Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Уҡыу предметына дөйөм характеристика.






Аң латма яҙ ыу.

 

Бала ү ҙ телендә һ ө йлә шә, фекер йө рө тә, уның аша кешелә р араһ ындағ ы мө нә сә бә ттең иң ҡ атмарлы донъяһ ына ү теп инә, тә биғ ә т, йә мғ иә т һ ә м сә йә си кү ренештә рҙ е танып белә, улар хаҡ ында тә ү ге тө шө н-сә лә рҙ е ү ҙ лә штерә. Туғ ан тел балағ а туранан-тура йоғ онто яһ ай: туғ ан телдә ә йтелгә н һ ү ҙ уны шатланды-ра, кө йө ндө рә һ ә м тө рлө бә хә стә ргә тарта ала. Туғ ан телде ө йрә теү уҡ ыусының ү ҙ аллы фекер йө рө тө ү һ ә лә тен, һ ө йлә ү һ ә м яҙ ма телмә рен ү ҫ тереү ҙ е, байы-тыуҙ ы, камиллаштырыуҙ ы, баланың ү ҙ ен шә хес итеп ү ҫ тереү ҙ е, формалаштырыуҙ ы кү ҙ аллай.

Уҡ ыу предметына дө йө м характеристика.

Мә ктә птә туғ ан тел махсус предмет буларах ө йрә нелә. Ә башланғ ыс мә ктә птә иһ ә айырыуса ә һ ә миә тле урын алып тора. Сө нки башланғ ыс класс укыусылары туғ ан тел аша ысынбарлыкты танып белә, кешелә р араһ ындағ ы, йә мғ иә ттә ге мө нә сә -бә ттә рҙ е, ү ҙ ен уратып алғ ан донъяны ө йрә нә, шә хес булараҡ ү ҫ ешә. Фә кә т ү ҙ телең генә ата-бабала-рың дың ү ткә нен белергә, килә сә ккә ө мө т-хыялдарын яҡ шыраҡ аң ларғ а ярҙ ам итә. Ошоларғ а иреш-мә йенсә тороп, телең дең, миллә тең дең килә сә ген кү ҙ аллауы мө мкин тү гелдер. Шуғ а ла туғ ан телде бө тә нескә лектә ре менә н ө йрә неү, белеү мотлак.

Башланғ ыс мә ктә птә туғ ан телде укытыу юғ ары кластарҙ а ө йрә нелә сә к тел һ ә м ә ҙ ә биә т дә рестә ренә ә ҙ ерлек этабы булып тора. Ә гә р уҡ ыусы туғ ан тел дә рестә рендә башланғ ыс класта ук яҡ шы һ ө ҙ ө м-тә лә ргә ирешһ ә, уғ а ө лкә н кластарҙ а башҡ а предмет-тарҙ ы уң ышлы ү ҙ лә штереү ө сө н ҙ ур мө мкинселектә р тыуа. Шуғ а ла башланғ ыс мә ктә птә туғ ан тел дә рес-тә ре алдында ҡ уйылғ ан мө һ им шарттар - укыусылар-ҙ ы тормош менә н таныштырып, унда ү ҙ урынын табырғ а ө йрә теү; мә ктә птә уҡ ытылғ ан туғ андаш ә ҙ ә -биә ттә р менә н сағ ыштырып, башҡ а фә ндә р, сә нғ ә т тө рҙ ә ренә бә йле алып барыу; һ ә р кө н һ айын арта барғ ан фә нни мә ғ лү мә тте еткереү; ә ҙ ә биә т һ ә м сә н-ғ ә ттең етеҙ ү ҫ еше аша укыусыларҙ ың танып белеү һ ә лө тлектә рен ү ҫ тереү; уларҙ ың ү ҙ аллы белем алыуына, ә ҙ ә би китап укыуына, укылғ анды баһ алай белеү енә булышлык итеү һ ә м ижади эшмә кә рлектә -рен ә ү ҙ емлә штереү бурысы тора. Шулай ук йә мғ иә т алдында яуаплылыҡ тойғ ан һ ә м рухи яктан ныҡ лы бул-ғ ан интеллектуаль шә хес тә рбиә лә ү бурысы ла мө һ им.

Юғ арыла аталғ ан бурыстарҙ ы хә л итеү ө сө н те-йешле шарттар булдырыу зарур. Иң тө п шарттарҙ ың береһ е телде ө йрә неү ө сө н мө мкинселектә р тыуҙ ырыу. Шуғ а кү рә балаларҙ ы тел ғ илеменә ө йрә теү башланғ ыс кластан маҡ сатлы рә ү ештә алып барыла, Дә ү лә т теле булғ ан рус һ ә м халыҡ -ара ара-лашыу теле булғ ан инглиз телдә рен ө йрә неү, кағ иҙ ә буларах, туғ ан телгә нигеҙ лә неп атҡ арыла.

Башланғ ыс мә ктә птә туғ ан тел (килә сә ктә ө ҙ ә би уҡ ыу тип аталасак) дә рестә рен ө йрә теү тү бә ндә ге маҡ саттарҙ ы тормошка ашырыуғ а йү нә лтелгә н:

• башланғ ыс мә ктә п системаһ ының тө п нигеҙ ен тә шкил иткә н дө рө ҫ, йү герек һ ә м тасуири укыу кү некмә лә рен ү ҙ лә штертеү, ү ҙ аллы аң лап уҡ ыу кү некмә лә рен булдырыу; танып белеү даирә һ ен формалаштырыу; телмә р эшмә кә рлегенең бө тә тө рҙ ә рен камиллаштырыу;

• уҡ ыусыларҙ ың танып белеү һ ә м ижади эшмә кә р-лектә рен ү ҫ тереү, ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ә рҙ ә һ ү рә тлә нгә н тормош кү ренештә рен, ваҡ иғ аларҙ ы һ ә м образ-дарҙ ы ысын кү ң елдә н ҡ абул итеү гә булышлык итеү; уҡ ыусылар кү ң елең цә эстетик хис-тойғ олар тә рбиә лә ү аша балағ а һ ә р яклап йоғ онто яһ ау;

• ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ә р, фә нни-популяр мә ҡ ә лә лә р, халык ижады һ ә м башҡ а жанрҙ арҙ ағ ы ә ҫ ә рҙ ә р мө нә н эшлә ү кү некмә лә рен булдырыу; ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ә р аша уҡ ыусыларҙ а намыҫ лылык, ғ ә ҙ еллек, тоғ ро-лох, дуҫ лык, шә фҡ ә тлелек, ә ү ҙ емлек кеү ек юғ ары ә хлаки сифаттарҙ ы тә рбиә лә ү;

• туғ андаш, Рә сә йҙ ең башка халыктарының ә ҙ ә -биә тенә, мә ҙ ә ниә тенә, сә нғ ә тенә ихтирам той-ғ оһ о тә рбиә лә ү; укыусыларҙ ы китап уҡ ыуғ а йә леп итеү һ ә м ухыу эшмә кә рлеге ү ҙ аллы белем туп-лауҙ а иң тө п сара икә нен тө шө нгә н белемле уҡ ыу-сылар тә рбиә лә ү;

• ергә укыу компетентлығ ын, ухыу техникаһ ын ү ҙ лә штереү; укылғ ан һ ә м тың ланғ ан ә ҫ ә рҙ ә рҙ е аң лау, китаптарҙ ы таныу, ү ҙ аллы һ айлау кү некмә лә ренә эйә булырғ а ө йрә теү, китап уҡ ыуғ а ныҡ лы кыҙ ыкһ ыныу арттырыу.

Программа башланғ ыс мә ктә п уҡ ыусыларына ки-таптың тө рлө мә ғ лү мә т сығ анағ ы булыуы тураһ ында тө шө нсә бирә. Бында тағ ы ла китап укыусының биб-лиография ө лкә һ ендә ге оҫ талыктарын булдырыу кү ҙ аллана: белешмә буйынса эҙ лә п ала белеү, айы-рым билдә лә ренә н тө рлө типтағ ы, тө рҙ ә ге китаптарҙ ы табыу һ ә м улар менә н танышыу, укыу ө сө н тә кдим ителгә н йә ки ү ҙ телә ге буйынса китаптарҙ ы һ айлап алып укыу.

Башланғ ыс мә ктә птең укыу пландарына ингә н башка предметтарҙ ан айырмалы рә ү ештә, «Туғ ан тел» предметы тү бә ндә ге мә сьә лә лә рҙ е хә л итеү гә йоғ онто яһ ай.

1. Мә ҙ ә ниә тле утсыу кү некмә лә рен ү ҙ лә штереү,

тексты аң лау, китапҡ а һ ә м китап укыуғ а ҡ ыҙ ыҡ һ ыныу тә рбиә лә ү

Был мә сьә лә не хә л итеү укыу кү некмә лә рен формалаштырыуҙ ы (уҡ ыу процесына кыҙ ыкһ ыныу уятыуҙ ы, тө рлө маҡ сатты кү ҙ уң ында тотҡ ан ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ә рҙ е укыуғ а телә к булдырыуҙ ы) кү ҙ аллай. Ошо бурысты тормошха ашырыу ө лкә н кластарҙ а башҡ а предметтарҙ ы уң ышлы ө йрә неү гә нигеҙ һ ала. Туғ ан тел предметының йө кмә ткеһ ен ү ҙ лә штереү аша уҡ ыусылар тексты аң лап укыу, тө рлө мә ғ лү мә т менә н эшлә ү, кә рә к булғ анын таба белеү кү некмә лә ренә эйә була.

2. Һ ө йлә ү эшмә кә рлегенә, яҙ ыу-аралашыу культураһ ына эйә булырғ а ө йрә теү

Был йү нә леш китаптағ ы тө рлө максатты кү ҙ уң ында тоткан текстар ө ҫ тө ндә эшлә ү ҙ е, уларҙ ы айыра алыуҙ ы, тирә -йү н тураһ ындағ ы белемдә рен артты-рыуҙ ы кү ҙ уң ында тота. Ухыусылар укыу һ ә м белем алыу барышында телмә рҙ ең диалог һ ә м монолог формаһ ын тө ҙ ө ргә ө йрә нә лә р, ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ә рҙ ә һ ү рә тлә нгә н донъяуи кү ренештә рҙ е, вакиғ аларҙ ы һ ә м образдарҙ ы ихлас кабул итеп, дә реслектә бирелгә н мә ғ лү мә тте хуллана белө ргә, һ ү ҙ лектә рҙ ә н мә ғ лү мә т табырғ а, энциклопедиялар менә н дө рө ҫ эш итергә ейрә нә лә р; ишеткә н, укығ ан тема буйынса ү ҙ фекер-ҙ ә рен ә йтеп бирергә, һ ығ ымта яһ арғ а ө йрә нә лә р.

3. Ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ә рҙ ә бирелгә н хә л-ваҡ иғ аларғ а ҡ арата ә хлаҡ и-эстетик тойғ олар һ ә м зауытс тә рбиә лә ү

Был йү нә лештә ге мә сьә лә лә рҙ е тормошка ашы-рыу - ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ е сә нғ ә ттең ү ҙ енсә лекле айырым бер тө рө итеп кабул иттереү; ә ҫ ә рҙ ең ә ҙ ә би ким-мә тен аң ларғ а; тасуирлау сараларын танып белергә ө йрә теү ул.

Шулай ук ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ә рҙ е сә нғ ә ттең башҡ а тө р-ҙ ә ре (һ ынлы сә нғ ә т, музыка) менә н сағ ыштырыу, уларҙ ың окшаш һ ә м айырмалы яктарын табыу; укылғ ан ә ҫ ә рҙ ә р ярҙ амында ү ҙ ең дә хикә йә яҙ ып харау.

4. Ә хлаҡ и ҡ иммә ттә рҙ е формалаштырыу, ә ҙ ә биә тменә н танышыуҙ ан йә м табырғ а, ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ең рухи асылын аң ларғ а ө йрә теү

Ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ә рҙ ең ү ҙ енсә леген, уның ә хлаки асы-лын, шә хесте тә рбиә лә ү маҡ сатынан сығ ып аң лау мө һ им урын алып тора. Ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ е укығ ан бала тирә -йү нде уратып алғ ан тө п ә хлаки-этик киммә т-тә рҙ е ү ҙ лә штерә, геройҙ арҙ ың ың ғ ай һ ә м кире эштә ре менә н таныша, баһ алай, анализлай; унда һ ү рә тлә нгә н тормош кү ренештә рен, ваҡ иғ аларҙ ы һ ә м образдарҙ ы ихлас ҡ абул итә, аң лай һ ә м тормош-та ың ғ ай һ ө ҙ ө мтә һ ен булдырырғ а ынтыла; ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ә рҙ е эмоциональ кабул итеү һ ө ҙ ө мтә һ ендә ү ҙ ендә ың ғ ай сифаттар тә рбиә лә ргә тырыша.

