Бап. Жерге меншiк

Қ азақ стан Республикасында жер мемлекеттiк меншiкте болады. Осы Заң да белгiленген негiздерде, шарттар мен шектерде жер учаскелерi жеке меншiкте де болуы мү мкiн.

3-бап. Жер заң дарының принциптерi

Қ азақ стан Республикасының жер заң дары:
1) Қ азақ стан Республикасы аумағ ының тұ тастығ ы, қ ол сұ ғ ылмаушылығ ы жә не бө лiнбейтiндiгi;
2) жердi табиғ и ресурс, Қ азақ стан Республикасы халқ ының ө мiрi мен қ ызметiнiң негiзi ретiнде сақ тау;
3) жердi ұ тымды пайдалану;
4) экологиялық қ ауiпсiздiктi қ амтамасыз ету;
5) жердi нысаналы пайдалану;
6) ауыл шаруашылығ ына арналғ ан жердiң басымдығ ы;
7) жердiң жай-кү йi туралы ақ паратпен қ амтамасыз ету жә не оның қ олжетiмдiлiгi;
8) жердi пайдалану мен қ орғ ау жө нiндегi iс-шараларды мемлекеттiк қ олдау;
9) жерге келтiрiлетiн залалды болғ ызбау немесе оның зардаптарын жою;
10) жердi ақ ы тө леп пайдалану принциптерiне негiзделедi.

4-бап. Жер заң дарының мiндеттерi

Қ азақ стан Республикасы жер заң дарының мiндеттерi: жер учаскесiне меншiк қ ұ қ ығ ы мен жер пайдалану қ ұ қ ығ ы пайда болуының, ө згертiлуi мен тоқ татылуының негiздерiн, шарттары мен шектерiн, жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың қ ұ қ ық тары мен мiндеттерiн жү зеге асыру тә ртiбiн белгілеу, жердi ұ тымды пайдалану мен қ орғ ау, топырақ қ ұ нарлылығ ын ұ дайы қ алпына келтiрiп отыру, табиғ и ортаны сақ тау мен жақ сарту мақ сатында жер қ атынастарын реттеу, шаруашылық жү ргiзудiң барлық нысандарын тең қ ұ қ ық пен дамыту ү шiн жағ дайлар жасау, жеке жә не заң ды тұ лғ алар мен мемлекеттiң жерге қ ұ қ ық тарын қ орғ ау, жылжымайтын мү лiк нарығ ын жасау мен дамыту, жер қ атынастары саласында заң дылық ты нығ айту болып табылады.

5-бап. Жер заң дары

1. Қ азақ стан Республикасындағ ы жер заң дары Қ азақ стан Республикасының Конституциясына негiзделедi жә не осы Заң мен Қ азақ стан Республикасының ө зге де нормативтiк қ ұ қ ық тық актiлерiнен тұ рады.
2. Жер қ ойнауын, суды, атмосфералық ауаны, орман-тоғ айды жә не басқ а да ө сiмдiктердi, жануарлар дү ниесiн, экологиялық, ғ ылыми жә не мә дени жағ ынан ерекше қ ұ нды қ оршағ ан орта объектiлерiн, ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тарды пайдалану мен қ орғ ау жө нiндегi қ атынастар арнаулы заң дармен реттеледi.
3. Жер қ атынастары субъектiлерiнiң ө здерiне тиесiлi қ ұ қ ық тарды жү зеге асыруы табиғ и ресурс ретiндегi жерге жә не қ оршағ ан ортаның ө зге де объектiлерiне, сондай-ақ басқ а тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерiне зиян келтiрмеуге тиiс.
4. Жер учаскелерiне меншiк қ ұ қ ығ ымен жә не жер пайдалану қ ұ қ ығ ымен байланысты азаматтық -қ ұ қ ық тық қ атынастар азаматтық заң дардың нормаларымен реттеледi. (РҚ АО-ның ескертуі: K941000 )
5. Жеке жә не заң ды тұ лғ алардың заң актілерiнде белгiленген қ ұ қ ық тарын мемлекеттiк басқ ару органдары мен жергiлiктi ө кiлдi жә не атқ арушы органдардың актiлерiмен шектеуге болмайды. Мұ ндай актiлердiң заң дық кү шi жоқ жә не олар орындалмауғ а тиiс.
6. Егер осы Заң да немесе басқ а да заң актiлерiнде ө згеше кө зделмесе, шетелдiктер, азаматтығ ы жоқ адамдар, сондай-ақ шетелдiк заң ды тұ лғ алар жер қ атынастары жө нiнен Қ азақ стан Республикасының азаматтарымен жә не заң ды тұ лғ аларымен бiрдей қ ұ қ ық тарды пайдаланады жә не сондай мiндеттер атқ арады.
7. Басқ а мемлекеттердiң Қ азақ стан Республикасы аумағ ында жер пайдалану қ ұ қ ығ ы Қ азақ стан Республикасы бекiткен халық аралық шарттарғ а сә йкес пайда болады.

6-бап. Халық аралық шарттар

Егер Қ азақ стан Республикасы бекiткен халық аралық шартта осы заң дағ ыдан ө згеше ережелер белгiленсе, аталғ ан шарттың ережелерi қ олданылады. Халық аралық шарттан оны қ олдану ү шiн заң актiсiн шығ ару талап етiлетiн жағ дайларды қ оспағ анда, Қ азақ стан Республикасы бекiткен халық аралық шарттар жер қ атынастарына тiкелей қ олданылады.

7-бап. Жердi аймақ тарғ а бө лу

1. Аймақ тарғ а бө лу - жер аумағ ын оның нысаналы мақ сатын жә не пайдаланылу режимiн белгiлей отырып анық тау.
2. Жердi осы Заң ның 1-бабында аталғ ан санаттарғ а жатқ ызуды, сондай-ақ жердi оның нысаналы мақ сатының ө згеруiне байланысты бiр санаттан екiншiсiне кө шiрудi ө здерiнiң осы заң да жә не ө зге де заң актiлерiнде белгiленген жер учаскелерiн алып қ ою жә не беру жө нiндегi қ ұ зыретi шегiнде мемлекеттiк органдар жү ргізеді. (РҚ АО-ның ескертуі: P931235 )
3. Жер ресурстарын басқ ару жө нiндегi орталық атқ арушы орган (бұ дан ә рi - уә кiлеттi орган) мү дделi орталық атқ арушы органдармен бiрлесiп, республикалық дең гейде жердi аймақ тарғ а бө лудi ұ йымдастырады жә не аумақ тарды аймақ тарғ а бө лудiң республикалық схемаларын ә зiрлеу мен бекiтудi қ амтамасыз етедi.
Облыстық (Астана жә не Алматы қ алалық) уә кiлеттi органдар облыстық (Астана жә не Алматы қ алалық) атқ арушы органдарының тапсыруы бойынша қ оршағ ан ортаны қ орғ ау, сә улет жә не қ ала қ ұ рылысы жө нiндегi жергiлiктi органдармен жә не басқ а да мү дделi органдармен бiрлесе отырып, облыстық (қ алалық) дең гейде жердi аймақ тарғ а бө лудiң жобаларын (схемаларын) ә зiрлеудi ұ йымдастырып, қ амтамасыз етедi жә не оларды облыстық (Астана жә не Алматы қ алалық) ө кiлдi органдардың бекiтуiне енгiзедi.
4. Аумақ ты пайдаланудың жерлердi аймақ тарғ а бө лу кезiнде белгiленген нысаналы режимi осы баптың 3-тармағ ында кө зделген тә ртiппен бекiтiледi жә не жер қ ұ қ ығ ы қ атынастарының субъектiлерi ү шiн мiндеттi болып табылады.
5. Жергiлiктi атқ арушы органдардың шешiмi бойынша жү ргiзiлетiн жердi аймақ тарғ а бө лу бюджет қ аражаты есебiнен жү зеге асырылады.
6. Жердi аймақ тарғ а бө лудiң ережелерi мен принциптерi Қ азақ стан Республикасының заң дарымен белгiленедi. (РҚ АО-ның ескертуі: P971435 ).

