Ысқа мерзімді кезеңдегі өндіріс шығындары

Ө ндіріс шығ ындары шығ арудың функциясы: C = f (Q), мұ нда С – шығ ындар (costs). Шығ ындар функциясының тү рі ө ндірістік функцияның тұ рпатымен анық талады, ал олардың шамасы – ө ндіріс факторының қ ұ нымен. Шығ ындар шамасы мен шығ ару араларындағ ы графикалық тә уелділік шығ ындардың қ исық сызық тары арқ ылы білінеді. Шығ ындарды ең алдымен қ ысқ а мерзімді кезең де талдайық. Бұ л уақ ыттық аралық та факторлардың жартысы сол кү йінде, ө згеріссіз қ алады, демек, шығ ындарды тұ рақ ты жә не ауыспалығ а бө луге болады.

Тұ рақ ты шығ ындар графигі тү зу тү рінде кө рсетіледі, ө йткені олардың шамасы ө згермейді, ауыспалы шығ ындар графигі – ұ лғ аймалы қ исық сызық (олар ө ндіріс кө лемінен тура тә уелділікте болады), валдық (жалпы) шығ ындар графигі – ол тұ рақ ты шығ ындардың шамасына ө скен (кө бейген) ауыспалы шығ ындардың қ исық сызығ ы.

C TC

FC VC

FC

Q

52 сурет. Тұ рақ ты, ауыспалы жә не валдық шығ ындар

Орташа тұ рақ ты шығ ындар графигі тө мен тү сетін қ исық сызық болып кө рінеді, бұ ндай пішіннің себебі – тұ рақ ты шығ ындар шамасы шығ ару кө лемінің ө суінен ө згермейді. Орташа ауыспалы шығ ындар динамикасы кемушілік қ айтарым заң ының ә рекетіне байланысты, графикте олар ұ лғ аймалы қ исық сызығ ының тү рінде кө рсетіледі. Орташа валдық (жалпы) шығ ындардың пішіні тұ рақ ты жә не ауыспалы шығ ындардың нақ ты мағ ыналарынан тә уелді: егер FC> VC, АТС қ исық сызығ ы тө мен тү седі; егер FC

C ATC

AVC

AFC

53 сурет. Орташа тұ рақ ты ауыспалы жә не валдық (жалпы) шығ ындар

MP, AP MP_max

AP_max

MP_L

AP_L

L

AVC, MC

AVC

MC

AVC_min

Q

54 сурет. Орташа жә не шекті ө німнің қ исық сызық тары мен орташа жә не шекті шығ ындардың қ исық сызық тары

Алдында, ауыспалы фактордың қ айтарымы ө скенде, шекті шығ ындар азаяды, демек, орташа ауыспалы шығ ындар азаяды. Сонан соң, жоғ ары шегіне жеткенде, ауыспалы фактордың қ айтарымы, кемушілік қ айтарым заң ына сә йкес, тү седі, демек, шекті шығ ындар ө се бастайды, ол, кейінірек, орташа ауыспалы шығ ындардың ө суіне ә келеді.

Шекті жә не орташа ө нім шамасы араларында тә уелділік болуына сә йкес шекті жә не орташа шығ ындар араларында да тә уелділік бар (55 сурет).

1. Орташа ауыспалы жә не орташа валдық (жалпы) шығ ындар тө мендейді, егер шекті шығ ындар орташа ауыспалы шығ ындардан аз болса (МР< АVC);

2. Орташа ауыспалы жә не орташа валдық (жалпы) шығ ындар ө седі, егер шекті шығ ындар орташа ауыспалы шығ ындардан кө п болса (МР> АVC);

3. Орташа ауыспалы жә не орташа валдық (жалпы) шығ ындар қ исық сызық тарының шекті шығ ындар қ исық сызық тарының кө беюші, ү деуші бө лігімен қ иылысу нү ктесінде азаяды.

4. Ө ндіріс кө лемінің ө су барысында орташа ауыспалы жә не орташа валдық (жалпы) шығ ындардың қ исық сызық тары жақ ындайды (ө йткені орташа тұ рақ ты шығ ындар азаяды).

