Саяси институттар 3 страница

1. Ү лкен ә леуметтік топтарғ а халық ты қ амтитын бірлестіктер кіреді, яғ ни олар: сословиелер, таптар, ә леуметтік жіктер, жыныстық, жас ерекшелігі бойынша, этникалық, діни жә не т.б. топтар. Ү лкен топтар елеулі саяси ық палғ а ие болғ андық тан ә р тү рлі ә леуметтік қ озғ алыстардың базалық негізі болуы мү мкін.

2. Орташа топтар ө ндірістік, территориялық бірлестіктерден қ ұ рылады, олардың арасында ә р тү рлі мү дделер мен саяси бә секелестік болуы мү мкін.

3. Кіші топтарғ а, ең алдымен, мү дделер ортақ тығ ы негізінде пайда болатын тұ рақ ты немесе уақ ытша ассоцияциялар жатады. Отбасы, шағ ын ө ндірістік бірлестіктер, қ оғ амдық ө мірдің ә р тү рлі ұ йымдары кіші топтар тү рлері ретінде есептеледі.

Аталмыш барлық топтық бірлестіктер қ андай дә режеде болмасын қ оғ амның саяси ө міріне қ атысып, саясат субьектісі бола алады. Осы топтардың ішінде ү лкен топтың қ ызметі ерекше.

60. ХХ ғ асыр социологиясы.

XIX ғ асырдағ ы ә леуметтану - ә леуметтанудың жаң а дә уірі, біріншіден, эмпирикалық (тә жірибелік) ә леуметтанудың дамуы мен қ алыптасуымен байланысты болды. Екіншіден, жаң а тұ жырымдамалар мен бағ ыттардың шығ уымен, ү шіншіден, теориялық жә не эмпирикалық ә леуметтануды белгілі бір дә режеде біріктіруге бағ ыт алуымен сипатталады.

Бұ л дә уір XX ғ асырдың 20-шы жылдаранан басталып, біздің қ азіргі ө мірімізге дейінгі уақ ытты қ амтиды. Бұ л дә уір негізінен ү ш кезең нен тұ рады.

Бірінші кезең 20-жылдардан 40-шы жылдарғ а дейінгі уақ ытты қ амтиды. Бұ л кезең де эмпирикалық ә леуметтанудың басымдылығ ы байқ алады; Екінші кезең – 40-шы екінші жартысынан 60-шы жылдың аяғ ына дейін созылды. Бұ л уақ ытта, керісінше, теориялық -ә дістемелік ә леуметтанудың қ ұ рылымы кү шейіп, эмпирикалық ә леуметтанудан жоғ ары кө терілді. Ү шінші кезең – 70-жылдардан бастап қ азіргі уақ ытқ а дейін жалғ астары. Ү шінші кезең де теориялық ә леуметтанудың зерттеулерін микро жә не макро ә леуметтанумен біріктіруге ә рекет жасалады. Екінші жағ ынан, ә леуметтануды жеке ғ ылым ретінде жаң а дең гейге шығ арып ә леуметтік процестерді зерттеу, оларды жаң а сапада тү сіну, ұ ғ ыну мақ саттары қ ойылды. Жаң а қ ағ идалы интегративті бағ ыттар пайда болды.

61. Ә леуметтік девиация.

Ә леуметтенудегі девиантты мінез-қ ұ лық тұ жырымдамасын қ алыптастырғ ан француз ә леументтанушысы Эмиль Дюркгейм. Ол ә леуметтік девиацияны тү сіндіру ү шін аномия тұ жырымдамасын ұ сынды. «Аномия» термині француз тілінен аударғ анда ұ жымның, заң ның болмауы. Девиация бірнеше типтен тұ рады: девиантты, делинквентті жә не криминалды мінез-қ ұ лық. Девиантты мінез-қ ұ лық - ә леуметтік нормалар мен ережелерге сә йкес келмейтін мінез-қ ұ лық ты айтады. Ол ауытқ ығ ан мінез-қ ұ лық тың бір тү рі. Кейбір ә дебиеттерде бұ л типті «антидисциплиналық» деп те атайды. Девиантты мінез-қ ұ лық тың кө рсеткіштеріне: агрессия, демонстрация, оқ удан, ең бектен бет бұ ру, ү йден кету, алкоголизм, наркомания, қ оғ амғ а жат қ ылық тар, жыныстық жат мінез-қ ұ лық, суицид т.б. жатады.
Девиацияның екінші тү рі - делинквентті мінез-қ ұ лық. Ол заң бұ зушылық пен ерекшелінеді. Оның мынадай типтері бар:
1. Агрессивті-зорлаушылық мінез-қ ұ лық. Бұ л жеке тұ лғ ағ а кө рсетілетін дө рекілік, тө белес, кү йдіріп-жандыру сияқ ты жағ ымсыз іс-ә рекеттерде кө рініс береді.
2. Ашкө здік мінез-қ ұ лық (корыстное поведение): майда ұ рлық тар, қ орқ ытып-ү ркіту, автокө лік ұ рлау т.б. жалпы материалдық пайдакү немдікке байланысты жат мінез-қ ұ лық.