8-бап. Жер ү шiн тө ленетiн тө лемдер

1. Меншiктегi, тұ рақ ты жер пайдаланудағ ы немесе бастапқ ы ө теусiз уақ ытша жер пайдаланудағ ы жер учаскелерiне Қ азақ стан Республикасының салық заң дарына сә йкес жер салығ ы салынады.
Мемлекет уақ ытша ө темдi пайдалануғ а (жалғ а) берген жер ү шiн жалдау ақ ысы алынып, ол жергiлiктi бюджетке аударылады.
Жер учаскелерiн пайдаланғ аны ү шiн тө лемдердi бюджетке есептеу мен тө леу тә ртiбi Қ азақ стан Республикасының Салық кодексiне сә йкес белгiленедi.
2. Қ азақ стан Республикасының аумағ ында басқ а мемлекеттерге жер учаскесi берiлген жағ дайда жалдау ақ ысының мө лшерi Қ азақ стан Республикасы бекiткен халық аралық шарттармен белгiленедi.
3. Жер учаскелерiн мемлекеттiк меншiктен жеке меншiкке беру жергiлiктi атқ арушы органның шешiмi бойынша ақ ысы бiрден не мерзiмін ұ зарту арқ ылы тө ленiп жү ргiзiледi, бұ ғ ан:
1) Қ азақ стан Республикасының азаматтарына - кондоминиум объектiлерiндегi тұ рғ ын ү й-жайлардың меншiк иелерiне мiнсiз ү лес ретiнде;
2) Қ азақ стан Республикасының азаматтарына белгiленген нормалар шегiнде ө зiндiк (қ осалқ ы) ү й шаруашылығ ын жү ргiзу, бағ бандық, жеке тұ рғ ын ү й жә не саяжай қ ұ рылыстары ү шiн;
3) Қ азақ стан Республикасының заң актiлерiнде кө зделген ө зге де жағ дайларда жер учаскелерi меншiкке ө теусiз негiзде берiлетiн реттер қ осылмайды.
4. Ө зiндiк (қ осалқ ы) ү й шаруашылығ ын жү ргiзу, бағ бандық, жеке тұ рғ ын ү й жә не саяжай қ ұ рылысы ү шiн тегiн берiлген жер учаскесiнiң нысаналы мақ саты толық ө згертілген жағ дайда жер ү шін нысаналы мақ сатының ө згеруiне арналғ ан Қ азақ стан Республикасының заң дарында кө зделген ақ ы алынады. (РҚ АО-ның ескертуі: P960401, P960576 ).
5. Жер учаскелерi жә не мемлекеттiк заттай гранттар тү рiнде жер пайдалану қ ұ қ ығ ы инвесторғ а осы Заң ғ а жә не Қ азақ стан Республикасының инвестициялар туралы заң дарына сә йкес берiледi. < *>
6. Жер учаскелерi жеке меншiкке ө темдi негiзде берiлген кезде, сондай-ақ мемлекет немесе мемлекеттiк жер пайдаланушылар жалғ а берген кезде олар ү шiн тө ленетiн ақ ының базалық ставкаларын Қ азақ стан Республикасының Yкiметi белгiлейдi. Бұ л ретте жер учаскелерiн пайдаланғ аны ү шiн тө лемдердiң ставкалары жер салығ ы ставкаларының мө лшерiнен тө мен емес болып белгiленедi.
Нақ ты жер учаскесiнiң бағ алау қ ұ нын мемлекет жеке меншiкке беретiн жер ү шiн тө ленетiн ақ ының базалық ставкаларына сә йкес уә кiлеттi орган анық тайды. Елдi мекендердегi жеке меншiкке берiлетiн жер учаскелерiнiң бағ алау қ ұ ны базалық ставкаларғ а тү зету (кө теретiн немесе тө мендететiн) коэффициенттерi қ олданыла отырып анық талады.
Аудандық маң ызы бар қ алаларда, поселкелер мен селолық елдi мекендерде тү зету коэффициенттерi мен аймақ тардың шекаралары аудандық атқ арушы органның ұ сынысы бойынша аудандық ө кiлдi органның, ал облыстық маң ызы бар қ алаларда (Астана жә не Алматы қ алаларында) облыстық (Астана жә не Алматы қ алалық) атқ арушы органның ұ сынысы бойынша облыстық (Астана жә не Алматы қ алалық) ө кiлдi органның шешiмiмен бекiтiледi.
Қ азақ стан Республикасының азаматтарына ө зiндiк (қ осалқ ы) ү й шаруашылығ ын жү ргiзу, бағ бандық жә не саяжай қ ұ рылысы ү шiн тегiн берудiң белгiленген нормасынан тыс жеке меншiкке берiлетiн қ осымша жер учаскелерiнiң бағ алау қ ұ ны бағ аланатын учаскелерге неғ ұ рлым жақ ын орналасқ ан селолық елдi мекендер жерi ү шiн тө ленетiн базалық ақ ы ставкалары негiзге алына отырып анық талады.
Елдi мекендер шегiнен тыс орналасқ ан, азаматтарғ а жә не мемлекеттiк емес заң ды тұ лғ аларғ а қ ұ рылыс жү ргiзу ү шiн берiлген (берiлетiн) немесе ү йлерге (қ ұ рылыстар мен ғ имараттарғ а) ө здерiнiң мақ сатына сә йкес қ ызмет кө рсетуге арналғ ан жердi қ оса алғ анда, ө ндiрiстiк ү йлер (қ ұ рылыстар, ғ имараттар) мен олардың кешендерi салынғ ан жер учаскелерi бойынша бағ алау қ ұ ны облыстық маң ызы бар қ алаларда аталғ ан мақ саттар ү шiн берiлген (берiлетiн) жер ү шiн тө ленетiн базалық ақ ы ставкасының он процентi мө лшерi негiзге алына отырып анық талады.
Ауыл шаруашылығ ы ө ндiрiсiн жү ргiзуге арналғ ан жер пайдалану қ ұ қ ығ ында берiлетiн (берілген) жер учаскелерiн бағ алау қ ұ ны, сондай-ақ осындай жер учаскелерiн жалғ а бергенi ү шiн тө лем мө лшерi базалық ставкаларғ а Қ азақ стан Республикасының Yкiметi белгiлейтiн тү зету коэффициенттерi қ олданыла отырып айқ ындалады.
7. Меншiк иесi жер учаскесiн сатқ ан немесе жалғ а берген кезде, мемлекеттiк емес жер пайдаланушы ө зiне тиесiлi жер пайдалану қ ұ қ ығ ын басқ а тұ лғ аларғ а сатқ ан кезде, сондай-ақ ол жер учаскесiн кейiнгi жер пайдаланушыларғ а жалғ а берген кезде жер учаскелерi ү шiн ақ ы тө леудiң мө лшерi, мерзiмi мен нысаны азаматтық заң дарғ а сә йкес сатып алу-сату немесе мү лiктiк жалдау шарттарымен белгіленедi. (РҚ АО-ның ескертуі: K990409 )
Ескерту. 8-бап ө згерді - Қ азақ стан Республикасының 2001.12.24. N 276 Заң ымен.
ЕСКЕРТУ. 8-бап ө згерді - Қ азақ стан Республикасының 2003.01.08. N 375 Заң ымен.

