Тақырыбы:Тұрақты даму

1. Ә леуметті-экологиялық дағ дарыс жә не тұ рақ ты даму

2. Тұ рақ ты қ оғ ам моделі, оның іске асу қ асиеттері мен принциптері

3. Қ азақ стан жә не тұ рақ ты даму проблемасы

4. Ә леуметті-экологиялық дағ дарыс жә не тұ рақ ты даму

Жалпы теориялық табиғ ат қ орғ ау пә ндерінің блогына: биосфера жайлы ілім, биосфера жә не географиялық жү йе, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау теориясы, жү йелі талдау, табиғ ат корғ ау жә не геоэкология негіздері пә ндері жатады. Ресурстық табиғ атты пайдалану блогы қ ұ рамына: топырақ жә не жер ресурстар экологиясы, аквальдық жү йе экологиясы, ландшафтар геофизикасы мен геохимиясы, атмосфералык ауаны қ орғ ау, т.б. пә ндер кіреді. Аумақ тық табиғ атты пайдалану блогы жү йесіне ә лемдік табиғ атты пайдалану географиясы, Қ азақ стан экологиясы, Қ азақ станның экологиялық тұ рақ сыздық қ алпындағ ы геожү йелері жә не т.б. пә ндер енеді.

Айрық ша орынды қ олданбалы табиғ атты пайдалану блогынын зерттеу пә ндері: медициналык география, геоэкологиялык аудандастыру, урбаэкология, геоэкологиялық болжау, табиғ атты пайдалану экономикасы т.б. алады. Табиғ атты пайдалануды басқ ару блогының қ ұ рамына геоэкологиялық экспертиза, геоэкологиялык картография, геоэкологиялық мониторинг т.б. пә ндер кіреді. Енді осы геоэкологиялық білім беру қ ұ рылымын жинақ таушы блокқ а конструктивті табиғ атта пайдалану пә ндер: мә дени ландшафтар, табиғ и техникалық жү йелерді жобалау, табиғ атты пайдалануды оң тайландыру, геожү йелерді экологиялық тұ рақ тандыру, конструкциялы геоэкология жә не т.б. жатады.

XX ғ асырдың екінші жартысында экология ғ ылым ретінде ерекше дамыды. Оның себебі, географиялык ортаның антропогендік ө згерістерге ұ шырауынан. Бұ л ө згерістердің ауқ ымдылығ ы адамдардың ө здерінің тікелей жә не жанама ә серін тигізуінен болып отыр. Ә сіресе қ азба байлық тарды ө ндіруде, жердің беткі қ абаттарына тү сетін ә сердің сол жердің табиғ и кешендерін кү рт ө згеретінін есептемеді. Мысал ретінде, Қ оң ырат кешенінің ү лкен кө лемді алып жатқ ан қ азан шұ ң қ ырын айтуғ а болады. Сол сияқ ты адамның ә рекетінен пайда болғ ан, жоспарсыз есептелінбей жасалынғ ан жер бетіндегі ірі қ опарылыстар, жарылыстар, каналдарды айтуғ а болады. Академик А. Л. Янщин айтқ андай екінші дү ние жү зілік соғ ыстың ө зі қ оғ амғ а орасан шығ ын мен қ оршағ ан ортаның ө згеруіне ә келіп соқ ты. Осының салдарынан экологиялық жағ дай тү бірімен ө згерді, табиғ ат деградацияғ а ұ шырады. Халық санының кү рт артуы жә не қ азба байлық тарды ө ндіру, кең алаң дарының кө беюі ө сімдік пен жануарлар тү рінің, олардың тіршілік ареалының барынша азаюына ә келіп соқ ты. Сонымен қ атар ө ндірістің, ө неркә сіптің жә не ауыл шаруашылығ ының жедел дамуы табиғ и ортаның кү рт ө згеру салдарынан экологиялық нашар аудандарды қ алыптастырды.

