Тір намазының үкімі не? Рүкіндері мен шарттары қандай? Дәлел - Үтір намазының бейнесі

Йленуге тыйым салынғ ан ә йелдер. Қ ұ ран мен сү ннеттен дә лел келтірің із – «Сендерге аналарың (ә ке-шешелерің нің аналары), қ ыздарың (ұ л-қ ыздарың ның қ ыздары), қ ыз туыстарың (ә ке-шеше бір яки бө лек), ә келерің мен туысқ ан ә йелдер, шелерің мен туысқ ан ә йелдер, еркек жә не қ ыз туыстарың ның қ ыздары (олардың қ ыздары), сү т емізген аналарың, емізген қ ыз туыстарың, қ айын енелерің, жақ ындасқ ан ә йелдерің (бұ рынғ ы ерінен болғ ан) қ олдарың дағ ы ө гей қ ыздарың, егер ол ә йелдерге жақ ындаспағ ан болғ андар, сендерге бір оқ асы жоқ. Бел балаларың ның ә йелдері жә не екі қ ыз туысқ а бірге ү йленулерің харам етілді»ниса, 23

1. қ ан туыстығ ы -осығ ан орай бір адам ө з тегі (ата-баба, ә же) ұ рпағ ы, қ ыз бауырлары жә не олардың балалары, ә кесінің қ ыз бауырлары, яки нағ ашы ә пкелерімен ү йлене алмайды.

2. қ айын жұ рттық (сихри) туыс-ү йлену арқ ылы болғ ан туыстық қ а «қ айынжұ рттық» туыстық деп атаймыз. Ажырасу, яки ө лім де бұ л туыстық қ а ә сер ете алмайды. Бұ ларды 4 топқ а бө луге болады:

1) ө гей қ ыздар(т.қ атынас шарт)

2) қ айын ене(тө.қ атынас шарт емес)

3) ә ке мен атаның жарлары. «ә йелдерден ә келерің ү йленгендерге ү йленбең дер. Бірақ ө ткен ө тті. Бұ л бір арсыздық жә не жиіркенішті жаман жол» ниса, 22

4) ұ рпағ ының ә йелдері – баласының яки немересінің ә йелімен ү йлене алмайды. «Бел балаларың ның ә йелдерімен ү йлену харам етілді»ниса, 23

Алайда асыранды баланың жағ дайы басқ а. Хз. Пайғ амбар (с.а.с) Зә йітті бала етіп алғ ан болатын. Кейіннен осы Зә йітті Зейнеппен ү йлендіреді. Кейіннен зійіт Зейнеппен ажырасқ анда Зейнеп Пайғ ам-ң келіні саналғ ан соң онымен арасында ү йлену кедергісі болғ ан еді. Алайда Аллаһ Қ ұ ранда: «сонда одан Зейіт ажырасқ ан кезде оны сағ ан некелендірдік. Мұ сылмандарғ а асыранды баласынан ажырасқ ан ә йелдерді алуда бір қ иындық болмау ү шін», - ахзаб, 37 аят

3. сү т туыстығ ы – ислам діні сү т арқ ылы бірнеше ү йлену кедергісі туатын негіздерін қ ойғ ан. Аллаһ Қ ұ ранда: «Сендерге емізген сү т аналарың жә не сү т бауырларың харам етілді» ниса, 23аят.

Пайғ амбарымыз (с.а.с): «ата-тегі жағ ынан харам болғ андар сү т жолымен де харам болады»(Бухари)

4. қ айынжұ рттық (сихри) туыстарынан туғ ан ү йлену кедергісі -апалы-сің ілі екі қ ызбен яки ә йелінің немере ә пкесі, нағ ашы ә пкесіне ү йлене алмайды. Қ ұ ранда: «Екі қ ыз туысты бірге ү йленулерің харам етілді. Бірақ ө ткен ө тті» ниса, 23 аят.

хадис: «Ә йелінің ү стіне немере ә пке мен нгағ ашы ә пкесінен некелеп ала алмайды» (Бухари)

5. ө згемен тұ рмыс қ ұ рудан туғ ан кедергі - ислам діні ә йелге тек қ ана бір еркекпен тұ рмыс қ ұ ру заң ын қ ойғ ан. Сондық тан тұ рмыс қ ұ рғ ан ә йел ажыраспай басқ а ермен тұ рмыс қ ұ ра алмайды. Қ ұ ранда: «некелі ә йелдермен ү йленулерің харам етілді». 1

1. Ә бу Ханифа мазһ абы бойынша ер кісі мен ә йел адамның намаздарында қ андай айырмашылық тар бар? Дә лелдер келтірің із.