9-бап. Заң да пайдаланылатын негiзгi ұ ғ ымдар

Осы заң да мынадай ұ ғ ымдар пайдаланылады:
1) базалық ақ ы ставкасы - мемлекет жеке меншiкке немесе пайдалануғ а беретiн жер ү шiн тө ленетiн ақ ы нормативi;
2) уақ ытша жер пайдаланушылар - жер пайдалану қ ұ қ ығ ы белгiлi бiр мерзiммен шектелген тұ лғ алар;
3) кейiнгi жер пайдаланушылар - бастапқ ы жер пайдалану мә ртебесiн сақ тап қ алатын пайдаланушылардан кейiнгi жер пайдалану туралы шарт негiзiнде уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ын алғ ан тұ лғ алар;
4) мемлекеттiк жер пайдаланушылар - мемлекеттiк республикалық жә не коммуналдық заң ды тұ лғ алар;
5) мемлекеттiк заттай гранттар - инвесторғ а осы Заң мен Қ азақ стан Республикасының инвестициялар туралызаң дарында белгiленген тә ртiппен меншiкке немесе пайдалануғ а ө теусiз берiлетiн жер учаскелерi; (РҚ АО-ның ескертуі: Z970075 ).
6) жер учаскесiн немесе жер пайдалану қ ұ қ ығ ын кепiлге салу - мiндеттемелердiң орындалуын қ амтамасыз етудiң кепiл шартына негiзделген не заң актiлерiнiң негiзiндегi ә дiсi, оғ ан сә йкес борышкер кепiлмен қ амтамасыз етiлген мiндеттеменi орындамағ ан жағ дайда кредитордың (кепiл ұ стаушының) кепiлге салынғ ан жер учаскесiнiң немесе жер пайдалану қ ұ қ ығ ының қ ұ нынан, Қ азақ стан Республикасының Азаматтық Кодексiнде белгiленген қ айтарып алуды қ оспағ анда, осы жер учаскесi немесе жер пайдалану қ ұ қ ығ ы тиесiлi тұ лғ аның (кепiл берушiнiң) басқ а кредиторлары алдында қ айтарым алуғ а басым қ ұ қ ығ ы болады;
7) жер ү лесi - жер учаскесiне қ ұ қ ық тар мен мiндеттерге басқ а тұ лғ алармен бiрге қ атысудың осы Заң да жә не ө зге де заң актiлерiнде белгiленген жағ дайлар мен шарттарда бө лiнуi мү мкiн сан жағ ынан анық талғ ан ү лесi; (РҚ АО-ның ескертуі: P971232 )
8) жер қ ұ қ ығ ы қ атынастары - жер ресурстарын басқ аруғ а, жекелеген субъектiлерге жер учаскелерiн бекiтiп беруге, жерге меншiк қ ұ қ ығ ын жә не ө зге де қ ұ қ ық тарды жү зеге асыруғ а байланысты жердi пайдалану мен қ орғ ау жө нiндегi қ ұ қ ық тық қ атынастар;
9) жер ресурстары - қ оғ амның материалдық, мә дени жә не басқ а да қ ажеттерiн қ анағ аттандыру ү шiн шаруашылық жә не ө зге де қ ызмет процесінде пайдаланылатын немесе пайдаланылуы мү мкін жер;
10) жер учаскесi - осы заң да белгiленген тә ртiппен жер қ атынастары субъектiлерiне бекiтiлiп берiлетiн, тұ йық талғ ан шекара iшiнде бө лiнген жер бө лiгi;
11) жер - Қ азақ стан Республикасының егемендiгi белгiленетiн шектегi аумақ тық кең iстiк, табиғ и ресурс, жалпығ а бiрдей ө ндiрiс қ ұ ралы жә не кез келген ең бек процесiнiң аумақ тық негiзi;
12) шетелдiк жер пайдаланушылар - шетелдiктер, азаматтығ ы жоқ адамдар, шетелдiк заң ды тұ лғ алар, шет мемлекеттер, халық аралық бiрлестiктер мен ұ йымдар;
13) кондоминиум - жылжымайтын мү лiкке меншiктiң ерекше (ө зге де қ ұ қ ық тық) нысаны, бұ л ретте жылжымайтын мү лiктiң жекелеген бө лiктерi жеке жә не (немесе) заң ды тұ лғ алардың бө лек (дара) меншiгiнде (ө зге де қ ұ қ ық та) болады, ал ортақ мү лiк, оның iшiнде жер учаскесi де, оларғ а ортақ ү лестiк меншiк қ ұ қ ығ ымен (ө зге де ортақ қ ұ қ ық пен) тиесiлi болады жә не бө лек (дара) меншiктегi (ө зге де ортақ қ ұ қ ығ ы) жылжымайтын мү лiк бө лiктерiне қ ұ қ ық тардан ажыратылмайды;
14) ө зiндiк (қ осалқ ы) ү й шаруашылығ ы - ауылдық жерде жә не қ ала маң ындағ ы аймақ та орналасқ ан жер учаскесiнде ө з қ ажеттерiн қ анағ аттандыруғ а арналғ ан қ ызмет тү рi;
15) ұ лттық жер пайдаланушылар - Қ азақ стан Республикасының азаматтары, қ азақ стандық заң ды тұ лғ алар, соның iшiнде шетел қ атысатын кә сiпорындар;
16) мемлекеттiк емес жер пайдаланушылар - азаматтар жә не (немесе) мемлекеттiк емес заң ды тұ лғ алар;
17) жер қ атынастарының объектiсi - Қ азақ стан Республикасының аумағ ы шегiндегi бү кiл жер, онда не орналасқ андығ ына жә не олардың жекелеген субъектiлерге бекiтілiп берiлуiнiң қ ұ қ ық тық негiздерiне қ арамастан, жекелеген жер учаскелерi, сондай-ақ жер учаскелерi мен жер ү лестерiне қ ұ қ ық тар;
18) меншiк қ ұ қ ығ ының объектiлерi - мемлекеттiк жә не жеке меншiктегi жер;
19) бастапқ ы жер пайдаланушылар - жер пайдалану қ ұ қ ығ ын осы Заң ның 25-бабында кө зделген тә ртiппен тiкелей мемлекеттен не бұ л қ ұ қ ық тан айыру тә ртiбiмен басқ а да бастапқ ы жер пайдаланушылардан алғ ан тұ лғ алар;
20) шартты жер ү лестерiн дараландыру - кейiннен жер учаскесiн нақ ты кү йінде алу жә не мә мілелер жасасу ү шін ортақ пайдаланатын жер қ ұ рамындағ ы шартты жер ү лесiнiң шекарасын жобалап белгiлеу;
21) тұ рақ ты жер пайдаланушылар - жер пайдалану қ ұ қ ығ ы мерзiмсiз сипатта болатын тұ лғ алар;
22) топырақ қ абаты - жердiң қ ұ рғ ақ ү стiң гi қ абаты, тек ө зiне тә н қ ұ рылысы, қ ұ рамы мен қ асиеттерi бар ерекше табиғ и қ ұ рылым. Топырақ қ абатының қ уаты (терең дiгi) оның аймақ тық ерекшелiктерiне, бедерiне жә не топырақ қ ұ райтын жыныстар қ ұ рамына байланысты болады;
23) жер иелену қ ұ қ ығ ы - жердi нақ ты иеленудi жү зеге асырудың заң арқ ылы қ амтамасыз етiлген мү мкiндiгi;
24) жеке меншiктегi жер учаскесiн уақ ытша пайдалану қ ұ қ ығ ы - жер учаскесiнiң меншiк иесi мен уақ ытша пайдаланушы (жалғ а алушы немесе ө теусiз пайдаланушы) арасындағ ы жер учаскесiн уақ ытша пайдалану туралы шарт негiзiнде туындайтын, субъектiнiң жер учаскесiн иелену жә не пайдалану қ ұ қ ығ ы;
25) жер пайдалану қ ұ қ ығ ы - тұ лғ аның мемлекеттiк меншiктегi жер учаскесiн ө теулi жә не (немесе) ө теусiз негiзде мерзiмсiз (жердi тұ рақ ты пайдалану) немесе белгiлi бiр мерзiм iшiнде (жердi уақ ытша пайдалану) иелену жә не пайдалану қ ұ қ ығ ы;
26) жерге билiк ету қ ұ қ ығ ы - жердiң жә не жеке меншiк иесiнiң ө з жер учаскесiне қ атысты заң актiлерiнде тыйым салынбағ ан мә мiлелер жасауының заң дық тағ дырын мемлекет анық тауының заң арқ ылы қ амтамасыз етiлген мү мкiндiгi;
27) жер учаскесiне жеке меншiк қ ұ қ ығ ы - азаматтардың жә не мемлекеттiк емес заң ды тұ лғ алардың ө здерiне тиесiлi жер учаскесiн осы Заң да белгiленген негiздерде, жағ дайлар мен шектерде иелену, пайдалану жә не оларғ а билiк ету қ ұ қ ығ ы;
28) сервитут - бө тен жер учаскесiн шектеулi мақ сатты пайдалану, оның iшiнде жаяу ө ту, кө лiкпен ө ту, қ ажеттi коммуникацияларды тарту мен пайдалану жә не басқ а да мұ қ таждар ү шiн пайдалану қ ұ қ ығ ы;
29) арнайы жер қ оры - ауыл шаруашылық мақ сатындағ ы алқ аптардың, сондай-ақ мақ саты бойынша пайдаланылмай жатқ ан не заң дарды бұ за отырып пайдаланылып жү рген жер учаскелерiнiң жә не шартты жер ү лестерiнiң иелерi мен жер пайдаланушылар бас тартқ ан жердiң есебiнен қ ұ рылатын резервтегi жер;
30) орташа аудандық жер ү лесi - ауыл шаруашылық ө нiмдерiн ө ндiрушiлердiң мамандануын ескергенде аудан бойынша шартты жер ү лесiнiң орташа мө лшерi;
31) жер қ ұ қ ығ ы қ атынастарының субъектiсi - жер қ ұ қ ығ ы қ атынасына қ атысушы болып табылатын жә не соғ ан орай осы қ ұ қ ық қ атынасында қ ұ қ ығ ы бар жә не мiндет атқ аратын субъект;
32) шартты жер ү лесi - таратылғ ан немесе қ айта ұ йымдастырылғ ан ұ жымшар мү шелерiнiң, мемлекеттiк емес болып қ айта қ ұ рылғ ан мемлекеттiк ауыл шаруашылық ұ йымдары қ ызметкерлерiнiң, сондай-ақ осы заң да аталғ ан ө зге де тұ лғ алардың сандық тұ рғ ыдан анық талғ ан ү лесi, оғ ан сә йкес бұ дан бұ рын аталғ ан ұ йымдардың жер пайдалану қ ұ рамына енген жер учаскелерiне қ ұ қ ық тар беру жү зеге асырылады немесе осы заң да кө зделген ө зге де қ ұ қ ық тар iске асырылады.
ЕСКЕРТУ. 9-бап ө згерді - Қ азақ стан Республикасының 2003.01.08. N 375 Заң ымен.

