Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Тақырып. Тоталитарлық жүйе тұсындағы мәдени үрдістер






1. Алаш зиялыларының тарихи-мә дени мұ рағ а қ осқ ан ү лесі жә не жаң а жү йенің оғ ан қ арсылығ ы.

2. Мә дениет пен мә дени революция мә селесінің лениндік-сталиндік тұ ғ ырнамасы.

3. Социалистік тү рдегі ұ лттық мә денитті қ алыптастыру: тарихы мен сабақ тары.

4. Дінге байланысты мемлекеттік саясат жә не оның жү зеге асырылуы.

5. Мә дениет саласындағ ы саяси қ уғ ындаулар мен цензура.

 

ХХ ғ асыр басында дү ние жү зін шарпығ ан техникалық жә не демократиялық даму ү рдісі Ресей отарына айналғ ан елдерге де жете бастады. Отаршыл ү кімет қ азақ халқ ының ғ асырлар бойы қ алыптасқ ан материалдық жә не рухани мә дение мұ раларын жоқ қ а шығ ару, халық жадынан ө шіру мақ сатында жанталаса жұ мыс жү ргізді. Қ азақ халқ ының ұ лттық ойлау жү йесінің ө зегі болып табылатын оқ ығ ан зиялы азаматтар мү лгіген сананы оятуғ а ө з ү лестерін қ осты. А.Байтұ рсыновтың «масасы», М.Дулатовтың «Оян қ азағ ы», Ә.Бө кейхановтың «жаң арғ ан Ресейдің ерікті азаматтары – қ азақ тарғ а» ү ндеуі қ азақ халқ ының ұ лттық санасын оятудағ ы маң ызды қ адам болды. Алаш зиялылары таратқ ан ұ лттық идея азаттық кү реске ұ ласты. Қ оғ амдық қ атынастар ө згеріп, елде аласапыран оқ иғ алар орын алғ ан кезде де, алаш зиялылары қ оғ амдық -саяси мә селелермен қ атар ағ артушылық қ ызметті ө з мойындарына алды. Оқ ығ ан қ азақ зиялылары қ оғ амның барлық салаларына араласып ө з ой-пікірлерін, кө зқ арастарын батыл баяндады. Ә.Бө кейханов, А.Байтұ рсынов жә не М.Дулатов бастағ ан қ азақ зиялыларының «Қ азақ» газетін шығ арудағ ы басты мақ саты да білісм тарату, ұ лттық тарихи-мә дени мұ раны тірілту, халық тың рухани болмысын ояту болатын

Алаш зиялылары ө здерінің «Қ азақ» газетінде жарық кө рген арнайы зерттеулерінде, тарихи мақ аларында, тә ң ірге сену, шамандық, ислам діні, эпостық -лирикалық жырлар, шешендік сө з ө нері, даналық сө здер, фольклор, салт-дә стү р, ұ лттық философия жайында жазды.

Алаш зиялылары ұ лттық тарихи-мә дени мұ раны игеру жө ніндегі ең бекетірінің қ ұ ндылығ ы уақ ыт ө ткен сайын арта тү суде. Алаш зиялылары қ азақ ел болып, мемлекет болып тұ ру ү шін ө з бет-бейнемізді сақ тап, қ азақ ы ділімізді таза ұ стауғ а ерекше мә н берді. Қ азақ зиялылары ұ лттың болашағ ы ү шін бастарын қ атерге тіге отырып та, ел ертең іне деген сенім мен ү мітті орнық тырып, халық тың халық болып қ алуы ү шін шексіз қ ызмет жасады. Саяси билікті қ олдарына алғ ан большевиктер партиясы мен оның кө шбасшысы аса маң ызды міндеттердің бірі - мә дени революция де санады. Мә дени революция социалистік қ оғ ам орнатудың, кооперациялаудың, шаруаларды жаң а қ ұ рылысқ а тартудың басты шарттарының бірі ретінде қ арастырылды. ХХ ғ. 20-30 жылдарындағ ы мә дени қ ұ рылыс «ақ таң дақ тарын» идеяның іске асырылу жолдарын шартты тү рде ү ш кезең мен қ арастыруғ а болады.

