Арапайым есептерді шешуге үйрету әдістемесі.

Бұ л этапта оқ ушыар мұ ғ алімнің сұ рағ ына жауап беру арлы есепті шешу жолын іздестіреді.

Кө птеген есептердің мә тінінде барлығ ы, қ алғ аны, кө п, аз деген сө здер кө п кездеседі. Бұ л сө здер арифметикалық амалды таң дауғ а нұ скқ ау боады, бірақ оқ ушыларды тек сол сұ рақ қ а негізделіп есеп шешуге ү йрету дұ рыс емес, себебі бұ л қ ажет шешуге ә келуі мү мкін. Бұ л тірек сө здері есептен алып тастауғ а да болмайды, себебі, олар белгілі бір жағ дайды нұ сқ айды. Мысалы, оқ ушығ а былай деуге болмайды: «егер есепте барлығ ы, болғ анда сө здері болса» - қ осу амалы, ал қ алды сө зі болса – азайту амалы орындалады.

Есепті шешу ү шін амалды таң дау – берілгені мен белгісіздіктің бір – біріне тә уелділігіне байланысты анық талады. Бұ л тә уелділікті оқ ушылар дұ рыс тү сінуі ү шін, есептің мазмұ нын дұ рыс тү сінуі қ ажет. Осындай мақ сатпен мұ ғ алім оқ ушылармен есеп мазмұ нын жіктеуге кіріседі.

Жіктеу барысында берілгені мен белгісіздің арасындағ ы тә уелділік анық талады. Есеп мазмұ нын қ арастыру кезінде мұ ғ алім сұ рақ ты оқ ушылар дұ рыс амалды қ олданатындай етіп қ ояды. Есепті жіктеуді белгіленгеніндегі сандардан бастап, негізгі сұ рақ қ а ә келуге болады. Дұ рыс сұ рақ қ ою да ескеріледі. Мысалы: оқ ушылар мектеп бақ шасына 17 атыз қ ызан отырғ ызды, ә р атызғ 30 тү п қ ызанан отырғ ызылды, жә не 20 атыз орамжапырақ, ә р атызғ а 25 тү п орамжапырақ отырғ ызды. Барылығ ы неш тү п кө кеніс отырғ ызылды?

Есепке байланысты ә ң гімені былай жү ргізуге болады: «17 атыз, 30 тү п қ ызан отырғ ызылғ аны белгілі». Бұ л берілгенімен нені табуғ а болады? Қ андай амал орындалады?

Сондай – ақ, 20 атыз, 25 тү п орамжапырақ отырғ ызылғ аны белгілі. Бұ л арқ ылы да нені табуғ а болады? Қ андай амал қ олданылады. (Кө бейту 25 тү п * 20). Неге?

Енді біз қ анша тү п қ ызан, қ анша тү п орамжапырақ отырғ ызылғ анын жеке-жеке садарын білеміз. Осыдан нені табуғ а болады? (Барлығ ы қ анша тү п кө кеніс екенін табуғ а болады). Қ андай амалмен табуғ а болады? (Қ осу арқ ылы) Неге? Есепті нені табу керек еді? Негізгі сұ рақ қ а біз жауап бердік па? Есепті біз шештік па?

Оқ ушыларғ а таныс есептерді кө п жіктеп, тү сіндірудің қ ажеті жоқ. Кейде балаларғ а негізгі бір – екі сұ рақ ты қ ойып, есепті шығ аруғ а болады. Мысалы: Мектеп бақ шасынан бірінші кері 120 кг алма жиналды, екінші кү ні бірінші кү нге қ арағ анда 35 кг –ғ а кем, ал ү шінші кү ні 78 кг алма жиналды. Оқ ушылр ү ш кү нде 78 кг алма жинады. Оқ ушылар ү ш кү нде барлығ ы неше кг алма жинады?