2-тарау. МЕМЛЕКЕТТIК ОРГАНДАРДЫҢ ЖЕР Қ АТЫНАСТАРЫ САЛАСЫНДАҒ Ы Қ Ұ ЗЫРЕТI

10-бап. Қ азақ стан Республикасы Ү кiметiнiң қ ұ зыретi

Жер қ атынастарын реттеу саласында Қ азақ стан Республикасы Ү кiметiнiң қ арауына мыналар жатады:
1) Республиканың жер қ орын пайдалану мен қ орғ ау саласындағ ы негiзгi бағ ыттарды ә зiрлеу;
2) қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жө нiндегi басқ а да iс-шаралармен кешендi тү рде жердi ұ тымды пайдалану, топырақ қ ұ нарлылығ ын сақ тау мен арттыру, жер ресурстарын қ орғ ау жө нiндегi мемлекеттiк бағ дарламаларды ә зiрлеу;
3) республикалық маң ызы бар ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тарды жасау мен кең ейтуге, халық аралық мiндеттемелердi орындауғ а жә не жердi қ орғ аныс қ ажеттерi ү шiн пайдалануғ а байланысты жағ дайларда барлық санаттағ ы жерден жер учаскелерiн беру жә не қ айтарып алу;
4) жер учаскесiне меншiк қ ұ қ ығ ы мен жердi пайдалану қ ұ қ ығ ын ресiмдеу тә ртiбiн анық тау;
5) жер учаскесiне меншiк қ ұ қ ығ ына жә не жердi пайдалану қ ұ қ ығ ына берiлетiн қ ұ жаттардың нысандарын бекiту;
6) облыстық ө кiлдi жә не атқ арушы органдармен олардың аудандар мен облыстық маң ызы бар қ алалардың шекараларын ө згерту мә селелерi жө нiндегi ұ сыныстарын келiсу, сондай-ақ облыстық маң ызы бар қ алалар тө ң iрегiнде қ ала маң ы аймақ тарын белгiлеу мен ө згерту;
7) жердi ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тарғ а жатқ ызу жә не жердi осы аумақ тардың резервiне қ алдыру тә ртiбiн, республикалық жә не халық аралық маң ызы бар ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тардың тiзбесiн бекiту;
8) жерге орналастыруды жү ргiзу, мемлекеттiк жер кадастры мен жер мониторингiн жү ргiзу тә ртiбiн бекiту;
9) жердi пайдалану мен қ орғ ауғ а мемлекеттiк бақ ылау жасауды жү зеге асыру тә ртiбiн белгiлеу;
10) облыстар арасындағ ы жер қ атынастарын реттеу;
11) осы Заң мен жә не ө зге де заң актiлерiмен ө з қ ұ зыретiне жатқ ызылғ ан ө зге де мә селелер.

11-бап. Жер ресурстарын басқ ару жө нiндегi орталық
уә кiлеттi органның жә не оның жергiлiктi
жерлердегi органдарының қ ұ зыретi

1. Орталық уә кiлеттi орган мен оның жергiлiктi жерлердегi органдарының қ арауына мыналар жатады:
1) жер ресурстарын басқ ару мен жер қ атынастарын реттеу саласында бiрың ғ ай мемлекеттiк саясат жү ргiзу;
2) жердi пайдалану мен қ орғ ауғ а мемлекеттiк бақ ылау жасауды жү зеге асыру;
3) мемлекеттiк жер кадастры мен жер мониторингiн жү ргiзудi ұ йымдастыру;
4) жерге орналастыруды жү ргiзудi ұ йымдастыру;
5) жер қ атынастары саласында мемлекет мү дделерiн қ орғ ау;
6) жердi аймақ тарғ а бө лу негiзiнде оның пайдаланылуын жоспарлау мен оғ ан болжам жасауды ұ йымдастыру, жер учаскелерiнiң шекараларын белгiлеу жә не тиiстi қ ұ жаттарды ресiмдеу;
7) жерге орналастыру жұ мыстарын жү ргiзуге лицензия беру;
8) мемлекет жеке меншiкке сататын немесе пайдалануғ а беретiн нақ ты жер учаскелерiнiң бағ алау қ ұ нын анық тау;
9) жердi аймақ тарғ а бө лу жө нiндегi жұ мысты ұ йымдастыру;
10) жер учаскелерiнiң бө лiнетiндiгi мен бө лiнбейтiндiгiн анық тау;
11) пайдаланылмай жатқ ан жердi жә не заң дарды бұ за отырып пайдаланылып жү рген жердi анық тау;
12) жер заң дарын бұ зушылық ты жою жө нiнде шаралар қ олдану;
13) жердi пайдалану мен қ орғ ау мә селелерiне қ атысты республикалық, облыстық, аудандық бағ дарламаларғ а, схемалар мен жобаларғ а сараптама жү ргiзу;
14) егер қ ұ рылыс, пайдалы қ азбалар кенiштерiн дайындау, объектiлердi пайдалану, геологиялық -барлау жә не басқ а жұ мыстар жер заң дарын, жердi пайдаланудың белгiленген режимiн бұ за отырып жү зеге асырылса, сондай-ақ бұ л жұ мыстар сараптамадан ө тпеген немесе терiс қ орытынды алғ ан жобалар бойынша жү ргiзiлсе, оларды тоқ тата тұ ру;
15) анық талғ ан жер заң дарын бұ зушылық ты жою жө нiнде орындау ү шiн мiндеттi нұ сқ амалар беру;
16) жер заң дары саласындағ ы ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық тар туралы iстердi қ арау.
2. Уә кiлеттi орган мен оның жергiлiктi жерлердегi органдары ө з қ ызметiн Қ азақ стан Республикасының Yкiметi бекiтетiн ережеге сә йкес жү зеге асырады.

