Жаңа заман

Ноам Хомский

Ә йткенмен бихейворизм айтарлық тай жаң алық тарды ашса да, адам іс-ә рекетін зерттеуіндегі жолбасшысы болуы ү шін жеткіліксіздігі анық кө рінді. Ноам Хомскийдің Скиннердің " Ауызша Іс Ә рекет" (сө йлеуді бихейвористтік теория моделіндегі мү ліктену жайлы) атты кітабі жайлы шолуы бихейворизм патшалығ ының біту себебінің ең басты факторларының бірі болып танылады.

Ө зінің Туғ ызушы Грамматика теориясында Хомский тіл ү йрену тек шарттастық арқ ылы орын алынбайтығ ын дә лелдеді. Адам мағ ынасы мен қ ұ растырылуы жағ ынан бірегей сө йлемдерді тек табиғ и тіл тә жірибесі арқ ылы ө ндіруі мү мкін емес. Бұ л бихейворизм алдамшы деп мойындамағ ан ақ ыл-ойдың ішкі ахуалының бар болуын білдіреді. Альберт Бандура балалар тек қ оғ амдық бақ ылау арқ ылы, яғ ни кө рінген мінез-қ ұ лық тың ө згеруінсіз ү йренуінің мү мкін еместігін кө рсетті.

Гуманисттік психология ө зінің қ айратты дамуын 1950 жылдары кө ріп, ақ ыл-ой зерттеуінің позитивисттік жә не ғ ылыми ә дістемелеріне кертартпа ретінде жалғ асты. Ол адам тә жірибесіне қ арағ ан феноменологиялық кө зқ арасты айырық шалап, адам мен оның іс-ә рекетін сапалы зерттеу арқ ылы тү сінуді іздейді. Гуманисттік ә дістеменің тамырлары экзистенциалісттік жә не феноменологиялық пә лсапада табылады, жә не де гуманисттік психологтар ғ ылыми ә дістемені мү лдем қ абылдамай, адам тә жірибесін ө лшемдерге кө шіру оны барлық мә ні мен маң ыздылығ ынан айырады деп тұ жырымдайды.

Бұ л мектептің негізін қ алағ ан кей теоретиктер — адам мұ қ таждылығ ының иерархиясын шығ арғ ан Эбрахем Маслоу, клиент айналысында орнағ ан терапияның жасаушысы Карл Роджерс жә не Гештальт терапиясын тудыру мен дамуына ат салысқ ан Фриц Перлс.

Компьютерлік технологиялардың дамуы ақ ыл-ой ә рекетін инфомация ө ң деу ретінде қ арастыруғ а ә кеп соқ тырды. Бұ л ақ ыл-ойды ғ ылыми тү рде зерттеумен, ішкі ақ ыл-ой ақ уалдырының бар болуы туралы сеніммен серіктесіп, когнитивизмнің дамуы мен оның ақ ыл-ой модельдерінің доминанттысының болуына ә келді.

Ми мен жү йке жү йесінің ә рекеті арасындағ ы қ атынас кең тарады, бұ л бір жағ ынан Чарльз Шеррингтон жә не Дональд Хебб сияқ ты адамдардың зерттеулері, екінші жағ ынан ми зақ ымдалуы туралы зерттуелерге байланысты. Ми ә рекетін дә лділікпен ө лшеу технологияларының дамуымен бірге невропсихологиямен когнитивттік невроғ ылым бү гінгі кү ннің ең іскер ө рісі болып танылды. Басқ а ғ ылымдармен (пә лсапа, информациялық технологиялар, невроғ ылым) ү лкейіп келе жатқ ан қ арым қ атынаспен бірге ақ ыл-ойды тү сіну жә не шығ ындарды ө німді тү рде пайдалану ү шін ә ртү рлі салаларды бір шатыр астына бекіткен ғ ылым — когнитивттік ғ ылым жаратылды.