Дәріс. Mac OS X файлдық жүйесі.

Файлдық жү йелер. 1984 ж. алғ ашқ ы Мас пайда болуынан бастап дербес компьютер процессорының жиілігі шамамен мың есеге, ал сақ тау қ ұ рылғ ысының сыйымдылығ ы – миллион еседен кө пке артты. 1984 ж. флоппи-дискті салыстырың ыз: бү гінгі орташа дискпен 400 Кб кө лемді, қ ажетті жү йе 1 Гб кө лемді – бұ л шамамен 1 ООО ООО ООО Кбайт, немесе 2, 5 миллион флоппи-дисктер 400 Кб кө лемге ие. Есте сақ тайтын қ ұ рылғ ылар сыйымдылығ ының ө суі Мас-ты пайдаланушының мультимедиялық ортасына айналдыруғ а мү мкіндік берді. Пайдаланушылардың бұ л қ олайлы жә не динамикалық цифрлық қ оймасына мың дағ ан суреттер, жү здеген музыка мен видеолар орнатылды. Корпоративті клиенттер қ ағ аздарғ а арналғ ан шкафтарды жә не Redundant Array of Independent Disks (RAID) массивінің архивті бө лмесін жә не резервтік кө шірудің ленталарын ауыстырды. Интернет біздің компьютерді қ абылдау саласындағ ы ойымызды кең ейтті, бірақ та оның негізгі тапсырмалары ақ паратқ а қ ол жеткізу жә не сақ тау ұ йымы болып табылады.

Бұ л дә рісте біз OS X Lion мә ліметтерін сақ тау технологиясын қ арастырамыз. Кейіннен диск қ ұ рылғ ылары жә не RAID-массивтері сияқ ты сақ тау қ ұ рылғ ылары, сонымен бірге бө лімдер мен томдар сияқ ты сақ таудың логикалық концепциялары қ арастырылады. Осы сақ тау қ ұ рылғ ыларын дұ рыс басқ ару жә не оларда болатын ақ ауларды қ алай жою керектігі кө рсетіледі. Сонымен қ атар мә ліметтерді сақ тау қ ұ рылғ ыларының рұ қ сат немесе қ ол жеткізу бақ ылау тізімдері (ACL) жабдық тарының кө мегімен қ ауіпсіз басқ ару жолдары қ арастырылады.

Файлдық жү йелердің компоненттері. Мә ліметтер қ оймасын Lion-да басқ аруды бастаудан бұ рын есте сақ тау қ ұ рылғ ылары (storage), бө лімдер (partitions) жә не томдар (volumes) арасындағ ы айырмашылық ты тү сіне білу қ ажет. Компьютердің дә стү рлі есте сақ тайтын қ ұ рылғ ылары жинақ таушы дисктерде анық талғ ан. Жылдар ө ткеннен кейін дисктегі жинақ таушылар есте сақ тайтын қ ұ рылғ ылар арасында бә рі бірде жетекші болып қ алады, дегенмен икемді дисктердегі алмалы-салмалы жинақ таушының орнына қ атты дисктер тұ жырымдалатын корпуста келді. Қ олай форматтағ ы алмалы-салмалы есте сақ тау қ ұ рылғ ылары сыйымдылығ ының артуына байланысты басқ алары да ө те кө п қ олданылатын болды. Оларғ а оптикалық сақ таушылар (CD- и DVD-диски) жә не қ атты пішінді есте сақ тау қ ұ рылғ ысы СББО-дисктері, USB- дисктер жә не карталар (CompactFlash) жатады. Олардың барлығ ы Lion-да бірдей дең гейде қ олданылады.

Дегенмен дұ рыс форматталмағ ан кез келген сақ тау технологиясында неғ ұ рлым аз жең ілдік болады. Форматтау – бұ л есте сақ тау қ ұ рылғ ыларына бө лімдер мен томдар тү ріндегі кейбір логикалық схемаларды қ олдану процесі. Бө лімдер есте сақ тау қ ұ рылғ ысына шектеу қ ою ү шін пайдаланылады. Егер талап етілсе, физикалық есте сақ тау қ ұ рылғ ысы бірнеше жеке қ ойма сияқ ты кө рінуі ү шін бірнеше бө лімдерді анық тау мү мкін. Тіпті, егер сіз қ ұ рылғ ы кең істігінде жеке ү здіксіз қ ойма ретінде барлық мү мкіндіктерді қ олдануды қ аласаң ыз да, аймақ бә рі бірде бө лім ретінде анық талғ ан болуы керек.