- Негізінен, Алла тағ ала ер мен ә йелді бірдей етіп жаратқ ан. Алла тарапынан тү скен қ андай да бір бұ йрық, тыйым болсын, екеуіне де ортақ. Алла тағ ала Қ ұ ранда: «Намазғ а тұ рың дар да, зекеттерің ді берің дер»[ «Бақ ара» сү ресі, 143-аят], -деген. Демек, намаз ерге де, ә йелге де бірдей бұ йырылғ ан. Дегенмен, олардың ө зіндік жаратылыс ерекшеліктері бар.

Қ ұ рандағ ы«Намазғ а тұ рың дар» деген аят жалпылама тү рде келгенімен, пайғ амбарымыздың кейбір хадистерінде ә йел затының жаратылыс ерекшеліктеріне қ арай олардың кейбір қ ұ лшылық жә не адам арасындағ ы мә міле мә селелерінде ө згешеліктерін кө рсеткен. Ол жайында тө мендегі айырмашылық тардан аң ғ аруғ а болады:

Ә йел заты айына бір рет келетін етеккірге яки босанғ аннан кейін қ ырық кү н бойы қ ан келуіне байланысты намаздарын ө темейді. Себебі Айша анамызғ а (Алла оғ ан разы болсын) бір ә йел келіп, етеккір кезіндегі ә йелдің намазы мен оразасы жайында сұ рады. Ол: «Біз Алла елшісінің (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын) заманында хайыз халінен кейін тазаланатынбыз. Сонда бізге оразаның қ азасын ө теп, намаздың жіберіп алғ ан қ азасын ө темеуімізді бұ йыратын». [Ә с-Сү нә н ә л-кубра, ә н-Нә сә и, 2-том, 113-бет], -деп жауап берген. Хайыз, нифастан тазарғ аннан кейін оқ ымағ ан намаздарының қ азасын ө теуден босатылады. Яғ ни осы мерзімдегі намаздарының қ азасын ө темейді.

Ерлерге жұ ма намазын мешітке барып оқ у уә жіп. Ал ә йелдерге ол міндетті емес. Себебі Алла елшісі (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын): «Жұ ма намазын ә рбір мұ сылман адам жамағ атпен оқ уы уә жіп екендігі ақ иқ ат. Тек, мына тө рт топқ а: Біреудің иелігіндегі қ ұ л, ә йел, сә би мен ауруғ а міндет емес» [6], -деп айтқ ан.

Ә йел заты намазғ а тұ рғ анда еркектерге қ арағ анда киімі кең ә рі денесін толық жауып тұ руы қ ажет. Пайғ амбарымыз (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын): «Балиғ ат жасына толғ ан ә йелдің намазы (басын) жамылғ ымен жауып (оқ ымайынша) қ абыл етілмейді»[7], -десе, басқ а риуаятта: «Алла балиғ ат жасына толғ ан ә йелдің намазын орамалынсыз қ абыл етпейді»[8], -деген.

Ерлердің ә урет жері кіндікпен тізенің арасы болса, ә йелдікі жү зі мен екі алақ анынан басқ а барлық жері ә уретке жатады. Ә рі намазда тұ рғ анда да аталмыш жерінен басқ а денесі тү гелдей жабылып тұ руы тиіс. Алла тағ ала: «...Ө здігінен кө рініп тұ рғ ан жерден басқ а зейнеттерін кө рсетпесін...»[«Нұ р» сү ресі, 31-аят.], -деген аятқ а қ атысты Ибн Аббастан сұ рағ анда, ол: «Ол – бет пен екі алақ ан[10]», -деп жауап берген. Намазда да аталғ ан екі жерден басқ а барлық мү шесін жасырып тұ руы қ ажет.

Ерлер ә рбір намазды бастағ анда азан мен қ амат айтып оқ уы тиіс. Ал ә йелдерге міндет емес. Ә смә бин Бә рид (р.а.) Алла елшісінің (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын ): «Ә йелдерге азан да, қ амат айту да міндет емес»[ 11], -дегенін жеткізген.

Ә йел кісілер ерлермен жамағ ат болып намаз оқ ығ анымен, олармен бір сапта тұ рып намаз оқ и алмайды. Ә нә с ибн Мә лік (р.а.): «Бірде Алла елшісі (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын) біздің ү йімізге келіп намаз оқ ыды. Намазды бастарда ол мені оң жағ ына алып, ә йел адамды артқ ы қ атарғ а тұ рғ ызып оқ ыды»[12], -деген. Басқ а бір хадисте: «Ерлерге ең жақ сы қ атар – алдың ғ ысы, ал жаманы – соң ғ ысы. Ә йелдерге ең жақ сы қ атар – соң ғ ысы, жаманы – алдында болғ аны»[13], -деген.