Туғ ан тел предметын ө йрә неү, 1-се класта яҙ ыу һ ә м укыу дә рестә ре менә н бергә алып барылып (ин-теграллашкан), «Грамотағ а ө йрә теү» бү лө генә н ү к башланып китә. «Грамотағ а ө йрә теү һ ә м телмә р ү ҫ тереү» бү легенең дауамлылығ ы 23 укыу аҙ наһ ын тә шкил итә. Аҙ наһ ына 8 сә ғ ә т (туғ ан тел һ ө м ә сә теле дә рестә ре бергә алып барыла). «Грамотағ а ө йрә теү һ ә м телмә р ү ҫ тереү» бү леген ө йрә неү вакыты һ ә р мә ктә птә укыусыларҙ ың мө мкинселектә ренә н, укытыу тиҙ легенә н, укыу сараларын эффектлы фай-ҙ аланыуҙ ан тора. Был бү лекте ү ҙ лә штергә ндә н һ уң туғ ан тел һ ә м ә сә теле дә рестә ре айырым ө йрә нелә.

«Телмә р эшмә кә рлегенең тө рҙ ә ре» бү леге тү бә ндә ге процестарҙ ы ү ҙ эсенә ала:

Тың лау (аудирование) - телдә н ә йтелгә н инфор-мацияны тың лау һ ә м мә ғ ә нә һ енә тө шө нә барыу бер ү к вакыт эсендә башкарыла: укыусы һ ө йлә гә нде тың лай, һ ө йлә ү сенең фекерө нә тө шө нә, телмә ре аша уның мө нә сә бә тен, мә ғ ә нә биҙ ә ктә рен билдә -лә й, йө кмә ткеһ енә харап, ү ҙ яуабын ә ҙ ерлә й, хылығ ын, тә ртибен планлаштыра.

Уҡ ыу - уҡ ылғ ан текстан ү ҙ ең ә кә рә кле мә ғ лү мә т, белем алыу, текстың йө кмә ткеһ ен тә рә н аң лау, уғ а ү ҙ харашың ды булдырыу. Тө рлө кү лә мдә ге, жанрҙ ағ ы ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ә рҙ е ү ҙ аллы аң лап ухыу; ухыу махсатын (мин ни ө сө н ухыясаҡ мын?), укыу тө рҙ ә рен (һ айлап ухыу, тотош укыу) билдә лә ү; тасуири укыу сараларын ҡ улланып (тон, темп, пауза, баҫ ым) тө рлө максатты кү ҙ уң ында тотхан ә ҙ ә би текстарҙ ы дө рө ҫ, аң лап укыу.

Һ ө йлә ү (аралашыу мә ҙ ә ниә те). Һ ө йлә ү телмә ре ни тиклем ү ҫ ешкә нерә к, камилырак булһ а, кеше ү ҙ фекерен ә ң гә мә сеһ енә шул тиклем ең елерә к еткерә һ ә м башҡ аларҙ ы ла тиҙ ерә к аң лай. Укылғ ан текстар ярҙ амында диалог хорорғ а, һ ө йлә ү этикетын хулла-нып монолог тө ҙ ө ргә, тормоштан алғ ан тә ьҫ оратта-рың ды белдерергә, ә ҫ ә рҙ ә яҙ ыусының телмә р ү ҙ енсә леген билдә лә ргә һ ә м уның фекерен асыҡ лар-ғ а, текстың тө п фекерен табырғ а тырышыу ҙ а һ ө йлә ү телмә ренең ү ҫ ешенә булышлыҡ итә.

Яҙ ыу (яҙ ыу телмә ре мә ҙ ә ниә те, яҙ ыу телмә ренә эйә булыу). Ү ҙ ең ишеткә н, кү ргә н, укығ ан, кисергә н хә л-ваҡ иғ аларҙ ы, дө йө м алғ анда, фекерҙ ә рең де билдә ле маҡ сатта тулы, дө рө ҫ, эҙ мә -эҙ һ ә м бә йлә -нешле итеп яҙ а белеү.

Яҙ ыу телмә рен ү ҫ тереү укыусыларҙ а тү бә ндә ге кү некмә лә рҙ е ү ҫ тереү ҙ е кү ҙ уң ында тота:

- билдә ле бер максатты кү ҙ уң ында тотоп, тө рлө жанрҙ арҙ а (хикә йә лә ү, һ ү рә тлә ү, хө кө м йө рө тө ү) яҙ а белеү

- йө кмә ткене ө ҫ тә лмә материал менә н байытып яҙ ыу

- ү ҙ ең дең хикә йә ң де булдырыу (мә ҫ ә лә н, картина буйынса);

- ә ҙ ә би һ ә м ирекле темаларғ а инша яҙ ыу;

- баһ алама, характеристика яҙ ыу.