C MC ATC

AVC

AFC

Q

55 сурет. Қ ысқ а мерзімді кезең дегі шекті жә не орташа шығ ындардың қ исық сызық тары

Шығ ындар қ исық сызық тарының жағ дайы факторлар бағ алары мен бұ л фактор ауыспалы немесе тұ рақ ты болуына байланысты. Тұ рақ ты фактор бағ асының ө суі AFC жә не АТС қ исық сызық тарын жоғ арығ а ауыстырады (шығ ындар ө седі); бағ асының тө мендеуі – оларды тө менге ауыстырады (шығ ындар азаяды). Ауыспалы фактор бағ асының ө суі АVC жә не АТС қ исық сызық тарын жоғ арығ а ауыстырады, ал МС қ исық сызығ ын – солғ а; ауыспалы фактор бағ асының тө мендеуі – АVC жә не АТС қ исық сызық тарын тө менге ауыстырады, ал МС қ исық сызығ ын – оң ғ а. Қ ысқ а мерзімді кезең де (оны эмпиризмдік талдаулар дә лелдейді) ауыспалы фактордың тұ рақ ты қ айтарымы орын алады. Графикалық тү рде ол орташа шекті шығ ындардың «кең жалпақ тү бін» кө рсетеді.

^ 3. Ұ зақ мерзімді кезең дегі шығ ындар

Ұ зақ мерзімді кезең де шығ ындардың қ исық сызық тары ө ндірістің ә р тү рлі кө лемдері ү шін олардың ең аз маң ызын кө рсетеді. Сондық тан, ұ зақ мерзімді орташа LRAC (long run average costs curve) шығ ындар қ исық сызығ ының графигі ө ндірістің ә р тү рлі кө лемдерінің қ ысқ а мерзімді орташа шығ ындарының қ исық сызық тарына қ атысты жанама болып келеді де (56 сурет), «орауыш қ исық сызық» деп аталады. Ұ зақ мерзімді шекті LRMC шығ ындардың қ исық сызығ ы қ ысқ а мерзімді шекті шығ ындардың қ исық сызық тарына сә йкес салынады.

C AC₅

AC₁ LRAC

AC₄

AC₂ AC₃

Q₁ Q₂ Q₃ Q₄ Q₅

56 сурет. Ұ зақ мерзімді орташа шығ ындар қ исық сызығ ы

Графикте кө рсетілгендей, ұ зақ мерзімді кезең де орташа шығ ындардың шамасы Q₃ ө ндіріс кө леміне дейін тү сіп, сонан соң ө седі. Бұ л ауқ ым ә серінің ә рекетімен тү сіндіріледі: алдында ө ндірістің кең еюі дайын ө німдердің кө бею қ арқ ынына шығ ындардың ө су қ арқ ынынан асып тү суіне жағ дай жасайды (оң ды ауқ ым ә сері), сонан соң – керісінше (кері ауқ ым ә сері). АС тө мендеген ө ндіріс кө лемі тиімді екені, АС ө скенде – тиімсіз екені жә не АС азайғ анда (Q₃) – ең тиімді (нә тижелі) екені сө зсіз. Орташа шығ ындардың ең аз (шамалы) мағ ынасына сә йкес нү кте олардың шекті шығ ындар қ исық сызық тарымен қ иылысу нү ктесі болып табылады (яғ ни LRAC = LRMC болғ ан нү ктесі 57 сурет).

C LRMC LRAC

Q

57 сурет. Ұ зақ мерзімді орташа шығ ындар қ исық сызығ ы жә не ұ зақ мерзімді шекті шығ ындар қ исық сызық тары

Сонымен бірге ө ндірістің тиімді кө лемін іздеу мә селесі ауқ ым ә сері мә селесімен ғ ана шектелмейді. Ауқ ым ә серімен қ атар фирма ө німіне деген сұ раныс екінші маң ызды фактор ретінде болып келеді. Q₁ тең сұ раныс тек қ ана шағ ын фирманың АС₁ тең шығ ындарын жабады; ірі фирмалардың АС_2, , АС₃ тең шығ ындары Q₁ сұ ранысы ү шін ө те кө п (ү лкен). АС₂ тең шығ ындарының мө лшері бар орташа кә сіпорын ү шін Q₂ тең сұ раныс ең оң тайлысы. Q₃ сұ ранысы ү шін ірі фирма қ ажет, себебі тек қ ана сол шығ ару кө лемінің тиісті сұ ранысы ү шін АС₃ ең аз шығ ынын қ амтамасыз етеді.

AC₂ AC₃

C AC₁

Q₁ Q₂ Q₃ Q

23.Пайда жә не табыс, олардың тур-і

Пайда – фирманың тауарлар мен қ ызметтерді сатудан тү сетін жалпы тү сімдері мен оның жалпы шығ ындарының арасындағ ы айырма: