Азақ тілінің арнайы әдістемесі ғылым ретінде.

I-тарау

АРНАЙЫ (ТҮ ЗЕТУ) КӨ МЕКШІ МЕКТЕПТЕРГЕ АРНАЛҒ АН Қ АЗАҚ ТІЛІ ПӘ НІНІҢ НЕГІЗГІ Ә ДІСТЕМЕЛЕРІ.

азақ тілінің арнайы ә дістемесі ғ ылым ретінде.

Арнайы (тү зету) мектебіндегі қ азақ тілі пә нінің ә дістемесі, басқ а ә дістемелер секілді педагогикалық тә ртіпке енеді. Ол ақ ыл-ойында бұ зылысы бар оқ ушыларғ а қ азақ тілі пә нін оқ ытудың ә дістерін, қ ағ идаларын, заң дылық тарын, мазмұ нын жә не мақ саттарын зерттейді.

Біздің 100 жылдық тың 50 жылдарында ә дістеме жеке ғ ылым бола алмайды деген пікірлер тарады. Ол педагогиканың қ олданбалы бір бө лігі ретінде қ аралды. Академик Л.В. Щерба: «Білім берудің негізгі тә ртібі бойынша ешқ андай ә дістеме қ олданылмайды, бұ л сол немесе басқ а мә ліметтерге сү йеніп жасалғ ан дидактика» деп жазды. Педагогика мен ә дістемелердің жеке зерттеу обьектісінің негізгілеріне мыналар жатады: оқ у жоспарлары, бағ дарламалар, оқ улық тар, оқ ытудың заң дылық тары мен ұ йымдастыру формалары.

Ә дістердің ө згеше принциптері дидактикалық принциптердің бір бө лігі ретінде қ арастырылды, ал аппаратты тү сінікті талдауда кепілдемелік ә дістердің ғ ылым дә йектемесіне ауыстырылады.

Қ азіргі уақ ытта ө зінің зерттеу пә ні бар кез-келген ә діс жеке ғ ылым ретінде қ олданылатыны дә лелденді. Ақ ыл-ойы дамуында бұ зылысы бар балаларғ а арнайы ә дістерді қ олдана отырып қ азақ тілі пә нін оқ ытудағ ы негізгі мақ сат олардың жазбаша жә не ауызша сө йлеу тілдерін дамыту жә не қ оршағ ан ортамен қ арым-қ атынас жасауғ а қ алыптастыру, танымдық қ абілеттерін тү зету болып табылады.

Педагогиканың зерттеу ә дісіне қ атысты жеке ә дістер оқ ыту пә ні ретінде жақ сы кө зқ арас білдіреді. Мысалы: олигофренопедагогика кө мекші мектеп шарттарымен байланысты жү зеге асыру принципінің ғ ылымилығ ы мен жү йесін оқ ытудың жалпы жағ дайын игереді. Қ азақ тілінің арнайы ә дісі ақ ыл-есі дамуында бар балалардың сө йлеу тілі бұ зылысы психологиясына жә не лингвистикасына бағ ынады. Бұ л факторлардың барлық жиынтығ ы оқ ыту мә ліметтері мен бағ дарламаларына ерекше қ атынасты қ ажет етеді. Арнайы дидактикалық принциптің нақ ты нә тижесінде оқ ыту пә ндерінің ерекшелігімен жә не ерекше мазмұ ндамамен толық тырылады.

Оқ ыту ә дістемесінің мақ саты мен зерттеу пә ндері келесілер шешеді:

1. Интелектісінде бұ зылысы бар балаларғ а арнайы мектепте қ азақ тілі пә нін оқ ытуғ а бағ ыттау.

2. Ақ ыл-ойы дамуында бұ зылысы бар балаларғ а арналғ ан оқ ыту материалдары мен мазмұ ндарымен кө лемін кең ейту жә не қ алыптастыру.

Қ азақ тілін оқ ытудың ә дістемесі ә ртү рлі сатыдағ ы тарихилық ғ ылым. Оның бірінші сатысы методикалық концепциясының негізінен қ ұ ралғ антү сіндіру жү йесінен тұ рады. Бұ ғ ан дидактикалық принциптің методикасы, қ азақ тілін оқ ытудың методикалық заң дылық тары жә не қ азақ тілінің грамматикасы, дұ рыс жазылуы, оқ ылуы жә не ғ ылым теориялық жү йесін қ алыптастыру кіреді.