12-бап. Жергiлiктi ө кiлдi органдар мен жергiлiктi
ө зiн-ө зi басқ ару органдарының қ ұ зыретi

1. Тиiстi аумақ тарда жер қ атынастарын реттеу саласында жергiлiктi ө кiлдi органдардың қ арауына мыналар жатады:
1) жердi ұ тымды пайдалану, топырақ қ ұ нарлылығ ын арттыру, басқ а да табиғ ат қ орғ ау iс-шараларымен кешендi тү рде жер ресурстарын қ орғ ау жө нiндегi бағ дарламаларды бекiту;
2) ауыл шаруашылық алқ аптарын қ оса алғ анда ауылдық (селолық) атқ арушы органдардың қ арамағ ына берiлген елдi мекендер аумағ ында жер-шаруашылық жағ ынан жайғ астыру жоспарларын бекiту;
3) жергiлiктi бюджеттер қ ұ рамында жер ресурстарын қ орғ ау жә не топырақ қ ұ нарлылығ ын арттыру жө нiндегi шығ ыстарды бекiту;
4) жергiлiктi атқ арушы органдар мен ұ йымдар басшыларының жер ресурстарының пайдаланылуы мен қ орғ алуының жай-кү йі туралы есептерiн тың дау;
5) заң актiлерiнде белгiленген қ ұ зыретi шегiнде ә кiмшiлiк-аумақ тық қ ұ рылымдар арасындағ ы шекараларды белгiлеу туралы шешiмдер қ абылдау;
6) осы Заң мен жә не ө зге де заң актiлерiмен ө з қ ұ зыретiне жатқ ызылғ ан ө зге де мә селелер.
2. Жергiлiктi ө зiн-ө зi басқ ару органдары жер қ атынастарын реттеу саласында Қ азақ стан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген ө кiлеттiк шегiнде халық тың жергiлiктi маң ызы бар мә селелердi шешуге қ атысуын қ амтамасыз етедi.

13-бап. Облыстық атқ арушы органның қ ұ зыретi

Жер қ атынастарын реттеу саласында облыстық атқ арушы органның қ арауына мыналар жатады:
1) облыстық ө кiлдi органның бекiтуiне енгiзу ү шiн жердi ұ тымды пайдалану, топырақ қ ұ нарлылығ ын арттыру, басқ а да табиғ ат қ орғ ау шараларымен кешендi тү рде жер ресурстарын қ орғ ау жө нiндегi облыстық бағ дарламаларды ә зiрлеу жә не оларды орындау;
2) ауданаралық маң ызы бар уақ ытша пайдаланылатын мал айдау жолдарына жер учаскелерiн беру;
3) осы Заң ның 54-бабының 2-тармағ ына сә йкес iздестiру жұ мыстарын жү ргiзу ү шiн жер учаскелерiн пайдалануғ а рұ қ сат беру;
4) мемлекеттiк ғ ылыми-зерттеу, оқ у жә не басқ а да ауыл шаруашылық ғ ылыми ұ йымдары мен олардың тә жiрибе шаруашылық тарына, сондай-ақ мемлекеттiк тұ қ ым ө сiру шаруашылық тары мен асыл тұ қ ымды мал зауыттарына жер учаскелерiн беру;
5) ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тардың барлық тү рлерiн қ ұ ру ү шiн жердi резервте сақ тау;
6) осы Заң ның 10-бабының 3) тармақ шасында кө зделген жағ дайларды қ оспағ анда, жергiлiктi маң ызы бар ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тарды қ ұ ру мен кең ейтуге байланысты жағ дайларда жердiң барлық санаттарынан жер учаскелерiн беру жә не қ айтарып алу;
7) осы Заң да жә не басқ а да заң актiлерiнде белгiленген қ ұ зыретiне сә йкес аудандар арасындағ ы жер қ атынастарын реттеу;
8) орман қ оры жерiн қ оспағ анда, осы Заң ның 72-бабында кө зделген жағ дайларда жер учаскелерiн беру жә не қ айтарып алу;
9) аудандық, қ алалық (облыстық маң ызы бар) атқ арушы органдардың қ ызметiн жер ресурстарын пайдалану мен қ орғ ау жағ ынан ү йлестiрiп отыру, оғ ан басшылық ету жә не бақ ылау жасау;
10) осы Заң мен жә не ө зге де заң актiлерiмен ө з қ ұ зыретiне жатқ ызылғ ан ө зге де мә селелер.

14-бап. Аудандық (қ алалардағ ы аудандардан басқ а),
қ алалық, поселкелiк, ауылдық жә не селолық
атқ арушы органдардың қ ұ зыретi

Тиiстi аумақ тарда жер қ атынастарын реттеу саласында аудандық (қ алалардағ ы аудандардан басқ а), қ алалық, поселкелiк, ауылдық жә не селолық атқ арушы органдардың (ә кiмдердiң) қ арауына мыналар жатады:
1) жер учаскелерiн жеке меншiкке жә не жер пайдалануғ а беру;
2) жердi мемлекеттiк қ ажеттер ү шiн қ айтарып алу (сатып алу);
3) жердi ұ тымды пайдалану, топырақ қ ұ нарлылығ ын арттыру, басқ а да табиғ ат қ орғ ау шараларымен кешендi тү рде жер ресурстарын қ орғ ау жө нiндегi аудандық жә не қ алалық бағ дарламаларды ә зiрлеу жә не тиiстi ө кiлдi органның бекiтуiне енгiзу жә не оларды орындау;
4) тиiстi ө кiлдi органның бекiтуiне енгiзу ү шiн ауылдық (селолық) атқ арушы органдардың қ арауына берiлген ауыл шаруашылық алқ аптарын қ оса, елдi мекендер аумағ ында жер-шаруашылық жайғ астыру жоспарларын ә зiрлеу жә не орындау;
5) осы Заң ның 54-бабының 2-тармағ ына сә йкес iздестiру жұ мыстары ү шiн жер учаскелерiне орналасуғ а рұ қ сат беру;
6) ауданның арнаулы жер қ орын қ ұ ру;
7) жердi пайдалану мен қ орғ ауғ а бақ ылау жасауды жү зеге асыру;
8) осы Заң ның 30-бабының 5-тармағ ына сә йкес мемлекеттiк жер пайдаланушылардың жер учаскелерiн ұ зақ мерзiмдi жалғ а беруiне рұ қ сат беру;
9) осы Заң мен жә не ө зге де заң актілерiмен ө з қ ұ зыретiне жатқ ызылғ ан ө зге де мә селелер.

2-бө лiм. ЖЕРГЕ МЕНШIК Қ Ұ Қ ЫҒ Ы, ЖЕР ПАЙДАЛАНУ Қ Ұ Қ ЫҒ Ы ЖӘ НЕ ЖЕРГЕ Ө ЗГЕ ДЕ Қ Ұ Қ ЫҚ ТАР

3-тарау. ЖЕРГЕ МЕНШIК Қ Ұ Қ ЫҒ Ы

15-бап. Жерге меншiк қ ұ қ ығ ының тү рлерi

1. Қ азақ стан Республикасында жерге мемлекеттiк жә не жеке меншiк танылады жә не тең дә режеде қ орғ алады.
2. Меншiк қ ұ қ ығ ының субъектiлерi:
Республика аумағ ында жерге мемлекеттiк меншiк қ ұ қ ығ ының субъектiсi - Қ азақ стан Республикасы;
осы Заң мен белгiленген негiздерде, жағ дайлар мен шектерде жер учаскелерiне жеке меншiк қ ұ қ ығ ының субъектiсi - азаматтар жә не мемлекеттiк емес заң ды тұ лғ алар.