65. Ә леуметтік зерттеудің мақ саты мен мә ні

Социологиялық зерттеудің мақ саты айрық ша оның бағ ытын – теоретикалық немесе қ олданбалы белгілейді. Зерттеу бағ дарламасы қ андай мә селені шешу ү шін жә не берілген зерттеу қ андай нә тижеге бағ ытталады деген нақ ты сұ рақ қ а жауап беру керек.

Мақ сат пен гипотезаларғ а сай зерттеу міндеттері айқ ындалады, олар негізгі жә не негізгі емеске бө лінеді.

Негізгі зерттеу міндеттері орталық сұ рақ қ а жауап ретінде зерттеу мә селелерін шешудің қ ұ ралдары мен жолдары қ андай деген ізденісінен тұ рады.

Негізгі емес міндеттер зерттеу мә селесіне тікелей қ атысы жоқ, қ осымша гипотезаларды тексеру ү шін қ ойылады. Негізгі емес міндеттер жаң а бағ дарлама бойынша, жаң а зерттеу дайындауғ а кө мек кө рсете алады.

Зерттеу пә ні зерттеу мә селелерін едә уір толық айқ ындайтын, объект қ асиеттері мен жақ тарынан тұ рады

66. Қ оғ амның демографиялық қ ұ рылымы

Қ оғ амның ә леуметтік қ ұ рылымында елеулі орнын ә леуметтік-демографиялық «ө лшемдер» алады, оғ ан келесі тұ рғ ындар қ ұ рылымы жатады: жыныс-жастық, отбасылық жә не генетикалық. Бұ л қ ұ рылымдар бө лек территория бойынша, тұ рғ ындардың қ алыптасуы мен ұ дайы ө су ү рдісінің нә тижесі мен шарттары болып табылады. Ә леуметтік-демографиялық қ ұ рылым бұ л - туу, ө лу, некелесу, ажырасу, қ ала мен ауыл мекендері арасындағ ы тұ рғ ындардың миграциялық алмасу сияқ ты қ ұ былыстардың статистикалық параметрлері болып белгіленеді.

Белгіленген қ ұ рылымның ә рқ айсысы тұ рғ ындарды келесі белгілер бойынша қ ұ рамын сипаттайды: жынысы, жасы, отбасы жағ дайы, туғ ан жері, белгілі жерде тұ ру уақ ыты. Тұ рғ ындардың қ ұ рамын жә не оның ө згеру заң дылық тарын зерттеп білудің маң ызы ө те зор. Ол ең алдымен қ оғ амның келешегін білу ү шін, экономикалық -ә леуметтік жоспар қ ұ рып, салуатты саясат жү ргізу ү шін қ ажет. Тұ рғ ындардың даму келешегін алдын ала кө ре білу, демографиялық болжам жасау - ә рқ ашан да ғ ылымның алдында тұ рғ ан маң ызды міндеттерінің бірі.

