытталып қ ойылуымен іске асады.

Ибн Аббас, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін айтты:

(أ م ر ت أ ن أ س ج د ع ل ى س ب ع ة أ ع ظ م ، ع ل ى ا ل ج ب ه ة - و أ ش ا ر ب ي د ه ع ل ى أ ن ف ه - و ا ل ي د ي ن و ا ل ر ك ب ت ي ن و أ ط ر ا ف ا ل ق د م ي ن)

«Сә ждені жеті мү шемен жасауым бұ йырылды: қ олымен мұ рнын кө рсетіп, маң даймен, - деді, ә рі екі қ олмен, екі тіземен, екі аяқ тың башпайларымен..»^[49].

6. Соң ғ ы отырыс. Соң ғ ы отырыстың ұ зақ тығ ы тә шә һ һ удпен ө лшенеді. Аллаһ тың елшісі (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) Ибн Масъудқ а, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, тә шә һ һ удті ү йреткенде былай деді:

(إ ذ ا ق ل ت ه ذ ا أ و ق ض ي ت ه ذ ا ف ق د ق ض ي ت ص ل ا ت ك ، إ ن ش ئ ت أ ن ت ق و م ف ق م ، و إ ن ش ئ ت أ ن ت ق ع د ف ا ق ع د)

«Мұ ны (осы сө здерді) айтып болғ аның да немесе мұ ны аяқ тағ аның да намазды тә мә мдағ ан болдың. Сосын тұ рғ ың келсе, тұ р. Отырғ ың келсе, отыр»^[50].

Ташаһ һ уд сө здері:

ا ل ت ح ي ا ت ل ل ه ، و ا ل ص ل و ا ت ، و ا ل ط ي ب ا ت ، ا ل س ل ا م ع ل ي ك أ ي ه ا ا ل ن ب ي و ر ح م ة ا ل ل ه و ب ر ك ا ت ه ، ا ل س ل ا م ع ل ي ن ا و ع ل ى ع ب ا د ه ا ل ص ا ل ح ي ن ، أ ش ه د أ ن ل ا إ ل ه إ ل ا ا ل ل ه ، و أ ش ه د أ ن م ح م د ا ً ع ب د ه و ر س و ل ه

Ташаһ һ удтың қ азақ ша мағ ынасы:

«Барлық қ ошемет сө здер, намаздар жә не жақ сылық тар - Аллаһ ү шін. Ә й пайғ амбар! Сағ ан Аллаһ тан есендік, рахымы мен берекесі болсын. Сондай-ақ есендік бізге де, жә не Аллаһ тың салиқ алы қ ұ лдарына болсын. Аллаһ тан басқ а тә ң ір жоқ тығ ына куә мін жә не Мұ хаммед Оның қ ұ лы ә рі елшісі екеніне куә мін».

Ішкі парыздардың дұ рыстығ ына қ ажетті шарттар

1 - Реттік тә ртіппен орындалуы. Алдымен тә кбір, сосын қ иям, сосын қ ирағ ат, сосын рукуғ, сосын сә жде, сосын отырыс.

2 - Ұ йық тамау.