Сондай-ақ ә йелдер ер адамдармен бірге бір имамғ а ұ йып намазда тұ рғ анда, сә ждеден бастарын ерлерден кейін кө тергендері абзал. Ә смә бинт Ә бу Бә кір (Алла ә кесі екеуіне разы болсын) Алла елшісінің (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын): «Кімде-кім Аллағ а жә не ақ ырет кү ніне иман келтірсе, (намазда) ерлер бастарын (сә ждеден) толық кө теріп болмайынша (ә йел адам) басын кө термесін. (Себебі ә йелдер) ерлердің ә урет жерін кө рулері жек кө рінішті»[14], -деп айтқ анын естідім деген. Алайда ол кезде сахабалар сә ждеге барғ анда кейбірінің изә рі (кіндіктен тө мен қ арай жабылатын мата) ашылып қ алатындық тан Алла елшісі (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын) ә йелдер ерлердің ә уретіне кө зі тү спес ү шін сақ тық ретінде айтқ ан. Ал қ азіргі таң да кей мешіттерде ерлер мен ә йелдердің намаз оқ итын жерлері бө лек болғ андық тан, ондай қ ауіп жоқ. Ә йсе де, хадис мә тінінде келгендей ә йел адамның ер адамнан кейін сә ждеден бастарын кө тергені жө н.

Ә йел адам ерлерге имамдық ете алмайды. Себебі пайғ амбарымыз (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын): «Ә йел адам еркекке имамдық етпейді...»[15], -деген хадисіне қ арай имамдық етуге тыйым салынғ ан. Бір ә йел кісі намаз оқ ып тұ рғ ан ер адамдардың артында тұ рып, имамғ а ұ юуына рұ қ сат етілгенімен, жалғ ыз ер адамның бө тен ә йелдерге имамдық етуі – мә крү һ. Себебі пайғ амбарымыз (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын): «(Бө тен) ә йелдердің арасына кіруден сақ болың дар»[16], -деп, ер кісінің бө тен ә йелдермен жалғ ыз қ алуына тыйым салғ ан.

Ерлер жамағ атқ а имамдық еткенде алғ а шығ ып тұ рса, ә йелдер ө з араларында бір сапта, ортасында тұ рып имамдық етуіне болады. Айша анамыз (р.а.) парыз намазында ә йелдердің ортасында бір сапта тұ рып имамдық еткендігі жайында айтылса, Хажира бинт Хусейн: «Умму Сә лә мә (р.а.) ә йелдердің ортасында бір сапта тұ рып, екінті намазында бізге имамдық етті»[17], -деген. Имам ә л-Кә сә ни: «Ханафи мә зһ абы бойынша ә йелдер ө з араларында бір сапта тұ рып, имамдық етуіне рұ қ сат етілгенімен, ұ намсыз амалғ а жатады. Айша мен Умму Сә лә мә (р.а.) анамыздың бұ лай істеуінің себебі – ерлердің кө зіне тү спеу, тасалану мақ сатымен, ө з арасында имамдық еткен»[18], -деген.

Ә йел адам намазда тә кбір тахрима алғ анда қ олды кө кірек тұ сына дейін кө тереді. Алла елшісі (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын): «Ей, Ибн Уә йл! Намазды (бастағ анда) екі қ олың ды қ ұ лағ ың ның дең гейіне дейін кө тер. Ал ә йел – қ олдарын кө кірегіне дейін кө тереді»[19], -деген.

Ә йелдер намазда тұ рғ анда қ олдарын кө кірек тұ сына қ ойып, жинақ ы тұ рады. Ахмад Зафар ә л-Усмани: «Ә йел заты ерлер сияқ ты емес, қ олдарын кеудесіне қ ояды. Себебі бұ л ә йелдің ық тияттылығ ына жақ ын ә рекет болғ андық тан, оның қ ұ қ ы басты мақ сат»[20], -десе, Ибн Абидин: «Ә йел мен хунаса (қ ос жынысты адам) қ олдарын кеуде тұ сына қ ояды»[21], -деген. Сондай-ақ барша мә зһ аб имамдары да ә йелдердің қ олды кеуде тұ сына қ ою мә селесінде бір ауыздан келіскен.

Сондай-ақ ә йел заты жария оқ ылатын намаздарды іштен оқ иды. Пайғ амбарымыз (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын): «Тә сбих – ерлер ү шін, шапалақ тау – ә йелдер ү шін»[22], -деген хадисі ә йелдердің даусы ерлердің кө ң ілін аударатындық тан тыйым салынғ ан. Бә др ад-дин ә л-Айни: «Намазда ә йел адамның дауыстап тә спих айтуы – мә крү һ. Себебі ол ерлердің кө ң ілін аударатындық тан фитна, бү лік тудырады. Сол себепті ә йелдерге азан шақ ыру, имамдық ету, намазда дауысын шығ арып сү релерді оқ уғ а тыйым салынғ ан»[23], -деген.