Екінші сатысына шарихи мақ саты, тапсырмалары, оқ ыту процессінің қ ұ рылымы, тү рлері жә не қ азақ тілінің жаттығ улары т.б. кіреді. Бұ л методикалық категориялардың барлығ ы ғ ылыми-теориялық концепцияғ а негізделеді.

Ү шінші соң ғ ы сатығ а ә дістер бағ дарлама мен тақ ырыпқ а негізделді. Мысалы: Бастауыш пен баяндауышты оқ ытудың жү йесі т.б.

Бұ л барлық шархиялық саталар бір-бірімен тығ ыз шартталғ ан тү рде байланысады. Ғ ылыми жү йенің тұ жырымдамасы қ аншалық ты нақ ты жә не дұ рыс жасалса, мақ саты нақ ты қ ойылады, оқ ыту материалдарыұ қ ыпты таң далады, оқ ытудың ә дістері мен тү рлері мақ сатты тү рде қ олданылады жә не соншалық ты оқ ыту бағ дарламасының жеке тақ ырыбының ә дістемесін ұ сыну ү шін нә тиже береді. Қ азақ тілі пә нін оқ ытудың ә дістемесі кө мекші мектептерде 20 ғ асырдың басында ғ ылым ретінде енгізілді. Кө мекші мектепті жалпы халық тық білім беру жү йесін енгізу, бағ дарлама қ ұ ру, оқ улық тар, методикалық оқ улық тар арнайы мектептерде методикалық концепцияларды қ ұ растыруғ а қ ажетті тақ ырып болды.

Кө мекші мектепте ә дістемелік мә селе болғ ан қ азақ тілі пә нін 1935ж белгілі ә діскер, маман М.Ф. Гнездило жариялады. Бұ л автордың соң ғ ы кітабы кө мекші мектептерде болғ ан қ азақ тілі пә нінің ә дістемесі кітабы оның 50жылдық жұ мысының нә тижесі ретінде жарық кө рді. Аз ғ ана уақ ытта ақ ыл-есі кем балаларғ а болғ ан қ азақ тілі пә нін оқ ыту жұ мысымен И.П. Корковтің «Кө мекші мектепте болғ ан қ азақ тілі пә нін оқ ыту» мақ аласы 1956жылы жарық кө рді. Сонымен қ атар болғ ан қ азақ тілін оқ ыту ә дістемесіне Е.Н. Грузинцева, Е.Н. Завьялева, Т.М. Образцова, О.М. Ремезова, Ф.М. Смирнова т.б. ү лес қ осты.

Методикалық зерттеудің мү лтіксіз маң ызды қ ұ рамы болып педагогикалық эксперимент табылды. Бұ л ә діс жоғ ары ие болғ андық тан бағ алы болып дә режеге--------------------------табылады. Бұ л эксперименттің екі тү рі белгілі: табиғ и, кү нделікті сынып жұ мысында іске асырылады жә не лобараториялық, арнайы жағ дайда жү зеге асырылады.

Бұ л эксперименттерді жоғ ары дә режеде жә не нақ ты нә тижеде жү зеге асыру ү шін тө мендегілер талап етіледі:

1) Бастапқ ы жә не соң ғ ы нә тижелерді белгілеу.

2) Тексеру сыныптарын бө лу.

3) Кү нделікті жә не нақ ты қ ұ жаттарды жү ргізу.

4) Тексерілген ә дістермен жү йке жү йесінің нә тижесін бағ алауғ а сенімді критерилерді таң дау.

Ә дістемеге ғ ылыми зерттеу жү ргізу барысында, мектеп оқ ушыларына қ азақ тілі пә нін оқ ытуды қ адағ алау жү ргізіледі. Бұ л ә діске систематикалық жә не жеткілікті уақ ытта ғ ана ғ ылыми мә лімет беріледі. Оның кө мегімен оқ ушылардың жеке топтарда жазбаша жұ мысқ а қ абілеттерін анық тауғ а болады жә не оқ ыту материалдарының кө мегіне мә н беруге болады; ойын тү рлерін қ олданғ андағ ы мектеп оқ ушыларының белсенділігін аң ғ аруғ а болады. Бұ л бақ ылаулардың барлығ ы ө те қ атал жә не кү нделікті протокол, магнитофон, сурет тү рлерінде бақ ыланады. Бақ ылау сонымен қ атар лобараториялық эксперимент тү рінде басқ а ә дістермен қ олданылады.(жалпылама эксперимент).

