Кәсіпкерліктің инновациялық қызметі

Кә сіпкерліктің инновациялық қ ызметі – бұ л жаң а немесе ө німнің жақ саруы, не қ ызмет кө рсетуі, оларды ө ндірудің жаң а ә дістерін қ олдану мақ сатындағ ы ғ ылыми-техникалық жә не зияткерлік ә леуеттік шаралар жү йесі. Бұ л жеке сұ ранысты, сонымен қ атар жалпы пайдалы жаң алық тарғ а қ оғ амның мұ қ тажын қ анағ аттандыруы ү шін пайдаланылады.

Инновацияның екі тұ рпаты ажыратылады:

— ө німділік;

— ү рдістік.

Жаң а ө німді ө ндіріске енгізу инновацияның тү бегейлі ө німділігі ретінле анық талады. Мұ ндай жаң алық тар негізінде жаң а технологияғ а негізделеді, не тіршілікте қ олданылып жү рген технологияның жаң а тү рінде пайдалануын ұ штастырады.

Процестік инновация – бұ л жаң алық ты енгізу немесе ө ндіріс тә сілін жә не технологияны едә уір жетілдіру, жабдық тарды жә не ө ндірісті ұ йымдастыруды ө згерту.

Жаң алық дә режедегі инновация негізінде жаң а, яғ ни ө ткен, отандық жә не шетелдік тә жірибеде ұ қ састығ ы жоқ жә не жаң а нә рсенің салыстырмалы жаң алығ ы болып ұ сақ талады. Негізінде ө німнің жаң а тү рлері, технологиясы жә не қ ызмет кө рсетуі басымдық, абсолюттік жаң алық тарғ а ие болады жә не ү лгінің тү п нұ сқ асы болып табылады. Инновацияның ө мірлік кезең і ө зара байланысты процестердің жә не жаң алық тарды енгізу сатысының жиынтығ ын кө рсетеді. Инновацияның ө мірлік кезең і уақ ыт аралығ ы ретінде идеяның дү ниеге келуінен ө ндірістік ө ткізуден алып тастағ анғ а дейінгі инновациялық ө німнің негізінде анық талады.

Кә сіпкерліктің инновациялық қ ызметін ә зірлеуде, енгізуде, жаң алық тарды пайдалануда қ осылатындары:

— жаң алық идеяны ә зірлеу, зертханалық ғ ылыми жұ мыстар, ө німнің

жаң а зертханалық ү лшілерін, техниканың жаң а тү рлерін, жаң а конструкцияны жә не бұ йымдарды дайындауда ғ ылыми-зерттеу жә не конструкциялық жұ мыстарды жү ргізу;

— ө німнің жаң а тү рлерін дайындау ү шін шикізаттар мен материал-

дардың қ ажетті тү рлерін таң дап алу;

— жаң а ө німді дайындауда технологиялық процесті ә зірлеу;

— қ ажетті ө німдерді дайындау ү шін жобалау, жасау, сынақ тан

ө ткізу жә не жаң а техниканың ү лгілерін енгізу;

— жаң алық тарды іс жү зіне асыруғ а бағ ытталғ ан ұ йымдастырушылық -

басқ арушылық шешімдерді ә зірлеу жә не енгізу;

— қ ажетті ақ параттық ресурстарды жә не инновацияны ақ паратпен

қ амтамасыз етуді зерттеу жә не ә зірлеу;

— қ ажетті ғ ылыми – зерттеу жә не конструкторлық жұ мыстарды

жү ргізу ү шін дайындау, оқ ыту, жаң а мамандық беру жә не

қ ызметкерлерді арнайы ә діспен іріктеу;

— лицензиялау, патенттеу, ноу-хау жұ мыстарын жү ргізу немесе қ ажетті

қ ұ жаттарды алу;

— инновацияны жетілдіруді ұ йымдастыру жә не маркетингтік

зерттеулерді жү ргізу.

Кә сіпкерліктің инновациялық қ ызметі кө птеген жағ дайда жаң а техника мен технологияның техникалық дең гейінің кө рсеткіштерінде айқ ындалады. Нарық тық экономикада жағ дайында инновациялық қ ызметінің тиімділігін талдау қ иындайды жә не кө п сатылылығ ын білдіреді. Талдаудың бірінші кезең інде — жаң а техниканы жә не технологияны қ олдану қ ажеттігін кө рсеткіштер жә не жаң а техника мен технологияның тииімділігі.

Техникалық -ұ йымдастырушылық дең гейінің экономикалық тиімділігін арттыру кө рсеткіштері жә не ө з дең гейінің кө рсеткіштері, яғ ни техниканың, технологияның, ұ йымдастырудың, басшылық тың жә не ғ ылыми-зерттеу жә не конструкторлық жұ мыстар жө ніндегі кө рсеткіштерді ә діснамалық тұ лғ а айру қ ажет. Ең ақ ырында ө ндірістің техникалық -ұ йымдастыру дең гейі ө ндірістік процестің негізгі элементтерін пайдалану дең гейінде байқ алады: ең бек, ең бек қ ұ ралдары, ең бек заттары. Міне, сондық тан да, мұ ндай экономикалық кө рсеткіштер, ең бек ө німділігі, қ ор қ айтарымы, материалды қ ажетсіну, айналым қ аражатының айналымдылығ ы ретінде ө ндірістің қ арқ ынды ресурстарын пайдалануды қ амтитын жаң а техника мен технологияның экономикалық дең гейін арттыру кө рсеткіші болып табылады. Жоғ арыдағ ы аталғ ан кө рсеткіштер (ең бек ө німділігі, қ ор қ айтарымы, материалды қ ажетсіну жә не айналым қ аражатының айналымдылығ ы) қ арқ ындатудың жеке кө рсеткіштері деп аталады. Бұ ларды талдау техникалық -ұ йымдастырушылық дең гейінің нысаны бойынша жү ргізу қ ажет. Жеке кө рсеткіштермен қ атар қ орытындылайтын кө рсеткіштер де пайдаланылады.