Жү йенің жасалғ ан бө лімдері ішінде том (логикалық бө лімдер) қ ұ ру мү мкін. Томды файл жә не физикалық қ ұ рылғ ыларда нақ ты сақ талатын папкалар ретінде анық тауғ а болады. Соң ғ ы есепте, том файлдық жү йемен қ ұ растырылады жә не Finder қ осымшасында қ ойма таң басы тү рінде кө рсетіледі. Бірнеше бө лімі бар, олардың ә рқ айсысы жеке томнан тұ ратын есте сақ тау қ ұ рылғ ысы бірнеше қ ойма таң балары тү рінде Finder қ осымшасында бейнеленетіні белгілі.

Бө ліктеудің сұ лбасы. Ө ткенде ескертілгендей, пайдаланылатын кең істікті қ алауынша бө лу жә не анық тау ү шін дисктер бө лімдерге бө лінуі керек. Ә рбір дискте кем дегенде бір бө лім болуы керек, дегенмен Lion дискте 16 бө лімге дейін қ олдайды. Бір не бірнеше бө лімдерді пайдаланудың артық шылығ ы мен кемшіліктері туралы біз 1-дә рісте айтып кеттік.

Lion бө ліктеудің ү ш типтегі сұ лбасын қ олданады. Бұ л артық болып кө рінуі мү мкін, бірақ бө ліктеудің бірнеше сұ лбасын қ олдау қ азіргі Intel процессоры бар Мас компьютерлерін жү ктеу, ескі дисктерді қ олдау жә не ПК-мен бірге қ осылатын стандартты томдарды пайдалану ү шін қ ажетті.

Lion қ олдайтын бө ліктеудің ү ш сұ лбасы тө менде атап ө тілген.

► GUID Partition Table (GPT) – Intel процессоры базасындағ ы Мас компьютерлерінде қ олданылатын жасырын бө ліктеудің сұ лбасы. Бұ л сонымен бірге, сақ тау қ ұ рылғ ысы ретінде дисктерді пайдаланатын, Intel процессорлары базасында компьютерлерді жү ктеуге мү мкіндік беретін бө лімдеріндегі жалғ ыз сұ лба. Дегенмен Mac OS X 10.4.6-нан PowerPC процессоры базасында Мас компьютерлері немесе одан кейінгі версиялары да осы бө ліктеу сұ лбасын қ олдана алады, бірақ онымен жү ктеу мү мкін емес.

► Apple Partition Мар (АРМ) – Power PC процессорлар базасында Мас компьютерлерде жасырын тү рде қ олданылатын бө ліктеу сұ лбасы. Бұ л PowerPC базасында Мас компьютер жү ктей алатын бө ліктеу сұ лбасы. Дегенмен Intel базасындағ ы барлық Мас компьютерлер бө ліктеудің осы типін пайдалана алады.

► Master Boot Record (MBR) –Мас, соның ішінде Windows-пен бірге қ осылатын компьютерлерде кө бінесе қ олданылмайтын бө ліктеу сұ лбасы. Осылай болғ андық тан, жасырын тү рдегі бө ліктеудің бұ л сұ лбасы кө бінесе алдын ала форматталып сатылатын жаң а дисктерге қ олданылады. Бұ л сұ лба ә детте сыртқ ы қ ұ рылғ ыларда қ олданылады. Мә ліметтер цифрлық фотоаппараттар немесе смартфондар сияқ ты флэш- дисктерде сақ талады. Бірақ Мас бө ліктеудің осы типінде жү ктелмегенімен, барлық Мас копьютерлер бө лімдегі MBR сұ лбасы кө мегімен қ ұ рылғ ан мә ліметтерге қ арауы мү мкін.

Ә лбетте, егер сізде АРМ немесе MBR бө лу сұ лбасын пайдаланып форматталғ ан қ осымша дисктер болса, онда олармен Intel базасында Мас жү ктеуге мү мкіндік болуы ү шін оларды қ айта форматтау керек болады. Бірақ егер сіз жү йелер ретінде қ осымша дисктерді қ олдануды жоспарламасаң ыз, онда қ айта бө лу ешқ андай пайда бермейді. Сонымен қ атар кә дімгі ПК-мен ү йлесімді немесе сыртқ ы қ ұ рылғ ыларда қ алатын дисктерде MBR GPT-мен бө лу сұ лбасын ауыстыруды қ ажет етпейді.