Балалар жұ мысы мен қ ұ жаттарын игеру ә дісі ғ ылыми ізденісте кең кө лемде қ олданылады. Жазбаша жұ мыстардың қ орытындысы, шығ арма мен баяндама, бақ ылау диктанттары ә р тү рлі тапсырмалардыорындауда оқ ушылардың қ абілеттерін анық тау ү шін ү лкен ----болып табылады. Балалардың жұ мыстарындағ ы қ ажеттіліктерді талдау жә не медециналық, анамнестикалық қ ұ жаттарын игеру, жеке топтағ ы оқ ушылардың ерекшеліктерін анық тауғ а жә не мінездеріндегі қ иындық тарын айқ ындауғ а, тү зету жұ мысына бағ ыттауғ а кө мектеседі.

Осындай жолмен, ақ ыл-есі кем балаларғ а арналғ ан мектептің 1-2 сынып оқ ушыларының жазбаша жұ мысын мұ қ ият тексеруге жә не олардың кемістігі менсенсомоторлық ерекшеліктерін айыруғ а мү мкіндік берді.

Ғ ылымның потенциалды ө суінде ғ ылыми-методикалық ә дебиет ә дістемесі ү лкен мә нге ие. Ә деби ерекшеліктерді игеру ә дебиә дістердің ө ткен тарихы мен қ азіргі жағ дайымен танылуғ а мү мкіндік береді. Методиканың негізгі тапсырмасы оқ ушыларды қ азақ тілі пә ніне оқ ыту барысы мен заң дылық тарды игерту болып табылады. Алайда, методика білімнің ауыр саласы ретінде басқ а ғ ылымдармен байланыс қ ұ рады-арнайы психология, олигофренопедагогика, логопедия, лингвистика, бастауыш мектептерде қ азақ тілін оқ ытудың ә дістемесі. Дә л осы ғ ылымдар қ азақ тілі пә нін оқ ытудың арнайы ә дістемесі ретінде ескеріледі. Соның ішінен тексерудің жалпы обьектінің мә ліметтерін жинайды.

Қ азақ тілі пә нінің ә дістемесі бірінші кезекте олигофренопедагогикамен байланысты. Психологияның ұ сынғ ан байланысына қ азақ тілін тү зету мекемесінде оқ ыту ә дістемесі ақ ыл-есі кем балаларғ а тікелей қ атысты болып келеді. Оқ ушылардың сө йлеу қ абілеті дамуының ерекшеліктерімен танымдық қ абілеттеріне психологиялық тексеру жү ргізу қ азақ тілін оқ ытудың оң ай жолдарын қ арастыруғ а, материал таң дауғ а, жұ мыс жоспарын жасауғ а, тапсырма тү рлерін таң дауғ а, жұ мыс жоспарын жасауғ а, тапсырм а тү рлерін таң дауғ а кө мектеседі. Ө з уақ ытында арнайы психология ақ ыл-ой дамуы артта қ алғ ан балалардың психологиялық ерекшеліктері, яғ ни олар заттарды кө з алдына елестете алушылық ерекшеліктерін айқ ындады. Осының кө мегімен балаларғ а дыбыстардың жазылуын есте сақ тауғ а арналғ ан қ азақ тілінде ә дістемесі жасалды. Балалар зімпаралы ә ріптерді саусақ тармен жү ргізеді, олардың элементтерін атайды, таяқ шалардан дыбыстар қ ұ райды, дыбыстар туралы мұ ғ алім қ ойғ ан сұ рақ тарғ а жауап береді т.б.

Қ азақ тілі ә дістемесінде арнайы мектепте лингвистика жә не психолингвистика зерттеу нә тижелері қ олданылады. Қ азақ тілі оқ ытудың заң дылық тары ретінде психолингвистиканың сө йлеу мен тілдің байланысы, ойлау мен іс-ә рекет байланыстары қ олданылады. Осы ә дістердің байланысы арқ асында оқ ытуда дамытушылық пен тү зетушінің ә дістері жү зеге асады. Сө йлеу тілін дамытудың негізінде арнайы мектептің 1-4сыныптарда қ оршағ ан орта туралы пә ндер жү ргізіледі.

Ақ ыл-ой дамуы артта қ алғ ан балаларды оқ ытуда фонетика, графика, лексика, грамматика, орфография қ олданылады. Балалардың сө йлеу тілін қ алыптастыру ү шін жү йке жү йесі -------қ ұ растырылады. Балаларда морфологиялық, тарихи, фонетикалық жә не грамматикалық мә ліметтер беріледі.

Ақ ыл-ой дамуы артта қ алғ ан балалардың аномальді дамуы оқ ыту барысында қ олданылғ ан ә дістердің барлығ ы тү зетуге бағ ытталғ анын талап етеді.

24-35бет