67. Қ азақ халқ ының демографиялық даму тарихы

Ортақ ұ лттық тіршілігіміз – халық тық демографиялық ө мірбаянымыздың жемісті де жең істі ө су қ арқ ыны басталды. Алда тосып тұ рғ ан жауапкершілік пен отаршылдық сияқ ты ә ртү рлі тарихи қ иыншылық тар мен сан қ илы ә леуметтік апаттарғ а қ арамай, осы ө ткен 525 жылдың ішінде біздің санамыз 10 есеге жуық ө се алғ ан. Біздің жыл санауымызғ а дейін, яғ ни осыдан 2000 жыл бұ рын қ азақ халқ ының қ ұ рамына енген тү ркі тілдес ру-тайпалар саны 200 мың адамғ а жеткен. Қ азақ халқ ы сә тті ө сіп келе жатқ ан кезінде алғ аш рет қ атты жауапкершілікке ұ шырар «Ақ табан шұ бырынды, Алқ акө л сұ лама» жылдарына тап болды. Осы екі жылдың қ ияметті кезең халқ ымыздың тірнектеп 258 жыл бойы жинағ ан санының жартысын жоқ етіп, оны демографиялық дең гейі жағ ынан 128 жылғ атө мен тү сіріп тастады.

1725 жылдан бастап 191 жылғ а созылғ ан (1916ж.) екінші сә тті демографиялық қ айта ө су кезең іміз басталды. Осы кезең де, яғ ни 1916 жылғ а дейін қ азақ тың саны 2, 5 еседен астам қ айтадан ө сті. Ақ табан шұ бырындының шығ ыны 100 жылда ә рең тоқ тады.

1916 жылдың ортасынан бастап қ азақ ү шін баяу болса да, бірқ алыпты демографиялық даму ү рдісі аяқ талып, жаң аша «отыз жыл (1916-1945ж.) ойран» басталды. Дә л осы жылы қ азақ халқ ы сан жағ ынан ө зінің ең биік тарихи шың ына кө теріліп ү лгерді.

(1931-1933ж.) ашаршылық жә не Ұ лы Отан соғ ысы, жалпы алғ анда барлығ ы 13 жылғ а созылғ ан қ асіретті демографиялық апаттар халқ ымыздың санын 3, 5 млн. олқ ыландырып кетті. 1916 жылдың дең гейіне қ азақ тар 50 жылдан соң, тек 1966жылы ғ ана кө теріле алды.

1946-1960 жылдар аралығ ында халқ ымыздың ө су қ арқ ыны 1, 5-2, 0 %-тен 4 %-ке дейін ү дей тү ссе, 1960жылдан 1988 жылғ а дейін бір дең гейде сақ талып қ алды.

«Демографиялық қ айта жаң ғ ыру» деген 1970-2000 жылдардағ ы отыз жылдық кезең бізге несімен қ ұ нды? 1990 жылдың ортасында ә лемдегі барша қ азақ тың қ асиетті жеті нө лі бар 10.000.000 млн. адамғ а жетті.

2000 жылы яғ ни ХХІ ғ асырда туғ ан халқ ымыз едә уір есейіп, салмақ ты санғ а ие бола алды. Алдын ала жасалғ ан жорамалдарғ а қ арасақ 2025 жылы халқ ымыздың саны 15.000.000 млн. адамғ а жеткен. Осы жылдары Қ азақ стандағ ы халық санының 3/2 қ азақ тардың ө здері қ ұ райтын болады деп жорамалданғ ан.

Халқ ымыздың саны 2000 жылы 15.000.000 млн. адамғ а жетті, ал енді 1-ші кестеде кө ргендей, халқ ымыздың саны осындай қ арқ ынмен кө бейсе 2030 жылы 20.000.000 млн. жетеміз деген ү міт бар.

Бірақ еліміздің президенті Н. Назарбаевтың жоспары бойынша 2015 жылы халық саны 20 млн. болуы қ ажет. Сондық тан халық тың санының азайып кетпей, одан ә рі кө беюіне барлығ ымыз бірдей атсалысайық..

68. Қ азіргі Қ азақ стандағ ы қ ала мен ауыл-селоның ә леуметтік кө кейтесті мә селелері