Том форматтары. Том форматы дискте сақ талатын папкалар мен файлдарды анық тайды. Lion басқ а операциялық жү йелермен ү йлесуі жә не жаң а Мас компьютерлері ү шін қ осымша мү мкіндіктерді ұ сыну ү шін кө п том форматтарын қ олдайды.

Lion келесі форматтар жазбасын жә не оқ уды қ олдайды.

- Mac OS Standard (HFS) – Mac OS классикалық операциялық жү йені пайдаланатын ескірген том форматы. Бұ л формат Mac OS Extended форматының негізін салушы болса да, Lion ү шін жү ктеуші том ретінде пайдаланылмайды.

- Mac OS Extended – томның мирасқ ор форматы болып табылады. Macintosh компьютерлері ү шін Apple компаниясы қ ұ рғ ан жә не қ олдайтын формат. Mac OS Extended ө зі Mac OS Standard алдың ғ ы форматының жаң алануы болып таблады. Mac OS Extended Lion талап ететін барлық қ осымша мү мкіндіктерді қ олдайды. Оғ ан: Unicode кодалауында файл атауын, мә лімет таң баларының дамуы, POSIX мү мкіндік беру, қ ол жеткізу бақ ылаулары тізімі (ACL), UNIX стиліндегі нұ сқ аулар жә не алиастар (қ ұ пия аттар) мү мкіндіктері кіреді.

- Mac OS Extended (учет. per. клавиатуры). Мае OS Extended форматтаудың бұ л нұ сқ асы файлдық жү йеге клавиатура регистрінің тіркеуін қ осады. Ә детте Mac OS Extended форматы сақ тайды, бірақ символдар регистрін ажырата алмайды. Бұ л том форматталғ ан қ арапайым образды есте сақ тайды, файл атауының символдары ү шін қ андай регистр таң далғ анын кө рсетеді, бірақ тек символдар регистрімен ерекшеленетін файл атауларын айыра алмайды. Басқ а сө збен айтқ анда, «MYfile» жә не «туШе» бірдей атау ретінде қ абылданады. Тіркеу регистрін қ осу жолымен Apple компаниясы бұ л мә селені шешті. Бірақ ә детте бұ л тек UNIX дә стү рлі клиенттерін қ олдайтын томдар мә селесі, мысалы, ортақ қ ол жеткізу. Кө п жақ ты қ осымшалар жұ мыс кезінде файлдық жү йенің ә ріп регистріне маң ызды мә селелерді сынайтын болады. Сондық тан ә ріптерді тіркеу регистрімен нұ сқ асын Lion клиенттік жү йесінде стандартты сияқ ты қ олдану ұ сынылмайды.

- Mac OS Extended (журналдық) немесе Mac OS Extended (учет per. клавиатуры, журналдық). Бұ л Mac OS Extended том қ ұ рылымының толығ ымен сақ талуына кө мектесетін файлдық жү йенің журналдау функциясы бар формат нұ сқ асы. Журналғ а кез келген уақ ытта файлдармен қ андай операциялар (қ ұ ру, кең ейту, ө шіру жә не т.б.) орындалатыны жазылады. Жү йені тоқ тату жағ дайы немесе электр қ орегінен ажыратылуы журнал «ұ туы» мү мкін. Бұ л артық шылық тың салдарынан, ОЖ Lion-да Mac OS Extended (журналдық) жү йелік том ретінде жасырын тү рде пайдаланылады.

- Mac OS Extended (журналдық, шифрланғ ан) немесе Mac OS Extended (учет per. клавиатуры, журнальный, шифрланғ ан). Бұ л формат Mac OS Extended формат нұ сқ асын ұ сынады, бірақ дискті XTS-AES 128 алгоритмі бойынша толық шифрлау функциясын орындайды. File Vault 2 дискті шифрлау жү йесі берілген технологияғ а негізделген. File Vault 2 жү йенің бө лшектері «File Vault 2 жү йесін пайдалану» бө лімі келесі дә рістерде қ арастырылады.