Техникалық жә не ұ йымдық дамудың экономикалық тиімділігін арттыру шаралары мына тө мендегі топтарғ а бірігеді:

— ең бек ө німділігінің ү стелуі, жұ мыс істеушілердің саны жә не ең бекақ ы қ орының салыстырмалы ауытқ кы;

— материалдық қ айтарымның ү стелуі (материалды қ ажетсінуі), материалдық ресурстардың шығ ындарының салыстармалы ауытқ уы;

— айналым қ аражатының айналым жылдамдығ ының ү стелуі, (босатып алу немесе байлау) айналым қ аражатының салыстырмалы ауытқ уы;

— қ арқ ындату есебінен ең бек, материалдық жә не қ аржы ресурстарын тиімді пайдалануда ө німді шығ ару мө лшерінің ү стелуі;

— пайданың немесе ө німнің ө зіндік қ ұ нының ү стелуі;

— кә сіпорынның тө лем қ абілеттіліг жә не қ аржы жағ дайының кө рсеткіштерінің ү стелуі.

Қ олданылатын техникалық жә не технологиялық шешімдердің ү демелігі ө ндірістің мү мкіншілігімен тығ ыз байланысты. Ө ндірістің технологиялық дең гейінің ең ү лкен дә режесі технологиялық ә дістік заттарғ а технологиялық қ арқ ындылық жә не технологиялық басқ арылатын процестерге, оның бейімделу-ұ йымдық дең гейіне ә сер етуіне байланысты болады.

Ғ ылыми-техникалық пррогрестің экономикалық жә не ә леуметтік тиімділігі

Жобалауда, ә зірлеуде жә не жаң а техника мен технологияны ө ндіріске енгізуде бұ л шаралардың экономикалық тиімділігін анық тау тө рт кезең нен тұ рады:

Бірінші кезең – бұ л инновациялық шараларды іске асыру ү шін қ ажетті шығ ындарды анық тау;

Екінші кезең – бұ л қ аржыландырудың мү мкіншілік кө здерін анық тау;

Ү шінші кезең – бұ л жаң а техника мен технологияны ө ндіріске енгізудегі экономикалық тиімділікті бағ алау;

Тө ртінші кезең – бұ л экономикалық кө рсеткіштерді салыстыру арқ ылы салыстырмалы жаң алық тардың тиімділігін бағ алау.

Кә сіпкерлік ө ндіріс жағ дайында экономикалық тиімділікті анық тау кезінде мыналар пайдаланылады:

— ө німде жә не қ ызмет кө рсетуде қ олданыстағ ы кө терме сауда, бө лшек сауда бағ алары жә не тарифтер;

— қ олданыста заң ды тү рде белгіленген ө ндірістік ресурстар (ө ндірістік қ орлар, ең бек жә не табиғ и) ү шін нормативтік тө лемдер;

— қ олданыстағ ы кә сіпкерліктің пайдадан нормативтік аударымы жә не орталық тандырылғ ан салалық қ орлар жә не резервтерді қ алыптастыру ү шін жоғ ары ұ йымдардың, мемлекеттік жә не жергілікті бюджеттердің бірігуі;

— банкілердің несие берудегі немесе жеке қ аржыларын сақ тау жө ніндегі кә сіпкерліктің тә ртібі мен есеп ажырасу мө лшері;

— валюталық тү сімдерді қ айта есептеу нормативтері, т.б.

Экономиаклық нә тижелілік – бұ л ең бек ө німділігінің артуы, ең бек жә не материалдық сиымдылық тарын тө мендету, ө німнің ө зіндік қ ұ нын кеміту, пайданы ө сіру жә не пайдалылық ты одан ә рі арттыру.

Ресурстық нә тижелілік – бұ л кә сіпкерліктегі ресурстарды босатып алу; материалдық, ең бек жә не қ аржы.

Техникалық нә тижелілік – бұ л жаң а техника мен технологияның, ашу, ө нертабыс жә не оң тайландыру ұ сынысы, ноу-хау жә не басқ а да жаң а енгізілімнің пайда болуы.

Ә леуметтік нә тижелілік – бұ л халық ты материалдық жә не мә дени-тұ рмыстық дең гейінің артуы, олардың тауарлар жә не қ ызмет кө рсетуде мұ қ таждарын қ анағ аттандыру, жағ дай жә не техниканың ең бек қ ауіпсіздігін жақ сарту, ауыр қ ол ең бегінің ү лесін тө мендету, т.б.

Бұ л нә тижелерге қ ол жеткізуге болады, егер де ү кімет тарапынан ғ ылыми-техникалық прогресті жеделдетуге толық жағ дай жасалса.