Қ ала мен ауыл-селоның ә леуметтік кө кейкесті мә селеріне олардың мұ ң -мұ қ тажын, талап-тілектерін, мү дделерін қ амтамасыз ететін, қ анағ атандыратын мә селелер жатады. Олар, ең алдымен, қ ала мен ауыл-село тұ рғ ындарының ә леуметтік-материалдық тұ рмысын ұ дайы жақ сарту, олардың мұ ң -мұ қ тажын жақ сарту, талап-тілектерін орындау, жұ мыспен қ амтамасыз етіп, жұ мыссыздық ты жою, жалақ ыны кө бейтіп, оны уақ ытында беріп отыру, жұ мыс жағ дайын жақ сарту, ең беккерлердің бос уақ ытын, демалысын дұ рыс ұ йымдастыру, жас ө спірімдерге лайық ты тә рбие беру, білікті, сапалы маман кадрларды дайындау, тұ рғ ын ү ймен қ амтамасыз ету, денсаулық сақ тау тұ рмыстық қ ызмет кө рсету, зейнеткерлерге ұ дайы қ амқ орлық жасап отыру, мә дени-ағ арту мекемелердің жұ мысын ұ дайы жақ сартып отыру.Жалпы алғ анда, қ аланың жағ дайы қ алатұ рғ ындарының тұ рмыстық, материалдық жағ дайы, қ ажетті мү мкіндіктерді табу, орындау жағ ынан ауыл-селодан кө п алда деп айтуғ а болады.

69. Қ оғ амның дамуы, қ озғ аушы кү штері. «қ озғ алыс», «ө згеріс», «даму» ұ ғ ымдары

Эволюция (лат. evolutіo – ө рлеу, ө ркендеу), биологияда – тірі табиғ аттың қ айта айналып келмейтін жә не тура бағ ытталғ ан тарихи дамуы.

Эволюция терминін алғ аш М.Хейл қ олданды (1677). Кейін швейцарлық ғ алым Ш.Бонне (1720 – 93) эмбриологияғ а арналғ ан ең бектерінде пайдаланды (1762).

Қ оғ амның ілгерлеп дамуы, таптардың пайда болуы, ой ең бегімен дене ең бегінің бө лінуі, ең бекші бұ қ араны қ анаудың кү шейюі қ оғ ам туралы ой пікірлерді, идеяларды одан ә рі дамыта, терең дете тү сті. Қ оғ амдық ө мірге, оның дамуына байланысты кө з қ араста бұ рын идеолизм ү стемдік етіп келді. Оның ү ш тү рлі себебтері бар тарихты ғ ылыми тұ рғ ыдан тү сіндіру белгілі бір нақ тылы объективтік жағ дайлар талабына байланысты туындағ ан соның рухани нә тежесі еді. Ол қ оғ амның, философияның, ғ ылымның жаң а практикалық талабына сә йкес ө мірге ойдың жетістіктеріне сү йену арқ ылы, соның жалғ асы ретінде жә не ғ ылым, практика жаң алық тарына сү йене отырып, солардың талабына сай қ алыптаса бастады Даму дегеніміз-мә ң гі, қ ажетті қ озғ алыс, ө згеріс. Философияның бір бө лігі болып табылатын диалектика ә лемнің дамуының теориялық негіздерін анық тайды. … Диалектиканың негізгі ұ ғ ымы - даму. Даму дегеніміз- қ озғ алыстың, ө згерістің бір кө рінісі.

70. Э. Дюркгеймнің «аномия» концепциясы

Ә леуметтанудың классикалық негізін салушылардың ірі ө кілінің бірі, ә рі ө те беделдісі – Эмиль Дюркгейм (1858 – 1917 ж. ж.). Қ азіргі ә леуметтану кө біне Э. Дюркгеймнің классикалық мұ расына сү йенеді. Ө зінің ә леуметтануында ол ә леуметтік таным процесінің ә дістемесіне кө п кө ң іл аударады. Ал, бұ л методология «социологизм» деп аталады. Социологизмнің мә ні мен мазмұ ны ә леуметтілікте. Тек ә леуметтілік арқ ылы зерттеу, басқ аша айтқ анда, қ андай да бір ә леуметтік қ ұ былысты, процесті алмайық, олардың бә рі ә леуметтік ортамен байланысты ө мір сү реді. Қ оғ ам – ерекше қ ұ былыс, оны табиғ атпен, психикамен шатастырып, алмастыруғ а болмайды. Ә леуметтанудың методологиясы (яғ ни, ә дістемелері) жаратылыстану ғ ылымдарына ұ қ сас болуы қ ажет, ә леуметтану ө з алдына ғ ылымғ а айналу ү шін оғ ан белгілі бір жағ дайлар қ ажет, осылардың ішінде оның тек қ ана ө зі зерттейтін, ө зіне ғ ана тә н пә ні мен таным ә дістемелері болуы керек. Э. Дюркгеймнің пікірінше, ә леуметтану ә леуметтік нақ ты мә ні бар, оғ ан ғ ана тиісті қ атынастарды, олардың сапаларын терең зерттеуі керек.