16-бап. Меншiк қ ұ қ ығ ының мазмұ ны

1. Меншiк иесiнiң ө зiне тиесiлi жер учаскесiн иеленуге, пайдалануғ а жә не оғ ан билiк етуге қ ұ қ ығ ы бар.
2. Жердiң меншiк иесi ретiндегi мемлекеттiң қ ұ қ ық тарын осы заң да жә не ө зге де заң актiлерiнде белгiленген ө з қ ұ зыретiне сә йкес мемлекеттiк басқ ару органдары жү зеге асырады.
3. Жер учаскесiнiң меншiк иесi осы заң да жә не ө зге де заң актiлерiнде кө зделген негiздерде, жағ дайлар мен шектерде меншік иесі қ ұ қ ығ ын жү зеге асыра алады.

17-бап. Мемлекеттiк меншiк қ ұ қ ығ ын iске асыру

1. Мемлекеттiк меншiктегi жерден жер учаскелерi:
1) жеке меншiкке сатылуы немесе ө теусiз берiлуi;
2) ө темдi немесе ө темсiз негiзде тұ рақ ты немесе уақ ытша жер пайдалануғ а берiлуi;
3) осы заң да, ө зге де заң актiлерiнде немесе халық аралық шарттарда кө зделген жағ дайларда ө зге де қ ұ қ ық тық нысандарда iске асырылуы мү мкін.

18-бап. Жеке меншiк қ ұ қ ығ ының объектiлерi

1. Ө зiндiк (қ осалқ ы) ү й шаруашылығ ын жү ргiзу, бағ бандық жә не саяжай қ ұ рылысы ү шiн берiлген (берiлетiн) жер учаскелерi Қ азақ стан Республикасы азаматтарының жеке меншiгiнде болуы мү мкiн.
Ө зiндiк (қ осалқ ы) ү й шаруашылығ ын жү ргiзу, бағ бандық жә не саяжай қ ұ рылысы ү шiн берiлген жер учаскесiнiң меншiк иесi болып табылатын азамат Қ азақ стан Республикасының азаматтығ ынан шық қ ан жағ дайда меншiк қ ұ қ ығ ы иелiктен алынуғ а немесе осы Заң ның 49-бабының нормаларына сә йкес қ айта ресiмделуге тиiс.
2. Ү йлердi (қ ұ рылыстарды, ғ имараттарды) олардың мақ сатына сә йкес кү тiп ұ стауғ а арналғ ан жердi қ оса алғ анда ө ндiрiстiк жә не ө ндiрiстiк емес, оның iшiнде тұ рғ ын ү йлер (қ ұ рылыстар, ғ имараттар) мен олардың кешендерiн салуғ а берiлген (берiлетiн) немесе олар салынғ ан жер учаскелерi азаматтардың жә не мемлекеттiк емес заң ды тұ лғ алардың жеке меншiгiнде болуы мү мкiн.
3. Мыналар:
1) осы баптың 1-тармағ ында аталғ ан жағ дайларды қ оспағ анда, ауыл шаруашылық мақ сатындағ ы;
2) қ орғ аныс қ ажеттерi ү шiн пайдаланылатын;
3) ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тардың, сауық тыру мақ сатындағ ы, рекреациялық жә не тарихи-мә дени мақ саттағ ы;
4) орман жә не су қ орларының;
5) елдi мекендер жерiндегi жалпы пайдаланылатын;
6) босалқ ы жер учаскелерi жеке меншiкте бола алмайды.
4. Осы баптың 1-тармағ ында кө зделген мақ саттарғ а берiлген (берiлетiн) жер учаскелерi шетелдiктер мен азаматтығ ы жоқ адамдардың жеке меншiгiнде бола алмайды.

19-бап. Жеке меншiк қ ұ қ ығ ын іске асыру

1. Егер осы Заң да жә не ө зге де заң актiлерiнде ө згеше кө зделмесе, жер учаскесiнiң меншiк иесi жер учаскесiн мемлекеттiк органдардың қ андай да болсын рұ қ сатын алмай-ақ, ө з қ алауы бойынша иелену, пайдалану жә не оғ ан билiк ету қ ұ қ ығ ын жү зеге асырады.
2. Меншiк иесi ө зiнiң жер учаскесiне қ атысты заң актiлерiнде тыйым салынбағ ан кез келген мә мiлелердi жасасуғ а қ ұ қ ылы.
Жер учаскесiне меншiк қ ұ қ ығ ы басқ а адамғ а мә мiле жасалғ ан кезде болғ ан барлық ауыртпалық тарымен қ оса берiледi.
3. Жер учаскесiнiң меншiк иесi жер учаскесiн уақ ытша пайдалану туралы шарттың негiзiнде жер учаскесiн уақ ытша пайдалануғ а беруге қ ұ қ ылы. Жер учаскесiн уақ ытша пайдалану туралы шарт жалдау шарты (жалғ а алушымен) немесе ө теусiз пайдалану туралы шарт (ө теусiз пайдаланушымен) нысанында жасалады.

4-тарау. ЖЕР ПАЙДАЛАНУ Қ Ұ Қ ЫҒ Ы

20-бап. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ының режимi

Жер пайдалану қ ұ қ ығ ы заттық қ ұ қ ық болып табылады.
Жер пайдалану қ ұ қ ығ ына, осы Заң ғ а немесе заттық қ ұ қ ық тың табиғ атына қ айшы келмейтiндiктен, меншiк қ ұ қ ығ ы туралы нормалар қ олданылады.

21-бап. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ының тү рлерi

1. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ы тұ рақ ты немесе уақ ытша, иелiктен алынатын немесе алынбайтын, ақ ы тө леп немесе ө теусiз алынатын болуы мү мкiн.
2. Осы заң да жә не басқ а да заң актiлерiнде белгiленген негiздерден басқ а реттерде ешкiмдi де жер пайдалану қ ұ қ ығ ынан айыруғ а болмайды.

22-бап. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ының субъектiлерi

Жер пайдаланушылар:
1) мемлекеттiк жә не мемлекеттiк емес;
2) ұ лттық жә не шетелдiк;
3) жеке жә не заң ды тұ лғ алар;
4) тұ рақ ты жә не уақ ытша;
5) бастапқ ы жә не кейiнгi болып бө лінедi.

23-бап. Оралмандарғ а жер учаскелерiн беру

1. Оралмандарғ а ө зiндiк (қ осалқ ы) ү й шаруашылығ ын жү ргiзу, бағ бандық жә не саяжай қ ұ рылысы ү шiн жер учаскелерiн беру селолық елдi мекендердiң жерiнен, ауыл шаруашылық мақ сатындағ ы жерден, кө шiп келушiлердiң жер қ орының, арнайы жер қ орының жерiнен жә не босалқ ы жерден ө теусiз уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ымен жү зеге асырылады.
Берiлген жер учаскелерi Қ азақ стан Республикасының азаматтығ ын алғ аннан кейiн осы заң да белгiленген тә ртiп пен жағ дайларда олардың жеке меншiгiне ө тедi.
2. Оралмандарғ а жердi уақ ытша пайдалану қ ұ қ ығ ымен тауарлы ауыл шаруашылық ө ндiрiсiн жү ргiзу ү шiн жер учаскелерiн беру ауыл шаруашылық мақ сатындағ ы жерден, арнайы жер қ орының, кө шiп келушiлердiң жер қ орының жерiнен жә не босалқ ы жерден жү зеге асырылады.