Ескерту. Mac OS Extended шифрланғ ан файлдық жү йесімен том ОС Mac OS X до Lion нұ сқ асына жатпайды.

11. File Allocation Table (FAT) – томның ескірген форматы. Windows сыныбына кіретін операциялық жү йесі бар компьютерлерде қ олданылатын формат. Дегенмен ол қ азір де кө птеген перифериялық қ ұ рылғ ыларда қ олданылады. Жылдар ө те келе бұ л формат эволюция жолымен бірте-бірте дамыды: ә рбір кезектегі нұ сқ а (FAT12, FAT16, FAT32) томдарда кө бірек ө лшемді қ олдады. Boot Camp Apple компаниясының FAT32 томымен Windows жү ктеуін қ олдайды, бірақ Lion жү йесінің ө зі осындай томмен жү ктей алмайды.

12. Extended File Allocation Table (ExFAT). Кө лемі бойынша ү лкен флэш-жинақ таушы ү шін арнайы жасалғ ан, ExFAT файлдық жү йесі ө лшемі 32 Гб-тен асқ ан дисктерді қ олдау ү шін ескірген FAT жү йесін кең ейтеді. Кө птеген жазбаны флэш-жинақ таушыларда жү ргізетін цифрлық видеокамералар жоғ ары сападағ ы видео жазбаларды тү сіргенде талап етілетін, ү лкен кө лемдегі дисктерді қ олдау ү шін ExFAT файлдық жү йесін қ олданады.

13. UNIX File System (UFS) – Mac OS X-ты қ олдайтын томның ескірген «туғ ан» форматы. UFS он жыл бойы UNIX операциялық жү йесінің стандартты файлдық жү йесі ретінде қ ызмет кө рсетті. Бірақ, Mac OS X vl0.5-тен бастап UFS формаындағ ы том жү кттеуші ретінде басқ а қ олданбайды. Тіпті, Disk Utility утилиті UFS форматында том қ ұ руды қ олдамайды.

Lion келесі форматтарды оқ уды қ олдайды.

NT File System (NTFS). Windows 7, Windows Vista, Windows XP жә не Windows Server – барлық осы операциялық жү йелер ү шін бұ л томның «туғ ан» форматы. Boot Camp Windows-тың NTFS- томын жү ктеуді қ олдайды, бірақ Lion жү йесінің ө зі мұ ндай томды жү ктей алмайды жә не оғ ан мә ліметтерді жазбайды. Тіпті, Disk Utility NTFS-tом қ ұ руды қ олдамайды.

ISO 9660 немесе Compact Disk File System (CDFS) – тек оқ уғ а арналғ ан CD-дисктер ү шін жалпы қ абылданғ ан стандарт. Бірақ Мас компьютерлерде форматталғ ан CD-дисктер HFS форматтағ ы томнан жасалуы мү мкіндігіне мә н беру керек.

Universal Disk Format (UDF) – тек оқ уғ а арналғ ан DVD- дисктер ү шін жалпы қ абылданғ ан стандарт. Тағ ы да есте сақ тайтын жайт, Мас компьютерлерінде форматталғ ан DVD-дисктер HFS форматындағ ы томдардан тұ руы мү мкін.

Файлдық жү йемен басқ ару. Бастапқ ы Мас компьютерде бар ішкі дискілік жинақ таушы сізге Мас ү шін арнайы форматталғ ан жеке қ ұ рылғ ы болуы мү мкін. Кө птеген жаң а жинақ таушылар не бос, не Windows ү шін форматталғ ан. Кө п жағ дайларда Windows ү шін форматталғ ан дисктерді бә рі бірде қ айта форматтамай-ақ Мас компьютерінде қ олдануғ а болады. Бірақ егер сіз Lion операциялық жү йесін дискке орнатқ ың ыз келсе немесе жаң а бос диск алсаң ыз, онда сізге оны қ айта форматтау керек.

Lion-да мә ліметтерді сақ тау қ ұ рылғ ысымен басқ арудың негізгі жабдығ ы /Applications/Utilities/Disk Utility утилити болып табылады. Сіз операциялық жү йені орнатудан бұ рын жү йелік дискті форматтауды Lion Recovery утилитінде жолық тыра аласыз. Ары қ арай біз дисктермен жә не флэш-қ ұ рылғ ылармен басқ аратын осы жабдық тардың барлық аспектілерін ү йренеміз.