Ә йел адам сә ждеге барғ анда екі қ олын ерлер тә різді ашпай, керісінше бауырына жинайды. Себебі Алла елшісі (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын) бірде намаз оқ ып тұ рғ ан екі ә йелдің жанынан ө тіп бара жатып (олар намазын оқ ып болғ ан соң): «Сә ждеге барғ андарың да еттің кейбір бө лігін (қ олды) жерге тигізің дер. Себебі ә йел сә жде еткенде ер кісідей сә жде етпейді»[24], -деген.

Сондай-ақ, сә ждеде ер адамдар қ арнын тізелеріне тигізбей, арасын ашып ұ стаса, нә зік жандылар ық тияттылық пен тізесіне тигізеді. Ибн Омар (Алла оғ ан разы болсын) Алла елшісінің (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын): «...Ә йел адам сә жде еткенде жинақ ы тұ рып, қ арнын тізесіне тигізеді. Кү діксіз Алла тағ ала (осылай намаз оқ ып тұ рғ ан) ә йелге қ арап: Ей, менің періштелерім! Куә болың дар, мен оның кү нә сін кешірдім, -деп айтады»[25], -деген. Хазрет Ә ли ибн Ә бу Тә либ (Алла оғ ан разы болсын) те: «Ә йел адам сә ждеге барғ анда жерге жақ ын ә рі омырауын денесіне жинасын»[26], -деген.

Ерлер тә шә һ һ уд отырысында сол аяғ ын жерге жатқ ызып, оң аяғ ын тік ұ стап, саусақ тарын қ ұ былағ а қ арата қ айырып тік ұ стаса[27], ә йелдер аяқ тарын оң жағ ына жатқ ызып, солғ а қ арай қ исайып отырады. Бұ ғ ан қ атысты, Ата ибн Ә бу Рабахадан Ибн Журайж: «Ә йел адам намазда бір жағ ына қ арай қ исайып отыра ма?»-деп сұ рады. Ол: «Иә», -деп жауап берді де: «Ә йел адам намазда отырғ анда барынша жинақ ы отырады», -деді. Сосын мен: «Екі аяғ ын да қ исайтып отырғ анда ерлер секілді ме, ә лде сол аяғ ын қ ұ йымшағ ының астына қ ойып отыра ма?»-деп сұ радым. Ол: «Жинақ ы, аяғ ын қ ұ йымшағ ының астына алып отырады»[28], -деп жауап қ айырды деген. Сондай-ақ Ибн Аббастан (р.а.) ә йел адамның намаз оқ у ү лгісі жайында сұ рағ анда, ол: «Ол денесін жинақ ы ұ стайды, бір жағ ына қ арай қ исайып, сол жақ қ ұ йымшағ ына отырады»[29], -деп жауап берген. Сонымен қ атар, кө птеген фиқ һ ғ алымдары нә зік жандылардың намаз оқ уындағ ы ерлерден айырмашылық тарының біріне рукуғ қ а барғ анда саусақ тарын тізесіне тиер-тимес етіп ұ стайды. Ерлер тізесін ұ стап тұ рады. Ерлер тә шә һ һ уд отырысында саусақ тарының арасын ашып тұ рса, олар арасын ашпайды. Намазда кө йлек жең дерін білезіктерінен қ ысқ а етіп кимесе, ерлер шолақ жең мен намаз оқ уларына болады деген айырмашылық тарды да атап ө ткен.

Байқ анымыздай, жоғ арыда келген Алла елшісінің (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын) хадистеріндегі жә не фиқ һ ғ ұ ламаларының қ ойғ ан сү ннет, ә дептіліктеріндегі ер мен ә йелдің намаздағ ы айырмашылығ ының мақ саты біреу ғ ана. Ә йел адам задында нә зік жаратылыс болғ андық тан, оны қ андай да бір кө лденең жолмен келетін фитна, бү ліктен, жамандық тан сақ тау. Тіпті, Алла елшісінің (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын) кө птеген сахих хадистерінде ер мен ә йелдің намаздағ ы айырмашылығ ын ашық ажыратып кө рсеткен. Біз бұ л жерде ә йелдердің намаз оқ удағ ы ү лгісі ерлердікінен бө лек деуден аулақ пыз. Себебі негізгі (асли) ү кімдер бә ріне ортақ. Алла елшісі (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын): «Намаздарың ды менен кө ргендей етіп оқ ың дар»[30], -деген. Дейтұ рғ анмен де, пайғ амбарымыз (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын) намаздың ер мен ә йелге бірдей парыздығ ын жалпылай айтып, ә ртү рлі жағ дайларғ а байланысты ә йелдердің ерекшеліктерін сақ тық ретінде тү сіндіріп отырғ ан. Демек, ә йел заты намазда да ибалығ ын сақ тап, ерлерден тасалануы, жинақ ы тұ руы қ ажет. Алла елшісінің (Алланың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын) ә йелдің ұ ятын қ орғ ап, намаздағ ы ер мен ә йелдің арасындағ ы айырмашылық тарды қ адап кө рсеткен болса, онда қ азбалап, ер мен ә йелдің намазында айырмашылық жоқ, бірдей оқ у керек деудің жө ні жоқ. Сондай-ақ бұ л мә селеге қ атысты мұ сылмандардың арасында сү ттей ұ йығ ан бауырластық ты бұ зып, халық арасына іріткі салмағ ан абзал.

