Жаттығу түрлері.

Оқ ушылар тек санды айырып қ ана қ оймай, сонымен қ атар қ ысқ аша сандырды салыстырулары қ ажет., яғ ни 50, 500, 5000-ды алу ү шін 5 қ ашна рет кө бейті керек екендігін білуі ү шін.

Кү пделі разрядтық бірлікті ө те кіші жә не керісінше ауыстырып абакта жазу жә не есептеу жаттығ улары пайдалы.Мысалы: 5000 санындағ ы бірліктерді мың жү здік, мың бірлік, мың ондық пен ауыстыру керек. 1 мың санын алып, оны жү здікпен ауыстырамыз – 10 жү здік болады, ал барлығ ы 4 мың 10 жү здік, сосын 1 жү здікті аламыз жә не оны ондық тарғ а ауыстырамыз, сонда 4 мың 9 жү з 10 бірлік болады. Соң ында 1 ондық ты 10 бірлікпен ауыстырамыз, сонда 4 мың. 9 жү з. 9 онд. 10 бірл. болады. Бұ л жаттығ улар оқ ушыларды разряд арқ ылы ө ту амалын орындауғ а дайындайды.

1000 шамасындағ ы нө мірлеуді ү йрену кезінде де, сандағ ы жү здік, ондық, бірлік санын жалпы жә не жеке разрядта тү сінулері бекітіледі. Бұ л тақ ырып оқ ушылар ү шін қ иын болып табылады. Ол ү лкен кө лемдегі жаттығ уларды талап тетеді. «Санда қ анша бірлік бар?» деген сұ рақ қ а оқ ушыра бірліктер разрядына қ арап, ондағ ы бірлік санын кө рсету қ ажет, ал «Барлығ ы қ анша бірлік бар?» деген сұ рақ қ а олар барлық сандарды кө рсетулері қ ажет. «Санда қ анша ондық бар?» деген сұ рақ қ а оқ ушы ондық разрядын кө рсетіп, ондағ ы ондық санын атауы қ ажет, ал «Барлығ ы санда қ анша ондық бар?» деген сұ рақ қ а олар 1275 санындағ ы сандарды санаулары қ ажет, 1000 – бұ л 100 ондық, 200 бұ л 20 ондық, 70- бұ л 7 ондық, яғ ни 1275 санында 127 ондық бар. Барлығ ы сонда қ анша ьондық бар екенін білу ү шін ондағ ы бірліктерді алып тастау керек, ал санда қ анша жү здік бар екенін білу ү шігн екі таң баны (бірлікті жә не ондық ты) алып тастау керек.

Сонымен қ атар сұ рақ тарғ а дифференцация жасауды талап ететін жаттығ уларда пайдалы, мысалы: «Сандағ ы ондық разрядты сызық; санның жалпы ондығ ын сызың ыз. 5370 санында қ анша ондық бар?» (оқ ушы 7 санын сызады). 5385 санында барлығ ы қ анша ондық бар? (оқ ушы 538 санын сызады

Кері тапсырма: 123 8, 172 0 санының қ андай сандық бірліктері сызылғ ан?

Дә птергн «Кластар жә не разрядтар» кестесін сызып, оғ ан 736 жә не 736 мың санын жазу керек. Оларды талдай отырып, оқ ушылар бұ л екі санды салыстырады. Сандар бірдей таң балармен жазылғ ан, олардың ұ қ састығ ысонда. Бірақ таң ба орындары санда бірдей емес. 736 – бұ л бірінші класс саны, ал 736 мың – бұ л екінші класс саны.

Егер бұ л санды кестесіз жазатын болсақ, бірінші кластағ ы разрядтық бірліктердің орнына нө лге тең 736 мың санына ү ш нө лді жазу керек: 736000.

Кө п таң балы сандарды класс бойынша оқ у керек. Бірінші екінші класс саны, сосын бірінші класс саны оқ ылады: 37835 – 37 мың 835. Сонымен бірге 55 жә не 55000, 50 жә не 50000 саны салыстырылады.