Дискті форматтау немесе қ айта форматтау. Дискті форматтау айтарлық тай оң ай орындалады. Мас форматталмағ ан дискті қ осқ анда автоматты тү рде Disk Utility ашуды ұ сынады. Егер диск форматталғ ан болса жә не сіз бө лінудің сұ лбасын немесе том структурасын ө згерткің із келсе, сол ә рекеттерді қ олданып дискті қ айта форматтауғ а болады.

Дискті қ айта форматтау бұ рында мұ нда бар болғ ан барлық форматтауды жояды жә не сонымен дисктің ішіндегінің барлығ ы жойылатынын есте сақ тау қ ажет. Диск физикалық ө шірілмейді – онда барлық биттер бұ рынғ ы қ алпында сақ талады. Қ айта форматтау алдында толық тырылғ ан том қ ұ рылымын бос қ ұ рылыммен ауыстырады. Диск қ ұ рылымын тікелей ө шіру келесі дә рістің «файлдарды қ ауіпсіз ө шіру» бө лімінде қ арастырылады.

Дискті форматтау ү шін келесі шарттарды орындаң ыз.

1. Форматталатын диск компьютерге қ осылғ анына кө з жеткізің із, содан кейін /Программы/Утилиты/Дисковая утилита (/Applications/Utilities/Disk Utility) ашың ыз.

2. Форматтауды талап ететін дисктің сол бағ анын таң даң ыз. Диск атауы ә детте ө лшемнен, ө ндірушілерден жә не модель нө мірінен тұ рады. Егер диск қ андай-да томғ а ие болса, олар бірден тө менде пайда болады. Егер бү кіл дискті қ айта форматтау керек болса, томды емес, осы дискті ғ ана ажыратып алың ыз.

3. Диск бө лімінің (Partition) оң жағ ын шертің із. Бұ л бө ліну сұ лбасы сияқ ты том форматын да ө згертуге болатын Disk Utility жеке бө лім.

4. Бө лімдер сұ лбасы (Partition Layout) бетіндегі мә зірден дискке қ ажет болатын бө лімдер санын таң даң ыз. Ең болмағ анда бір бө лімді таң дау қ ажет.

5. Бө лімдер санын таң дағ аннан кейін бө лу диаграммасының астындағ ы Параметрлер (Options) тү ймесін шертің із. Бө ліктеу сұ лбасына сә йкес келетін, таң дауғ а мү мкіндік беретін диалогты терезе пайда болады.

6. Бө ліктеу сұ лбасын таң даң ыз жә не кері қ айту ү шін ОК тү ймесін шертің із.

Егер таң далғ ан сұ лба бірнеше бө лімнен тұ рса, бө лімдер диаграммасында бө лімдер арасындағ ы сызық ты тасымалдап, олардың ө лшемдерін белгілеу мү мкін. Сонымен бө лім аймағ ын шертіп жә не ө лшем (Size) ө рісіне нақ ты ө лшемді енгізіп, дұ рыс ө лшем беруге болады.

7. Ә рбір бө лім ү шін том форматы жә не атауын таң даң ыз.

Егер тек бір бө лім ғ ана болса, жай сә йкес келетін атауды жә не Формат (Format) бетіндегі мә зірден том форматын таң даң ыз. Егер сұ лба бірнеше бө лімнен алынғ ан болса, онда бө лімдер диаграммасынан ә рбір бө лім ү шін алдымен бө лім таң дап алың ыз, содан соң оғ ан атау жә не формат берің із.

8. Ө зің із енгізген реттеулерің ізді екі рет тексеріп, Қ абылдау (Apply) тү ймесін шертің із.

Жұ мысты жалғ астыру томда бар болғ андардың барлығ ын жоюы мү мкіндін ескертетін соң ғ ы диалогтық терезе ашылады. Егер сіз мұ ны істеуге сенімді болсаң ыз, диск бө лімі (Partition) тү ймесін тағ ы бір рет шертің із.

Бө лімдерді бө ліктеу жә не форматтау бірнеше минутты қ ажет етеді. Процесс біткен кезде сіз Disk Utility утлит тізімінде жә не Finder терезесінде жаң а томды кө ресіз.