Ежелгі қ оғ амдар ө міріне ү ң іле отырып жә не этнографиялық материалдардың негізінде Э. Дюркгейм діннің ерекше ә леуметтік тұ жырымын да жасады. Ол дінді қ оғ амның ө зі, қ оғ ам барлық киеліктің, қ асиеттіліктің шығ атын кө зі деп есептеді. Осығ ан орай ә леуметтік бірлікте дін шешуші рө л атқ арады. Қ оғ ам дінсіз ө мір сү ре алмайды. Дін қ оғ амдағ ы ең қ ұ нды, бағ алы қ асиеттерді бейнелейді.

71. М. Вебердің саяси ә леуметтану жайындағ ы кө зқ арасы

Макс Вебер (1864 – 1920 ж.ж.) – батыстың ірі ә леуметтанушысы. Қ азіргі ә леуметтану ғ ылымы М. Вебердің ой – тұ жырымдарымен кө п санасады. М. Вебердің ә леуметтану теориясы позитивистік теорияғ а қ арсы шығ у кезең інде пайда болды. Позитивизмге қ арсы шығ у дә уірінде ол ә леуметтанудың ө згешелігін жақ тай отырып, адам іс - ә рекетін, қ имылын «тү сіну, ұ ғ ыну» теориясын қ алыптастырады.

М. Вебердің пікірінше, ә леуметтану қ оғ амның ә леуметтік – тарихи қ ұ былыстарының субъективтік (яғ ни, адамның санасына, ойлануына байланысты) жақ тарын, нақ тылы айтсақ, адамның іс - ә рекетінде, қ ызметінде оның мұ ң – мұ қ тажын, талап – тілегін, қ ажеттілігін, мақ сатын, т.б. ә р уақ ытта ескеріп отыру керек. Осығ ан қ осымша, ә леуметтану оны объективтілік пен эмпирикалық жағ ынан бақ ылап, тексеру жақ тарын жоқ қ а шығ армауы керек. Оның басты міндеті – адамдардың іс - ә рекетінің, қ имылының мә нін, мағ ынасын, мазмұ нын терең тү сіну, ұ ғ ыну болып табылады. Осыларды еске ала отырып, қ оғ амның даму заң дарының себебін ашуғ а болады.

М. Вебер ө зінің ә леуметтану зерттеулерінде тү сіну, ұ ғ ыну ә дістеріне кө п кө ң іл аударуына байланысты, оның ә леуметтану теориясы «тү сіну, ұ ғ ыну теориясы» деп аталады.

Осығ ан орай ол нақ тылы ө мірге сә йкес методолгиялық, логикалық жалпы ұ ғ ымдарды қ алыптастырады. Бұ л оның «идеалды типтері» ә дісінде жақ сы кө рінеді. М. Вебердің пікірінше, идеалды тип (яғ ни, адалдық тың ү лгісі шығ армашылық қ иял, елес жемісі). Ол зерттелетің маң ызды қ ұ былыстарды адамның ой – пікірі мен идеализациясы (яғ ни, асыра дә ріптеушілік, шындық қ а теориялық бейнелеу – А. И.) негізінде жасалады.

Идеалды тип дегеніміз, ол объективтік эмпирикалық (яғ ни, тә жірибелік) шындық ты бейнелеу емес, бұ л зерттеуші ғ алымның ойлануының, ой – пікірінің жемісінің теориялық қ ұ рылымы (яғ ни, идеясы). Идеалды тип зерттеушілірінің нақ ты материалды жү йелеп реттеудің бейне – кестесі. Идеалды типтік қ ұ рылымдар – бұ л қ ажетті қ ұ былыстар мен процестердің жалпы тү йінді ұ ғ ымдары. Мысалы, «капитализм», «экономикалық адам», «дін», «христиандық», т.б.