Тағ ыда бірнеше тапсырма тү рлерін келтірейік:

- 75 мың 470 бірліктен тұ ратын сан жазу керек. Осы санның разрядын жә не класын атау керек.

- А)Бірінші кластың 8 ондық 3 бірліктен жә не екінші кластың 7 бірлігінен тұ ратынын; Б) бірінші кластың бірінші разрядындағ ы 6бірлікті жә не екінші кластың екінші разрядындағ ы 3 бірліктен тұ ратын санды жазу жә не оқ у;

- 5075, 4208, 3009, 700040 санын оқ у жә не кө рсету, ондағ ы қ ай разрядпен кластың бірліктері нө лге тең.

Оқ ушылар осы сандарды оқ у барысында мынағ ан назар аударғ ан жө н, егер разрядтың қ андлай да бір бірлігі нө лге тең болса, онда олар оқ ылмайды. Нө лге тең разрядты сандарды оқ у жә не жазу кезінде айырмашылық болады: 700 мың 40 болып оқ ылады, ал 700040 болып жазылады. Сондық тан да кө птаң балы сандарды жазып оқ уғ а кө птеген арнайы жаттығ улар жү ргізіледі. Міндетті тү рде ә рбір разряд пен кластың ө те кө п жә не ө те аз санын табуғ а жаттығ у жасау қ ажет.

Оқ ушылар ең аз бір таң балы сан 1 болып табылатынын біледі, ал ең кө п- 9. Ең аз екі таң балы сан – 10 болса, ең кө п -99, ең аз ү ш таң балы сан -100 болса, ең кө п – 999. Тө рт таң балы санды оқ у барысында 1000 ең аз тө рт таң балы сан екенін кө рсету керек, егер 1000 –нан бір бірлікті алсақ - 999, яғ ни ү ш таң балы сан алынатындығ ын ү йрету керек.

Ек кө п тқ рт таң балы сан 9999 болып саналады, егер оғ ан 1-ді қ оссақ, онда 10 000 деген бес таң балы сан аламыз. Осылайша оқ ушылар бес таң балы (10000 жә не 99999), алты таң балы (100000 жә не 999999) сан туралы тү сінік алады. Оқ ушылар тек ең аз жә не ең кө п сандардың разрядын жә не класын есте сақ тап қ ана қ оймай, оны дә лелдеуі қ ажет.Сондық тан да ең кө п бес таң балы санды атау тапсырмасын бере отырып, мұ ғ алім бір уақ ытта сұ райды: «99999 ең кө п бес таң балы сан екекнін қ алай дә лелдеу керек?»

«Нө мірлеу» тақ ырыбымен 3746 + 1; 3747 -1; 24799 + 1; 60000 – 1 тү ріндегі сандарды шешумен тығ ыз байланысты. Ол натурал қ атардағ ы санның қ асиетіне негізделеді. Бұ л амалдар ауызша орындалады.

Мына тү рдегі мысалдардың шешімі 36 мың + 12 мың; 37 мың – 20; 2327 -7; 2327 – 327; 2327 – 200 70 мың + 500 мың; т.б. кө птаң балы сандардың пайда болуына негізделіп жә не ауызша орындалады.

Бө лу жә не кө бейту тү рлеріне мысалдар ауызша шешіледі: 24 мың х 2; 48 мың: 4; 14 мың х 3; 720 мың: 9; 250 мың нан 1/5 табу.

Олардың шешімі кестелік жә не кестелік емес бө лу мен кө бейту жағ дайына алып келеді.

Нө мірлеуге жоғ ары тү рдегі берілген арифметикалық айтылулар, сонымен бірге ауызша алу тә сілдерімен орындалатын бекіту жаттығ улары есепке алынады, оқ ушылардың естуіне қ иын қ абылданатын кө птаң балы сандар карточкада, тақ тада жазылады, кодоскоптың жә не басқ а техникалық қ ұ ралдардың кө мегімен экранда бейнеленеді,