«Телмә р эшмә кә рлегенең тө рҙ ә ре» бү леге тың лау, һ ө йлә ү, яҙ ыу һ ә м ухыу процестарының ү ҫ ешен тә ьмин итеп, мә ҙ ә ниә тле аралашыу кү некмә лә рен барлыҡ ка килтерә. Телмә р эшмә кә рлегенең тө рҙ ә ре ү ҙ -ара тығ ыҙ бә йлә нештә булып, бер-береһ енә туранан-тура йоғ онто яһ ай. Шунлыктан тың лау, һ ө йлә ү, яҙ ыу һ ә м укыу һ ә лә тлектә рен комплекслы ү ҫ терергә кә рә к.

«Телмә р эшмә кә рлегенең тө рҙ ә ре» бү леге тө рлө кимә лдә ге текст ө ҫ тө ндә эшлә ү кү некмә лә рен бар-лыҡ ка килтереү ҙ е лә ү ҙ эсенә ала. Был эш тү бә ндә ге анализлау оҫ талыкгарын барлыкка килтереү ҙ е кү ҙ аллай:

- ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ә рҙ ең, фә нни-популяр мә кә лә лә рҙ ең һ ү рә ттлә ү -тасуирлау сараларын, йө кмә ткеһ ен, маҡ сатын, тә ғ ә йенлә нешенә ярашлы һ айла һ ә м дө рө ҫ ҡ улланыу;

- автор тарафынан тә ҡ дим ителгә н тормош ү ҙ енсә леген кү рә башлау;

- ә ҙ ә би, фә нни-популяр текстар араһ ында сә бә п-һ ө ҙ ө мтә мтә бә йлә нешен булдырыу, айырмалығ ын кү рә белеү

- автор позицияһ ын, карашын, ү ҙ сә нлеген аң лау; текстың тө п фекерен айыра белеү (укытыусы ярҙ амында).

«Китап уҡ ыу даирә һ е» бү легендә балалар ө сө н тә ғ ә йенлә нгә н материалдарҙ ан йө кмә ткеһ ен һ айлау мө мкинлеге принциптары билдә лә нә. Бирелгә н принциптар уҡ ыусыларҙ а ү ҙ е укырғ а телә гә н ә ҫ ә рҙ е һ айлау, ғ ө мү мә н, китапты ихлас һ ә м даими укырғ а ғ ә ҙ ә тлә ндереү, ү ҙ аллы уҡ ыу эшмә кә рлеген ү ҫ тереү, балаларҙ а ә ҙ ә биә т донъяһ ына, тексты уҡ ыуғ а һ ө йө ү тә рбиә лә ү; тө рлө китаптарҙ ан ү ҙ эсенә ә хлаки-эсте-тик ҡ иммә ттә рҙ е алғ ан текстарҙ ы һ айлай алыу кү некмә лә рен булдырыу харалғ ан.

«Ә ҙ ә биә т ғ илеме тураһ ында тө шө нсә биреү»

бү леге укыусыларҙ ы тә ү башлап ә ҙ ә биә т ғ илеме менә н таныштыра. Был инде ә ҙ ә би тө р һ ә м жанр ү ҙ енсә лектә рен иҫ ә пкә алыу, уларҙ ы таный, айыра белеү ҙ е; телдең һ ү рә тлә ү, тасуирлау сараларын аң лы хабул итеү ҙ е кү ҙ аллай.

«Укыусыларҙ ың ижади эшмә кә рлеген ү ҫ те-реү» (ә ҙ ә би ә ҫ ә рҙ ә р нигеҙ ендә) бү леге ә ҙ ә би белем биреү йө кмә ткеһ енең тө п йү нә леше булып тора. Ижади эшмә кә рлек тә жрибә һ е укыусының уҡ ыу һ ө м яҙ ма телмә ренә ү теп инә, ә был, ү ҙ сиратында, уҡ ыусыларғ а алғ ан белө мдә рен файҙ аланып, ү ҙ аллы ижад итергә мө мкинлек тыуҙ ыра. Артабан был бү лектә тө рлө формалы текстар барлыкҡ а килтереү -гә, мә ғ ә нә һ ен аң лата белеү гә, укылғ ан ә ҙ ә би ә ҫ ә р-ҙ ә р нигеҙ ендә тө рлө һ ү рә тлә ү саралары, һ ө йлә ү формалары ҡ улланып, ү ҙ ең дең ә ҫ ә рҙ ә рең це ижад итеү гә лә иғ тибар бирелә.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.