Плюралистік демократия теориясы.

Мемлекет функциясы – қ оғ ам дамуының белгілі бір кезең індегі мемлекеттің ә леуметтік мә ні мен маң ызын, рө лін кө рсететін оның ә рекетінің басты бағ ыттары. Мемлекет функциясы ә р тү рлі негіздер бойынша жіктеледі. Кең естік ғ ылымда мемлекет функциясын ішкі жә не сыртқ ы қ ызмет деп бө ле қ арастырғ ан. Ішкі қ ызмет елдің ө з ішінде жү зеге асырылады жә не саяси билікті іске асырумен байланысты; сыртқ ы қ ызмет - мемлекеттің ө зге елдермен қ арым-қ атынасын қ амтиды. Бұ л жерде айта кететін мә селе, мемлекет функциясын ішкі жә не сыртқ ы деп бө лудің шарттылығ ы. Қ азіргі кезең де кез келген мемлекетпен жү зеге асырылатын мемлекет функциясын тө рт топқ а жіктеу танылғ ан:

- мемлекеттің экономикалық функциясы. Оғ ан экономиканың дұ рыс қ ызмет етуін жә не дамуын ә ртү рлі шаралардың (елдегі меншік нысандарын қ орғ ау, сыртқ ы экономикалық байланыстарды ұ йымдастыру жә не нығ айту...) кө мегімен қ амтамасыз ету жатады.

- саяси қ ызмет. Бұ ғ ан мемлекеттік жә не қ оғ амдық қ ауіпсіздікті, сондай-ақ ә леуметтік жә не ұ лттық келісімді қ амтамасыз ету, ө зара кү ресуші ә леуметтік кү штердің қ арсылығ ын басу, ел егемендігін ішкі жә не сыртқ ы кү штердің қ ол сұ ғ ушылығ ынан қ орғ ау мә селелерін шешу жатады.

- мемлекеттің ә леуметтік функциясы. Мемлекет тұ рғ ындарының қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын қ орғ ау, азаматтардың ә леуметтік қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру шараларын іске асыру, тұ рғ ындардың қ ажетті ө мір сү ру дең гейін қ олдау, ең бек жағ дайын, оның ақ ысын, тіршілік дең гейін қ амтамасыз ету мә селелерін шешеді.

- идеологиялық қ ызмет. Мемлекеттің аталғ ан функциясыне елдегі басым идеологияны қ олдау, білім беруді ұ йымдастыру, ғ ылымғ а, мә дениетке қ олдау кө рсету тә різдес жұ мыстар жатады.

Мемлекет функциясын жү зеге асыру нысандары қ ұ қ ық тық жә не ұ йымдастырушылық болып екіге бө лінеді. Қ ұ қ ық тық нысандарғ а қ ұ қ ық шығ армашылық (нормативті актілерді дайындау жә не қ абылдау), қ ұ қ ық қ олдану (нормативті актілерді іске асыру) жә не қ ұ қ ық қ орғ ау (адам жә не азамат қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын қ орғ ау, қ ұ қ ық бұ зушылық тың алдын алу жә не кінә лі жанды заң ды жауапкершілікке тарту) ә рекеттері жатады. ¦йымдастырушылық нысандар арасынан экономикалық (несиелеу, мемлекеттік тапсырыстар, бағ аны реттеу жә не т.б.), саяси (ә ртү рлі саяси ағ ымдарды ортақ келісімге келтіру, халық аралық келісімдер жә не т.б.), идеологиялық (халық қ а ү ндеу, кү нделікті тә рбиелеу жұ мыстары, ү гіт-насихат жә не т.б.) жә не тікелей ұ йымдастырушылық (жоспарлау, бағ дарлау, тексеру жә не т.б.) ә рекеттерді бө ліп кө рсетуге болады. Ал ә діс-тә сілдерінің қ атарынан сендіру немесе мә жбү рлеу, кө термелеу немесе жазалауды кө руге болады.

Мемлекет типологиясы – сан алуан мемлекеттердің ө здеріне тиісті тұ тастай алынғ ан маң ызды қ асиеттері мен жақ тарының жиынтығ ы жә не жалпылама ерекшеліктерінің жү йесі. Қ азіргі кезең де мемлекет типологиясына екі тү рлі кө зқ арас орын алғ ан: ө ркениеттік жә не формациялық.

Ркениеттік кө зқ арас бойынша жіктеудің негізгі ө лшемі ретінде руханилық белгілер - мә дени, діни, ұ лттық, психологиялық ерекшеліктер алынады. Қ азіргі таң да ө ркениеттің ә ртү рлі тү сінігі бар екенін ескерсе, осы тұ рғ ыдан мемлекеттерді де сан тү рге бө луге болатынын кө реміз. Мысалы, ө ркениеттік сипатына байланысты шығ ыстық, батыстық жә не аралас мемлекеттер болуы мү мкін. Тарихи кезең дерге байланысты кө не, ортағ асырлық жә не қ азіргі мемлекеттер деп бө луге болады. Тарихи жә не мә дени даму сипатына байланысты шаруалық, ө ндірістік жә не ғ ылыми-техникалық болып бө лінеді. Экономикалық даму дең гейіне байланысты жоғ ары дамығ ан, орташа дамығ ан жә не дамушы мемлекеттер болып таралады. Формациялық кө зқ араста негізгі ө лшем ретінде ә леуметтік-экономикалық белгілер (қ оғ амдық -экономикалық формация) қ олданылады. Аталғ ан кө зқ арастың ө кілдерінің ойынша, қ оғ амдық дамудың шешуші факторы базис болып табылады, ол қ ондырмалық қ ұ былыстардың: мемлекет пен қ ұ қ ық тың да типін анық тайды. Мемлекеттің тарихи тектері дегеніміз белгілі бір экономикалық формацияғ а сә йкес пайда болғ ан, олардың таптық мә нін кө рсететін мемлекеттің негізгі қ асиеттерінің жиынтығ ы. Экономикалық базис типіне сай мемлекеттер: қ ұ л иеленушілік, феодалдық, буржуазиялық, социалистік (соң ғ ы кездері бұ ларғ а азиаттық ө ндіріс тә сіліне негізделген мемлекеттер мен прафеодализм қ осыла қ арастырылуда) болып бө лінеді.

Қ азіргі кезең де мемлекет типологиясына қ атысты мә селе қ арастырылғ анда, кө пшілік формациялық кө зқ арасқ а жү гінетіндігіне қ арамастан, оның да кем соғ атын тұ стары бар екенін ескеру қ ажет. Оғ ан алдымен, шығ ыстық мемлекеттерді типтеу мә селесі жатады. Мемлекет типологиясындағ ы келелі мә селелердің бірі ретінде «ө тпелі» мемлекет тү сінігінің де толық бағ асын алмағ анын атап кетуге болады. Бұ ндай мемлекеттер жалпы ұ лттық мү ддені: тә уелсіздік алу, ұ лттық экономиканы, мә дениетті кө теру мақ сатын кө здейтін блоктардың жиынтығ ы ретінде қ алыптасады да, ө з мү ддесін қ анағ аттандырғ аннан кейін саяси аренадан кетеді.