2. тауабтың тү рлерін атаң ыз. Ә р тауабтың ү кімін айтың ыз - Тауап тү рлері

Тауап бес тү рге бө лінеді. 1. Қ адум тауабы - Бұ л – сырттан келетін адамдардың Меккеге келген уақ ытта Қ ағ бағ а сә лем ретінде жасайтын алғ ашқ ы тауап. Бұ л тауапты жасау – сү ннет.

2. Зиярат тауабы - Қ ажылардың Арафаттан қ айтқ аннан кейін жасайтынтауабын зиярат тауабы немесе «ифада» тауабы дейді.Бұ л тауапты жасау – қ ажылық тың ү ш парызының бірі.Зиярат тауабындағ ы жеті айналымның тө ртеуі – парыз, ү шеуі – уә жіп. Зиярат тауабын жасамағ ан адам қ ажылық жасағ ан болып саналмайды. Зиярат тауабының дұ рыс

орындалуының бірінші шарты: Арафатта уақ фаның жасалғ ан болуы. Екінші шарты: Бұ л тауаптың белгілі уақ ытта жасалуы. Бұ л уақ ыт – Қ ұ рбан айттың бірінші кү ні таң ның атуынан бастап, ө мірінің соң ына дейінгі уақ ыт. Бірақ Ә бу Ханифаның пікіріне сү йенсек, бұ л тауаптың Қ ұ рбан айттың 1, 2, 3-кү ндерінің біреуінде жасалуы – уә жіп. Осы кү ндерден кешіктірілсе, жаза ретінде қ ұ рбан шалу керек. Ал Ә бу Юсуп пен Мұ хаммед418 бойынша, бұ л тауапты қ ұ рбанның 1-2-3 кү ндері жасау уә жіп емес, сү ннет. Сондық тан бұ л тауап айт кү ндерінен кейін жасалғ ан жағ дайда ешқ андай жаза керек емес. Бірақ зиярат тауабын Қ ұ рбан айттың алғ ашқ ы кү ні жасау абзал, ә рі сауабы мол.

3. Уадағ (қ оштасу) тауабы - Қ ажылық та Минада шайтанғ а тас лақ тырғ аннан

кейін, Меккеге қ айтқ ан кезде жасалатын тауап. «Садә р тауабы» деп те аталады. Қ ажылық қ а сырттан келгендер ү шін бұ л тауапты жасау – уә жіп. Бұ л тауапты жасау арқ ылы қ ажы амалдары тә мамдалады. Тауаптан кейін қ ажылар Қ ағ бамен қ оштасып, отандарына қ айтады.

4. Нә піл тауабы - Мекке мұ сылмандарының ә рдайым жасап тұ ратынтауабы. Сырттан келгендерге де жасауғ а болады. Нә пілтауап жасау, нә піл намаз оқ удан да абзал. Ө йткені намазды ә р жерде оқ уғ а болады. Ал, тауап Қ ағ бада ғ анажасалады. Пайғ амбарымыз (с.а.у.) тауаптың кереметтігінбылай деп сү йіншілейді: «Кімде-кім Байтуллаһ қ а тауап жасаса, анасынан жаң а туылғ андай кү нә ларынан арылып, тазарады.

5. Умра тауабы - Умрағ а барғ анда жасалатын тауап. Бұ л тауаптың алғ ашқ ы тө рт айналымы – умраның парыздарынан, міндетті тү рде жасалуы керек. Жасалмаса, умрасы дұ рысемес. Қ алғ ан ү ш айналым орындалмаса, арнайы жазаө теледі (қ ажылық та істелетін кемшіліктер жә не олардың жазасы бө ліміне қ араң ыз).

1. егістік пен жеміс жидектен зекет тө леудің ү кімі не? Қ ұ раннан дә лел кел-ң із. Қ ұ нын тө лей салуғ а бола ма? - Егін ө німдерінің зекеті

Жерге пайда табу мақ сатымен егін егіп, ө нім алғ ан ә рбір мұ сылманғ а оның зекетін тө леу – парыз. Егістік пен бау-бақ ша ө німдерінен берілетін зекет ′ ушр – деп аталады, яғ ни 10%. Ү кімі:

тір намазының ү кімі не? Рү кіндері мен шарттары қ андай? Дә лел - Ү тір намазының бейнесі