24-бап. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ының пайда болуы

1. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ы:
1) жер пайдалану қ ұ қ ығ ын беру;
2) жер пайдалану қ ұ қ ығ ын тапсыру;
3) жер пайдалану қ ұ қ ығ ының ә мбебап қ ұ қ ық тық мирасқ орлық тә ртiбiмен (мұ рағ а қ алдыру, заң ды тұ лғ аны қ айта ұ йымдастыру) ауысуы арқ ылы пайда болады.
2. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын беру, басқ а бiреуге тапсыру жә не оның ауысуы жер учаскесiнiң нысаналы мақ сатын ескере отырып жү зеге асырылуғ а тиiс.
3. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ы:
1) мемлекеттiк органдар актiлерiнiң;
2) азаматтық -қ ұ қ ық тық мә мiлелердiң негiзiнде;
3) заң дарда кө зделген ө зге де негiздерде пайда болады.

25-бап. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын беру

1. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын беру тұ лғ ағ а жер пайдалану қ ұ қ ығ ын тiкелей мемлекет беретiнiн бiлдiредi.
2. Мемлекеттiк заң ды тұ лғ аларғ а жер пайдалану қ ұ қ ығ ын беру мемлекеттiк органның жер учаскесiн тұ рақ ты немесе уақ ытша пайдалануғ а беру туралы актісінің негiзiнде жү ргiзiледi.
3. Уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ын мемлекеттiк емес жер пайдаланушыларғ а беру жер учаскесiн жалғ а беру шартының немесе ө теусiз уақ ытша жер пайдалану шартының негiзiнде жү ргiзiледi.
4. Егер жер учаскесi лицензияны (патенттi) немесе жер қ ойнауын пайдалануғ а Келiсiм-шарт жасасуды керек ететiн қ ызметтi жү зеге асыруғ а немесе iс-қ имыл жасауғ а арналса, осы учаскеге жер пайдалану қ ұ қ ығ ын беру тиiстi лицензия (патент) алынғ аннан кейiн немесе жер қ ойнауын пайдалануғ а Келiсiм-шарт жасалғ аннан кейiн жү ргiзiледi.

26-бап. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын тапсыру

1. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын тапсыру тұ лғ ағ а жер пайдалану қ ұ қ ығ ын басқ а бiр жер пайдаланушы беретiнiн бiлдiредi.
Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын тапсыру азаматтық -қ ұ қ ық тық мә мiлелер негiзiнде, сондай-ақ заң дарда кө зделген ө зге де негiздер бойынша жү ргiзiледi.
Жер пайдалану қ ұ қ ығ ынан айыру азаматтық -қ ұ қ ық тық мә мілелер (сатып алу-сату, сыйғ а тарту, айырбастау жә не басқ алар) негiзiнде жү ргiзiледi.
Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын белгiлi бiр мерзiмге басқ а тұ лғ ағ а тапсыру, жалдау немесе жердi ө теусiз уақ ытша пайдалану шартының негiзiнде жү ргiзiледi.
2. Жер пайдаланушылардың, жерді иелiктен алуды қ оса алғ анда:
1) жалпы пайдаланылатын;
2) қ орғ аныс мұ қ таждарына берiлген;
3) ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар, сауық тыру, рекреациялық жә не тарихи-мә дени мақ саттағ ы;
4) қ ызметтiк жер телiмi жерiнде жер пайдалану қ ұ қ ығ ына қ атысты мә мiлелер жасауына жол берiлмейдi.
3. Жер пайдаланушының ө зiне тиесiлi учаскенi басқ а тұ лғ ағ а (кейiнгi жер пайдаланушығ а) уақ ытша пайдалануғ а тапсыруы, сондай-ақ уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ын иелiктен алу осы Заң ның 25-бабының 4-тармағ ында жә не 28-бабында кө зделген тә ртiппен жү ргiзiледi.

27-бап. Жердi тұ рақ ты пайдалану қ ұ қ ығ ы

1. Тұ рақ ты жер пайдалану қ ұ қ ығ ымен жер учаскелерi мынадай мемлекеттiк жер пайдаланушыларғ а:
1) кондоминиум объектiлерiндегi ү йлердi (қ ұ рылыстарды, ғ имараттарды), ү й-жайларды шаруашылық жү ргiзу қ ұ қ ығ ымен немесе оралымды басқ ару қ ұ қ ығ ымен иеленетiн заң ды тұ лғ аларғ а;
2) ауыл шаруашылық жә не орман шаруашылығ ы ө ндiрiсiн жү зеге асыратын заң ды тұ лғ аларғ а;
3) ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар жерiнде жер пайдалануды жү зеге асыратын заң ды тұ лғ аларғ а;
4) заң актiлерiнде кө зделген ө зге де жағ дайларда берiледi.
2. Тұ рақ ты жер пайдалану қ ұ қ ығ ы шетелдiк жер пайдаланушыларғ а тиесiлi бола алмайды.

28-бап. Уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ы

1. Уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ы қ ысқ а мерзiмдi (5 жылғ а дейiн) жә не ұ зақ мерзiмдi (5 жылдан 49 жылғ а дейiн) болуы мү мкiн.
Уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ын беру мерзiмдерi нысаналы мақ сатын ескере отырып белгiленедi.
2. Егер заң актiлерiнде немесе шартта ө згеше белгiленбесе, ө з мiндеттерiн тиiстi тү рде орындағ ан уақ ытша жер пайдаланушының шарт мерзiмi бiткен соң басқ а жағ дайлары тең болғ ан кезде жаң а мерзiмге шарт жасасуғ а басқ а тұ лғ алар алдында басым қ ұ қ ығ ы болады. Уақ ытша жер пайдаланушы жалғ а берушіге осындай шарт жасасу ниетi бар екенiн - шартта кө рсетiлген мерзiмде, егер шартта мұ ндай мерзiм кө рсетiлмесе, шарттың қ олданылу мерзiмi аяқ талардан ү ш ай бұ рын жазбаша тү рде хабардар етуге мiндеттi.
3. Бастапқ ы ұ зақ мерзiмдi ақ ылы жер пайдалану қ ұ қ ығ ы бар мемлекеттiк емес жер пайдаланушылар, егер осы Заң да ө згеше белгіленбесе, ө здерiне тиесiлi жер учаскелерiн (немесе олардың бiр бө лiгiн) жалғ а (кiшi жалғ а) немесе ө теусiз уақ ытша жер пайдалануғ а беруге, сондай-ақ ө здерiне тиесiлi уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ын иелiгiнен шығ аруғ а қ ұ қ ылы.
Мемлекеттiк жер пайдаланушылар аталғ ан қ ұ қ ық тарды осы Заң ның 30-бабында белгiленген тә ртiппен iске асырады.
4. Бастапқ ы уақ ытша жер пайдаланушы жер учаскесiн кейiнгi жер пайдалану туралы шарт бойынша басқ ағ а берген жағ дайда, соң ғ ысының мерзiмi бастапқ ы жер пайдалану мерзiмiнен аспауы керек жә не жер учаскесiнiң нысаналы пайдаланылу мақ сатын бұ зуғ а ә кеп соқ тырмауғ а тиiс.
5. Кейiнгi жер пайдаланушылар ө здерiне тиесiлi қ ұ қ ық қ а осы Заң ның 29-бабында белгiленген тә ртiппен билiк етедi.