Мұ ғ алім оқ ушыларғ а жоспар қ ұ рмас бұ рыншешуші сұ рақ тар қ ояды. Мысалы; Есепте нні табу керек? Берілгеннің барлық сандары белгілі ма? Не белгісіз? Есеп шартынан 2-ші кү ні жиналғ ан алма кг-ын табуғ а бола ма? Есеп қ анш амалдан тұ рады? Бірінші қ андай амал орындалады? Неге азайту? Екінші амал қ андай? Неге қ осу?

Есепті шешу. Алдындағ ы этапқ а негізделе отырып, оқ ушылар есепті шешудің жолдарын ауызша айта бастайды, сұ рақ тарғ а жауап беру арқ ылы орындалатын амалды таң дай алады.

Мұ ғ алім сұ райды: «Есеп қ анша амалдан тұ рады? Бірінші сұ рақ қ андай? Бұ л сұ рақ қ а қ андай амалмен жауап беруге болады? Ары қ арай ауызша жоспар қ ұ рылады жә не амалдардың орындалуының реттілігі қ ұ ралады. Содан соң есепті жазу ұ сынылады.

Есептің шешуін жазу. 1-сыныптың басында оқ ушылар ә ріпті ә лі мең гермегендіктен есеп шарты сө здермен емес, арифметикалық сандармен жазылады. Кейде ә ріптердің орнына есепте берілген заттардың суреті салынады. Есепті шешу жолы жолдың ортасына жазылады, бұ л есеп шартынан ррррррррр кө п септігін тигізеді. Есепті шешу кезінде мұ ғ алім оқ ушылардан ә рі іс-ә рекетін ауызша тү сіндіруін талап етеді. Қ иын есептерді жазу кезінде жазу тә ртібінің мынадай тү рлері қ олданады:

а) арифметикалық амалдарды жә не жауабын жазу.

б) ә р амал нә тижесін тү сіндіріп жазу.

в) есепті шешуді сұ рақ тармен бірге жазу, соң ында жауабы жазылады.

г) алдымен жоспарын, содан соң шешу амалын жазу немесе керісінше, соң ында жауабы жазылады.

Бір есепті мысалғ а алып, жазу формасының ә р тү рін қ арастырайық.

А) 1) 120 кг – 35 кг = 85 кг

2) 120 кг + 85кг + 78кг = 283 кг

Жауабы: 283 кг алма ү ш кү нде жиналады.

Б) 1) 120 кг - 35 кг = 85 кг (екінші кү нгі жиналғ ан алма).

2) 120 кг + 85 кг + 75кг = 283 кг (ү ш кү нгі жин. алма)

В) 1) Екінші кү ні неше кг алма жиналады?

120 кг – 35 кг = 85 кг

2) Ү ш кү нде неше кг алма жиналды?

120 кг + 85 кг+78 кг = 283 кг

Жауабы: 283 кг алма ү ш кү нде жиналады.

Г) Жоспар

1) екінші кү ні неше кг алма жиналды?

2) Ү ш кү нде неше кг алма жиналады?

Шешуі:

1) 120кг – 35 кг = 85 кг

2) 120 кг + 85 кг +78 кг = 283 кг

Жауабы: 3 к8нде 283 кг алма

Жауабын қ ұ растыру. Жауабын жазу формасы қ ысқ аша немесе толық болуы мү мкін. Мысалы: қ ысқ аша Жауабы – 283 кг немесе 283 кг алма.

Толық жауабы: ү ш кү нде 283 кг алма жиналады.

Есептің шешуін тексеру. Интелектісі бұ зылғ ан балаларда бақ ылау функциясы ә лсіз боғ андық тан, есеп шешуін тексеру білім беру тұ рғ ысынан ғ ана емес, тү зету бағ ытында жү реді.

Тө менгі сыныптарда міндетті тү рде:

1. Есеп шартын (белгілі, белгісіз)

2. Жауабының дұ рыстығ ын

3. Есеп шарты мен жауаптың сай келуін тексеру керек.