1. Ү тір намазы бізде ү ш рә кағ ат етіп бір сә леммен оқ ылады. Айша анамыз (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Аллаһ тың елшісі ү тірдің екі рә кағ атында сә лем бермейтін», – деп айтқ ан. Бұ л хадисті осы Исхақ ибн Роһ ауайһ и «Муснадында» (3/706) жә не ә л-Хааким «ә л- Мустадракында» (1/303) риуаят еткен. ә л-Хааким бұ л риуаятқ а қ атысты: «Бұ л хадис ә л-Бұ хари мен Мү слімнің шартына сай сахих», – деп бағ алағ ан

Айша анамыз (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Аллаһ тың елшісі ү тірді тө рт жә не ү шеу, алты жә не ү шеу, сегіз жә не ү шеу, он жә не ү шеу етіп оқ итын. Ол оны жетіден кем жә не он ү штен артық оқ ымағ ан», – деп айтқ ан1. Бұ л хадистің мағ ынасын Бадруддин ә л-`Айни: «Айша анамыз тү нгі намазды ү тір атауымен жалпылағ ан. «Тө рт жә не ү шеу», – дегені:

тө ртеуі таһ ажжуд, ү шеуі ү тір. Барлығ ы жетеу. «Алты жә не ү шеу», – дегені: алтауы таһ ажжуд, ү шеуі ү тір, барлығ ы тоғ ыз. «Сегіз жә не ү шеу», – дегені: сегізі таһ ажжуд, ү шеуі ү тір, барлығ ы он бір. «Он жә не ү шеу», – дегені: оны таһ ажжуд, ү шеуі ү тір, барлығ ы он ү ш деп тү сіндірген2

Ат-Тирмизи де ө зінің «Сунанда» Ибраһ им ибн Исхақ тың: «Ү тірді он ү ш рә кағ ат етіп оқ итын», – деген хадис «Ү тірді қ осқ анда тү нгі намазды он ү ш рә кағ ат етіп оқ итын» деген мағ ынаны білдіріп, ү тір ұ ғ ымы ө з ішіне тү нгі намазды да қ амтығ ан», – деп айтқ анын3, тағ ы бір сө зінде: «Пайғ амбардың сахабаларынан болғ ан білім иелерінің бір тобы жә не басқ алар ү тір ү ш рә кағ ат етіп оқ ылады деген кө зқ арасты ұ станғ ан», –деп риуаят еткен4.

2. Ү тірдің ә р рә кағ атында ә л-Фатиха мен қ осымша сү ре оқ у – уә жіп5. Қ осымша сү ренің кезегінде ү тір намазының ү ш рә кағ атында ә л-Фатихадан кейін хадисте келген сү релерді арнайы оқ у – мустахаб. Убай ибн Ка`б (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Аллаһ тың елшісі ү тірді ү ш рә кағ ат етіп оқ ығ ан. Бірінші рә кағ атта «Саббихисма раббика ә л-ә ъланы», екіншіде «Қ ул йа ә ййуһ ал-кафирунды», ү шіншіде «Қ ул һ уаллаһ у ә хад пен ә л–Му`аууазә тайнды6» оқ итын», – деген7.

3. Екі рә кағ аттан кейін отыру жә не ташаһ һ уд оқ у – уә жіп.

4. Ү шінші рә кағ атта қ ирағ аттан кейін рү кү ғ тан бұ рын қ ұ нытты оқ у жә не алдында тә кбір айту – уә жіп. Қ ұ ныт дегенде дұ ғ а кө зделеді. Убай ибн Ка`б (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Аллаһ тың елшісі ү тірді ү ш рә кағ ат етіп оқ ығ ан. Бірінші рә кағ атта «Саббихисма раббика ә л-ә ъланы», екіншіде «Қ ул йа ә ййуһ ал-кафирунды», ү шіншіде «Қ ул һ уаллаһ у ә хад пен ә л–Му`аууазә тайнды1» оқ итын жә не қ ұ нытты рү кү ғ тан бұ рын атқ арып, сә лемді соң ында ғ ана беретін», – деген2.

Ат-Тирмизи Ибн Масғ удтың солай істегенін риуаят еткен. Ибн Масғ уд (Аллаһ оғ ан разы болсын) қ ирағ атты аяқ тағ анда тә кбір айтқ ан, сосын қ ұ ныт оқ ығ ан. Қ ұ нытты оқ ып болғ анда тә кбір айтқ ан, сосын рү кү ғ жасағ ан3.