29-бап. Кейiнгi жер пайдалану қ ұ қ ығ ы

1. Кейiнгi жер пайдалану бастапқ ы жер пайдаланушы ө зiнiң жер пайдалану қ ұ қ ығ ын иелiгiнен шығ армай, ө зiне тиесiлi учаскенi (немесе оның бiр бө лiгiн) уә кiлеттi органғ а хабарлай отырып, басқ а тұ лғ ағ а уақ ытша пайдалануғ а беретiн жағ дайларда кейiнгi жер пайдалану туралы шарттың негiзiнде пайда болады.
Кейiнгi жер пайдаланушы ө з қ ұ қ ық тарын басқ а жер пайдаланушыларғ а беру қ ұ қ ығ ы болмайтын ә рдайым уақ ытша жер пайдаланушы болып табылады.
2. Жер учаскесiн кейiнгi жер пайдалануғ а берген кезде бастапқ ы жә не кейiнгi жер пайдаланушылар мемлекет алдындағ ы жер пайдаланушының мiндеттерiн толық кө лемiнде атқ ара бередi.
3. Кейiнгi жер пайдалану туралы шарт жалдау шарты немесе ө теусiз уақ ытша жер пайдалану туралы шарт нысанында жасалады.
4. Кейiнгi жер пайдаланушы жер учаскесiнде шаруашылық жү ргiзудi жү зеге асырады, сондай-ақ кейiнгi жер пайдалану туралы шартта белгiленген талаптарды сақ тай отырып, жер пайдаланушының басқ а да қ ұ қ ық тары мен мiндеттерiн (осы Заң ның 47 жә не 48-баптары) iске асырады.
5. Шетелдiктердiң, азаматтығ ы жоқ адамдардың жә не шетелдiк заң ды тұ лғ алардың, шетел қ атысатын кә сiпорындардың жер учаскесiн жалғ а алуына болады, бiрақ олардың ауыл шаруашылық мақ сатындағ ы жер учаскелерiн кейiнгi жер пайдалануғ а беруге қ ұ қ ығ ы жоқ.

30-бап. Мемлекеттiк жер пайдаланушылардың
қ ұ қ ық тық жағ дайының ерекшелiктерi

1. Мемлекеттiк жер пайдаланушылар жер учаскесiнде шаруашылық жү ргiзудi жү зеге асырады, сондай-ақ осы учаскенің нысаналы мақ саты мен жер пайдаланушы қ ызметiнiң жарғ ылық мақ саттарын ескере отырып, жер пайдаланушының басқ а да қ ұ қ ық тарын iске асырады.
2. Мемлекеттiк жер пайдаланушының ө зiне тиесiлi жер пайдалану қ ұ қ ығ ын иелiгiнен шығ аруғ а, сондай-ақ кепiлге салуғ а қ ұ қ ығ ы жоқ, бұ ғ ан жер учаскесiнде орналасқ ан жылжымайтын мү лiктi белгiленген тә ртiппен иелiктен шығ аруғ а не оны кепiлге салуғ а байланысты жағ дайлар қ осылмайды.
3. Мемлекеттiк жер пайдаланушыларғ а тиесiлi ү йлерден (қ ұ рылыстардан, ғ имараттардан) кредиторлардың талап етуi бойынша ө ндiрiп алуғ а байланысты жер пайдалану қ ұ қ ығ ынан ө ндiрiлiп алынатын жағ дайларды қ оспағ анда (осы Заң ның 61-бабының 3-тармағ ы), мемлекеттiк жер пайдаланушыларғ а тиесiлi жер пайдалану қ ұ қ ығ ы кредиторлардың талап етуi бойынша ө ндiрiп алу нысанасы бола алмайды.
4. Мемлекеттiк жер пайдаланушы ө зiне тиесiлi ү йлердi (қ ұ рылыстарды, ғ имараттарды) белгiленген тә ртiппен жалғ а берген жағ дайда, осы Заң ның 36-бабының 3-тармағ ында белгiленген ережелер бойынша, оларғ а қ оса аталғ ан мү лiк орналасқ ан жә не белгiленген нормаларғ а сә йкес оның пайдаланылуына қ ажеттi жер учаскесi де жалғ а берiледi.
Ү йдiң (қ ұ рылыстың, ғ имараттың) ө зiн тиiсiнше жалғ а бермейiнше, ү йлер (қ ұ рылыстар, ғ имараттар) орналасқ ан жер учаскесiн басқ а тұ лғ ағ а жалғ а беруге болмайды.
5. Егер Қ азақ стан Республикасының заң актілерiнде ө згеше кө зделмесе, мемлекеттiк жер пайдаланушы ө зiне тиесiлi жер учаскесiн уә кілетті орган арқ ылы мемлекеттің келісiмiмен ғ ана ұ зақ мерзімді жалғ а бере алады.
6. Жер учаскесi қ ызметтiк телiм тә ртiбiмен берiлетiн жағ дайларды қ оспағ анда, мемлекеттiк жер пайдаланушының ө зiне тиесiлi жер учаскесiн ө теусiз уақ ытша жер пайдалануғ а беруiне болмайды.

31-бап. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ының ә мбебап қ ұ қ ық тық
мирасқ орлық тә ртiбiмен ауысуы

1. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ының ә мбебап қ ұ қ ық тық мирасқ орлық тә ртiбiмен ауысуы заң бойынша мұ рағ а алғ ан жағ дайда немесе заң ды тұ лғ а қ айта ұ йымдастырылғ ан жағ дайда қ ұ қ ық тық мирасқ орда жер пайдалану қ ұ қ ығ ының пайда болуын бiлдiредi.
2. Жер учаскесiне ұ зақ мерзiмдi уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ы бар азамат қ айтыс болғ ан жағ дайда жер пайдалану қ ұ қ ығ ы азаматтық заң дарда кө зделген тә ртiппен мұ рағ а қ алдырылады. Егер уақ ытша жер пайдалану шартында ө згеше кө зделмесе, қ ысқ а мерзiмдi уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ы да осындай тә ртiппен мұ рағ а қ алдырылады.
3. Заң ды тұ лғ а қ айта ұ йымдастырылғ ан жағ дайда оғ ан тиесiлi жер пайдалану қ ұ қ ығ ы азаматтық заң дардың нормаларына сә йкес қ ұ қ ық тық мирасқ орына ауысады.

32-бап. Қ ызметтiк жер телiмi

1. Қ ызметтiк жер телiмi ұ зақ мерзiмдi уақ ытша жер пайдаланудың ерекше бiр тү рi болып табылады.
2. Қ ызметтiк жер телiмiне қ ұ қ ығ ы бар қ ызметкерлер санаттарының тiзбесiн Қ азақ стан Республикасының Ү кiметi белгілейдi.
3. Қ ызметтiк жер телiмi ү леске қ ұ қ ығ ы бар адамдар жұ мыс iстейтiн мемлекеттiк заң ды тұ лғ алардың жер пайдалануындағ ы жерден бө лiнедi.
4. Қ ызметтiк жер телiмi қ ызметтiк тұ рғ ын ү йге кү тiм жасау, ауыл шаруашылық дақ ылдарын ө сiру, шө п шабу жә не мал жаю ү шiн берiледi.
5. Қ ызметтiк жер телiмi ө теусiз кейiнгi уақ ытша жер пайдалануғ а жатады жә не ө зiнiң бө лiнуiне байланысты жұ мыс кезең iне берiледi. Қ ызметтік жер теліміне ауыл шаруашылық дақ ылдары егілген жағ дайда жұ мыстан босатылғ ан қ ызметкердiң қ ызметтiк жер телiмiн пайдалану қ ұ қ ығ ы ө нiм жинап алынғ аннан кейiн тоқ татылады.
6. Қ ызметтiк жер телiмi:
1) жасы немесе мү гедектiгi бойынша зейнеткерлiкке шық қ ан соң ең бек қ атынастарын тоқ татқ ан қ ызметкерлерде;
2) Қ арулы Кү штер қ атарына мiндеттi мерзiмдi қ ызметке шақ ырылғ ан немесе оқ уғ а тү скен қ ызметкерлердiң отбасында - бұ л қ ызметкерлердiң мiндеттi қ ызметте немесе оқ у орнында болғ ан бү кiл мерзiмiне;
3) қ ызмет мiндеттерiн орындауына байланысты қ аза тапқ ан қ ызметкерлердiң отбасында: жұ мысқ а жарамсыз жұ байы мен қ артайғ ан ата-аналары ү шiн - ө мiр бойы, балалары ү шiн - олар кә мелетке толғ анғ а дейiн сақ талады.
7. Тұ рғ ын ү й заң дарына сә йкес қ ызметтiк тұ рғ ын жайда тұ ру қ ұ қ ығ