М. Вебер ә леуметтік стратификация (жіктелу) теориясының негізін салды. Веберлік ә леуметтік стратификацияның ө лшемі бойынша жалғ ыз ғ ана экономикалық факторлар, яғ ни меншік формасына ғ ана емес, сонымен бірге оғ ан саяси (ө кімет) жә не статус, престиж (қ адір, бедел, мә ртебе), ө лшемдері қ олданылады. Осығ ан сә йкес ә леуметтік стратификация (жіктелу) теориясы кө п ө лшемді болуы мү мкін деп тұ жырымдайды.

72. Мә дениет қ оғ ам дамуының негізгі қ ажетті сатысы

1. Қ оғ ам жә не мә дениет ұ ғ ымдарың жиi ұ штастырады, бiр мағ ынада қ олданады. Бiрақ бұ л дұ рыс емес, ө йткенi бұ лар ә р-тү рлi екi ұ ғ ым болып табылады. Қ оғ ам дамып отыратың тiрi организм ретiнде кө псапалы қ атынастарда болатың адамдар жиынтығ ы болап табылады.

Мә дениет феноменiн кө птеген ғ ылымдар зерттейдi, олардың ә рқ айсысы мә дениетке ә р-тү рлi тұ рғ ыдаң ө з анық тамасың бередi. Солардың iшiнде эвристикалық мә нi бар анық тамалар келесi:

1. Продуктивтiлiк (ө нiмдiлiк), мұ нда мә дениет бiрiккен, материалды жә не рухани ө ндiрiстiң нә тижесi деп тү сiндiрiледi.

2. Креативтiлiк, мұ нда мә дениет шығ армашылық, жасампаз ә рекет ретiнде кө рiнедi.

3. Аксиологиялық (қ ұ ндылық тық), мұ нда мә дениет феноменi қ оғ амғ а маң ызды болатың қ ұ ндылық тар жиынтығ ы деп қ арастырылады.

Қ оғ ам жә не мә дениет. Ө ркениет

1. Мә дениет жайлы философиялық тү сiнiк

2. Ө ркениет ұ ғ ымы, оның тү рлерi

3. Осы заманғ ы ғ аламдық мә селелерi

1. Қ оғ ам жә не мә дениет ұ ғ ымдарың жиi ұ штастырады, бiр мағ ынада қ олданады. Бiрақ бұ л дұ рыс емес, ө йткенi бұ лар ә р-тү рлi екi ұ ғ ым болып табылады. Қ оғ ам дамып отыратың тiрi организм ретiнде кө псапалы қ атынастарда болатың адамдар жиынтығ ы болап табылады.

Мә дениет феноменiн кө птеген ғ ылымдар зерттейдi, олардың ә рқ айсысы мә дениетке ә р-тү рлi тұ рғ ыдаң ө з анық тамасың бередi. Солардың iшiнде эвристикалық мә нi бар анық тамалар келесi:

1. Продуктивтiлiк (ө нiмдiлiк), мұ нда мә дениет бiрiккен, материалды жә не рухани ө ндiрiстiң нә тижесi деп тү сiндiрiледi.

2. Креативтiлiк, мұ нда мә дениет шығ армашылық, жасампаз ә рекет ретiнде кө рiнедi.

3. Аксиологиялық (қ ұ ндылық тық), мұ нда мә дениет феноменi қ оғ амғ а маң ызды болатың қ ұ ндылық тар жиынтығ ы деп қ арастырылады.

Барлық айтылғ ан тү сiнiктерге жалпы ортақ негiз, ол мә дениеттi шығ армашылық ә рекет бағ ытта қ арастыру, оның нә тижесiнде қ оғ амғ а қ ұ нды ө нiмнiн жасалуы болып табылады. Жоғ арыда айтылғ анның бә рiн синтездей келiп, келесi тү йiн жасауғ а болады: Мә дениет- дегенiмiз iс-ә рекеттiң оның нә тижелерiмен бiрге бейiмдi болатың жаң ашылдық тү рлердiн жиынтығ ы, олар ө з кө рiнiсiн адамның кү ш-қ уатының мә нiнде табады. Мә дениет- бү кiл қ оғ амдық ө мiрдi ө згертуге жә не қ айтадан жаң ғ ыртуғ а мү мкiндiк беретiн ү немi даму ү стiнде болатын iс-ә рекет, мiнез-қ ұ лық жә не қ арым-қ атынас жасаудың биологиялық емес бағ дарламаларының кү рделi жү йесi. «Мә дениетке» ұ ғ ымы сияқ ты, «ө ркениет» ұ ғ ымы да ә р-тү рлi мағ ынада қ олданылады:

1. тұ рпайлық пен варварлық кезең ден болатың адамзат дамуының сатысы (Морган, Энгельс);

2. мемлекеттер мен адамзаттың дү ниежү зiлiк бiрлестiгi;

3. қ оғ ам мә дениетi;

4 материалды мә дениеттiн даму дең гейi;

5. мә дениет дамуының соң ғ ы кезенi, оның қ ұ лдырауы (Шпенглер).

73. Білім ә леуметтік институт ретінде

Оқ у, білім – қ оғ амдағ ы оқ шау тұ рғ ан сала емес, Ол қ оғ амдағ ы ә р тү рлі қ ұ былыс, процестерді бейнелей алатын ала. Ал, жоғ ары мамандандырылғ ан, саналы, ө з бетімен істелетін ең бек іс-қ ызмет, жұ мыс беделінің тө мендеуі қ оғ амдағ ы оқ у, білім саласының заң ды беделін тү сіріп, маң ызын кемітеді. ә рине, айта берсе, кемшілік, олқ ылық тар ө те кө п. Бұ лардың объективтік жә не субъективтік себептері бар. Объективтік басты себептерге оқ у, білм жү йесін қ ажетті қ аржымен қ амтамасыз етілмеуі жатса; субъективтік себептердің бастыларына –оқ у, білім жү йесінің ғ ылыми дә лелденген, ө мірдің барлық жә не ә рбір салаларына сә йкес келетін тиімді оқ ытудың, білім жоспарын, бағ дарламасын, ә дістемелерін, оқ у жә не кө нректі қ ұ ралдарды жасап, компьютерлердің кең қ олдану, жаң а педагог кадрларды іріктеп алу, отбасымен байланыс-қ атынастарды кү шейту, т.с.с.

Қ орыта айтқ анда, оқ у, білім ерекше ә леуметтік институт, ол-ө з бетімен біршама дербес ә леуметтік қ ызмет атқ арады. Нақ тылыап айтсақ, ол ә рбір адамды білімнің негізімен тә рбиені сабақ тастыруын, тұ лғ аны ә леуметтендіруін, оның интеллектуальды жә не рухани мү мкіндігін қ алыптастырады, т.б.

Қ оғ амның оқ у, білім қ ұ былыстарын, процестерін жалпы ә леуметтагудың арнаулы теориясы- білім ә леуметтануы зерттейді. Ол білім жү йесінің белгілі бір заң дылық тары арқ ылы жеке ә леуметтік институт ретінде дамуын, оның қ оғ аммен жә не оның алуан тү рлі салаларымен, басқ а – да ә леуметтік жү йелерімен, процестермен, институттарымен ә р тү рлі қ арым-қ атынасын, байланысын талдайды.сонымен бірге білім жү йесі қ оғ амның ә леуметтік қ ұ рылымына, қ оғ амдық қ атынастарғ а, ең бектің ө німділігіне, ө ндіріске жә не басқ а іс-қ ызметтің тиімділігіне ә серін, жеке адамды тұ лғ ағ а айналдырудағ ы интеллектульды, білім процесінің рө лін, адамның табиғ ат жә не қ оғ ам туралы білімді, озық тә жірибені игеріп, бойына сің іріп, оның ү йлесімді дамуын, білім дең гейінің қ ызметке, жұ мысқ а, тә ртіпке ә серін, адамдардың ғ ылыми кө зқ арасының қ алыптасуын, адамның қ оғ амдағ ы ә леуметтік жағ дайының ө згеруін, т.б. талдап зерттейді.

74. Маргинализацияның пайда болу себептері жә не оны жою жолдары

Маргинализация — социологическое явление, понятие обозначающее промежуточность, «пограничность» положения человека между какими-либо социальными группами. Это понятие появилось в американской социологии в 1920-е для обозначения ситуации неадаптации иммигрантов к новым социальным условиям. Групповая маргинальность возникает в результате изменений социальной структуры общества, формирования новых функциональных групп, дестабилизирующих их социальное положение.