Ханафи мә зһ абында тахрим тә кбіріне секілді қ ұ ныт тә кбірін айтарда екі қ олды екі қ ұ лақ тың дең гейіне кө теру – мустахаб. Ал қ ұ ныт оқ ылғ анда ә л- Фатиханы» оқ у ү шін қ ол қ алай ұ сталса, қ ұ ныт ү шін де солай ұ сталады. Қ ұ ныт намазбен байланысты болғ андық тан, оны оқ ығ анда аспанғ а қ арау – мә крү һ. Анас ибн Мә лик (Аллаһ оғ ан разы болсын) Пайғ амбардың: «Намаздарында кө здерін аспанғ а кө терген адамдарғ а не болар екен?», – деп даусы кү шейіп: «Не олар бұ ларын доғ арады не кө здерінен айрылады»4, – деп

ескерткенін айтқ ан. Бізде жә не мә ликилерде қ ұ нытта оқ ылуы абзал саналатын дұ ғ а: Бұ л Ибн Омар (Аллаһ оғ ан разы болсын) оқ ығ ан мә шһ ү р дұ ғ а. Оның иснады Омарғ а да Абдулла ибн Омарғ а кө теріледі5. ә л-Байһ ақ и бұ л хабардың иснадын сахих деген. Дұ ғ аның қ азақ ша мағ ынасы: «Аллаһ ым! Сенен жә рдем, тура жол жә не кешірім тілейміз. Сағ ан тә убе етеміз. Сағ ан сенеміз жә не тә уекел етеміз. Бү кіл жақ сылық ү шін Сені ғ ана мадақ таймыз. Сағ ан шү кір етіп, қ арсы келмейміз. Сағ ан бағ ынбайтын адамдарды тастап, байланысымызды ү земіз. Аллаһ ым, Сағ ан ғ ана қ ұ лшылық етеміз. Намаз оқ ып, сә жде жасаймыз. Сені мақ сат тұ тып, қ ұ лшылығ ың а асығ амыз. Рақ ымың а ү міттеніп, азабың нан

қ орқ амыз. Расында, хақ азабың кә пірлердің басына жетеді». Сондай-ақ бізде бұ л дұ ғ адан кейін Пайғ амбарымыздың немересі Хасанғ а (Аллаһ оғ ан разы болсын) ү йреткен дұ ғ аны да оқ у жақ сы саналады1: «Аллаһ ым, дұ рыс жолғ а салғ ан қ ұ лдарың мен қ атар мені дұ рыс жолың а сала кө р, адасу мен азғ ырылудан қ ұ тқ арғ ан қ ұ лдарың мен қ атар мені де адасу мен

азғ ырылудан қ ұ тқ ара кө рші, Ө зің е сү йікті еткен қ ұ лдарың мен қ атар мені Ө зің е сү йікті ете кө рші, берген нә рселерің ді мағ ан берекелі ете кө рші, басыма жазылғ ан жамандық тан мені сақ тай кө рші, расында, баршағ а Сен ғ ана ү кім шығ арасың да ешкім Сенің ү кімің ді ө згерте алмайды, расында, Сен сү йген қ ұ л қ орланбайды, Сен жеккө рген қ ұ л ү стемдік таппайды, Раббымыз, берекелерің мен ұ лық тығ ың арта берсін» Кез келген дұ ғ ада Пайғ амбарғ а салауат тілеу мустахаб болуы себепті қ ұ ныт дұ ғ асының соң ында да: «Аллаһ ым, Мұ хаммедке жә не ә улетіне рақ ымың мен есендігің болсын», – деу мустахаб саналады. Бұ л Ә лидің (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Мұ хаммедке салауат тіленбеген дұ ғ аның бә рі бү ркеулі болады (естілусіз қ алады)», – деген2 хабарына негізделген.

Қ ұ ныт дұ ғ асын жақ сы білмейтін адам оны ү йренгенге дейін: «Раббымыз, бізге дү ниеде де жақ сылық, ақ иретте де жақ сылық берші жә не от азабынан сақ ташы» дұ ғ асын бір мә рте немесе (ا ل ّ ل ه م ا غ ف ر ل ي) яғ ни «Аллаһ ым, кешіре гө р» деп ү ш мә рте айтуына болады.

Қ ұ ныт дұ ғ асына қ атысты ү кімдер

· Имам да ұ юшы да жалғ ыз оқ ушы да қ ұ ныт дұ ғ асын іштерінен оқ иды.

Ұ юшы имаммен бірге ішінен оқ иды. Аллаһ тағ ала Қ ұ ранда дұ ғ а мен зікірдің

ә дебіне қ атысты: «Раббыларың а жалынып жә не жасырын жалбарының дар! Расында, Ол шектен шығ ушыларды ұ натпайды (55) Жердің беті дұ рысталғ ан соң қ айта бү лдірмең дер! Оғ ан қ орқ ынышпен жә не ү мітпен жалбарының дар! Расында,

Аллаһ тың рақ ымы мухсиндерге ө те жақ ын (56)», – деген1«ә л-Ағ раф» сү ресі: 55-56.. Осындай мағ ынадағ ы аяттардың негізінде имам Ә бу Ханифа: «Зікірдің қ ұ пия жасалуы – сү ннет. Бұ л жалыну мен ә дептілікке ең жақ ын жә не риядан ең алыс бейне», – деп тү сіндірген2.