2. Тұ рақ ты қ оғ ам моделі, оның іске асу қ асиеттері мен принциптері

Экология мен табиғ ат корғ ау ғ ылымдары бірін-бірі толық тырып отырады. Экология ғ ылымы табиғ атты тиімді пайдалану мен қ орғ аудың ғ ылыми-теориялық негізін жасайды. Сонымен бірге табиғ ат ресурстары мен оның қ ұ раушыларында экологиялық факторларды қ оршағ ан ортамен жә не адамның іс-ә рекетімен байланыстыра отырып зерттеп, оны жү зеге асырудың негізгі тұ жырымдары бекітіледі. Ал табиғ ат қ орғ ау ғ ылымы - экология ғ ылымының негізгі тұ жырымдарын жү зеге асыратын мемлекеттік немесе қ оғ амдық игі істер жиынтығ ы. Экология мен табиғ ат қ орғ ау ғ ылымдары бір-бірімен ү йлесімді ә рекет еткенде ғ ана табиғ ат апаттарына жол бермейді. Нә тижесінде, табиғ ат ресурстарын тиімді пайдалану мен оны қ орғ аудың жоспары жү зеге асады. Сондық тан " табиғ ат қ орғ ау" ұ ғ ымының мә ні зор. " Табиғ ат қ орғ ау" ұ ғ ымына жақ ын " қ оршағ ан ортаны қ орғ ау" ұ ғ ымы да жиі қ олданылады. Ол адам баласының қ оршағ ан табиғ и ортаны ә леуметтік-экономикалық тұ рғ ыда қ орғ аудың жиынтығ ы. Адам баласы табиғ ат қ орғ ауды жү зеге асыру ү шін табиғ атты тиімді пайдалану жү йесі бойынша жұ мыстар атқ арады. Ал табиғ атты тиімді пайдалану - табиғ ат ресурстарын пайдалану мен оны қ айта тү летудің ең ұ тымды ә рі адамғ а пайдалы технологиясы.

Адам баласы табиғ атты қ орғ ау ү шін оның заң дылық тары мен негізгі ұ станымдарын білуге міндетті:

1. Биосфера шегінде барлық тірі организмдер бір-бірімен байланысты жә не қ арым-қ атынас жағ дайында ғ ана тіршілік етуге бейімделген. Бұ л байланыстардың біреуінің бұ зылуы табиғ аттағ ы тепе-тең дікке ө згерістер ә келуі мү мкін. Сондық тан адам баласы ә рбір табиғ ат қ ұ рауыштарының орта мен табиғ и экожү йедегі рө лін білуі тиіс.

2. Табиғ атта ешбір зат жоғ алып кетпейді. Егер адам баласы жаң а бір затты дү ниеге ә келсе оны жоюдың да жолын ойлауы керек. Ол зат табиғ и айналымғ а тү суі тиіс. Мысалы, адам полиэтиленді ойлап тапты. Полиэтилен табиғ атта айналымғ а тү спейді. Себебі, оны ыдырататын редуцент (бактерия) жоқ. Осыдан барып жер бетінде коқ сық тар кө беюде.

3. Заттардағ ы барлык ө згерістер энергия жұ мсаумен жү зеге асады. Яғ ни, энергияның сақ талу заң ы бойынша жұ мыс істейді. Сол ү шін адам баласы табиғ атты пайдаланғ ан кезде оны ө ндіру мен қ айта тү летуді ү йлестіре отырып, адам мен табиғ аттың қ ауіпсіздігін сақ тауы керек.

4. Табиғ аттағ ы экожү йелер мен ондағ ы қ арым-қ атынастар ұ зақ жылғ ы тұ рақ ты даму эволюциясының жемісі. Сондық тан адам баласы оны бұ збауы керек. Ал бұ зғ ан жағ дайда қ айтымсыз экологиялық апаттарғ а алып келуі мү мкін. Осығ ан орай, табиғ ат қ орғ ау ғ ылымы алдында бірнеше маң ызды міндеттер тұ р:

Табиғ ат міндеттері мен ұ станымдарын жү зеге асыру алдын ала ескерту жә не нақ ты шешім қ абылдау арқ ылы анық талады.

Алдын ала ескерту шаралары белгілі бір аймақ тағ ы табиғ ат объектілерін анық тап, оны корғ ау мен қ алпына келтіруді жоспарлап отырады.