Бірінші кезең: Қ азан тө ң керісінен 1918 жылдың ортасына дейін. Бұ л кезең де кең ес ө кіметі мә дениетке байланысты негізгі декреттерін шығ арып, мә селелерді шешу жолдарын қ арастырды. 1917 жылдың 26 қ азанында Кең естердің ІІ съезінде алғ ашқ ы декреттер қ абылданды. Ең басты мақ сат – халық тың сауатсыздығ ын жоюмен қ атар, оның психологиясын, санасын жаң а арнағ а тү сіру, социализм идеясына берілгендік рухында тә рбиелеу болды.

Екінші кезең: Азамат соғ ысы жылдары – 1918 жылдың ортасынан 1920 жылдың аяғ ына дейін. Бұ л кезең де мә дени жұ мыстардың сипаты да ө згерді. Елдегі «соғ ыс коммунизм» саясатына орай мә дени қ ұ рылыстағ ы жұ мыстар да ә скери ағ арту жұ мысын жү ргізу, соғ ыс жә не шаруашылық істерінен кейінгі ү шінші майдан ретінде жарияланды. Мә дени революцияның большевиктік тұ жырымламасын одан ә рі дамытатын бірқ атар қ ұ жаттар қ абылданды. Олар «Пролетарлық мә дениет туралы» қ арардың жобасы жә не юасқ а да мә дениетке қ атысты қ ұ жаттар.

Ү шінші кезең: 1921-1923 жылдар. Бұ л кезде мә дени саланы ұ йымдастыру, басқ ару ісіне партияның ық палы арта тү сті. В.И.Ленин «Кү делік дә птердің беттері» мақ аласына сауатсыздық қ а қ арсы шаралардың бағ дарламасын жасап берді. Онда негізінен ү ш мә селеге кө ң іл бө лінген: 1) ағ арату саласын қ аржымен қ аматамасыз ету; 2) мұ ғ алімнің материалдық жә не мә дени-идеялық дең гейін кө теру; 3) қ аланың селоғ а кө мегін ұ йымдастыру.

1918 ж. 31 қ азан РСФСР ХАК-нің «Аз ұ лттардың мектептері туралы» қ аулысы. 1919 ж. 26 желтоқ сан «РСФСР халық тары арасындағ ы сауатсыздық ты жою туралы» Декреті. 1919 ж. 3 желтоқ сан «Ересек тұ рғ ындар арасына міндетті оқ уды енгізу туралы» Декреті.

20- жылдардың ортасынан бастап мә дениетке саяси ахуалдың ық палы ө згере бастады. 1925 ж. 18 маусым «Партияның кө ркем ә дебиет саясаты туралы» қ аулысы шық ты. Мә дениетке партиялық бақ ылау кү шейтілді. Дінге қ атысты мемлекеттік ерекше саясат ұ станды. 1926 ж. қ ыркү йек БКП(б)П Ө лкелік партия комитетінің дінге қ арсы насихат комиссиясының қ ұ рылуы да осыны кө рсетеді. Бү кілодақ тық Орталық Атқ ару Комитетінің 1928 жылғ ы маусымдағ ы қ аулысында басты бағ ыттар белгіленді. Кең ес ө кіметі 20-30 жылдары қ оғ амдық -саяси ө мірдің барлық салаларына осы кезең де саяси қ уғ ындаулар мен цензурадан тыс қ алмады. Цензура мекемесі – 1918 жылы Революциялық ә скери цензура мекемесі болып қ ұ рылып, азамат соғ ысы аяқ талғ аннан кейін Бү кілресейлік Тө тенше комиссияның (ВЧК) қ ұ рамына берілді. Қ азақ станда цензцра мекемесінің 1922 жылы 1 желтоқ санда қ ұ рылғ андығ ы туралы дерек бар.

Қ алыптасып келе жатқ ан тоталитарлық жү йе мә денит саласында «тү рі ұ лттық, мазмұ ны социалистік мә дениет» жасау жолындағ ы бірың ғ ай интернационалдық мә дени кең істікке бет алды.

 






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.