· Ү мбеттің басына ауыртпашылық тү скен жағ дайларда болмаса, бізде жә не ханабали мә зһ абтарында ү тірден басқ а намазда қ ұ ныт дұ ғ асы оқ ылмайды. Ал

Мә ликилер мен шафиғ илерде керісінше, ү тірде емес, ә рдайым таң намазында қ ұ ныт дұ ғ асын жасау бекітілген сү ннет саналады. Сондай-ақ шафиғ илерде қ асірет

Кезінде бес намазда да қ ұ ныт дұ ғ асы жасау – сү ннет. Хадис ғ ұ ламаларының кө пшілігі: «Қ асірет тү скен кездерде барлық намазда қ ұ ныт заң ды саналады», – деген. ә л-Фатх ал-Қ адирде: «Қ асірет кезінде қ ұ ныттың заң ды амал екендігі жалғ аса береді жә не ү кімі ө шпеген», – делінген. Хадис ғ ұ ламаларының бір тобы осы кө зқ араста жә не олар бұ ғ ан Ә бу Жағ фардың (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Аллаһ тың елшісі дү ниеден озғ анша қ асірет тү скен кездерде қ ұ ныт оқ уды ү збеген», – деген хадисін дә лел еткен. Пайғ амбарымыздан кейінгі халифалардың хабарларында олардың да осылай істегені бұ л амалдың заң ды екенін мақ ұ лдайды3. Сондай-ақ ә л-Бұ харидың сахихында Аллаһ елшісінің қ асірет тү скен кездерде таң, бесін, ақ шам, қ ұ птан намазадарында жә не Ә бу Дә удтің сунанында екінді намазында қ ұ ныт дұ ғ асын оқ ығ аны, Мү слімнің сахихында қ ұ нытының ұ зақ емес, қ ысқ а айтылғ аны, сондай-ақ қ асірет кеткен сә тте қ ұ нытты тоқ татқ аны туралы хадистер бар. Сахих хадистерде Пайғ амбарымыздың қ асірет кезінде қ ұ ныт дұ ғ асын кө бінесе таң намазында жасағ андығ ын дә лелге алғ ан ханафи ғ ұ ламалары қ асіретпен байланысты қ ұ ныт дұ ғ асының тек қ ана таң намазында жасалуын сү ннетке санағ ан. ә л-Хафиз Ә бу Жа′ фар ат-Тахауи: «Бізде таң намазында қ ұ ныт дұ ғ асы бә ле келгенде ғ ана болмаса, оқ ылмайды. Егер бә ле не қ асірет шалса, оны істеуімізде зиян жоқ. Ө йткені Пайғ амбарымыз солай істеген. Ал таң намазаында ә рдайым қ ұ ныт оқ ылады деген сө зді аш-Шафиғ и ғ ана айтқ ан»1, – деп тү сіндірген. Мұ ндай жағ дайда имамның қ ұ нытына жамағ ат «ә мин» деп тұ рады.

· Таң намазында шафиғ и мә зһ абындағ ы имамғ а ұ йығ ан ханафи кісі имам

Рү кү ғ тен кейін қ ұ ныт дұ ғ асын дауыстап оқ ығ анда ү ндемей жә не қ олдарын байламай тұ рады. Ә бу Юсуптың кө зқ арасы бойынша имамның дұ ғ асынан кейін «ә мин» деуі абзал. Ө йткені шафиғ и мә зһ абында таң намазында қ ұ ныт дұ ғ асын оқ у сү ннет саналады. Сондай-ақ шафиғ илерде имам қ ұ ныт дұ ғ асын дауыстап оқ ып тұ рғ анда ұ юшы жамағ ат «ә мин» деп тұ рады.

· Қ ұ ныт дұ ғ асын оқ уды ұ мытып, оқ ымағ анын рү кү ғ та не рү кү ғ тан кө терілгенде есіне тү скен кісі қ ұ нытты оқ ымайды. Рү кү ғ тан басын кө терген соң оқ ып қ ойса, рү кү ғ ты қ айта атқ армайды. Ө йткені қ ұ ныт рү кү ғ ты бұ за алмайды. Сосын қ ұ нытты мү лде оқ ымағ андығ ы немесе ө з орнынан кешіктіргені ү шін, намаз соң ында сә һ у сә ждесін жасайды.

· Ү тір жамағ атпен оқ ылғ анда имам қ ұ ныт дұ ғ асын оқ ып болып рукуғ

Жасағ анда ұ юшы кісі қ ұ ныт дұ ғ асын аяқ тап ү лгермесе, рү кү ғ ты ө ткізіп алмас ү шін қ ұ нытты оқ ып ү лгермесе де имамғ а ілесіп рү кү ғ ты атқ арады.

· Ү тірдің ү шінші рә кағ атында имам қ ұ нытты оқ ып қ ойғ ан соң қ осылғ ан